نور محمد غفوری

خلاصه

بحث دربارۀ ضرورت یا امکان‌پذیری «چپ نو» در افغانستان، بازتابی از بحران عمیق سیاسی و فکری در کشور است. در حالی‌که احزاب قومی، مذهبی، چپ سنتی، تنظیم‌های جهادی و لیبرال‌ـ‌بورژوازی نتوانسته‌اند پاسخ‌گوی نیازهای عدالت اجتماعی، توسعه و ثبات سیاسی باشند، ایدۀ «چپ نو» به‌مثابۀ یک بدیلی اخلاقی و سیاسی در بین مبارزین وطندوست و ترقی‌خواه مطرح می‌شود. این مقاله می‌کوشد با نگاهی تحلیلی و جامعه‌شناختی، ابعاد نظری و عملی این مفهوم را بررسی کند و نشان دهد که هرگونه احیای اندیشۀ چپ، بدون درک واقعیت‌های اجتماعی افغانستان، در حد شعار باقی خواهد ماند. در عین حال، مقاله استدلال می‌کند که الگوی سوسیال‌دموکراسی می‌تواند تجسم عملی و معتدل «چپ نو» در بستر افغانستان باشد.

۱. مقدمه

در دهه‌های اخیر، گفتمان‌های سیاسی افغانستان دچار نوعی فرسایش مفهومی شده‌ اند. اصطلاحات چون دموکراسی، عدالت، آزادی و مشارکت سیاسی، بیشتر به شعارهایی تهی بدل گشته‌اند تا مفاهیمی نظری و کارآمد. در چنین فضایی، بازخوانی ایدئولوژی چپ و طرح ایدۀ «چپ نو» از سوی برخی روشنفکران، پاسخی به ناکامی جریان‌های سنتی، تنظیمی، مذهبی و قومی است. این دیدگاه، در عین حال، تلاشی برای احیای آرمان عدالت اجتماعی و بازتعریف رابطه میان دولت، جامعه و اقتصاد است.

 ۲. شرایط جهانی و داوری‌های ایدئولوژیک

طرف‌داران «چپ نو» معمولاً استدلال می‌کنند که نظام‌های سرمایه‌داری و دموکراسی‌های لیبرال در سطح جهانی به بن‌بست و زوال رسیده‌اند. افزایش شکاف طبقاتی، تمرکز ثروت در دست اقلیتی کوچک، بحران محیط زیست، و فروپاشی مشروعیت سیاسی، به باور آنان نشانه‌های شکست نظام موجود است.

با این حال، از دید تحلیلی، این داوری بیشتر جنبه‌ی ایدئولوژیک و اشتهای فردی دارد تا جامعه‌شناختی. سرمایه‌داری جهانی، علی‌رغم بحران‌های متناوب، توانسته است با بازسازی درونی، از طریق اقتصاد دیجیتال، تنظیم بازار، و سیاست‌های رفاهی، بقا یابد. همچنین، دموکراسی لیبرال هنوز فراگیرترین و پایدارترین شکل حکومت در جهان معاصر است. از این‌رو، سخن گفتن از «ورشکستگی کامل» این نظام‌ها نوعی مبالغه‌ی نظری است.

 ۳. بستر اجتماعی افغانستان و محدودیت‌های ساختاری

بحران افغانستان در سطحی متفاوت از بحران نظام جهانی قرار دارد. جامعه‌ای که هنوز از دولت مدرن، نظام اقتصادی مؤلد، و نهادهای مدنی باثبات برخوردار نیست، بیش از هر چیز به بازسازی ساختارهای نهادی نیاز دارد که رفتار افراد و گروه‌ها را در جامعه هدایت، محدود یا تثبیت می‌کنند. ضعف فرهنگ سیاسی، غلبۀ روابط قومی و سنتی، و نبود اجماع ملی پیرامون مفهوم دولت، از موانع اصلی شکل‌گیری هر نوع گفتمان سیاسی نو است.

در چنین وضعیت، هر ایدئولوژی؛ اعم از چپ، راست یا لیبرال؛ اگر نتواند با واقعیت‌های تاریخی و فرهنگی جامعه پیوند برقرار کند، محکوم به شکست است. از این منظر، طرح «چپ نو» زمانی معنا می‌یابد که از قالب شعار بیرون آمده و بر مبنای تحلیل علمی از ساختار اجتماعی افغانستان بازتعریف شود.

 ۴. چپ نو و الگوی سوسیال‌دموکراسی: راهی واقع‌گرایانه برای افغانستان

اگر قرار باشد «چپ نو» در افغانستان معنا و کارکردی واقعی پیدا کند، ناگزیر باید به سوی سوسیال‌دموکراسی گرایش یابد؛ الگویی که توانسته است در بسیاری از جوامع، میان عدالت اجتماعی و آزادی سیاسی تعادل برقرار کند.
سوسیال‌دموکراسی برخلاف چپ کلاسیک، بر اصلاحات تدریجی به‌جای انقلاب، و بر دولت رفاه و اقتصاد مختلط به‌جای مالکیت کامل دولتی تأکید دارد. در این نگرش، دولت نقش تنظیم‌کننده و ناظر دارد، نه مالک مطلق. آزادی‌های فردی، حقوق بشر، و دموکراسی پارلمانی ارکان اساسی آن به‌شمار می‌روند.

در جوامعی چون افغانستان، که ساختار طبقاتی شکننده و نظام اقتصادی وابسته دارند، سوسیال‌دموکراسی می‌تواند الگویی میانه و کارآمد باشد. این دیدگاه می‌کوشد بدون نفی بازار و بخش خصوصی، با استفاده از سیاست‌های مالیاتی، بیمۀ اجتماعی و خدمات عمومی، شکاف طبقاتی را کاهش دهد و عدالت را در سطح فرصت‌ها و خدمات اجتماعی برقرار کند. چنین مدلی از سیاست، به‌جای تفرقهٔ قومی یا سلطۀ ایدئولوژیک، بر همبستگی ملی و مشارکت عمومی تکیه دارد.

در همین چارچوب، «چپ نو» در افغانستان می‌تواند با نقد تجربهٔ اقتدارگرای چپ کلاسیک- از جمله حزب‌محوری، تمرکز قدرت، و وابستگی ایدئولوژیک به بلوک‌های خارجی- به الگویی بومی و دموکراتیک از عدالت اجتماعی دست یابد. سوسیال‌دموکراسی به‌عنوان صورت متکامل و انسانی‌تر چپ نو، می‌تواند پلی میان عدالت و آزادی، میان سنت و مدرنیته، و میان دولت و جامعه باشد.

در این چشم‌انداز، چپ نو نه نیرویی ضد دین است و نه ضد بازار، بلکه مدافع جامعه‌ای انسانی‌تر، اخلاقی‌تر و دموکراتیک‌تر است. این رویکرد، اگر با تحلیل علمی و شناخت واقعیت‌های افغانستان همراه شود، می‌تواند پایه‌گذار گفتمان سیاسی تازه‌ای در کشور گردد- گفتمانی که عدالت را از مسیر دموکراسی و مشارکت اجتماعی دنبال می‌کند، نه از راه زور و تمرکز قدرت.

 ۵. نتیجه‌گیری

تحول سیاسی در افغانستان نیازمند ایدئولوژی‌های وارداتی نیست، بلکه نیازمند بازاندیشی در تجربه‌ی زیسته‌ی جامعه است. چپ نو، در صورتی که بر مبنای الگوی سوسیال‌دموکراتیک بازتعریف شود، می‌تواند هم ارزش عدالت را پاس دارد و هم آزادی را محترم بشمارد. سوسیال‌دموکراسی، برخلاف نسخه‌های انقلابی و اقتدارگرای گذشته، از درون نظام دموکراتیک و با تکیه بر مشارکت مردمی عمل می‌کند؛ ازاین‌رو می‌تواند در شرایط بحرانی و چندپارهٔ افغانستان، به‌عنوان راهی واقع‌گرایانه و صلح‌آمیز برای اصلاح اجتماعی و بازسازی ملی مطرح گردد. چپ نو در شرایط میهن ما اگر بخواهد واقعاً «نو» باشد، باید به چنین مسیر میانه، علمی و اخلاقی تن دهد- مسیر عدالت از راه دموکراسی، نه از مسیر ایدئولوژی و استعمال سلاح.

07.11.2025

عبدالملک پرهیز 

در روزگار کنونی، برخی صداهای مغرضانه و یا ناآگاه، موجودیت ملت واحد افغانستان را زیر سؤال می‌برند. این دیدگاه‌ها، که اغلب ریشه در مأموریت‌های سیاسی و استخباراتی دارد، تلاش می‌کنند با تحریف تاریخ و نادیده گرفتن واقعیت‌های عینی، ملت افغانستان را تجزیه ‌پذیر جلوه دهند. اما نگاهی منصفانه به تاریخ، فرهنگ و تجربه‌های مشترک مردم این سرزمین نشان می‌دهد که افغانستان نه‌ تنها ملت واحد است، بلکه وحدت آن بارها از آزمون‌های بزرگ تاریخی سرافراز بیرون آمده است.

ملت، پدیده‌ای تاریخی است

ملت مفهومی نیست که صرفاً از راه قانون یا قرارداد سیاسی به وجود آید. ملت از دل تاریخ، فرهنگ و مبارزات مشترک مردم زاده می‌شود.

افغانستان سرزمینی است که اقوام گوناگون آن قرن‌ها در کنار هم زیسته‌اند، با هم یکجا در برابر دشمنان وطن در یک سنګر جنگیده‌اند، شادی و اندوه را شریک شده‌اند و در برابر تجاوزگران خارجی دوشادوش مقاومت کرده‌اند. این همزیستی طولانی، ریشه‌های ملت افغانستان را در اعماق تاریخ محکم ساخته است.

برخی مخالفان وحدت ملی می‌گویند: «تا عدالت نباشد، ملت هم وجود ندارد.» این ادعا در ظاهر فریبنده است، اما در واقع پایه علمی ندارد.

عدالت کامل در هیچ کشور جهان وجود ندارد. ملت بودن یک جامعه، وابسته به تحقق عدالت صد درصدی نیست، بلکه به حس تعلق جمعی، تاریخ مشترک، فرهنگ واحد و سرنوشت مشترک مردم بستگی دارد. افغانستان، با همه چالش‌هایش، این ویژگی‌ها را در خود دارد.

آزمون‌های تاریخی، ملت‌سازترین عامل است

در طول یک قرن گذشته، افغانستان بارها میدان رقابت قدرت‌های استعماری بوده است. از امپراتوری بریتانیا گرفته تا اتحاد شوروی و سپس ایالات متحده، همه کوشیدند این کشور را تضعیف، تجزیه یا وابسته سازند.

اما هر بار که بیگانگان به این خاک تاختند، مردم افغانستان بدون توجه به قوم، زبان یا مذهب، با هم متحد شدند. جنگ استقلال و مقاومت در برابر اشغال خارجی، نمونه‌های روشن از همبستگی واقعی ملت افغانستان است.

تنوع، نه تهدید بلکه سرمایه ملت است.

افغانستان کشور تنوع است. این تنوع قومی، زبانی و فرهنگی اگر به درستی درک شود، نقطه قوت است نه ضعف. پشتون، تاجک، هزاره، ازبک، ترکمن، نورستانی، بلوچ و دیگر اقوام این سرزمین، همچون رنگ‌های گوناگون قالین واحدی‌اند که نامش افغانستان است.

هیچ قوم یا زبانی به تنهایی نماینده این کشور نیست؛ همه با هم پیکر واحد ملت افغانستان را می‌سازند.

امروز دشمنان وحدت افغانستان چهره عوض کرده‌اند. آنان دیگر با توپ و تانک نمی‌آیند، بلکه از راه رسانه، شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات هدفمند وارد می‌شوند. هدف ‌شان روشن است: ایجاد تفرقه، بی‌اعتمادی و نفرت میان اقوام.

این همان ستون پنجم استخباراتی است که از بیرون تغذیه می‌شود تا از درون ملت را بشکند. اما تجربه نشان داده است که مردم افغانستان، با وجود اختلافات، در لحظات سرنوشت‌ساز هم‌صدا و هم‌جهت‌اند.

ملت افغانستان، محصول اراده و ایستادگی تاریخی مردمش است. نه استعمار توانست آن را بشکند و نه بحران‌های داخلی آن را از میان برد.

ادعای اینکه افغانستان ملت واحد ندارد، تکرار همان سیاست‌های کهنه‌ی استعماری است که قرن‌ها در پی تفرقه بودند.

این خاک هنوز ایستاده است، زیرا روح مشترکی در کالبد آن جاری است؛ روحی به نام ملت افغانستان، ملتی که با وجود زخم‌ها، هنوز زنده، آگاه و مقاوم است.

میر عبدالواحد سادات  

بر مبنای وجدان ملی و ندای مادر وطن مشترک  و عزیز ما به دشمنان خبیث و تاریخی  افغانستان : 

"اگر افغانستان به اسلام آباد نگاه چپ بیندازد  ، ما آن چشم را از کاسه بیرون می‌کنیم ”

 این بیان عام که کشور افغانستان را مخاطب ساخته است ، بخش از اظهارات امروز اقای « خوجه »آصف ( نه خواجه ) 

وزیر جنگ پاکستان است . 

اماج این یاداشت همین قسمت صحبت این سیاستمدار بی ازرم پاکستان است که به صورت عام مطرح نموده است که  نه تنها نقض اصول روابط بین‌الملل است، بلکه بیانگر تحقیر و تهدید  کرامت ملی افغانستان است 

که : 

چشمان مادر وطن مقدس  ما را از : 

“ کاسه بیرون میکند ” 

( بقیه صحبت و با مخاطب خاص را ، مربوط  طالبان و حکومت دیفکتوی شان است و پاسخ خواهند داد ) 

با شنیدن سخنان این دلقک ، شعر معروف حکیم ناصر خسرو  بلخی  بذهنم متداعی گردید. 

هیهات !

افسوس و صد افسوس 

 افغانستان همان عقاب  زخمی حکیم فرزانه یمدانی است که در “ تیر جگر دوز ” و جگر سوز ، پنجابی خبیث ، “ پر ” خود را می بیند : 

„… چون نیک نگه‌کرد و پر خويش بر او ديد گفتا ز که ناليم که از ماست که بر ماست ” 

اگر ما ، حدود نیم قرن  قبل در مخالفت با اولین جمهوری افغانستان و محمد داود فقید به دامن پاکستان پناه نمی بردیم  و بحیث « دسته تبر » و زیر نظر دشمنان تاریخی ما ، نصیراله بابر و کرنیل امام ، به ابزار جنگ “ اعلام ناشده پاکستان ” مبدل نمیگردیدم  و در دور بعدی نیز باز هم همین دو خادم صادق آی اس آی و (GHQ ) بحیث پدر معنوی طالبان و  در دور جدید از بازیهای سوپر شیطانی پاکستان ، افغانستان را در مدار اهداف شان سوق نمیدانند و … 

امروز  این پنجابی ، جرئت چنین گستاخی و زهر طعنه و‌پیغور علیه ما را نمیداشت . 

به هرحال : 

در خطاب به این دشمن حقیر افغانستان عزیز ما ، میپرسم که : 

ای  انسان جبون و زبون : 

اگر سه سفر مارشال تان به پنتاگن  و قرار و مدار با سکاندار قصر سپید نمیبود ، آیا : 

آی اس آی و (GHQ ) میتوانست چنین گستاخانه به کشور ما تجاوز نماید ؟ 

از چلوسی صدر اعظم پاکستان به اقای ترامپ و امروز ، کرنش محیلانه وزیر خارجه انکشور به معاون وزارت داخله طالبان  معلوم است که  : 

سیاسیون و نظامی های پنجاب این روباه های مکار ، هیچگاهی « دل شیر » پیدا نمکردند . 

اقای خوجه ( نه خواجه ) اصف خان : 

از بزرگان تان ، نام پر ابهت و صلابت سید اکبر ببرک زی غازی را شنیده اید ؟ 

همو افغان جسور را میگویم که : 

صدراعظم شما لیاقت علی خان را در هنگام صحبت ، در  لحظه ایکه به تحقیر افغانستان دهن گشود ، با فیر چند مرمی برای ابد ، صدای کثیفش را خاموش ساخت ! ! ! 

دهن گشوده بخاری برسم بس ادبان 

سخن بجایی رسیده که چوب میخواهد 

بیاد داشته باشید :

اخلاف چنین راد مردان در جمع فرزندان غیور افغانستان وجود دارند : 

لا تر اوسه ییې ماغزه په قرار نه دي

چا چې ما سره وهلی سر په څنګ دی

آقای «خوجه » : 

تو وزیر حکومت کشور تصنعی و مخلوق استعمار هستی ‌و میدانی که پاکستان و اسرائیل مخلوقات جدید بخاطر اهداف بزرگ جیوسنراتیژیک قدرتهای بزرگ دارایی اهداف استعماری اند . 

اما : 

سرزمین و وطن عزیزما (افغانستان ) کشور کهن تاریخی است و خوب است که ، سروده معروف شاعر بزرگ پژواک فقید ( پارا پامیزاد ) را بخوانی و تا « کله مستت » سر عقل اید ، که چگونه  حتی سکندر کبیر ، طعم تلخ شکست ، در کوه پایه های سر به فلک ، این سرزمین  را چشیده است : 

هزار خم نکند مست می پرستان را 

چنانچه ذره خاک وطنپرستان را 

در فرجام و بعد از پاسخ دشمنان خبیث وتاریخی وطن ، اهینه را در برابر خود باید قرار بدهیم‌ : 

بی نیاز از اثبات است که : 

عنقا زمانی جفای نول گنجشکان را می کشد که از پرواز باز ماند ! 

بدینرو : 

از خود سوال نماییم که : 

چرا از پرواز باز مانده ایم ؟ 

بدون شک ‌ درین بیشتر از نیم قرن همه ما ملامت هستیم ! 

وقت آن رسیده است تل رک و راست و نقادانه از خود بپرسیم که چرا : 

بعد از حدود ده سال حضور پیمان وارسا و اتحادشوروی 

و بعد از بیست سال حضور ناتو و امریکا 

چگونه و چرا ، در طی : 

سی سال مغلوب پاکستان شده ایم ؟ 

و در هردو بار نظام ما ساقط و اردوی منظم ما منحل گردیده است ؟ 

اماج بحث من ، بدون پرداختن به مباحث ارزشی ، و ملامت و سلامت ، جلب توجه ، به: 

پرداختن به مسایل و مصایب جاری و راه نجات است . 

باید بپذیریم که : 

پاشنه آشیل افغانستان ، فقدان دولت مقتدر ملی قانون محور و  عدالت گستر است .

دولت رسمی که در سازمان ملل متحد ، از افغانستان نماینده گی و در برابر تجاوز پاکستان و دسایس دشمنان تاریخی کشور ، مدافع حق افغانستان و حقوق مردم ما باشد . 

بدون حب و بغض بمثابه یک شاگرد حقوق و علوم سیاسی ، مسولانه مطرح مینماییم که : 

بین یک گروه حاکم و حاکمیت طالبان ، با دولت رسمی ، فرق فاحش وجود دارد ، و فقط دولت رسمی  متکی به اراده تمام آحاد ملت ، با مشروعیت ملی و بین المللی ، میتواند با تمام چالش ها مقابله  نماید . 

هوشدار و هشدار ! 

ای هموطن عزیز !

 از برای خدا هوشیار شویم ! 

دور جدید بازیهای سوپر شیطانی پاکستان ، ملهم از اهداف کلان حفاران‌کهنه کار جهان است ! 

اگر به « عقل عقیم » فایق نکردیم و با چشم باز ‌ و قلب آکنده به عشق وطن به حوادث نگاه ژرف نداشته باشیم و حتی فرق مملکت و حاکمیت را نتوانیم ، بیمناکم که : 

درین بازیهای شیطانی و مستی افراطیون اسلامی و با عناوین مختلف ، گپ ما به کنفدریشن با مرکزیت اسلام آباد نرسد . 

که تا ابد ، چنین مبادا ! 

با حرمت

عبدالملک پرهیز

په وروستیو ورځو کې د افغانستان پر خاوره د پاکستان له لوري پوځي بریدونه، د توپونو او الوتکو حملې او د فرضي کرښې په اوږدو کې جګړې او سختې نښتې د سیمې د امنیت لپاره د جدي خطر زنګ دی. دا جګړه وروسته له هغې رامینځته شوه چې په ظاهره په پاکستان کې د هغه هیواد د مخالفو وسله والو ډلو فعالیت زور واخیست. خو په واقعیت کې کله چې پاکستاني واکمنانو ولیدل چې په افغانستان کې واکمنه اداره نور د هغوي غیر مشروع غوښتنو ته ارزښت نه ورکوي نو هغوی د فشار د راوړلو دپاره د بهانو لټولو په لټه کې شول.

که څه هم د قطر او ترکیې د مینځګړتوب له برکته جګړه په موقتي ډول ودرېدله او په ترکیه کې څلور ورځنۍ خبرې ترسره

شوې، خو د دغو خبرو ناکامي وښودله چې د پاکستان دریځ نه یوازې غیرمنطقي دی، بلکې د سیمه‌ییز ثبات د له مینځه وړلو لامل کېدای شي.

غیرمنطقي او زورمحوره دریځ

پاکستان له افغان لوري غواړي چې د هغوی د مخالفو وسله‌والو د فعالیتونو مخه ونیسي. په داسې حال کې چې افغان چارواکي ټینګار کوي چې له افغان خاورې هېڅچا ته اجازه نه ورکوي د بل هېواد پر ضد عملیات ترسره کړي، خو دا هم وايي چې د پاکستان د داخلي امنیت مسوولیت د هغه هېواد د امنیتي بنسټونو دنده ده نه د افغانستان. خو پاکستاني واکمنان له افغاني لوري دضمانت غوښتنه کوي دداسې ضمانت چې افغان لوری په پاکستان کې د هغوي د مخالفینو د فعالیت مخه نیسي. د اسلام‌اباد دریځ دا دی چې که په پاکستان کې هره پېښه وشي، نو پر افغانستان به پوځي برید کوي او دې بریدونو ته باید د افغان لوری اجازه ورکړي. دا ډول ګواښونه د بین‌المللي قانونینو، د دولتونو د حاکمیت د اصل او د ګاونډیتوب له اصولو سره په ټکر کې دي. سربېره پر دې، د پاکستان لوری چمتو نه دی دا ضمانت ورکړي چې د افغانستان په هوايي اډانې او ځمکني تمامیت به برید نه کوي او نورو هیوادونو ته به هم  اجازې نه ورکوي څو د پاکستان د هوایي فضا له لارې د افغانستان پر ضد بریدونه ترسره کړي، دا هغه کار دی چې پاکستان په خپله هم کړی او هم نورو هیوادو ته دداسې تیریو اجازه ورکوي. دا کار په څرګنده د ټولو نړیوالو تړونونو څخه سرغړونه ګڼل کېږي.

په حقیقت کې، د دوی دا دریځ د منطق پر ځای د زور پر کارولو ولاړ دی، داسې سیاست چې د دوو ګاونډیانو ترمینځ د

باور، امنیت او همکارۍ فضا له مینځه وړي.

افغانستان حق لري خپل حاکمیت وساتي

افغان لوری په سمه توګه ټینګار کوي چې د خپل حاکمیت، خاورې او فضایي بشپړتیا څخه په ټول قوت سره دفاع وکړي دا د هر ملت اساسي حق دی. که یو هېواد د بل په خاوره کې له اجازې پرته پوځي بریدونه کوي، دا نه یوازې تیری بلکې د جګړې اعلان ګڼل کېږي. د افغانستان حکومت او خلک دا حق لري چې د هر ډول بهرني تهاجم پر وړاندې خپل مشروع دفاعي غبرګون وښيي.

د حل لارې

۱. د بې‌طرفه څارنې میکانیزم جوړول:

د قطر او ترکیې په څېر مینځګړي هېوادونه دې د یوه ګډ څارونکي کمېسیون د جوړېدو هڅه وکړي، څو د فرضي کرښې له  پېښوڅارنه، د اوربند د پلي کېدو ډاډ او د دواړو خواوو د ادعاوو ارزونه وکړي.

۲. د هوایي فضا د کارونې اړوند شفاف تړون رامینځ ته شي:

باید یو واضح قانوني تړون رامینځته شي چې د هېوادونو ترمینځ د فضا د کارونې حدود مشخص کړي. هېڅ هېواد باید د بل هېواد پر فضا تېری و نه کړي او دریمګړي هېواد ته د بل خلاف د ناوړه ګټې اخیستنې اجازه ورنه کړي.

۳. ګډ استخباراتي او امنیتي همکاری:

دواړه هېوادونه دې د ترهګرۍ پر ضد د شواهدو تبادله وکړي، نه دا چې یو بل ته ګواښونه وکړي. ګډې پلټنې کولای شي د اعتماد فضا زیاته کړي.

۴. دیپلوماتیک فشار او د ملګرو ملتونو رول:

نړیواله ټولنه، په ځانګړې توګه ملګري ملتونه او اسلامي همکاري سازمان، باید د سیمه‌ییز ثبات د خوندیتوب لپاره د

پاکستان پر حکومت فشار راوړي څو د خبرو له لارې حل ته غاړه کښېږدي.

۵. اقتصادي او ټولنیز همکاری:

د فرضي کرښې شا او خوا سیمو خلکو ته د اقتصادي پروژو، سوداګرۍ او ټولنیزو تبادلو زمینه برابره شي. کله چې خلکو

ته د کار، تعلیم او ژوند فرصتونه پیدا شي، د خلکو او سوداګرۍ تر وړاندې د لارو د بندولو سیاست پای ته و رسول شي ځکه دا سیاست ددې سیمي د خلکو په کار او روزګار او د ژوندانه پر حالاتو ناوړه اغېزه کوي چې پایله یې د شخړو زیاتیدو ته لاره آواروي.

پاکستاني واکمنان باید د پښتنو د تیر کال د لویې جرګې پریکړې ومني او پوځي عملیات د پښتنو او بلوڅو پر خاوره ودروي او اجازه ورکړي څو خلک د امن دپاره د جرګو او مرکو د لارې  په خپله لاره آواره کړي.

د یادونې وړ ده چې پاکستان په تېره نیمه پیړۍ کې ترهګري د دولتي سیاست په بڼه پرمخ وړی او هڅه یې کړې سیمه او په تېره بیا افغانستان بې ثباته او له ستونزو سره مخامخ کړي. په تاسف سره پاکستانی واکمنان لا تر اوسه هم له دغّه سیاست لاس نه دی اخیستی او غواړي له دې لارې اقتصادي ګټې تر لاسه کړي، خو نړیوال او سیمه ایز حالات بدلون کړی د پاکستاني واکمنانانو دا سیاستونه کېدی شي دا ځل په خپله ددوی د سوزیدو سبب شي.

پایله: د زور پر ځای منطق ته اړتیا ده

پاکستان باید درک کړي چې د زور له لارې نه امنیت راځي، نه هم باور. د جګړې دوام به یوازې بې‌ثباتي، انساني ناورین او د دواړو ملتونو د ګډو دردونو زیاتوالی سبب شي. د منطق، خبرو، شفافیت او متقابل درناوي له لارې کولای شو د سولې او ثبات دوامداره لاره ومومو.

د فرضي کرښې دواړه  خواو ته د یو بل دښمنان نه بلکې وروڼه ملیتونه ژوند کوي، او ګډ برخلیک لرونکي دي، خو دا حقیقت هغه وخت ترسره کېدی شي چې اسلام‌اباد د تهاجم او زور پر ځای د تفاهم لاره غوره کړي.

 زلمی نصرت

دنمارک 

زه له دې تفسیراو لیدلوري سره چندان موافق نه یم٬ چې گواکې د پاکستان او افغانستان د پلاویو ترمنځ خبرې اترې په ترکیه کې بې‌پایلې پای ته رسېدلې او ناکامې شوې دي. 

 په دوحه کې د دواړو هیوادونو د دفاع وزیرانو ترمنځ د درې ورځو جگړو نه وروسته د اوربند په اړه یو موقتي تفاهم رامنځ ته شو او دواړو خواوو ومنله٬ چې د خبرو بهیر به په ترکیه کې دوام وکړي. 

که د دواړو لورو د پلاویو ترکیب ته ژوره کتنه وشي٬ څرگنده ده ٬ چې د پلاوي د غړو کچه او صلاحیت دومره نه وو، چې وکولای شي د ستر او حساسو موضوعاتو٬ لکه د "تحریک طالبان پاکستان" د ترهگر سازمان په توگه پېژندنه، د داعش سره د افغان طالبانو مقابله چې په پاکستان کې دي او یا د امریکا د بې‌پیلوټه الوتکو د پاکستان له خاورې د افغانستان پر فضایي حریم الوتنې٬ په اړه پرېکړې او موافقه وکړي.

د یادو خبرو اصلي اهمیت په دې کې و، چې دواړو لورو وکولای شول تر څو خپلې موخې، نیتونه او غوښتنې په ښکاره ډول څرگندې کړي او د یو بل له دریځ او غوښتنو سره بلد شي.

اوس دواړه هېوادونه په ښه توگه پوهېږي چې په دې پړاو کې دوی یو له بله څخه څه تمه لري او څه غواړي.

 همدارنگه پوهیږو چې د دواړو هېوادونو ترمنځ د ژورو او پېچلو ستونزو حل او د پاکستان د زیاده خواهیو٬ ناسم او نامشروع او غیر عملي  غوښتنې مهارول د یوه یا څو ورځو مزاکراتو کار نه دی او دا  پروسه  دوامدارو خبرو، صبر او وخت ته ضرورت لري.

بې‌له شکه، خبرې اترې او مزاکرات د ستونځو او تهدیداتو سره به د عملي حل لارو د لټون او د متقابل تفاهم د ترلاسه کولو لپاره دوام ومومي.

 خو دا خبره واضح ده٬ چې نور نه طالبان او نه هم د افغانستان خلک د پنجاب د متجاوزو نظامي کړیو د غیر مشروع غوښتنو تابع دی او هر ډول تجاوز ته به په منظمه او موثره توگه غبرگون ښکاره کړي.

غرزی لایق 

ښاغلي ډاکتر محی‌الدین مهدي په خيله یوه غږیزه مرکه کې د تش په نامه فدرالي جمهوریت د اساسي قانون د معرفي کولو په ترڅ کې د یوې پوښتنې په ځواب پښتنو ته په خطاب کې ویلي دي چې که پښتانه نه غواړي فدرالي جوړښت کې د نورو قومونو سره یو ځای شي نو د ډموکراټیکو اصولو پر بنا کولای شي ځان ته د خپلې خوښې دولتي جوړښت وټاکي. دغه رادیویي ناسته شاید پخوانۍ وي. خو زما تر غوږه څو ورځې مخکې تېره شوه. 

سره له دې چې د دې لیکنې موخه د ښاغلي ډاکتر مهدي د قومي باورونو او د هغه د فدرال‌غوښتنې د حرص او ذوق شننې او پنځونې ته او دا چې دی په خپل سر د افغانستان د ټولو غیر پښتنو قومونو په استازیتوب جزمي حکمونه وړاندې کوي وقف شوی نه ده، خو د هغه دا گوته‌نیونه د دې لیکنې د زېږېدو له‌پاره یو الهام او سرچینه وگرځېده. 

په افغانستان کې د قومي اقلیتونو مکتبيانو او د پوهې او سر څښتنانو تخیلي فدرال‌غوښتنه هان تر اساسي قانونه پورې ورسوله او د هغې د فصلونو او مادو تر سیوري لاندې یې خپلې تجزیه‌غوښتنې ته نوی بڼه ورکړه. خو په دې لړۍ کې پښتون مکتبي قشر، په تېره بیا د لوړو «علمي» طومارونو او وثیقو خاوندان، په خپل غلاف کې ننوتي او په بهر کې د لنډیو د تولید، د اتڼونو او ډولونو او نڅاگانو په تالارونو کې د پښتو او پښتونولۍ په اکټونو، د څوسوویزو او څوزریزو پاڼو کتابونو او دایرة‌المعارفونو په کتارولو لګیا دی او د سفسطایي غیر واقعي او غیر عملي طرحو لکه «عقلاني افغانیزم»، «افغاني نیشنلیزم»، «لر او بر»، «لوی افغانستان» او داسې نورو واهي باورونو په اسارت کې د اوسنيو بحثونو له ډگر نه ځانونه گوښه کوي او د نورو افغاني وگړو د تحریک او عصبیت لامل گرځي. 

زموږ کثیرالقومي هیواد او د هغه بقا او پاېښت یو ځل بیا د یو لوی او له خطره ډک چلنج سره مخامخ دی چې په عاشقانه او سلیقوي بیانونو، شاعرانه او تخیلي آذانونو او ظاهري او کاذبې وطنپالنې نه‌شي دفاع کېدی. هغه کسان چې له بهر نه افغاني پروسې او بهیرونه د لرې واټن نه د رادارنو په وسیله څاري او د ضد افغاني رسنیو د تبلیغاتو تر تأثیر لاندې خیالي تیزسونه او واهي حکمونه وړاندې کوي نه یوازې چې د بڼسټیزې پوښتنې د سپړلو خنډ گرځي، بلکې د افغاني ستونزو په موجوده انبار باندې نوې غوټې او معضلې ورزیاتوي. افغاني لوستو کادرونو ته اړینه ده چې تر هر څه د مخه د هرې جملې، د هر شعار، د هر حکم، د هر «نوښت» او د هرې طرحې تر شا د هغوی د وړاندې‌کوونکو او مبتکرینو ټولنیز - سیاسي او عقیدتي - گوندي سوابق او تعلقات، رواني - فردي څرنگوالی او د هغوی د زده‌کړې او پوهې کچه په نظر کې ونیسي او د هغوی نظریات او وړاندیزونه د افغاني متکثرې ټولنې د ذاتي گټو په لوښي کې وآزمایي.

 په کار دا ده چې د افغانستان د راتلونکي سیاسي ژوند او تگ‌لارې په باب هر هغه نظریې او طرحې چې له هرې زاویې او هرې پتې نه د خبرواترو بازار ته عرضه کېږي بې ځوابه پاتې نه شي او په موقع سره د هغو د گټو او ضررونو په تړاو هر اړخیزې مسلکي شننې او پلتنې وشي او تر عقلاني نتیجې پورې ورسول شي. په دې تړاو د ښاغلي محی‌الدین مهدي یاده‌شوی فرضیه د دې وړ ده چې لازم او معقول ځواب تر لاسه کړي. دا باید په ډاگه شي چې پښتانه ولې د فدرالیزم د فرضیې سره هم‌غږي نه کوي، ولې فدرالیزم د افغانستان د تجزیې لومړی فصل گڼي، ولې ناافغانان پر فدرالي جوړښت باندې ټینگار کوي او داسې نورې پوښتنې.

زما په اند هغه فدرالیزم چې اوس یې اساسي قانون هم بشپړ شوی دی د پښتنو سره د کینې او نفرت پر بنیاد وړاندې کېږي او د نامتو پښتني ضد څېرو او افغان‌دښمنو کړیو له خوا یوازې له پښتنو سره د غچ او کسات په هدف او حرمان بازار ته راوځي. هر هغه سیاسي فکر او طرح چې د هغه په مرکز کې د پښتنو سره کرکه وي او د پښتنو ضد او افغاني ضد تمایلاتو او تعلقاتو پر بنا وړاندې کېږي د افغانستان په کثیرالقومي هیواد کې د زغم او د بحث له دایرې نه ورکېږي او محو کېږي.

کابل

د ۲۰۲۵ میلادي کال د اکټوبر ۲۸مه نېټه