د پاملرنې وړ
ولي الله ملکزی
مینه د حضرت نوح بېړۍ ده چې حتما خپل منزل او د امن ساحل ته رسي.
مینه که عاطفه او تلوسه ده، نو عبادت او ریاضت هم دی.
مینه هله د سکون ساه اخلي؛ کله چې د لیکلو لپاره لفظونه ختم او د زړه خال خال داغونه په رغېدو شي.
خدایه! د زړه حرم مې داسې بې امامه دی چې
نه په کې مونځ د مینې کیږي، نه آذان کېږي
له همدې ځایه، کرکه د ټایټینک کیښتۍ ده چې هیڅکله به د سمندر غاړه ونه ګوري.
ځکه کرکه د غلطې محاسبې زېږنده او د کینې او نفاق غوجل ده.
کرکه یوه روحي ناروغي او الهی عذاب دی.
کرکه هغه ناسور دی چې څومره د زړه تاخچو ته کوزیږي، هماغوره یې د علاج امېدونه له خاورو سره خاورې کېږي.
کله چې د مینې ځای کرکه ونیسي، نو ټولنه بیا د تعصب په تنور کې سوځي او وګړي یې د پردیتوب احساس کوي.
په دې اوه څلوېښتو کلونو کې، څلور غېر متجانس نظامونه زموږ په ولس باندې واکمن یا وتپل شول.
هر یو د خپل مخالف د حذفولو او رټلو هڅه وکړه او د انحصار، کرکې او اجنبیت ښه پرېمانه تخمونه یې وکرل.
پاېله یې دا شوه چې نه مو جومات په امن دی، نه حجره، نه دېره او نه هدیره.
د منبر، سر، سنګر او لښکر سړي مو یو په بل پسې غلبیل غلبیل او د غلیمو ارادو نذرانه شول.
له وطن او وطنوالو سره وفا، د قوم، ژبې، مذهب، سمت او ګوند په خم کې رنګ او په زهرجنې جفا بدله شوه.
د هرډول شک شبهې پرته، له دیني باورونو، ملي ارزښتونو او هېواد څخه دفاع هم وجیبه ده او هم عنعنه.
ولی د درویزې په لومه کې د بندیوان ولس په خوله دا لاپې باټې چې فلانی مې مات کړ او بستانی مې په ګونډو کړ؛
د اورېدلو لپاره په نړېوال سټېج غوږونه نه لري.
نو د یوې مجربې نسخې په توګه، راځئ ۱۴۰۴هجري لمریز کال په دې تکل او احساس سره پېل کړو چې:
« امن له جګړې څخه غوره دی او قلم له ټوپک څخه. اعتدال له افراط څخه ښه دی او شعور له شعار څخه».
د عرش د ستر واکمن دربار ته لاسونه لپه کوم چې دا نوی کال د نړۍ د اته ملیارده انسانانو او په ځانګړي ډول زموږ د باورمند، عقیدتمند او هیله مند ولس لپاره د سوکالۍ، آرامۍ او خوښۍ څخه ډک ولري.
باید هېر نه کړو چې مینه ناک خلک تل، د خلکو د زړونو په تل کې اوسیږي او کرکجن وګړي د بې آزارو په آزارولو سره، یوازې خپل ضمیرونه ځوروي او خواږه د ترخو په بیه اخلي.
کور مو له غنمو او پتاسو ډک
—-----------------------------------
یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay
مهمې مقالې
نوشته : کریم پوپل
قسمت اول
سبزیجات معمولاً نباتات علفی بوده اغلباً از قسمتهای مختلف آنها به مقصد تغذیه انسانها مورد استفاده قرار میگیرد مانند برگ، دانه، ساقه، ریشه، گوشت، پیاز، گل، میوه به صورت خام، پخته، خشک شده، پودرشده به مصرف تغذیه انسان میرسد. سبزیجات گیاهان قد کوتاه است که اکثراً نرم بوده به همین خاصیت معمولاً خام خورده میشوند.
یا به عباره دیگر تقریباً تمامی محصولات زراعتی و باغی اهلی- به استثنای محصولات درختی و غله جات سبزی اطلاق میشود که از برگ، ساقه، ریشه، جوانه، غنچه، پیاز، ساقه و ساقه زیرزمینی، گل، میوه، دانه یا سمارق بهطور کامل و مستقیم و بدون تغییر و تبدیل قسمت اعظم مواد درونی آنها بهصورت خام- پخته – خشک – کنسروی – یخزده یا کنسرو شده به مصرف تغذیه انسان میرسد؛ بنابراین لبلو و دانههای روغنی جزو سبزیها محسوب نمیشوند. سبزیکاری یعنی تولید انواع سبزی به منظور تغذیه و بهرهبرداری از قسمتهای مختلف آن میباشد.
انواع سبزی جات معمولی که در جهان وجود دارد
در طبیعت سبزیجات دارای ۲۰۰۰۰ نوع میباشد. که صد نوع آن بیشتر مورد استفاده قرار دارد. بیشترین سبزی که در جهان مورد استفاده قرار دارد بادنجان رومی پس آن پیازو کچالو است.
طبقهبندی سبزیجات
باید توجه داشت نظر به فرهنگ زراعتی تفاوت دقیقی بین میوه و سبزی در جهان بین بشروجود دارد. بشر برای فرق بین سبزیجات از لحاظ شکل و طرق استفاده تقسیمبندی نموده مانند:
سبزیهای برگی، سبزیهای سالادی، سبزیهای گلی، سبزیهای ریشه ای، سبزی غده ای، سبزیهای پیازی، حبوبات، کدوییان، سمارقها، جواری شرین، بادنجانی میباشد. زیاده میوه جات درختی است. ارتفاع درختان معمولاً بین ۱٫۸ الی ۲۰۰متر بوته بین ۶الی ۱۰ متر و علف بین ۶ الی ۱۰ سانتیمتر بوده بعضاًکمی بلندترالی ۲۰ سانتیمتر است.
۱. طبقهبندی سبزییها بر اساس قسمتهای خوراکی
الف- سبزیهای ریشهای(Root crops): مانند زردک، لبلبو لبلبوخورد شلغم مانند، شلغم و مولی میباشد.
ب- سبزیهای پیازی(Bulb crops): مانند پیاز، سیر، سیر پیازی، نوش پیار، نوش دراز و کندنه
پ- سبزیهای غدهای(Tuber crops): مانند کچالو و کچالو شرین و کچالو سرخ
ت- سبزیهای پالیزی(Vine crops): مانند بادرنگ، تربوز، انواع کدو، خربزه و تره
ث- سبزییهای گلدار(Cole crops): مانند کلپی، کاهوچه، کولرابی (شلغم سفید)، کرم سبز و سرخ و کرم دراز و کرفس.
ج- سبزییهای خورشی(Greens): مانند سبزی پالک، کرفس، گشنیر، رواش، لبلو برگی، تره، گشنیز، سیچ و شبد میباشد.
چ- سبزیهای سلاتی(Salad crops): مانند کاهو، کاسنی، تره وتراتیزک
ح- سبزیهای سولانی (Solanaceous crops): مانند بادنجان سیاه، بادنجان رومی و مرچ
خ- سبزیهای لیگومی (Legumes): مانند لوبیای سفید، لوبیا سرخ، نخود، باقلی، ماش، عدس، و دال
د- سبزیهای خوردنی(Herbs): مانند ریحان، نعناع وحشی، پودینه، گشنیز برگ بید مانند، تراتیزک ملی سرخک وملی سفید نوش پیاز میباشد.
ذ- متفرقه(Miscellaneous): مانند جواری نرم، زرد چوبه، سمارق، بامیه و فاصلیا
سبزی جات مقاوم و غیر مقاوم
معمول سبزیجات در هنگام سردی رشد شان متوقف شده، در سرمای شدید و یخبندان از بین میروند. دلیل آن اینست که سبزی جات جسم نازک داشته نرم است؛ زیرا سبزیجات از کاربن هایدرایت ساده ساخته شده اکثرآ فاقد شعم و پروتین میباشد. جدا کردن سبزییهای مقاوم از نیمه مقاوم فقط از روی جوانه زدن بذر آنها در حرارتهای مختلف و قدرت مقابله آنها با سردی، فقط در زمانی که گیاه کوچک است، معلوم میگردد و پس از آن که نبات بزرگ شد دیگر تابع این قانون نیست. برای مثال ملی ملی سرخک شلغم و زردک با وجودی که جزو دسته نیمه مقاوم هستند، میتوانند زمستان را درون خاک باقی بمانند زیرا خاک، برای ریشه آنها حکم عایقی حرارتی دارد که ریشه را در برابر سرما حفظ میکند. ولی بوته ان بزودی از بین میرود. در مجموع سبزیجات که از خاک بلند میشوند در زمستان می میرندولی آنهای که زیر خاک است مانند کچالو زردک ملی ملی سرخک پیازتا مدتها در زیر حاک زنده باقی میماند.
تاریخ کشت سبزیجات
بشربرای میلیون سال ازدانه درختان و گوشت حیوانات وحشی و مغز استخوان غرض تغذیه استفاده مینمود. زمانیکه حیوانات وحشی کم یا نابود شد شروع کرد به اهلی ساختن حیوانات تغذیه از نباتات نمودند. انسان تغذیه از نباتات را از حیوانات علفخوار یادگرفتن در بعضی حالات گرسنگی از نباتات که گاو اسپ بز میمون آهو شتر استفاده مینمودند آن نبات را شناخت نموده از آن تغذیه مینمودند در جریان آنعده علفها ی که برای تغذیه مناسب نبوده آنرا شناسای نمودند. زمان کشت نباتات از ۱۱۰۰۰ سال شروع شد. سبزیجات مانند کدو بادنجان پالک پیازرا مصرف نمودند.
خاکهای زراعتی
باید خاک زراعتی را بدانیم. هر مقاله زراعتی را که مینویسیم خاک را باید بدانیم
۱.خاک ریگی کنار دریاها
۲. سلتی (بین ریگ خاک مت) فراه هرات نیمروز
۳. مت یا خاک جوی یا سقز هلمند
۴. خاک عادی اکثر نقاط افغانستان
۵. لوم (متشکل از ریگ سلت و مت است) این خاک را زراعتی گویند.دره های افغانستان
۶. خاک پیت است که کاملاً خاک عضوی است. نورستان کنرهار
منابع
۱. تاریخ کشت سبزی جات ویکی پدیا انگلیسی
https://en.wikipedia.org/wiki/Vegetable
۲. سبزیجات ونوع استفاده آن در ویبسایت
https://vegycrunchy.com/%D9%85%D8%B7
%D8%A7%D9%84%D8%A8/%D8%B3%D8%A8%D8%
-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/
۳. تعریف سبزی
https://www.gologiah.ir/sabzi/sabzikarie-omomi/tarife-sabzi.html
انجنیر زلمی نصرت
(سیاسي فلسفه٬ سیاست د سیالانو لوبه) یو سیاسي٬ تاریخي٬ ټولنیز او یو ژور فلسفي تحقیقاتي اثر دی٬ چې داکتر سید شیر آقا حرکت هغه په ۳۶۸ موخو کې قابل د فهم په خورا لوړه سطحه ایجاد او لیکلي دي.
دغه مهم سیاسي فلسفي اثر د خدای بخښلي داکتر سید شیر آقا حرکت د زوی ښاغلي سید اباسین حرکت له خوا ما ته را ورسید.
د هر څه د مخه د هغه څخه مننه کوم٬ چې داسي یو نایابه او گران بها اثر یې راته ډالۍ کړ.
پوهیږم چې ددغه علمي٬ سیاسي٬ فلسفي اثر په اړوند نظر ورکول او د هغه نقد کول د مسلکي کسانو دنده ده٬ چې ژورحقوقي٬ سیاسي او ټولنیز پوهه ولري٬ ټولنه ـ ځان او جهان وپیژني.
شاید د نهضتونو د پرلپسي د ناکامیو یو دلیل هم دا داوي٬ چې افغان سیاسیون له حد او اندازې څخه زیات په پردیو تکیه او باور کوي نظر خپلو ته٬ چې پایله یې د ترکاڼ او د بیزو مامله شي.
داکتر سید شیرآقا حرکت د لوی فلسفي شاعر رحمان بابا د لاندې بیت په اړه٬ چې متقابل مسولیتونه روښانه کوي٬ هم ژور تحلیل لري:
دلته دم او قدم دواړه په حساب دي
پل غلط له لارې مه ږده بې حسابه
رحمان بابا
په دغه اثر کې د ټولنې سیاسي او حقوقي مناسباتو پر فلسفي اړخونه جدي بحث او څیړنې شوي او دغه مساله یې هم څیړلې ده٬ چې مونږ یو تعداد ولې دومره بې وسه او بې ننگه شوې یو٬ چې پردي گټې پر خپلو گټو بره گڼو او پردي زموږ په ملک کې دخپلو ناروا اعمالو د پلې کولو جرآت کوي.؟
په یاد اثر کې د ملي گټو په نظر کې نیولو سره د سولې او د گفتمان د فرهنگ ترویج او نهادینه کولولاري٬ چاري او لارښوونې او وړاندیزونه په لومړي قدم کې د افغانانو تر منځ په نښه شوي٬ چې سیاست وال٬ دولتونه٬ ولسونه٬ گوندونه او منفرد کسان دې څنگه خپل ذات البیني ستونزي سره حل او د سیالیو په ډگر کې د سالم رقابت پر اصولو ودریږي او پرې عمل وکړي.کنه ټولنیز نظام شلیږي٬ د ټولنې توازون له منځه ځي٬ د سیالې ټولنې جوړیدل ناممکنه او سیاستوال هم ناکامه٬ بدنامه٬ رسوا او ذلیل کیږي.همدارنگه ملي او موضيعي ارزشونه که د بین المللي معیارونو سیال او ور سره برابر نه وي٬ د ارزش وړ نه دي. که څوک د داسې معیارونو سره د لوبې میدان ته ورځي٬ حتمن به یې بایلي. لکه چپیان٬ جهادیان او لیبرال دیموکراتان.د تیرو حکومتونو مثبت او منفي درسونه او معیارونه اوس طالبانو پورې ارتباط نیسي٬ چې د جهان سره څنگه تعامل او سیالي کوي؟.
داکتر سید شیر آقا حرکت په کال ۱۳۵۷ کې د کابل ښاروال په توگه وگمارل شو.لومړی کار یې د کابل ښار ماستر پلان تکمیلول او قانوني کول و.هغه به ویل:
د کابل ښار بې مفهومه پراختیا باید د ۲۱ پیړۍ په ایکالوجیکي فاجعه بدله نشي!!!
په خواشینی سره٬ چې د جهادیانو او د غربیانو په موجودیت د جمهوریت په شل کلنه خود سره او بې قانونه دوره کې کابل ښار د ۲۱ پیړۍ په فاجعه بدل شو، چې معیاری کول یې غټ لگښت او بودجه غواړي.
داکتر سید شیر آقا حرکت د شاهی نظام په جمهوري نظام د بدلیدو په سیاسي بدلون کې فعاله ونډه لرله.
په دې اثر کې د هغه د سترگو لیدلي حالات٬ لید لوري او خاطرې د افغانستان د سیاسي حالاتو په اړوند آن د هغه تر مړینې ( کال ۲۰۲۳) پورې هم لوستلای شو.
هغه ( ۲۰۰۴ ام میلادې کال) کې د افغانستان په باب د علمي٬ فرهنگي٬ سیاسي او فلسفي مسایلو د رسولو په موخه د خپلو افکارو٬ مرامونو د خپرولو په غرض یې د ٫٫ حرکت٬٬ په نوم دوه میاشتنی اخبار تاسیس او د جرمني له ایسن ښار څخه یې خپور کړ.
هغه په دې هلکه داسې وایې:
(... په دې ورستیو وختو کې په افغانستان او د هغه د باندې ډیرې خپرونې خپریږي. هغه څوک چې په ایمانداری سره دغه کار سر ته رسوي٬ مونږ یې هر کلی کوو. ددغه خپرونو په سرخطو کې معمولآ لیکل کیږي: بې طرفه٬ آزاده٬ مستقله٬ ملي٬ اسلامي او داسي نور.
موږ ټولې دغه پدیدې نسبي گڼو٬ ځکه د لومړي ورځې څخه وایو چې موږ هیڅکله بې طرفه نه یو. موږ ټاکلی او مشخص هدف٬ طرف او ارمان لرو. زموږ طرف د هر څه د مخه زموږ گران هیواد افغانستان دی٬ افغان اولس٬ د هغوی ملي گټې٬ منلي رسوم٬ عنعنات٬ عقاید او مقدسات او وروسته له هغه بین المللي او عام انساني تعلقات او تعهدات دي٬ چې په پوره ایمانداری سره د هغې پلوي او دفاع کوو او نور به هم دې کار ته اړ باسو..)
٫٫ حرکت٬٬ د اشغال مخالف او د هغه ضد و٬ په دې مورد کې هم د روسانو٬ ناټو او امریکایانو د يرغل په اړه د واقعیتونو پر بنیاد جدې تحلیلي مسایل او فاکتونه لوستلای شو.
نیکلای استراوسکې چې د ( پولاد څنگه کلک شو ) ناول سره شهرت پیدا کړ٬ داسي وایې:
انسانان د خپل ژوند په ورستیو شیبو کې٬ خپلو تیرو ته ځغلنده نظر اچوي٬ چې څه یې کړي او له هغه نه کوم څه پاتې دي او کنه!.
کال ۲۰۲۴ میلادې د فبروری د میاشتی په ۱۵ نیټه ښاغلي جنرال ذبیح الله زیارمل چې یو مدت تر یو چتر لاندې د داکتر سید شیر آقا حرکت سره کاري معرفت درلود٬ د هغه په مورد کې راته داسې وویل:
داکتر سید شیر آقا حرکت صاحب د قلم٬ صاحب د مطالعې با سواده٬ با سویه علمي٬ فرهنگي٬ سیاسي او یو فعال اکادمیک پلټونکی او څیړونکی شخص و.
پاک لاس او نفس یې درلود او د نیکو او ښو اخلاقاقو خاوند و.
د داکتر سید شیر آقا حرکت د ژوند او نورو اثارو په باره کې ( د تللو د یادونو) د مقالو په ټولگه کې اړین معلومات خپاره شوي دي.
زه باور لرم٬ که دغه اثر زموږ د هیواد نور پوهان او مسلکي کسان تر لاسه او ولولي٬ هغوي هڅوي٬ چې په خپلو تخصصي٬ مسلکي او علمي ساحو کې ورته اثار ایجاد او هیوادوالو ته وړاندي کړي.او باور لرم٬ چې دا شان اثار د ځوان او ملي مبارزو د لارې مشعل گرځیدلای شي.
پای
نویسنده Nidal Taibi برگردان شيرين روشار
هنگامی که زمانه اضطراب آور و آینده غم انگیز به نظر می آید، زدودن گرد و غبار از برخی جستارها مفرح ذات است. جستارهای هانری برگسون، فیلسوف فرانسوی، (۱۹۴۱-۱۸۵۹) از این دسته اند.
نسل های پس از او، وی را در کلمات قصاری چون «خیزش حیاتی» یا «نیروی معنوی» و غیره، مومیائی کردند، در حالیکه او نویسنده آثاری بسیار متنوع است که در آنها به موضوعات گوناگونی چون طول زمان، حافظه، شهود، آزادی و مذهب می پردازد. با این حال، همگی از خط مشترکی پیروی می کنند و آن زیست گرائی است. برگسون در آثارش از «جستاری بر داده های آنی ذهن» گرفته تا «دو سرچشمه اخلاق و مذهب»، «خنده» و «تحول خلاق»، به خاطر خشکی برداشت های ماشین گرا و غایت گرا از زندگی که تصور می کنند همه چیز از پیش در جهان وجود داشته و هیچ چیز دیگری خلق نخواهد شد، کوشیده است تا از نگرشی به زندگی دفاع کند که با قدرت خلاقیت فی نفسه خود، در ذات هر انسان نهفته است. برگسون که به اندازه استعدادهایش دشمن داشت (کتاب «سگ های نگهبان» پُل نیزان هنوز در خاطره هاست)، در دوران حیات از هاله ای بهره مند بود که امروز به دشواری می توان تصورش را کرد. کلاس هایش در «کولِژ دوفرانس» نه تنها هنرمندان، دانشمندان، دانشجویان و اقتصاددانان را جذب می کرد بلکه خارجی ها و زنان جوان را نیر... شارل پِگی و سندیکالیست انقلابی، ژُرژ سورل، درس های او را شنیده و کتاب هایش را خوانده اند. یکی از دلایل این شیفتگی، سبک برگسون است که الهام و شهود را به مفهموم پردازی ترجیح می داد.
پُراحساس و شوریده حال، برگسون اندیشه اش را به ضرب ایجاز و استعاره پیش می بُرد. اگر چه این سبک غنائی او را به بالاترین افتخار ادبی یعنی دریافت جایزه ادبی نوبل در ۱۹۲۷ رساند، اما همان نیز سایه ای از شک و تردید بر ماهیت فلسفی جستارهایش افکند. برای آشکار کردن مسائلی که این سوء تفاهم دربر دارد است که برونو کلِمان، استاد ادبیات فرانسه، به نوشتن کتابش همت می گمارد (۱). او می گوید که به دور از ادا و اطوارهای هنرمندانه، این سبک به طور کامل در راستای یک اندیشه فلسفی است که می کوشد مشکل به کارگیری واژگان غیرتخصصی را دور بزند. برونو کلمان حتی پا را فراتر گذاشته و ما را به خواندن برگسون به عنوان یک نویسنده، هنرمندی تمام عیار دعوت می کند و اعلام می کند که ارزش یک متن فلسفی تنها در تزی که از آن دفاع می کند نیست بلکه در غنا و پُرمایگی و زیبائی و لذتی که فراهم می آورد نیز هست.کلاً و به طور خلاصه، قالب از محتوا جدائی ناپذیر است.
شایعه پیگیر و قوی دیگری نیز مدعی بود که فیلسوف خود را درگیر مسائل بزرگ زمانه خود نمی کرد. به گفته وکیل میشل لاوال (۲)، تصویر یک برگسون بی بخار و گوشه نشین در کرسی کولژ دوفرانس تصوری خیالی است. اگرچه او در ماجرای دریفوس ساکت ماند، اما رفتارش را می توان با جهان گرائی افراطی اش توضیح داد. او موضع هموطنان یهودی خود را دنبال کرد که «نمی خواستند دیگران فکر کنند که آنها از دریفوس دفاع می کردند چون دریفوس یهودی بود. نمی خواستند که دیگران بتوانند رفتارشان را به نوعی تمایز یا همبستگی نژادی نسبت دهند». هنگام جنگ اول جهانی، او با افکار اکثریت موافق بود - «مبارزه علیه آلمان همان مبارزه تمدن علیه بربریت و وحشیگری است.» در مقابل، از همان سال ۱۹۳۴، می نویسد : «باشد که صدای یهودیان در تمامی دنیا طنین انداز شود. نه تنها برای رهائی و رستگاری یهودیان، بلکه برای اجتناب از اینکه ننگ قطعی وحشیگری ضدیهود مایۀ رسوائی تمدن در تمامیت آن شود.» ژیل دولوز چنان همدلی پایداری با اندیشه برگسون نشان می داد که حتی جستاری را به او اختصاص داد (۳).
پی نوشت ها :
۱- Bruno Clément, Henri Bergson, Prix Nobel de littérature, Verdier, coll. « Philosophie », Paris, 2021, 320 pages, 19,50 euros
۲- Michel Laval, Il est cinq heures, le cours est terminé. Bergson, itinéraire, Les Belles Lettres, Paris, 2023, 192 pages, 15 euros
۳- Gilles Deleuze, Le Bergsonisme, Presses universitaires de France, Paris, 1966
سید عبید الله نادر
د بینظیر بوتو د پاکستان پخوانۍ صدراعظمی څرګندونۍ د ده په یوه مرکه کې:
( دا موضوع د ۱۹۸۹ کلنو خبره ده ،چې اسامه بن لادن زمونږ یو فوجی جنرال ته چې نوم یې نه اخلم لس ملیونه ډالره رالیږلي وي او ورکړې یې وي .او هغه فوجی او استخباراتی جنرل اسامه بن لادن یې ،نواز شریف ته معرفی کړی وو . او نواز شریف ته یې وییلي وو : چې اسامه مونږ سره ډیره مرسته کوی ،د جهاد د ختم څخه اسامه بن لادن دوباره عربستان سعودی ته ولاړ . او وروسته هماغه نظامی جنرل چې د اسامه څخه یې پیسي اخیستی وي ، د اسامه څخه یې غوښتنه وکړه ، چې بیا دي د جهاد د پاره راشي .اسامه ورته وییلي وو : (چې اوس خو جهاد ختم شو نو د څه د پاره راشي ) نو پاکستانی فوجی جنرل ورته وییلي وو : چې جهاد خو اوس جاري دی ، ځکه یوه مسلمانه ښخه په پاکستان کې وزیر اعظمه ده .او مسلمانه ښځه حکومت کوي . ( یعنی د بینظیری) حکومت وو. وختی چې یوه مسلمانه ښځه حکومت وکړي ، نو جهاد ته ضرورت دی . او د ښځي د حکومت د چپه کولو او له مینځه وړلو له پاره زیاتي پیسو ته ضرورت دی . او هماغه نظامی جنرل په کال ۱۹۹۰ا ۱۹۹۳کې چې اسامه بن لادی یې راغوښتی وو. چې زه نه غواړم د هغه جنرال نوم افشا کړم ، او اسامه بن لادن ته یې دا هم وییلي وو ، چې د عربستان پادشاه ته دي ووایي : چې د عربستان سعودی د حراست او نګهبانی د پاره دي ،د آمریکا څخه قوا ونه غواړي . د عربستان د دفاع له پاره دي د افغانی جنګیالیو څخه کار واخلي . په کال ۱۹۹۰ کې وختی چې پر کویت حمله وشوه ، په دې وخت کې د اسامه بن لادن اړیکي د عربستان د پادشاه سره ترنګلي وي . یانی سره خفه ول ، او اسامه بن لادن عربستان سعودی ته نشو تلای ، هماغه وو چې دا پلان وشو ، چې مونږ نور برخلاف د آمریکا کار کوو . او وروسته د هغي نه پاکستان ته هم ډیر خطرات متوجه شول ، کله چې پاکستان د ترهګر پال ملکونو په ردیف کې حساب شو .
( په دې مختصری تبصری کې یو خو دا ښکاري چې پاکستانی جنرالان څومره مادي پرسته خلک دي . چې د جهاد په نوم په چل او دوکې د اسامه بن لادن څخه پیسي شکوي یاني دوی ډاکوان او غله ښکاره کوي . بل د جهاد حیثیت ته هم ضربه وهي یعنی دوی په جهاد باندی ریشخند هم وهی .(چې دوی ته جهاد نه وو ،صرف د مادیاتو او پیسو د پیدا کولو بازار ګرم وو) ،د پاکستان پخوانی ولسمشرپرویزمشرف په خپل کتاب د اور په لیکه کې لیکلي :
( د پاکستان د بقا او نجات له پاره مو د افغانانو پر وینه تویونه دریغ نه کاوه . او په افغانانو کې مو د ورور وژنې افکار ځکه روزل .چې پاکستان با ثباته پاتي شي ، که څه هم د افغانانو په زړه کې د جنتونو ارمانونه او وسوسې وي .خو مونږ ته د خپل هیواد پاکستان بقا مهمه وه )،په فارسی کې متل دی چې وایي ( اګر درخانه کس است یک حرف بس است ) په دې مختصر کې د طالبانو د پاره ډیر لوی پغیام شته ،خصوصأ هغوي ته چې لږ استقلال لري ، او په تیره فکری استقلال ،ځکه د ډیرو فکرونه زنداني دي ،چې په دې کې ډیر یو لوي ریشخند وهل هم په دوی په باندی دی ،که دوی پرې پوه شي .
ولي الله ملکزی
مینه د حضرت نوح بېړۍ ده چې حتما خپل منزل او د امن ساحل ته رسي.
مینه که عاطفه او تلوسه ده، نو عبادت او ریاضت هم دی.
مینه هله د سکون ساه اخلي؛ کله چې د لیکلو لپاره لفظونه ختم او د زړه خال خال داغونه په رغېدو شي.
خدایه! د زړه حرم مې داسې بې امامه دی چې
نه په کې مونځ د مینې کیږي، نه آذان کېږي
له همدې ځایه، کرکه د ټایټینک کیښتۍ ده چې هیڅکله به د سمندر غاړه ونه ګوري.
ځکه کرکه د غلطې محاسبې زېږنده او د کینې او نفاق غوجل ده.
کرکه یوه روحي ناروغي او الهی عذاب دی.
کرکه هغه ناسور دی چې څومره د زړه تاخچو ته کوزیږي، هماغوره یې د علاج امېدونه له خاورو سره خاورې کېږي.
کله چې د مینې ځای کرکه ونیسي، نو ټولنه بیا د تعصب په تنور کې سوځي او وګړي یې د پردیتوب احساس کوي.
په دې اوه څلوېښتو کلونو کې، څلور غېر متجانس نظامونه زموږ په ولس باندې واکمن یا وتپل شول.
هر یو د خپل مخالف د حذفولو او رټلو هڅه وکړه او د انحصار، کرکې او اجنبیت ښه پرېمانه تخمونه یې وکرل.
پاېله یې دا شوه چې نه مو جومات په امن دی، نه حجره، نه دېره او نه هدیره.
د منبر، سر، سنګر او لښکر سړي مو یو په بل پسې غلبیل غلبیل او د غلیمو ارادو نذرانه شول.
له وطن او وطنوالو سره وفا، د قوم، ژبې، مذهب، سمت او ګوند په خم کې رنګ او په زهرجنې جفا بدله شوه.
د هرډول شک شبهې پرته، له دیني باورونو، ملي ارزښتونو او هېواد څخه دفاع هم وجیبه ده او هم عنعنه.
ولی د درویزې په لومه کې د بندیوان ولس په خوله دا لاپې باټې چې فلانی مې مات کړ او بستانی مې په ګونډو کړ؛
د اورېدلو لپاره په نړېوال سټېج غوږونه نه لري.
نو د یوې مجربې نسخې په توګه، راځئ ۱۴۰۴هجري لمریز کال په دې تکل او احساس سره پېل کړو چې:
« امن له جګړې څخه غوره دی او قلم له ټوپک څخه. اعتدال له افراط څخه ښه دی او شعور له شعار څخه».
د عرش د ستر واکمن دربار ته لاسونه لپه کوم چې دا نوی کال د نړۍ د اته ملیارده انسانانو او په ځانګړي ډول زموږ د باورمند، عقیدتمند او هیله مند ولس لپاره د سوکالۍ، آرامۍ او خوښۍ څخه ډک ولري.
باید هېر نه کړو چې مینه ناک خلک تل، د خلکو د زړونو په تل کې اوسیږي او کرکجن وګړي د بې آزارو په آزارولو سره، یوازې خپل ضمیرونه ځوروي او خواږه د ترخو په بیه اخلي.
کور مو له غنمو او پتاسو ډک
—-----------------------------------
یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay
نوروز اولین روز بهار است و در آن طبیعت از خوابی طولانی بیدار میشود و زندگی خودش را از سر میگیرد. مردم هر ساله شروع فصل جدید طبیعت را جشن می گیرند. آنها سعی می کنند با خانه تکانی دلهای شان، فصل جدید و پر باری را در زندگی شان رقم بزنند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو است و در کشورهای تاجکستان، روسیه، قرغزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، البانیا، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، و ازبکستان، مردم آن جشن را بر پا می دارند. در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در جاپان که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد، طولانیترین تعطیلات نوروزی در جمهوری آذربایجان است که ۷ روز است و از ۲۰ مارچ تا ۲۶ مارچ ادامه دارد.
در بسیاری از کشور های آسیایی نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان میدانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تنپوش تازۀ آغاز کنند، وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری مبنای محاسبۀ نوروز و جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می شود؛ لحظۀ که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می دهد. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سالها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به ندرت ۲۲ مارچ مطابقت دارد. نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیدهاست و از آن به عنوان نماد پیوند دهندۀ افراد و اقوام یاد میشود. نوروز در تاریخ هند ریشۀ طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، در زمان حکومت مغولها بر این سرزمین، نوروز شکوه جشن ملی را داشتهاست.
ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعۀ فرهنگ پارسی در سرزمین هند داشت. او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی پارسی زبانان را به جای آن رواج داد. اکبر بزرگ که زندگینامۀ رسمی خود را به پارسی نوشتهاست، چنین توصیف میکند که با زنده کردن جشنهای کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطرههای مکدر و غمگین باز گردانده شد. او در یاد داشتهای خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات خداوندی خواندهاست.
جشنهای نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه که بر هند و پاکستان حکومت می کرد، هر سال از ابتدای حمل تا هجدهم حمل جشن نوروز برپا می شد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان می یافت.
بر اساس اسناد تاریخی موجود، ملکه نورجهان، از منجمین می خواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پردهها، فرشها، لباس و … را به همان رنگ تغییر دهد. در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، ۱۶۵۸–۱۶۲۸که سازندۀ تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، در شهر لکنهوی هند که هر ساله نوروز برگزار میشود هفتهنامهای با نام نوروز دارد.
نوروز همایون است، نوروز میمون است، نوروز گرامی ست، نوروز خالق طبیعت است، نوروز پسندیده است، نوروز بزرگ است، نوروز فرحت و شادابی آفرین است، نوروز بزگتر از آن است که در تعریف و تمجید بگنجد، نوروز فراتر و گرامی تر از دین است، نوروز یکی از کهنترین جشنهای به جا مانده از دوران باستان است که هیچ دین و آئینی و هیچ خدای خرد و بزرگی اهلیت و صلاحیت تحریم آن را ندارد.
باور پذیرفته این است که نوروز و چهارشنبه سوری» از جشنهایی است که از روزگاران کهن بینِ پارسی زبانان رواج داشته و در بسیاری از مناطق مستمر و بدون انقطاع ادامه یافتهاست و مانندِ «مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و« یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن این مردم دارد و دارای آداب و رسوم خاص است.
حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتند و به طور مشخص چهار جشن با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدا بزرگترین شب. تموز یا ۱۳ سرطان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی. تیرگان نام روز سیزدهم تیرماه یا ماه سرطان است. مهرگان نام روز شانزدهم از هر ماه، روز مهر از ماه مهر یعنی میزان.
نـوروز و مهـرگان دو فصل سال هستند: مهـرگان یعنی میزان آغاز زمستان و فصـل سـرما است و نوروز، آغاز فصل بهار و گرماست. تمام معانی مهر را مسعود سعد سلمان در یک بیت آورده:
روز مهر و ماه مهر و جشن فرّخْ مهرگان
مهـر بفـزا ای نگارِ مهــر چهــرِ مهـربان
در میان همهٔ جشنهایی که در میان پارسی زبانان به دلیل بیتوجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز را می توان پیوند عمیق آن با آیینهای باستانی، تاریخ این کشور ها، و حافظۀ فرهنگی مردم آن دانست. در تاریخ ۲۴ فبوری ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بینالمللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.
نوروز دلارا و دل افروز مبارک.
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا
ولي الله ملکزی
یوه پتمنه او ښاستوکې پیغله په کوم څڼه ور او ګلالي ځوان باندې زړه بایلي، خو پلار او ورونه یې د خپلې خوښې ځوان ته په نکاح نه ورکوي. دا بېچاره ګۍ درې پنجشنبې، هرمازیګر لوڅې پښې یو مشهور زیارت ته ځي او د منجاور لپاره په پلو پورې تړلې نذرانه د هغه په کچکول کې اچوي. ورپسې د دغه نازولي بابا د قبر په څنګ کې د کِیکر او غَز د ونو او ګرد چاپېره کټارو پورې د خپل ټیکري څو تارونه غوټه کوي، ګوندې د دلبر او دلبرۍ مراد یې پوره شي؛ همدا باور دی.
د یوې مېرمنې د واده لس کاله پوره کیږي ولی د طبیعي جوړښت له مخې شنډه ده؛ یا یې د مېړه سپرم د تولید قابلیت نه لري. خوارکۍ د ولادي نسائي نوموتو متخصصینو ته ورځي او په خپل علاج باندې بلا پېسې مصرفوي، خو لاهم بې برخې او مایوسه ده. بیا څوک مشوره ورکوي چې فلاني تعویذ نویس او دمګري ته لاړه شي، الله مهربانه دی غېږ به دې ډکه شي. له همدې اَسرې سره، د کوم مُرشِد دربار یا خانقاه ته ورځي، هغه ورته تعویذ لیکي او دا یې په درې رنګونو کې رانغاړي. له ښي مټ څخه یې تړي او ورسره په خټین کنډوري یا مسین جام کې هغه څښت هم غوپه کوي چې ښايی له برکته به یې د خپل ماشوم ادې شي! همدا باور دی.
کله چې په ۲۰۱۹ او ۲۰۲۰م کلونو کې د کرونا واېرس خپل اوج ته ورسېد نو د نړۍ په لر او بر کې د کلیو او ښاروالیو کاریګر د قبرونو په کیندلو او د تابوتونو په شمارلو ستړي شول. سعودي عربستان له بهر څخه حاجیان بېخي محدود کړل او د مکې مکرمې او مدینې منورې په حرمېنو کې یې لمونځ کوونکو ته امر وکړ چې په صفونو کې دې هر کس یو یو ګز فاصله مراعت کړي. په همدغسې زبېښلي او خوړین موسم کې، یوې وېډیو کې لیدل کیږي یو نامي پیر ته دوه درجنه خلک په کتار کې ولاړ دي. هغه بزرګوار یوه یوه خرما خولې ته ننباسي، پخپلو مبارکو لاړو یې ککړوي او بیا یې د شِفا په نیت مُریدانو ته ورکوي. همدا شان، د اوبو سرلوڅي بوتلونه او ګیلاسونه هم ورله دموي او دوئ یې بې خاره څښي، همدا باور دی.
په بلې وېډیو کې د تورې پګړۍ یو آخوند په منبر ناست دی او ښه په قلقلې سره وايي: « ذات اقدس الهي هر شب جمعه از عرش مُعلا به کربلاء مې آید و هفت بار از قبر مطهر امام حسین علیه السلام طواف مې نماید» ناست خلک یې د صلوات بر محمد و آل محمد په نعرو سره بدرګه کوي او دغه د نه منلو خبره ورسره بې چون و چرا مني، همدا باور دی. په دریمې ویډیو کې یو کس په اردو ژبې وايي: د جمعې په شپه دا ټول کائنات د غوث پاک سرکار (شیخ عبدالقادر جیلاني) له مزار څخه چورلیږي او د قدسیت انوار شیندل کیږي؟ همدا باور دی.
د بدر، احد او خندق په غزواتو / جنګونو کې حضرت پېغمبر (ص) او د هغه ملګري (رض) له سختې لوږې سره مخ وو، خو د سیرت النبي او اسلامي تاریخ هیڅ معتبر کتاب نه دي لیکلي چې دوئ ته بې پوستکي اوښان را استول شویدي. مګر یو مشهور دیني عالم، د خپلې داعیې د حقانیت په خاطر وايي: څو کاله وړاندې هغوئ یوځل غیبي آواز واورېد چې فلانۍ ونې ته ورشئ هلته بې پوستکو پسونه راځوړند دي. خواوشا ټول ناست خلک ورته ژاړي او د ملاتړ په عنوان ورته سرونه خوځوي؛ همدا باور دی.
که یو څوک مورزادي نابینا او په سترګو معذور وي او پوښتنه ترې وشي چې سکاره څه ډول رنګ لري، نو دواره به ووايي چې تور. که وپوښتل شي چې د واورې رنګ به څه خېل وي؟ نو یقینا به ووايي چې سپین. ځکه هغه تلقین شوی او دغو نالیدلو دوو رنګونو یې د زړه په تاخچو او د ذهن په حجرو کې ځای نیولی دی، همدا باور دی. یو تکړه بت تراش پخپل څټک اول یوه تیږه وتوږي؛ بیا د انسان یا کوم حیوان په بڼې ورڅخه مجسمه جوړه کړي. بیا یې یو ځانګړي ځای او مَعبَد ته یوسي، هلته ورته د تعظیم په پار سر ښکته کړي؛ همدا باور دی.
له دې پورتنیو لنډو بیلګو څخه جوتیږي باور یو فکري او عقیدوي بهیر دی چې د محکمې ثبوت ته اړتیا نه لري. باور یو اغزن او د سیوري او لمر ترمنځ سفر دی چې ډیر سواد، لوړې شهادتنامې او اوږدې تجربې ته اړتیا نه لري. د فلسفي تعریف له مخې: باور هغه لید لوری دی چې د سم او ناسم په اړه یې څوک څېړنه نه کوي او په خپل هوډ باندې کلک دریدل یې پیلامه بلل کیږي. همدا شان د ښه احساس درلودل مهارت دی خو د اعتماد او باور معنا نه لري، نو په هرچا او هرڅه کې شک لرل، د انسان باور په سیند لاهو کوي او بې اعتباره سړی یا میرمن تر هرچا ډیر ځوریږي. په عین حال کې، د الله تعالی په ذات کلک ایمان لرل د دغه مزل د لنډه ولو ترټولو غوره توښه ده. مثبت فکر او باور انسان ته شخصیت، وقار او انرژي ورکوي؛ خو د منفي باور انسانان تل د کار له پیله وړاندې، د یوعذر په لټه کې وي. نو څومره چې موږ په خپل چاپيریال، ادارې او ټولنې کې اعتمادي ملګري او باوري فضا ولرو، هومره به مو د فکر پلویان ډیر او د نظر ملاتړي زیات وي.
د یقین کلمه ۲۸ ځلې په قرانکریم کې راغلې چې د باور، عقېدی، هڅې، درنښت او بصیرت په معنا ده، البته دوه کرته د مرګ په مفهوم هم راغلې ده. اوس پوښتنه دا ده چې موږ د باورمندو خلکو په صفت د سختۍ، بې وسۍ او مایوسۍ په شېبو کې وفات شوو بابا ګانو، پیرانو، اقطابو او زیارتونو ته غږ وکړو چې سلګونه کلونه وړاندې خپل خالق ته ورغلي، هډوکي یې هم خاورې شوي او زموږ دعاوو ته اړ دي؟ که هغه زورور، ژوندي او مطلق واکمن ته فریاد او چیغه وکړو چې پخپل سپېڅلي کلام کې فرمايي: ( وَنَحْنُ أَقْرَبُ إليه مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ - موږ هغه ته د مرۍ له رګ څخه هم نژدې یو)؟
الله مې دې زاړه ایمان ته خیر کړي!
—-----------------------------------
یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay