د پاملرنې وړ
په جاپان کې یو ۵۰ کلن کراټه کوونکی توانیدلی هغه دوه ایږې تیښتې ته اړباسي چې پر نوموړي یې برید کړی و.
پولیسو او ځايي رسنیو د پنجشنبې په ورځ اپریل ۲۵ (غوايي ۶) وویل، ماساتو فوکودا له دغو بریدګرو نسواري رنګه ایږو سره په نښته کې سربېرن ټپي شوی دی.
رسنیو وویل، د جاپان د ایچي سیمې دغه اوسېدونکی د نایورو په غرنۍ سیمه کې د یو ابشار لیدلو ته روان وو چې پر لاره د دوو ایږو سره مخامخ شو او یوې یږې ورباندې برید وکړ.
د ایږو دپاره له بده مرغه چې دا سړی د کراټې د هنر ماهر و. فوکودا یوې سیمه ییزې خپرونې ته وویل: "ما فکر وکړ چې باید له خپل هنر څخه کار واخلم که نه و به وژل شم."
د راپورونو له مخې، فوکودا بریدګره ایږه دوه ځله پر سر په لغتو ووهله چې له کبله یې د هغه پښه ژوبله شوه خو دواړه هیږې له سیمې وتښتېدلې.
د رسنیو په وینا، ددې ایږو قد لږ تر لږه ۱.۵ متر و.
ایږې چې وزن یې تر ۵۰۰ کیلوګرامه رسیږي، تر انسانانو ځواکمنې ګڼل کیږي.
تاسې څومره ښځې پېژنئ؟ ښايي شمېر به یې لسګونه وي. ځینې به وي چې هر وخت ښايي پرته له کومې ستونزې اړیکه ورسره نیولی شئ. تاسې ترې وپوښتئ چې پاکستان کې په عامه ځایونو کې ورسره سړي څه ډول چلن کوي. او ډېر ورته په ځیر ځیر ګوري؟ بیا یې ځواب ته غوړ شئ. ډېرې کمې ښځې به وي چې دې ستونزې سره به نه مخ کېږي.
د کتلو دا تجربې بیا د ښځو عمر، ونې، ظاهري پوښښ او اقتصادي حالت ته په پام توپیر کوي.
پاکستان کې که په کومه برخه کې د برابرۍ یادونه کېږي، هغه به همدا وي، چې سړي په هر حالت، هر ځای او له تبعیض پرته ښځو ته ډېر او په ځیر وګوري.
ښايي هر سړی داسې نه وي، خو هره ښځه دې ستونزې سره مخ ده او هره ښځه باید دا وزغمي.
وروستیو کې د بی بی سي اردو برخې خبریالې ابصا کومل پر خواله رسنۍ د خپلې یوې نظر پوښتنې پر بنسټ ویلي، د هغو سړیو شمېر چې ښځو ته ډېر په ځیر ګوري زیات شوی. هغې ویلي: "عمومي ځایونو کې باید دا خبره ولیکل شي، چې که چې بې دلیله ښځو ته ځیر کېږئ، داسې ښکارئ لکه بیزو."
د ابصا د نظر پوښتنې او مشاهدې په غبرګون کې ډېرو ویلي و، چې ښايي د دې لامل د ښځو جامې یا ظاهري پوښښ نه وي.
ډېرو خلکو یې ملاتړ کړی او ویلي یې دي، چې دا کار نه یوازې اسلام اباد کې ښځو سره کېږي بلکه نورو ډېرو لویو ښارونو کې هم د پراخېدو په حال کې دی.
ځینو ویلي چې ښځو ته "په ځیر کتل" هغوی ځوروي.
سکونډل، څارل، لاس وروړل بیا له ځور ورهاخوا پر دوی لاپسې ډېر بد اغېز کوي.
خو هغوی چې د بل څه کولو وس و نه لري، په کتلو هم خوښ او قانع دي.
په دې بحث کې ډېرو بیا سیاسي رهبران هم یاد کړي، دي چې په تېر کې د ښځو د ځورول کېدو لامل شوي، او خبرو یې ښځو ته د نا امنۍ احساس ورکړی، دې کار بیا سړي لا نور هم د دې کار په ترسره کولو کې زړور کړي دي.
"داسې نه ده چې دوی مونږ ته څه وايي یا کوي، خو کتل کوي"
ځینو ښځو چې د بی بي سي اردو څانګې سره د دې موضوع په اړه د خبرو او نظر ورکولو لپاره اړیکه نیولې وه ویلي، دا د ښځو پر وړاندې هغه ستونزه ده چې پکې رالویې شوې دي.
هغوی وايي، داسې نه ده چې دوی به ترې نه ستړې کېږي، خو په وینا یې زده کړې یې دي چې ژوند ورسره وکړي. او دې ته ذهنا چمتو دي چې که له کوره وځي نو خامخا داسې چلن سره به مخ کېږي.
د دوی په خبره، دوی خپلې جامې بدلولی شي، د خپل تګ راتګ لاره بدلولی شي، چېرته د تګ راتګ وخت بدلولی شي خو هیڅکله له ځانه د سړیو سترګې او نظر نه شي اړولی.
ماشا محمود یوه وبلاګره او د لاهور اوسېدونکې ده. مخکې یې دنده لرله او په یوه دفتر کې یې کار کاوه.
هغې بي بي سي سره خبرو کې ویلي: "لکه څنګه چې په عامه ځایونو کې سړي ښځو ته ډېر په ځیر ګوري، دا رنګه دوی په دفترونو او کار ځایونو کې هم ښځو ته کتل کوي. اوس مونږ ته عادي شوې ده. له مونږ دوه کوره لیري یو سړی دی چې تل ماته او زمونږ د کور نورو ښځو ته راګوري."
نوموړې همدا راز ویلي: "داسې نه ده چې مونږ ته دې د ویلو څه لري یا مونږ سره دې څه کار لري، دا کتل ټول هغه څه دي چې دی یې کوي. په روغتون کې هم ماسره دغسې شوي، یو کس راته ډېر په ځیر ځیر کتل او سترګې یې نه اړولې."
هغه وايي: "آیا نارینه په دې پوهېږي چې دا کتل یې څومره ځوروونکي او دردناک دي؟
آیا دوی پخپله د دې چلن جدیت کله درک کړی؟
آیا دوی ته کله چا دا ورښودلې، چې دا چلن له اخلاقي نظره ناسم دی؟"
دا ښايي هغه سوالونه او ځوابونه وي چې یا د ښوونیز او درسي نصاب برخه وي او یا به په قوانینو کې ورته جزا ټاکل شوې وي.
په ځير کتل څه ډول احساس درکوي؟
مخکې له دې چې مونږ دا پوښتنه له ماشا محمود وکړو، هغې ویل "په ځیر کتل د نا امنۍ احساس ورکوي. وايي کله چې سړي یوې ښځې ته په ځیر ځير ګوري او سترګې نه ترې اړوي هغه له دې وېره لري چې ښايي کوم بل څه ورسره وکړي او تاوان ورسوي، پر سړیو باور یې له منځه تللی دی."
که نارینه یئ یې او په شعوري یا لا شعوري ډول ښځو ته په ځیر ځير کتلو عادت لرې نو ښايي دا ځواب تاسې سره مرسته وکړي چې چلن مو بدل کړئ.
نو راخئ چې اوس په دې اړه له یوه سړي سره خبرې وکړو
جاشوا دانمش محصل دی. هغه بي بي سي ته ویلي، دا په رښتیا یوه ستونزه ده. هېڅ څوک نشته چې ووايي داسې څه نه دي پېښ شوي.
کله چې له نوموړي وپوښتل شول چې څه فکر کوي چې یوه ښځه د یوه سړي د کتلو په ځواب کې باید څه وکړي؟ ویې ویل: "زما په اند ښځه هېڅ څه نه شي کولی، پرته له دې چې له پامه یې وغورځوي. خو دا ډېره مهمه ده چې سړیو ته له ماشومتوبه دا ورزده شي چې دا ناسم چلن دی."
میشا محمود دا هم وايي چې، د پاکستان په اوسنیو حالاتو کې خلک د خپل ژوند خوندیتوب په اړه اندېښمن دي چې که غبرګون وښيي هسې ته کوم لوی تاوان ور واوړي.
"مخکې به ما په هغه چا غږ پورته کاوه چې ماته به یې کتل او یا به یې کتو ځورولم، خو اوس چې اوس حالاتو ته په کتو ځان سره فکر کوم چې داسې کسانو ته غبرګون ښودل پکار نه دي، بلکه له پامه یې غورځول غوره دي."
په مرکو کې چې ډېرو نارینه وو سره خبرې کېږي ښځو سره خواخوږي کوي او پر ملاتړ یې غږېږي، وايي چې د سړیو له خوا ښځو سره دا چلن غیر اخلاقي دی.
خو کله چې پر خواله رسنیو نظر پوښتنه کوې ډېر یې وايي، چې ستونزه په سړیو کې نه ده، بلکه د ښځو په جامه او له کوره په وتلو کې ده.
"دوی سر تر پښو، تر کومه ځایه یې چې نظر رسېږي، در ګوري"
اوس راځئ چې په لویدیځو هېوادنو کې پر دغه چلن خبرې وکړو
هغه پاکستانۍ ښځې چې له هېواده وتلي او لویدیځو هېوادنو ته تللي، وايي له پاکستانه له وتلو سره تر ټولو "لویه کلتوري حیرانتیا"ورته دا ده چې هېڅوک نه ورګوري، ځان خوندي احساسوي. دوی له وېرې پرته عامه ځایونو، سړکونو او کوڅو ته ووځي، په بسونو کې هم دوی له دې وېره نه لري چې څوک به ورته وګوري او یا به یې لمس کړي.
جاواریا وسیم یوه ځوانه فلم جوړوونکې ده. هغه هم د سینما برخه د زدکړو لپاره له فرانسې ورته تجربه لري.
هغې بي بي سي ته ویلي، خو په پاکستان کې د یوې ښځې په توګه باید تل همدې وېرې سره ژوند وکړي او د خپل خوندیتوب په اړه اندېښمنه وي.
"زه چې له کوره ووځم سړي راته ګوري، له سر تر پښو، څومره یې چې کتلی شي راګوري، که ځان مې هر څومره پوښلی وي بیا هم درته ګوري. اوس خو انلاین ټکسي ګانو کارول هم ډېرې نا امنه شوې دي."
"قانون له ښځو سره څه مرسته کولی شي؟"
د پاکستان د جزا قانون په ۵۰۹ ماده کې د سړیو له خوا ښځو سره د دې چلن لپاره جزا او جریمه ټاکل شوې، خو په عمل کې دې قانون ښځو ته د کتلو برخه کې هېڅ ډو خوندیتوب نه دی رامنځته کړی.
وکیلې فاطمه بټ بي بي سي ته ویلي، په دې قانون کې د ځیر کتلو یادونه نه ده شوې بلکه ویل شوي چې ښځې د هغه کار یا حرکت په غبرګون کې چې د ځورونې لامل یې کېږي او حیثیت یې ورسره راټیټېږي، د شکایت حق لري.
د هغې په وینا: "خو ستونزه دا ده چې دا قانون تر اوسه نه دی تفسیر شوی چې دا کار یا حرکت باید تر کومه حده وي او په جزا کې شاملېږي که نه. په دې برخه کې هېڅ بېلګه نشته ځکه چې د ځیر کتلو ثابتول ګران کار دی."
جاواریا وسیم د شکایت د ثبتولو په اړه خپله تجربه بي بي سي سره شریکه کړې او ویلي یې دي، د داسې یوې پېښې په اړه یې پولیسو ته شکایت هم کړې و، خو شکایت یې ثبت نه شو ځکه چې د ثبوت په ډول هېڅ څه ورسره نه و.
خو په وینا یې:"پولیسو د کس نوم ثبت کړ چې د دویم شکایت د ترسره کېدو سره به سملاسي پولیس د هغه پر وړاندې ګام پورته کوي."
آیا پاکستان کې د پولیسو له خوا په دې بڼه د نومونو ثبتول به سړي له دغه کاره راوګرځوي او زړه توري به یې کړي؟ ښايي نه
باید د کورنیو له خوا په ماشومتوب کې خپلو نارینه اولادونو ته دا ورزده شی چې ښځو ته په ځیر ځير و نه ګوري.
یا خو د ابصا کومل د وړاندیز له مخې، باید په عامه ځایونو کې ولیکل شي چې "که ښځو ته په ځیر ګورئ داسې ښکارئ لکه بیزو؟"
سید عبید الله نادر
ځیني د خپل شخصیت لوړ والی ، د بل په تحقیر او حقارت کې ګوري ، او دا زما په تجربو سره ثابته شوي ،چې په دي اویا او یا زیات او کم عمر چې لرمه د داسي صحنو سره مخ شوی یم ، په تجربو سره راته ثابته شوي چې ، دا ټول هغه کسان دي چې اهلیت او پوهنه نه لري ،او کوم سړی یا مقابل لور چې دوی غواړي تحقیر کړي ،د هغه پوهنه او تجربه تر هغه ( تحقیر کونکي ) څوچندانی وي ،او له بله خوا دی په خپل جاهلانه حرکت سره په دي هم نه پوهیږي چې دی په نا آګاهانه ډول سره ، د مقابل لور په شخصیت پوهنې او لوړ والی اعتراف کوی ،او د ناستو کسانو څخه به پوه کسان د دي درک هم وکولای شي ،او دی چې کوم کم والی د مقابل لور په پرتله په ځان کې ویني ،په هغي احساس د کمتری کوی ،او په هغي شرمیږي ،او په دي ډول دا شرم پټوي ،چې دا کار د داسو کسانو شخصیت ټیټ راولي ،اودا کسان د خپل اخلاقی ،علمی ،تربیوي او انسانی کمبود نه چې په خپل ځان کې یې ویني ځوریږي ،او په اصطلاح رنځ وړي ، نو دا وجهه ده چې دی غواړي ،د بل د تحقیر او کم راوستو له لارې ، خپل شخصیت لوړ وښايي ،لیکن اکثرأ څرنګه چې زه یې شاهد یم ،په مجلس کې اکثرأ داسي خلک ناست وي چې د دي درک کولای شي ،چې دی څومره په ځان کې، احساس د حقارت کوي ،او د ده په عمل پوهیدلای شي ،خو یا د هغه وجهی نه چې د هغه په کور کې به وي یا میلمه وي ورته څه نه وایي ، او یا هم د جرأت د کم والي په وجهه به ورته څه نه وايی او یا څه نه شي وئیلای ، نو زیات داسی خلک غواړي ځان په ټولنه کې خصوصأ په محفلونو کې د خلکو په مخ کې ځانونه مطرح کړي ،او دا ځان ښودنه دوي د غرور او تکبر خواته راکاږي ،هماغه د حضرت بایزید علیه الرحمه معنی داره وجیزه ده چې وایي : (هرګز از متکبر بوی معرفت نیاید ) یعنی هیڅ کله به د متکبر څخه د معرفت او پوهنې بوی را نه شي ،او دا ډیر پرځای او صحیح خبره ده ،چې کیدای شي دا ټول لوستونکی یې راسره ومني او کیدای شي ډیری لوستونکی د دغسي صحنو سره مخامخ شوي، هم وي ،او زما دا مضمون ورته په زړه پوری وي ،ځکه دا خلک نه یواځي په وړو ټولنو او کورنیوکې شته ،بلکه د سیاست په میدان کې هم داسي خلک شته ،او دا کار د انسانانو معنوي اعتبار د ټولنې او خلکو په وړاندی زیانمنوي ، باید کوښښ وکړو چې د دا راز ځان ښودنو او ځان مطرح کولو د خلکو په وړاندی ،او یا په ټولنه او یا محفلونو کې او میلمستیا ګانو کې ځانونه وساتو ځکه که مونږ داسی و انګیرو چې ورځه دا نن ورځ می ځان دلته وښوده ،او فلانی می تحقیر کړ ،او ځان می مطرح کړ ،چې آیا د مجلس دا ناست کسان به په راتلونکي کې د ده په هکله څه فکر کوي ،او دا د تعلیم تربیی او نزاکت پوهیدنی ضعف ، په دي څو کالو کې په ځوانانو کې ما ډیر ولید ،او دا کار په داسي ټولنو کې چې ورځ په ورځ لوستی او نزاکت پوهه کسانو شمیر یې زیاتیږي د شرم خبره څه چې لوی عیب دی ،
نوروز اولین روز بهار است و در آن طبیعت از خوابی طولانی بیدار میشود و مجددا زندگی خودش را از سر میگیرد. مردم هر ساله شروع فصل جدید طبیعت را جشن میگیرند. آنها سعی می کنند با خانه تکانی دلهای شان، فصل جدید و پر باری را در زندگی شان رقم بزنند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو است و در کشور های تاجکستان، روسیه، قرغزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، البانیا، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، و ازبکستان، مردم این جشن را بر پا می دارند. در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در جاپان که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد، طولانیترین تعطیلات نوروزی در جمهوری آذربایجان است که ۷ روز است و از ۲۰ مارچ تا ۲۶ مارچ ادامه دارد.
در بسیاری از کشور های آسیایی نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان میدانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تنپوش تازۀ آغاز کنند، وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری مبنای محاسبۀ نوروز و جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز میشود؛ لحظۀ که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ میدهد.
نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سالها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به ندرت ۲۲ مارچ مطابقت دارد.
نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیدهاست و از آن به عنوان نماد پیوند دهندۀ افراد و اقوام یاد میشود.
نوروز در تاریخ هند ریشۀ طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، در زمان حکومت مغولها بر این سرزمین، نوروز شکوه جشنی ملی را داشتهاست.
ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعۀ فرهنگ پارسی در سرزمین هند داشت او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی پارسی زبانان را به جای آن رواج داد.
اکبر بزرگ که زندگینامۀ رسمی خود را به پارسی نوشتهاست، چنین توصیف میکند که با زنده کردن جشنهای کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطرههای مکدر و غمگین بازگردانده شد او در یادداشتهای خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات خداوندی خواندهاست.
جشنهای نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه که بر هند و پاکستان حکومت میکرد، هر سال از ابتدای حمل تا هجدهم حمل جشن نوروز برپا میشد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان مییافت.
بر اساس اسناد تاریخی موجود، ملکه نورجهان، از منجمین میخواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پردهها، فرشها، لباس و … را به همان رنگ تغییر دهد.
در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، ۱۶۵۸–۱۶۲۸که سازندۀ تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، در شهر لکنهوی هند که هر ساله نوروز برگزار میشود هفته نامهٔ با نام نوروز دارد.
نوروز همایون است، نوروز میمون است، نوروز گرامی ست، نوروز خالق طبیعت است، نوروز پسندیده است، نوروز بزرگ است، نوروز فرحت و شادابی آفرین است، نوروز بزگتر از آن است که در تعریف و تمجید بگنجد، نوروز فراتر و گرامی تر از دین است، نوروز یکی از کهن ترین جشنهای به جا مانده از دوران باستان است که هیچ دین و آئینی و هیچ خدای خرد و بزرگی اهلیت و صلاحیت تحریم آن را ندارد.
نوروز و چهارشنبه سوری» از جشنهایی است که از روزگاران کهن بینِ پارسی زبانان رواج داشته و در بسیاری از مناطق مستمر و بدون انقطاع ادامه یافتهاست و مانندِ «مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و« یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن این مردم دارد و دارای آداب و رسوم خاص است.
حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتند و بهطور مشخص چهار جشن با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدا بزرگترین شب. تموز یا ۱۳ سرطان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی. تیرگان نام روز سیزدهم تیرماه یا ماه سرطان است. مهرگان نام روز شانزدهم از هر ماه، روز مهر از ماه مهر یعنی میزان.
نـوروز و مهـرگان دو فصل سال هستند: مهـرگان یعنی میزان آغاز زمستان و فصـل سـرما است و نوروز، آغاز فصل بهار و گرماست.
تمام معانی مهر را مسعود سعد سلمان در یک بیت آورده:
روز مهر و ماه مهر و جشن فرّخْ مهرگان
مهـر بفـزا ای نگارِ مهــر چهــرِ مهـربان
در میان همهٔ جشنهایی که در میان پارسی زبانان به دلیل بیتوجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز را میتوان پیوند عمیق آن با آیینهای باستانی، تاریخ این کشور ها، و حافظۀ فرهنگی مردم آن دانست.
در تاریخ ۲۴ فبوری ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بینالمللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.
نوروز دلارای دل افروز مبارک
سال نو خورسندی هر روز مبارک
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا
مهمې مقالې
نوروز اولین روز بهار است و در آن طبیعت از خوابی طولانی بیدار میشود و مجددا زندگی خودش را از سر میگیرد. مردم هر ساله شروع فصل جدید طبیعت را جشن میگیرند. آنها سعی می کنند با خانه تکانی دلهای شان، فصل جدید و پر باری را در زندگی شان رقم بزنند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو است و در کشور های تاجکستان، روسیه، قرغزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، البانیا، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، و ازبکستان، مردم این جشن را بر پا می دارند. در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در جاپان که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد، طولانیترین تعطیلات نوروزی در جمهوری آذربایجان است که ۷ روز است و از ۲۰ مارچ تا ۲۶ مارچ ادامه دارد.
در بسیاری از کشور های آسیایی نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان میدانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تنپوش تازۀ آغاز کنند، وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری مبنای محاسبۀ نوروز و جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز میشود؛ لحظۀ که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ میدهد.
نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سالها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به ندرت ۲۲ مارچ مطابقت دارد.
نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیدهاست و از آن به عنوان نماد پیوند دهندۀ افراد و اقوام یاد میشود.
نوروز در تاریخ هند ریشۀ طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، در زمان حکومت مغولها بر این سرزمین، نوروز شکوه جشنی ملی را داشتهاست.
ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعۀ فرهنگ پارسی در سرزمین هند داشت او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی پارسی زبانان را به جای آن رواج داد.
اکبر بزرگ که زندگینامۀ رسمی خود را به پارسی نوشتهاست، چنین توصیف میکند که با زنده کردن جشنهای کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطرههای مکدر و غمگین بازگردانده شد او در یادداشتهای خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات خداوندی خواندهاست.
جشنهای نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه که بر هند و پاکستان حکومت میکرد، هر سال از ابتدای حمل تا هجدهم حمل جشن نوروز برپا میشد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان مییافت.
بر اساس اسناد تاریخی موجود، ملکه نورجهان، از منجمین میخواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پردهها، فرشها، لباس و … را به همان رنگ تغییر دهد.
در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، ۱۶۵۸–۱۶۲۸که سازندۀ تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، در شهر لکنهوی هند که هر ساله نوروز برگزار میشود هفته نامهٔ با نام نوروز دارد.
نوروز همایون است، نوروز میمون است، نوروز گرامی ست، نوروز خالق طبیعت است، نوروز پسندیده است، نوروز بزرگ است، نوروز فرحت و شادابی آفرین است، نوروز بزگتر از آن است که در تعریف و تمجید بگنجد، نوروز فراتر و گرامی تر از دین است، نوروز یکی از کهن ترین جشنهای به جا مانده از دوران باستان است که هیچ دین و آئینی و هیچ خدای خرد و بزرگی اهلیت و صلاحیت تحریم آن را ندارد.
نوروز و چهارشنبه سوری» از جشنهایی است که از روزگاران کهن بینِ پارسی زبانان رواج داشته و در بسیاری از مناطق مستمر و بدون انقطاع ادامه یافتهاست و مانندِ «مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و« یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن این مردم دارد و دارای آداب و رسوم خاص است.
حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتند و بهطور مشخص چهار جشن با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدا بزرگترین شب. تموز یا ۱۳ سرطان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی. تیرگان نام روز سیزدهم تیرماه یا ماه سرطان است. مهرگان نام روز شانزدهم از هر ماه، روز مهر از ماه مهر یعنی میزان.
نـوروز و مهـرگان دو فصل سال هستند: مهـرگان یعنی میزان آغاز زمستان و فصـل سـرما است و نوروز، آغاز فصل بهار و گرماست.
تمام معانی مهر را مسعود سعد سلمان در یک بیت آورده:
روز مهر و ماه مهر و جشن فرّخْ مهرگان
مهـر بفـزا ای نگارِ مهــر چهــرِ مهـربان
در میان همهٔ جشنهایی که در میان پارسی زبانان به دلیل بیتوجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز را میتوان پیوند عمیق آن با آیینهای باستانی، تاریخ این کشور ها، و حافظۀ فرهنگی مردم آن دانست.
در تاریخ ۲۴ فبوری ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بینالمللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.
نوروز دلارای دل افروز مبارک
سال نو خورسندی هر روز مبارک
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا
۲۷/۲/۲۰۲۴
سید عبید الله نادر
د فانی دنیا د سست بنیادۍ په هکله ،او د فانی دنیا د نازکو لمحو نه د عبرت درس اخیستل، او په دې ګلشن کې په هیڅ شي له تغا فله نه تیریدل ،دلته د روانو اوبو د کذر نه هم عبرت ټکي راټولول ،او دې ته هم پام اړول ،چې دلته ګوندی هیڅ شی بی حکمته پیدا نه دی ،د لته خار وخس ته د معرفت په نطر کتل ، او هیڅ شي بی حکمته نه بلل ،او د هرې پاڼې نه حکمتونه اخیستل،او روزګار د ګذر نه درسونه اخیستل ،یا د روزګار د مکتب څخه درسونه او پندونه اخیستل ،او خپل بی بقا عمر ته متوجه کیدل ، او دي ته هم پام اړول ، چې د غه سبا چې مونږ ورته انتطار یو ،چې دا سبا به وي او که نه، یعنی چې دا سبا چې مونږ ورته انتطار یو چې دا سبا به راځي او که نه، ځکه یو شیبی کې له دې فانی دنیا نه تلونې یو ،او یا بی خبره تګ لرو ،نو په کار ده چې د غرور او تکبر نه ځان وساتو ،چې د بایزید بسطامی په قول چې( هرګز از متکبر بوی معرفت نیاید)یانې هیڅ کله د متکبر نه بوی د معرفت او پوهنې نه راځي یانې څوک چې د خپل عاجزۍ درک کوی ، بی له شکه چې د معرفت وږمې ترې راخیږي ، دلته ښايی د عبرت غوږونه خلاص وساتو او د زمانې د هر ادأ نه چې زمونږ د عبرت او پند له پاره راڅرځي د عبرت ټکي واخلو او راټول کړو،یعنی د عبرت او د لټون د زړه سترګي خلاصی وساتو، او د عبرت په آېینې کې یو ځل خپل انجام ووینو ،یانی د ګل د هرې پاڼې د لویدو سره مونږ لکه د حال خاوندانو په څیر ،باید د خپل انجام درس ترې واخلو، یا خپل انجام په کې ووینو،او ترې درس واخلو،
هره پاڼه چې د ګل څخه تویزي
صاحبدل په خپل انجام باندی پوهیږي
نادر
او د صاحبدلانو په شان او د ژور درک خاوندانو په شان د زمانی د هر ګذر نه د عبرت درس واخلو
او د زړه او درک خاوندانو په شان د عبرت درس تری واخلو ،نو زما لاندني اشعار یو بیتی او څلوریځي ټول چې په دې مختصر کې دي،ټول په همدې خبرو او همدي محور او دا پورتنې ټکو راڅرخي ، او دا مطالب په خوا کې نیسي ،چې د دنیا د سست بنادۍ او بی وفایي نه په کې حکایت دی.او انتباهی،تعلیمی ، اخلاقی او تربیوی اړخونه لري، خو افسوس چې انتباهی اشعار، نثرونه او ادبی مطالب چې انتباهی وي ، او بیدارونکي بڼه ولري، څوک یې نه لولي ، او که څوک یې ولولي هم ، نو معنی ته یې نه ځیر کیږي ،نو بیا هم د هغه دوستانو له پاره چې په دي مطالبو یې سر خلاصیږي ،نو شعرونه څلوریځي او یو بیتې می چې د یوې رساله ګوټي تر حد او اندازې دي، د ادب مینه والو ته وړاندی کوم ، هیله ده چې د عبرت په دي آئینه کې هر څوک خپل ځان وویني ،او د انتباهی اړخونو او بڼو څخه یې د عبرت ټکي راټول کړي او خوند ترې واخلي ،
زما یو بیتۍ
هره پـــــاڼه چي د ګــل څـــخه تو یږي
صاحبدل په خپل انجام باندی ، پوهیږي
««««««««««««««««««««««
چي هر چا نه په دنیا کې ، تل قربان او صدقه یم
په خپل عجز یم رسیدلی ، ځکه دومره شکسته یم
«««««««««««««««««««««««««
په غرور کې ، په ټول عمر وم ستـــــومانه
چي په خود شــــوم ، عمر تللی وو له ما نه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
که دنیا بی وفایي نه ، څوک غافل دی
د عبرت درس په فریاد کې د بلبل دی
««««««««««««««««««««««««
که دمرګ څخه ډار نه وي ، دا به څنګه زنده ګي وي
مرګ نشان د معرفت دی ، په هر شی، چي په خلقت دی
«««««««««««««««««««««««««««««««
په غرور کې مي نظر وو په خپل ځان
عاجزۍ کې مي نظر شو په جــــــــهان
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
بزرګۍ زیری می هلته په نصیب شو
چي د اوښــــکو ، سیــــــــلابو ، لمبیدلم
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
انګازی چي د غرور می هر خوا اوری
زه همــاغه پرونۍ یم ، د خـــپو خاورې
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
په یوه نفس په سوړ، د محشر لمر شي
که دا خپل سوزاو ګداز راسره مل وي
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
رژیدو د ګل ته وګوره په خود شه
دفاني دنیا نه ، دومره اشارت بس
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د ویالي تر غاړه ، وګوره ، د عمر ګذر
خاوندانو ته دفهم ، همدومره اشارت بس
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
دا چي څو کر خي په ګوتو باسی ، لارې
دغه ګوتي به سبا وي ، د ګـــور خاورې
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
بی خــــــبره یو شــــــیبی کې و له فانی دنیــــــــــــا یم تلـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــونۍ
په خپل حال باندی می پام دی ، ځکه یمه ژړه غونۍ
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
درنه چوپتیا ده ، په نظر کې د غافل په هدیری کې
د عبرت رســــــــا غوږونه ، تر ی نه اوري حکـــــــــــــــــمتونه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
زمانه په هر انداز عبرت سازی کړي
تر څو ویښ کړي له لکونو، له غافل
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
چي لــــــــــــــــــه مکــــــــــــره ، د فـــــــــــاني دنیـــــــــــــــــــــــا خـــــــبر وي
په خپل حال باندی یي ، هر لمحه نظر وي
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
لکه ګل په شان غوړیږو،بیا یوه خولګي،خندیږو
خو په رمز کې د فانی ژوند ، تر قیامته نه پوهیږو
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
فرصت مو غنیمت کړۍ ، ځان مه پریږدۍ وزګار
زمانه هســــــــــــــــــي تیریږي ، درنګ نه کــــــــــــــــړي، روزګار
««««««««««««««««««««««««««««««««««
چي فاني دنیا له مکره وي ، غافل
دا ده نښه د مغرور او د جـــــــــــــــــاهل
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
هر شی چي ګورم ، فنا کیږي ، دلته هیڅ شی نه پاتي کیږي
عبرت په سل رنګه طرزونو، په دي چمن کې ښکاره کیږی
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
لکه تصویر په سینمـــــــا کې ، پردي له مــــــــــــــــــــــــــــــــــخي نه تیریږي
غافله زه یم له حقیقت نه ، چي راته ژوند غوندی ښکا ریږي
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د عبرت نښي به ډیري ورښکاره شي
چـــــــا چي سترګي وي پرانیستي د لټون
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
««««««««««««««««««««««««««««
تصور کې چي خپل عجز مخي ته دریږي
د زړه ویني می له سترګــــــــــــــــــــــــــــــــــــو نه توییږي
««««««««««««««««««««««««««
نه پو هیږم څه اسرار دی دفنـــــــــــــــــــــــــا ،او څه حکمــــــــت
چي چا ونه لوست له دي دیوان نه حرف و عبارت
«««««««««««««««««««««««««««««««««
نه پوهیږم چي زه څه یم ، پیدا شوي زه په څه یم
سر ګردانه دي عالــــــــــــــــم کې ، له معنی نه خبر نه یم
«««««««««««««««««««««««««««««««««
له دي خاورو پیـــــــــــــــدا کـــــــــــــــیږو ، په همـــــــــدي خـــــــاورو فنا کیږو
په همدي دستور روان یو ، په خپل تکلیف هم نه پوهیږو
«««««««««««««««««««««««««««««««««
څوک هر لمحي کې ، د دنیا له مکارۍ وي ، خبر دار
څــــــــــــوک په آواز د کلندونو ، د ګور کن کې شي بیدار
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
چي تیریږۍ می له قبره په غرور او به خرام
دلته وګوره آیيني کې ، د عبرت خپل انجام
««««««««««««««««««««««««««
په ټول عمر په عذاب کې ، روح او تن وو
عمر نه وو ، په رښــــــــــــــتیا چي ځنــــــــــکدن وو
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
تن وجود مو په ټول عمر خوار و زار وو
ژوندون نه وو، هسي مرګ ته انتظار وو
««««««««««««««««««««««««««««««
زه همداسي چي یو دم ، بی خبري کې یم راغلی
بی خـــــــــــــبره یوه ورځ به ، له فــــــــــاني دنیا یم تللی
««««««««««««««««««««««««««««««
تغافل په دي چمــــــــــــــــن نه دی ، په کار
ځکه پټ یي خار وخس کې دي ، اسرار
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
اشارت د عاجزۍ دومره دی ، بس
چي طوفـــــــــــــان کې د فنا یم لکه خس
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
لا یو دوه ټکي پوه نه وم ، په اســــــــــــــــــــــــــــــرار د دي دنیا
چي می تګ شو ، په حیرت کې ، د عدم په لورې بیا
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د عارف په هر قدم کې ، په خپل حال باندی وي پام
ځکـــــــــــــــــــــــــــــــــه ويني په رڼا د معــــــــرفت کې ، خــــــپل انـــــــــــــجام
««««««««««««««««««««««««««««««««
خبر دار له خپله حاله وي ، مدام
چي د زړه په سترګو چا ولید انجام
««««««««««««««««««««««««««««
پیدایښت کې چي له خاورو یو پیدا
فرق به څه وي ای غافله زما و ستا
««««««««««««««««««««««««««««
پیدایښت کې چي له خاورو یو پیدا
فرق به څه وي ای غافله زما و ستا
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
که مي سر شي په لحد کې ایری خاوري
هر ذرې کې به مصرع ســـــــــــــــــــــتا د ثنا وي
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
ډیر حکمت په پټه خوله د ګل کې ، پروت دی
چي په رمـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــوز باندی یی رســــــــــــــــی ، بلـــــــــبلان
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د محشر د لمر به تاو هم ماته نه وي
که زما سره وي ، دا نمــــــــــــجني ، سترګي
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
په وجود کې ، روح اوتن راته ژړیږي
اشارت چي د رفتن ، راباندی ، کیږي
«««««««««««««««««««««««
داسي مه ګڼه چوپتیا می ، چي په هیڅ هم نه پوهیږم
لکـــــــــــــــــــــــــــــــه ګل په خامـــــــــــــــــــوشۍ کې ، په هزار ژبـــــــــــــــو وییږم
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
درست وجود می ، لکه خس راته ښکاره شو
لامبو زن ، چي په ګــــــــــــرداب د کایيـــــــــــــــــــــــــــنات وم
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
که عدم دی که هستي ده ،که نیستی ده
په دي یو ځـــــــــــای کې هم نشته ،هوساینه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
نازک وختونه
ساقــی ژر کړه ، د شــــــــــرابو نوبتونه
چي تیریږي ، د دنــــیا نازک وخـــــتونه
تر دي دمخــــــه ، چي مـکاره زمـــــانه
د سر کنډول څخه مو جوړ کړي جامونه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
اندیښمند وګړي
د چا په مرګ باندی خندا نه ده په کـــار
چي ټاکـــل شوی ده ، بشــر ته دغه لار
په جهان وي اند یښمـــند هغـــــه وګړي
چي یي تل وي له خپل انجامه ځیني ډار
«««««««««««««««««««««««««««««««««
د غرور په لومه
څوک چي لافه د هستی وهی جــاهل دی
له خپل عجز ا و له انجام ځینی غافل دی
له خپل ځانه بی خبر ، هغــــه نادان وي
چي په لومه د غرور، نښـــتی ، تل دی
««««««««««««««««««««««««««««««
د بلبلې پیغام
خــبر نه یـــي، د ســــحر په وخت بلبله
ژړه غونی ، لــه فــانی دنیــا په خـــپله
دا پیـغام یي ، په فریاد کې دی ، نغښتي
چی غفلت له خوبه ویښ ، شه ای غافله
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د عبرت آوازونه
چي می پورته په غرور کــړل ، قدمــونه
له دي خاورو نه تر غوږ شول ، آوازونه
قـــدم رو ږده ، ای نـــادانه ، بــی خــبره
چي کـکرې دي ، مخـــونــه دي لاســونه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
ازلی علم
له سپیرو خاورو یي ، جــوړ کړو زمونږ پیکر
نښي یي کیښودي ، په کــې د خـــــــــپل مظهر
که په سترګو د حکمت ځیر شئ ، خپل ځان ته
ښکـــــــاره به شـــــي ، د ازلي علــم ،ګـــوهر
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
فانی دنیا
زه هغه وم ، چي مي تل وو ، په خپل حــال باندی ژړل
هر نظـــــر کې د عبرت می ، خپل انــــــجام ته وو ،کتل
خواهشاتو د خپل نفس هومره ځـــــان باندی ، میشته کړم
چي یي هر دم د فـــاني دنیا لــــه مکره کــــــــــــړم غافل
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د روزګار مکتب
لوړ مکــــــتب د فلسفی دی ، روزګار
لوی استـاد دی ، د نادان او د هوښیار
د عبرت نښي پرتي دي هر زمـان کې
صاحبدل که وي ، په زړه باندی بیدار
«««««««««««««««««««««««««««
نوی عبارت
له هر بوټي د ګلــــشن نه ، بوی د رحمت راځي
له خاموشه خوله د ګل نه ، رمز د حکمت راځي
خـــاونـــــدانو ته د حــــــال ، پــه دي چمن کې
خار وخــس څــخه ، یو نـــوی ، عبارت راځي
«««««««««««««««««««««««««««««
د فانی دنیا عمر
ساقی راوړه ډک جــامونه ،په ســبا اعتبار نشته
دغــه دم په تیریدو دی ، په دنیــا اعتـــبار نشته
ته به څو پوری ډاډه یي ، د فـــانی دنیا په عمر
دلته هر شی ګذری دی ، په هیڅ چا اعتبارنشته
««««««««««««««««««««««««««
سست بنیاد
که هر څومره په دي کور باندی ، خواری کړم
مهـــارت د استــادۍ ، او معمــاری کــــــــــړم
پاتي کیږي بــــه ضرور، په یـــــــوه ورځ کې
د فـــانی دنیـــا په مــخ چــــي ، آبــــادی کــــړم
«««««««««««««««««««««««««««««
نیمګړې آرزو ګانی
لا جوړ نه وي ، دوه دیوالــه مو د کور
اجل راشي په تړون کـــې شو ، د ګور
آرمانونه ، آرزو ګــاني شي ، نیمګړي
دي دنیــــــا نه په سفر شــو، په بل لور
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
انجام لیدل
هره خښـــــــــته له بنیاده ، دلتــــه خـــام وینم عالمه
د دنیا د مکــــــــارۍ هر خـــواته دام وینـم عــالــمه
داچي زه یم هر لمحي کې ، په سوچونو اندیشنو کې
زه د زړه په سترګو خدایږو، خپل انجام وینم عالمه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د هستی نظام
د رحمت ورښت دي تل ، په خاص وعام دی
نیم کـــــتو کې دي ، په هرڅــه باندی پام دی
فلسفیـــان متــحیر دي ، ستــــا حــــــکمت ته
چي دا څرنــــــګه جوړښت ، ستا د نظام دی
««««««««««««««««««««««««««
د اجل کمین
په فاني دنیا می هیڅ اعتــــــــــــبار نشته
ځــکــــه دی نه ،د وفـــــــا انتــظار نشته
اجل هر ځای په کمین کې راته ناست دی
یو شیبه ، د اوســــیدو اخــتیار نشــــــــته
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
خپل عجز
یو شیبه لکه د ګرد په شـــان ښکاره شوم
په حیرت کې ، د جهان په ننــــداره شوم
لا په خپل عجز می ، نظر نه وو، لویدلی
چي لــه دي دارفنـــا نه ، آواره شـــــــوم
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
په رڼو سترګو نظر
دغه وخت دی ، چي په خلاصو سترګو و ګورو دنیا
ځان خبر کړو د هستي لـــــــه فلــسفی ، او له معنی
که نه بیا به پس له مرګه ، ډیر کــــلونه او عمرونه
خاوری خاورې به پراته یو ، د عــدم په لارې بیـــا
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د معنی لټون
د اجل څخه مو نشته دی ، خلاصون
که په پوهه ، ارسطو شــو ، افلاطون
بوعلی که ســــقراط کــه بقراط وو
د دي تکي د معــنی ول ، په لټـــون
«««««««««««««««««««««««
فلسفی نظر
په ژور سوچ چي می وکتل خپل ځــــــان ته
کوږ رفتار د دي جهــــان او د زمان ته
چي د عقل می نظر په عــجز ، پریوت
دومره لوړ شومه ، چي وختم آسمان ته
«««««««««««««««««««««««««««
فلسفی خیالات
په سو چــــونو زړه ته می ، رانغلو قرار
نه خیالات د فلسفی می شــــــــول ،مـهار
شیرین عمر ، په حیرت کې رانه تیر شو
خو ښکاره نه شو ، د پردې شاته اسرار
«««««««««««««««««««««««««««««
د تحقیق سوچونه
خاورې شوی دي ، سرونه په فکرونو
په تحــــــــقیق د حقیــقت او ګرویږ نو
فلسفیانو ډیری شپی دي سبــــا ، کړي
د خلقت په اندیښنو ، او په ســــوچونو
««««««««««««««««««««««««««««
د اوښکو دریابونه
د دردمنو می په حــــال شـول ، قلم زړونه
چې احسـاس یی کړل ، زما د زړه دردونه
کاتبــــــان می د کرام ټول ، په ژړا ، کړل
چې له اوښکو نه می جوړ کړل ،دریابونه
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
که چیرې د ارواښاد محمد يوسف خدمتګار مزدورزوى صیب د شعرونو کتابونه په دقیقه توګه مطالعه شي، نو داسې معلومیږي چې د ده په شعرونو کې مینه، خواخوږي، طبیعي ښکلا، درد او رنځ، غم او خواشیني، لوږه او تنده، جنون، هیله، وطنی احساس او انساني عواطف نغښتي دي.
مرحوم په زیاتره شعرونو کې خپل جانان وطن ستایلی او په لیکوالۍ کې يې انساني او وطنۍ مینه له ورایه ښکاري او همدا رنګه یې ټولنیزې ناخوالې اوکړاوونه، په ښه توګه انځور کړي دي د بیلګې په توګه لکه په دې بیتونو کې
. لاندې شپږ عکسونو کتابونه د ارواښاد خدمتګار صیب چاپ شوی دی او څلور نورو کتابونه نه چاپه پاتی شوی کار پری روان دی انشاءالله د به هم ژر تر ژره چاپ شي.
پـاتـې قـافـلـې
څـومـره بـې وفــا یـم چـې لـه تـا ځــنې جـلا یـمه
دومـره درتــه وایـم چې زه سـتا پـه میني پایـمه
ماویل یوه سلګۍ ژونــدون بـه مې ستاغـیږکې وي
پـوه شومه چې مړیمه هغه وخت چې بـې تا یـمه
اوښکـه وم د يـوجانـان پـه د واړه مخه پـریـوتـم
ويي ویل چې هسې رنګ د خپل جانان ښکلا یمه
بـیا يـي څـه د شـک پـه نـظـر وکـتل هـندارې تـه
سـترګې د نـرګس ژاړي کـه زه سر پـه ژړا یمه
دلـتـه د ګـونـاه ثـواب مانا ڰڊولہ شوې دہ
مـیني چې جانـانه ګـونـاهـګاري دي دا وایـمه
خوب د پښتنو باڼه درانه کړل چې ویشلي دي
زه د زمــانـې د مـغُــل چـارې درتــه ښـایــمـه
څوچې د نالوستي شيخ فتوا تہ ناست وي دا ولس
پـاتـې قـافـلې بـه خـدمـتګاره څــنګه بـیا یـمه
جانان ته
د نـوي ژونـد پـه لـور چې مونـږه کله ګام ایښی دی
چا مو پـه مـخـه کې د چـا پـه دســتور دام ایښی دی
زمـونـږد ژونـد چارې پـه خـیال او په تعبـیرچلیږي
چاراتـه هـسې ژونـد د مـرګ په لورالهام ایښی دی
مـونـږه ډبــره د خـپـل ژونــد بـنـسـټ کــږه ګــڼـلې
حلال دیــوال مـو پـه کـږه تــیږه حـرام ایــښی دی
مـونـږد پلـروڅـلو ته ناسـت یـولاس تـر زنې ویاړو
د پـرمـخـتـګ او بـدلـون نـوم ولې بـدنـــام ایښی دی
مـونـږه پـه ولـولـه دعـوت شولــو دپـوهې لــورته
پـه نالـوسـتۍ کې مـو نــظـر د زوړ امــام ایښی دی
پـوهـه په خـپـله د ژونــدون او پـرمخــتـګ مانا ده
پوهه کې خدای د ژوند اومرګ سترانتظام ایښی دی
ستا د آرمان ډیــوې بــه بـلې خـدمــتګاره وي تـــل
په هر غــزل کې دې جانان ته یو پیغــام ایښی دی
سید عبید الله نادر
یو شپون چې تل یې عادت درلود، چې په یوه ټاکلي ځای د ونې لاندی کښیناسته ،تر څو وکولای شي چې د خپلو پسونو څارنه په ښه ټوګه وکړای شي ، د ونې لاندی درې لویي ډبری وي ،چې شپون به تل د هغي لویو ډیرو څخه د اور د لګونې له پاره تری کار اخیسته او د ځان د پاره به یې چایی تیارولي ،هر واری چې ده به د ډبرو په مینځ کې اور وکړو ،نو دې ته به متوجه شو چې یوه ډبره به په کې سړه وه ، با وجود د هغي نه چې اور به روښانه او په زور کې وو ،خو دی په علت نه پوهیده ،او دې حکمت ته ډیر حیران وو ،او تل به یې پرې سوچ کاوه ،څو ځلي یې کوښښ وکړو که د ډبرو د ځای بدلون سره که څه بدلون راشي ، نو د ډبرو ځایونه یې څو ځلي بدل کړل ،خو بیا هم د زورور اور با وجود هماغه ډبره به سړه وه ،تر څو یو ورځي د خپلي ذهنې کنجاوۍ له امله و هڅول شو تر څو د دي ډبری د راز څخه خبرشي ،نو بله ورځ یې ځان سره یو کَلَند راوخیسته، او پر هغي یې ډبره دوه نیمه کړله، د ډبرې په مینځ کې یې په ډیر حیرت سره ولیده ،چې واړه موجودات لکه چینجي د ډبرې په مینځ کې ژوند کوي ،نو مخ یې د آسمان په طرف کړ ،په داسي حالت کې چې ټول صورت یې اوښکو پوښلي وو او وي ویل : ای مهربانه خدایه !ته چې د یو چینجی په هکله دومره اندیښنه لرې او دومره غمخواری کوې ،او د هغي د آرمتیا په فکر کې یې ،نو وګوره چې ماته دې څه کړي دي ،خو ما تر اوسه د خپل وجود ډبره ماته کړې نه ده ،تر څو زه په کې ستا نعمتونه ووینم،
سید عبیدالله نادر
وایي یو کس ډیر په ژوري مطالعي بخت وو ، او د اخبار مطالب هم یو دبل پسي په زړه پوري وو ،نو تر څنګه ناست یې یو ماشوم ،ډیری پښتنې ترې کولي ،شوخي یې کوله او سړی یې مطالعي ته نه پریښود ،نو سړی هم د دي د پاره چې ماشوم بخت کړي ، د همدې اخبار یوه بله ګڼه یې راواخیسته او اخبار کې چاپ شوي د نړۍ نقشه یې څیري څیري کړه ، او ماشوم ته یې ورکړه چې دا جوړه کړه ، غوښتل یې ګوندی په دي پلمه ماشوم بخت کړي ،ماشوم څیري شوي ټوټي واخیستی ،او نقشه یې ژر روغه کړه ،او سړي ته یې وښوده ،سړی حیران شو او ډیر په تعجب یې ترې پښتنه وکړه ،چې دا دومره ژر دي دا څرنګه جوړه کړه ؟ ماشوم ووییل : د نقشی تر شاه بنیادمانو عکسونه می سره ترتیب کړل ،او جوړ می کړل ،نو نقشه خپله جوړه شوه ،نو وایي ، ما دا انتباه ترې واخیسته ، چې که د ځمکي پر مخ د انسانانو ځایونه بدل کړو ،او هر څوک د خپل فهم او پوهی په اندازه په خپل ځایونو کښیناوو ،نو دا ستونزی به نه وي دا ستونزی له دي امله مونږ هم ګالو چې واقعی انسانان لا په خپل ځای نه دي نصب شوي ، یا نه دي کښینول شوي ،یعنی که انسانان اصلاح کړو ،او د علم او معرفت په ګاڼه یې سمبال کړو نو د ځمکي پر مخ به ډیري ستونزی حل شي ،
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د فیسبوک د ملګرو څخه یوه انتباهی کیسه د پښتو ادب په اوړو کې اغږلې
سید عبید الله نادر
یو عارف چې نیت یې کړی وو ، چې څلویښت شپی څله ونیسي او عبادت وکړی ، او نیت یې دا وو چې د خدای تعالی دیدار وکړي ،د ورځي به روژه وو ، او د اعتکاف په حالت کې یاني د خدای د مخلوق څخه به یې ځان ګوښه کړی وو ،سهار روژه او دشپی په قیام او تضرع کې د خدای تعالی په درګاه کې بوخت وو ، نو د عبادت او چلي نیولو په ۳۶ شپه یې په خپل ځان کې یو غیبی آواز واوریده ،چې ویلي یې : شپږ بجی وروسته د ماسپښین نه د مسګرانو بازار او دکانونو ته ورشه هلته به خدای تعالی ووینې ،عارف وایي : چې زه یو ساعت وختی همغی بازار ته ولاړم ،او هلته حاضر شوم ، او ټاکلي دکان پسي ګرځیدم ،وایی : یوه زړه ښځه می ولیده ،چې یو مسی دیګ یې په لاس کې نیولی وو ،اود خرڅولو په تمه، دکان په دکان یې مسګرانو ته یې ښوده ، چې مګر که کوم دکان دار یې په ښه بیه واخلي ،هر مسګر ته به یې چې وښوده ، هغه به لمړی وزن کړ ،او ورته به یې وویل : چې څلور ریاله او شل شاهی یې اخلو ،بوډا ښځي به زارۍ کولي چې نه کیږي ، هغه په شپږ ریاله واخلي ،؟مسګرانو به ویل : چې موری مونږ ته د دې نه زیات واره نه کوی ،زړې ښځي به بیا دیګ په خپل سر کېښود او په بازار کې به روانه شوه ، او ټولو به همدا یو قیمت ورته وییلي :لنډه یې دا چې د یو مسګر دکان ته ورسیده چې زما د نظر دکان وو ، د مسګر دکان ته ودریده مسګر سخت په خپل کار کې بخت وو ، ښځي ورته وویل : ځویه دغه دیګ ما خرڅولو ته راوړی ، په شپږ ریاله یې خرځومه دا نه اخلې؟ دکان دار وویل ولي په شپږ ریاله ؟؟؟سپین سری بوډا د خپل زړه غوټه ورته خلاصه کړه ،چې یو مریض ځوی په کور کې لرم ،د طبیب د نسخې بیسې او د هغي د څو ورځي د خرڅ او خوراک پیسي نه لرم ،او د هغي د نسخي پیسي شپږ ریاله کیږي ، چې هغه باید واخلم ،او دا بیان یې په ډیر ژړه غوني حالت کې کاوه ،چې هر درد من او د احساس خاوند یې ژړوه ،مسګر دیګ واخیست ، او بودې ښځي ته وویل : دا دیګ ډیر قیمتی دیګ دی ، او روغ رمټ دی ، که ستا خوښه وي زه یې په څلویښت ریاله اخلم ، ښځي ورته وویل : چې ته په ما ملنډې وهی ؟مسګروویل نه هیڅکله زه ملنډې نه وهم ، د دي له پاره چې د بیوسي ښځي ډاډ ژر حاصل ښی نو څلویښت ریاله یې ژر په لاس کې ورکیښودل .بوډۍ ښخه ډیره حیرانه شوه ، او د حیران توپ او منډې منډې حالت کې یې او د ډیرو دعا ګانو سره د خپل کور په لو ر رهي شوه ، د ریاضت خاوند او عارف وايي : زه چې ناظر د دي صحنې وم ، او د خدای سره د ملاقات وخت هم رانه هیر وو ،نو د مسګر دکان ته راخوځیدم ،او مسګر ته می وویل:چې کاکا مګر ته په کسب وکار بلد نه یې ؟!!! اکثرو مسګرانو د بازار دا دیګ وتله او د څلور ریاله او شپږ شاهی نه یې زیاته بیه پرې کښینښو ده،او ته هغه په څلویښت ریاله اخلي ؟!!!
مسګر وویل ما دیګ نه دی اخستی ،ما پیسي ورکړي چې هغه د خپل ځوي د نسخې دوا پری واخلي ،او یوه هفته په ډاډه زړه او بی له اندیښنې د خپل ځوی پرستاری پری وکړي ، او د هغی تر څنګه ،پیسي می پردي زیاتي ورکړي چې مجبوره نه شي چې د خپل کور نور وسایل خرڅ کړي، او سر ګردانه نه شي ،پیسي می ورکړې چې یو څو ورځي روحی آرامی ولري ،ما دیګ نه دی اخیستی ،وايي : زه د خپلي خبری څخه سخت شرمند شوم ،او په ژور فکر کې ډوب تللی وم ،هغه آواز می بیرته په خپل وجود کې واریده چې ویل یې :په چله نیولو او شپه او ورځ عبادت او ځان د خدای له مخلوقه لیري کول د اعتکاف په نامه یا لیری ساتل څوک زمونږ زیارت ته نشي راتلای ،!!!د یو ولیدلی او درمانده انسان لاس نیوی وکړه نو موږ خپله ستا زیارت ته راځو ،
»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
د فیسبوک د ملګرو څخه په اخیستنه او د پښتو ادب په اوړو کې اغږلی شوی ژباړن : سید عبیدالله نادر
دودیال
یادښت: د ۱۳۹۱ل. کال په اوړي کې د اطلاعاتو او فرهنګ د مشاور ارواښاد جلال نورانی په نوښت وپتېیل شوه چې په افغانستان کې د معاصرو نثری –تخلیقی ادبیاتو د خوږ ژانر(طنز او طنزلیکنې) په اړه یو علمی سیمینار دایر شي. دهغه وخت د رادیو- تلویزیون رئیــس ښاغلی ډاکترواحد نظري(چې خپله هم ښه طنز لیکوال، سناریست، دفلم ډایرکتر اوادیتور، او د هنرونو په رموزونوپوه څېره او دسیمنار د تدویر لپاره دیو شمیر امکاناتو لرونکی و) هم دا موضوع په ډیره خوشحالۍ تایید او د هرډول مرستې وعده یې ورکړه.
طنزی از سرزمین هندوستان
نوشته دلیپ سنګ
ترجمه ذبیح الله اسمایی
عجایبات نیویارک افسانه ایست و ادم غیر مترقبه به انها مواجه میګردد.
یکی از ان عجایب که من به ان مواجه شدم این بود که در یک روزنامه خبر کوتاهی را به این شرح خواندم:
،، میتنګهای بیوه زنان و بیوه مردان وادی شمال درخیابان ۳۲۱ ، کوچه واشنګتن برګنفیلد روز چهار شنبه ساعت هشت بعد از ظهر دایر میګردد. درمحفل دینس جانز موزیک مینوازد. رقص وجود خواهد داشت و موجودیت کیک و قهوه نیز برکیفیت محفل خواهد افزود. ،،
ولي الله ملکزی
(د سره بیرغ زوال) د یوې داسې څیړنې نوم دی چې روایت، درایت او ولوله په کې یو له بل سره غاړه غړۍ بریښي. دلته د یوې داسې مفلسې ایډیالوژۍ د زنکدن شیبې شمارل شویدي چې له اولې ورځې په ماتې محکومه وه. دلته د کمونیزم په فکري جوړښت او اخلاقي زوال خبرې شوي چې ولې یې په دین پالو ټولنو کې معنوي ارزښتونه اپین وګڼل؟ دلته په اشارو او کنایو کې، د کلخوز او سلخوز اقتصادي نظریه نقد شوې او هغه یې د ملکیت د فطري غوښتنې خلاف یوه ناچله قباله ګڼلې ده. له ختیزې اروپا سره د افغانستان عیني واقعیتونه پرتله شوي، د کلتورونو او دودونو رنګونه په نښه شوي او د برلین دیوال هم له پامه نه دی غورځیدلی.
دلته د خلق او پرچم د کیڼ اړخو ګوندونو د پیدایښت، سیاسي ناندریو او سلیقوي اختلافاتو څخه پرده پورته شوې او د میر اکبر خیبر د ترور په خبر باندې خبره شویده. د کور دننه، د خلقي په خلقي او پرچميانو په خلقيانو د تورونو، تومتونو او ګواهیو ذکر خیر شوی چې د حضرت یوسف او زلیخا یادونه یې تازه کړيده. (وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ أَهْلِهَا - د زلیخا د خپلې کورنۍ ماشوم د هغه د برائت ګواهي ورکړه). دلته (د شرق د نابغه او خلاق رهبر) نور محمد تره کي او د هغه د وفادار شاګرد (د ثور د پرتمین انقلاب زړور قومندان) حفیظ الله امین خپلمنځي اړیکې شاربل شوي او د ځینو په وینا، د هغه فاشستي خویونه یې انځور کړیدي.
دلته په ډیر هنر سره، ځای ځای د غوايي د خونړۍ کودتا په ماښام د پیل شوي ناورین او د باروتو د لوګیو، زندانونو او ناځوانه رقابتونو لاملونه او کرکترونه په ګوته شويدي. دلته د لوستونکو په اذهانو کې د وینو، غمونو او بمونو د صحنو د مجسم کولو یوه ښایستوکې هڅه هم شوې چې د تراژیدۍ ترټولو ناخوالی څپرکې دی. دلته د وجدان د ویرجنې محکمې اشارې ترسترګو کیږي او د تاریخ ارشیف ته یې د سپارلو مسیر حتمي بولي. دلته په ډیر تفصیل سره، د مرغومي په شپږمې د تاج بیګ ماڼې کې د انقلابي ملګرو د میلمستیا او نعناع د خوندور سوپ کیسه راغلی او د امین د خنداګانو او خوشباوریو خاطرې هم لیکل شویدي. دلته د ببرک کارمل د (اخلاق شوروي و انسان نوین) شعارونو او د برژنیف سیاسي اشتها او وهمونو ته یوه لنډه وقفه د یادونې وړ ده. د هیواد په هرې کوڅې، بانډې او کلي کې، د شوروي اتحاد د سرو لښکرو بې کرکې جنایتونه افشا شوي او د مرموزو وحشتونو رازونه لوڅ لپړ شويدي.
د جلال آباد د نامرادې جګړې هغه خونړۍ پیښې ترسیم شوېدي چې یو جهادي مشر یې اوس ستره تیروتنه بولي، خو بیا هم د بښنې د غوښتنې هوډ ورسره نه شته. د شاهنواز تڼي کودتا او له حکمتیار سره د تار غزولو داستان، د عبدالوکیل، جنرال عظیمي، آصف دلاور او د شورای نظار د مشر احمد شاه مسعود ترمنځ د جبل السراج تړون، نور هغه څه دي چې په دې کتاب کې ورباندې بحث شویدی.
د دې څیړنې نوښتګر څیړونکي، اجمل اټک یوسفزي د لمر او سیوریي په پیوند کې مزل کړی، خپله عاطفه یې زندۍ کړې او د کیڼ لاسونو سیالو اړخونو متبادل تومتونه یې په بې پرې بڼې کاږلي او له ټولو سره یې ځان په یو واټن کې ساتلی دی. پخپله داسې وايي: (قضاوت، سپینول او تورول زما کار نه دی او نه د کوم لوري یا شخص سره خواخوږي او فکري تړاو لرم. نه د مغرضو کسانو په شان دومره تنګ نظر او وړوکې فکر لرم چې په دغه شان حساسو او ملي مسائلو کې خپل آند او سلیقه ورګډه کړم). زما په فکر، که کوم خلقي دا کتاب ولولي ښايي ووايي چې دا خو پرچمی دی، که پرچمي یې مطالعه کړي نو ممکن ګومان وکړي چې دا کس به حتما خلقي وي؛ خو که اخواني ټپیپه بنده یې ولولي نو ضرور به وپوښتي چې دا په کې لا څوک دی؟
یوسفزی په دې باور دی چې: د افسوس خبره دا ده چې ترننه هم د دغو پیښو اصلي عاملینو یو هم خپلې تیروتنه نه ده منلی. د ولس او تاریخ نه یې بخښنه ونه غوښتله، بلکې هڅه کوي چې خپلو غلطیو، بغاوتونو او دې ستر ناورین ته توجیهات پیدا کړي او د خپلمنځي اختلافاتو پړه هم یو په بل باندې واچوي. دغو سرو انقلابیانو د هیواد اکثریت وګړي اشرار او د امپریالیزم ګوډاګیان بلل؛ مخالفین چار ماري کیدل، پولیګون کې خالي ځای پاتې نه شو او د بي بي سي د راډیو اوریدل جرم وو. خو نن همدغه ملګري د دوئ په اصطلاح له اخوان الشیاطین وړاندې د غرب سیوسیال ته ناست دي.
دا کتاب کې چې ۴۱۰ مخونه لري، ما تر پایه نه دې لوستې خو څو ټکو ته مې پام شو: له ۱۶ مخ څخه تر ۱۰۸ مخ پورې له خال خال پیرګرافونو پرته ټول یې دري/ فارسي دي چې باید ژباړل شوي وای. څو ځایه مې د املائي غلطیو ترڅنګ، ګرامري غلطۍ هم ولیدلې او د علمي میتود له مخې، د کتاب په پای کې د ماخذونو او سرچینو د یادولو په ځای د ۲۹ مطرحو ګوندي او پوځي افسرانو په عکسونو باندې بسیا شوېده. بله دا چې په کتاب کې د ۱۹ برخو یادونه شوې خو اوله برخه یې ما پیدا نه کړه؛ بهتره به وه که کتاب په فصلونو باندې ویشل شوې وای او بیل بیل عنوانه ورته غوره شوي وو.
۵۱ کلن یوسفزی د ننګرهار په کامې کې زیږیدلې، د شعر وږمو او خوږو یې د هیواد او کوزې پښتونخوا د هنرمندانو د حنجرو ذائقه برابره کړې او د هندوستان څو کلاسیکو سندرغاړو یې هم اشعار زمزمه کړیدي. تردې یې دمه پنځلس کتابونه د نثر، شعر، طنز، ناول او تحقیق په برخې کې لیکلي او چاپ کړي چې ارګ یا مرګ، پښتانه مباح الدم دي، رڼې اوښکې او د شربت ګلې کیسه یې د یادولو دي.
زه ګران اجمل جان ته له ستر خالق څخه د لازیاتو نظمونو، نثرونو او پنځونو توفیق غواړم او هیله کوم چې قلم یې تل له رنګونو او ذهن یې له رنګینو خیالونو ډک وي.
—------------------------------------------------
پاملرنه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay
محمد اکبر کرګر
” اى په ځان كې وركه ! پوه نه شوې چې تن دې قبر شوې، خپل نفس دې ونه پيژانده؛ نو ځكه ستا نفس ستا قبر كن شو“ د اليف شافاك د (ملت عشق) له کتاب څخه.
له نيكه مرغه د يو منلي ليكوال او فاضل شخصيت، ولي الله ملكزي صيب كتاب را ورسيد. د دې كتاب اهميت د څو اړخونو له کبله زيات دى. يو خو دا چې د تصوف په باب يو تيوريك اثر دی او يو فكري سيستم موږ ته په علمي ډول را پيژني. داسې سيستم چې زموږ په لرغوني فرهنگ كي ژورې ريښې لري او ملكزي صيب پرې شننه كړیده. څه پيښه ده چې ملكزي صيب د تصوف او عرفان په باب غنيمت كتاب كښلي دی؟ زما په نظر خو د نښې منځ يې ويشتي دي. واقعيت خو دا دى چې تصوف او عرفان د پښتنو په فرهنگ كې ژورې ريښي لري خو په دې اړوند علمي اواكاډميكه پوهه نشته. د ملكزي صيب دا اثر، همدې خبري ته تر يو حده ځواب وايي.
ښه مې په ياد دي چې معاصر افغان فيلسوف، شهيد ډاكټر مجروح وايي: ”شرقي صوفي او غربي انسان دواړه د پرومته پسې تللي دي او په دوه ټكو كې گډ نظر لري. لومړي دا چې دواړه برخليك ته نه تسليميږي، بلكې ډغره ورسره وهي او هيڅ بيرونی اقتدار نه مني. د لاسبرو سياسي او مذهبي ځواكونو په وړاندي عصيان كوي. په يوازې سر او په خپل قوت باندې په اتكا سره، هڅه كوي چې پخپله د ژوند او هستۍ معنا پيدا او يا ايجاد كړي. دواړه د مانا ايجادوونكي دي او په دې هڅې کې د مانا د پيدا كولو او د مانا په هستولو كې ځان مومي او خپل ځان هستوي. دوهم دا چې دواړه يوې لوړې مرتبي او مقام ته د رسيدو په هيله دي او دا هماغه په كمال كې د خودۍ د شعور تحقق دى. دا تحقق څه دى؟ دا تحقق په انساني موجود كې د رباني طبيعت چاودنه او انفلاق دى. دا چاودون په ژورو كى هستي لړزوي او د وجود جوړښت بدلوي.“ (څو فلسفي او ادبي ليكنې) د پوهاند بهاء الدين مجروح د ليكنو ټولگه ١١٨ مخ.
دلته د تصوفي فكري سيستم په اهميت خبره ده چې انسان بدلوي او په هغه كې يو شور پيدا كوي. بیا د دې شور له لارې يا د هغه په واسطه هرهغه څه چې د انسان سره دښمني لري، ورسره ډغره وهي. مرحوم استاد په دې خبرې ټينگار كاوه چې په ختيزه نړۍ كي د لويديځ په څېر فلسفه او فلسفي تفكر وده نه ده كړي خو تصوف په كې ژورې ريښي لري. هغه د پرومتوس بيلگه يادوله هغه به ويل: د شرق او غرب انسانان دواړه د پروميتوس په لار تللي دي؛ خو توپير يې په دې كې دى چې د لويديځ انسان په مادي دنيا كي غرق دى او د ماديت په وزرو تر انسندنتال لاره نيسي. خو د شرق انسان د معنويت لاره نيولې او د معنويت له لارې تعالي ته ځان رسوي.
د (تصوف، روحانیت او کږلیچونو) په دې اثر كې د تصوف او عرفان په مهمو او كليدي مسائلو بحث شوي دى. هغه يې را سپړلي دي او د ځوان نسل تنده پري خړوبيدلاې شي. په دې اثر كې د تصوف مهم اصطلاحات، له فلسفي سره يې توپير، د نفس مسئله/ تزکیه، په اسلامي تمدن كې د تصوف ظهور او نورو باندې خبرې شوي دي. دلته دا په ډاگه شوې چې اسلامي دنيا كې تصوف د ظلم، وحشت او بربريت او چور او تالان په وړاندې د يوعصيان په توگه را پورته شوېدی. د رابعه عدويه، ابراهيم ادهم او نورو ظهور د زهد، ورع او عبادت له لارې تصوف ته مخه كړیده. دليل يې دا وو چې كله عربي قوماندانانو او فاتحينو شرقي ملكونو ته د فتحې په خاطر مخه وكړه، اسلام يې خپور كړ. خو ډير مال او ثروت يې هم جمع كړ، صوفيانو او عارفانو د هغو په وړاندې غبرگون وښود او نوی معنوي جريان د تصوف په نامه رامنځ ته شو.
موږ په افغانستان كې په تاريخي لحاظ هم له دې مسائلو سره وينو چې دلته او په هرځاى كې تصوفي فكري جريان د خپلې ټولني نه رنگ اخلي او د ټولنې او انسان اړتيا په كې انعكاس كوي. د بيلگي په توگه، خواجه عبدالله انصاري او ابن سينا په اشارات او تنبيهات او نورو اثارو كې د مذهبي تحجر او دوگماتيزم په وړاندې مبارزه كړیده. بايزيد روښان د مغلي ظلم او استبداد په وړاندې تصوفي او عرفاني جريان په متن كې مبارزه پيل كړه. د هغه سرفروشو پيروانو په كلكه مبارزه وكړه؛ نه يوازې وسله واله بلكې فرهنگي او قلمي مبارزه يې وكړه. مشهور صوفي او عارف، فقير ايپي چې كله د انگریزانو پرضد د غزا غږ وشو نو خپله لنگرگاه او خانقاه یې وتړله او د انگريز پرضد يې مبارزه وكړه. آيا پاچا خاني او د خدايي خدمتگارو غورځنگ همدا رنگ نه درلود؟ چې درلود يې. ولې حمزه د مركز غږ كوي: چې څو راغونډ په يو مركز يې نه كړم - هرې تپې ته له جرگو سره ځم. په دې اساس د اصلاح او ځاني خبرتيا اصلي جريان همدا تصوف وو چې د فرهنگ او ادبياتو د زيږون پيلامه شو.
خبره د ملكزي صيب په اثر ده. دا اثر په لازم وخت كې رامنځ ته شوى دې. تصوف د رواني او نفسياتي تمركز غوره او په زړه پورې وسيله ده. زه د دې اثر په ژبه او سلاست باندې څه نه وايم، ځكه ډاکټر صیب ياد ښه شننه ورباندې كړېده. خو كله چې د كتاب محتوا ته گورم نو په يو كوچني اثر كي چې نږدي دوه سوو مخونو ته رسيږي؛ د تصوف او عرفان ډيرې عمده گړنې او اصطلاحات را ټول شوي دي. دا ځكه چې تصوف او عرفان خپله ځانگړي ژبه لري او دا ژبه له نورو هغو جلا ده .
ملكزی صيب د تصوف پنځوس بنسټيز اصطلاحات راپيژني چې د هرچا له پاره د يو ريفرنس په توگه په كار راځي، لكه: اخلاص، نيت، خلوت، شريعت، طريقت، نفس، ذوق، قلب او نور. همدارنگه ليكوال د تصوف څلور فلسفي اصطلاحات لكه ناسوت، لاهوت، جبروت، ملكوت په ښه او روانه ژبه شرح كوي. همدارنگه په اسلامي فرهنگ كي په لنډه توگه ټولې تصوفي طريقې او مكتبونه راپيژني. لكه نقشبنديه، چشتيه، مولويه، قادريه، سهرورديه او نور.. په اسلامي تمدن كې د مشهورو عارفانو او صوفي شخصيتونو راپيژندل هم ور زيات شوي دي.
لنډه دا چي دا اثر ډيرې زياتې ښيگڼې او گټور مسائل لري، په تيره هغه كسان چې نوي د تصوف انگړ ته د ننوتو هيله لري ورسره ډيره مرسته كوي. خو پاتې دې نه وي ما ترمخه هم وويل چې تصوف او عرفان زموږ د آسيايي او افغاني فرهنگ محراق دی. ځكه خو په يوه اسلامي محافظه كاره ټولنه كې بيا هم د تصوف ليوالان دومره زيات وو چې آخوند درويزه يې په خپل وخت كي په خپل اثر، تذكرة الابرار والاشرار كې يوازې په پښتنو سيمو كې شمير درې سوه ښيي، خو د دې ټولو سالار بايزيد انصاري (پير روښان) وو چې هم يې د دستگاه او استبداد سره ډغره وهلې او هم يې علمي او فرهنگي اثار هست كړي دي.
زه ملكزي صيب ته د دې اثر مباركي وايم او هڅه يې ستايم. څرنگه چې هغه په اكاډميكه عربي ژبه هم پوهيږي، نو د نورو فلسفي او عرفاني اثارو د هستولو هيله ترې لرم.
پاى
اجمل اټک یوسفزی
د تصوف او روحانیت اړونده موضوع څېړل او شاربل ډېر وخت او پوره علم غواړي؛ ځکه هغه زموږ د ټولنېزې تنستې او زموږ د عقیدې له مخې، نېغ په نېغه د مذهب سره ژورې اړيکې لري او د کلتور او ادب رېښې هم ورغځېدلي دي. له همدې امله ډېرې باریکۍ او کږلیچونه لري او سپړنه یې د هر چا د وسعې کار نه دی. که څه هم صوفیان او روحانیون په هره ټولنه او هره مذهبي طبقه کې شته او په دې ډول یې د دعوت او بلنې رنګونه هم توپیر کوي. خو یو رنګ یې چې تر ډېره جوت دی هغه که په وضعي مذاهبو لکه هندويزم، بودیزم، زردشتیزم او که اسلامي مذاهب دي په ټولو کې صوفیان خلک مینې، یووالي او ګډ ژوند ته رابولي او د تشدد او عداوت خلاف دي.
زموږ له نظره تصوف یا صوفیزم د څښتن تعالی سره د انسان مستقیمه رابطه او تړاو دی. د دنیاوي غوښتنو او مادییزم سره د پرېکون او واټن یوه وسیله ګڼل کیږي او اکثره صوفیان په عامه اصطلاح فنا في الله ګڼل کیږي. په نړۍ کې او بیا په تېره په اسلامي ټولنو کې صوفیان او د تصوف خاوندان ډېر دي، دغه شخصیتونه کله د ادب له مخې او کله کله هم د روحانیت یعنې پیرۍ، مریدۍ او طریقت له مخې د ټولنو په وګړو کې نفوذ کوي او ورو ورو لارویان او پیروان پیدا کوي. خو مهمه او اړینه دا ده چې په دغو باریکیو کې سړی ځان ورک نه کړي او حقیقت ته د ورنږدې کېدو او ورستېدو پرځای ترې لرې او لار ورکی نه شي.
که د اسلامي هېوادونو ټولنې ستر ستر عارفان او صوفیان لري لکه : الحسن البصري، سفیان الثوري، ابراهیم بن ادهم، جنید البغدادي، ابوالحسن الاشعري، ابونصر الفارابي، ابو منصور الحلاج، ابو القاسم القشیري، ابو حامد محمد الغزالي، فرید الدین عطار او شمس الدین تبریزي. نو موږ هم د دغو هېوادونو او ولسونو، نه بېرته پاتې نه یوو او د تصوف او عرفان په برخه کې لوې هستۍ لرو لکه: رحمان بابا، خوشال خان بابا، حمزه بابا، بایزید روښان، مولانا جلال الدین بلخي، فخرالدین رازي، حکیم سنایي غزنوي، خواجه عبدالله انصاري، مولانا عطاءالله فیضاني، میرزا عبدالقادر بېدل او ډېر شمېر نور صوفیان، عارفان او د پوهې خاوندان.
په دې کې شک نشته چې تصوف، عرفان او پوهه سړی رڼا ته رسوي خو له بده مرغه زموږ په وروسته پاتې ټولنو کې اکثره وخت ځینې ناپوهان او جعلکاران له دغه سپېڅلي ادرس نه هم ډېره بده ګټه اخلي او د رحمان بابا خبره؛ له دین نه یې دام جوړ کړی وي او په انحرافي بڼه [د کوډو، تعویذونو، فالونو، څښتونو، په غیبو پوهېدل، د پېریانو طابع کول..] ترې ناوړه کار اخلي او د کم علمه خلکو د عقیدو سره لوبي او دوکانداري کوي.
همدارنګه عرس، قوالي، سماع، خلوت، چلهه او رقص دا ټول د طریقت ځینې علماء د تصوف برخې ګڼي او خپل خپل دلایل ورته لري. په اردو او فارسي ژبو کې د تصوف او طریقت سرلارو ډېر کتابونه لیکلي دي خو په دې برخه کې زما د خپلو معلوماتو له مخې، په پښتو ژبه کې ډېر لږ او یا هم د ګوتو په شمېر کتابونه لیکل شوي او ژباړل شوي دي. په دغو اختلافي، پېچلیو او باریکو مسائلو کې آن مذهبي مشرانو او پوهانو په یو او بل د ګمراهۍ او تکفیر ټاپي او رسالې هم وهلي او لیکلي دي.
په پښتو ادب کې هم د تصوف څرګ د ځینو پوهانو په وینا د اوومې هجري پېړۍ په دویمه نیمایي کې د پښتو ادب د مشهور صوفي شاعر، شیخ متي له اشعارو راڅرګندیږي. سید علي ترمذي (پیر بابا)، د بایزید روښان او آخوند درویزه خیرالبیان او نورو د وخت په ادبي او مذهبي پنځونو کې هم د تصوف رنګ رټ ښکاري. په هر حال دغه په زړه پورې موضوع او د مذهبي جنجالونو او کږلیچونو، نه ډکه لاره، ګرانه ده چې بې له پوهې او علمه ووهل شي. په دغه اړه قلم پورته کول او څه لیکل هم جامع پوهه غواړي او هم پوره زړه او ډیر جرئت؛ کوم چې د هر چا د وسعې کار نه دی.
ښاغلی ولي الله ملکزی صاحب چې په دغه برخه کې د پوره پوهې، صلاحیت او جرئت خاوند دی، همداسې هیله او طمع مو ترې کېده چې دغه کږلېچونه او اغزن مزلونه به زموږ د پوهونې په پار وهي او قرباني به ورکوي. " تصوف، روحانیت او کږلېچونه " یو غوره کتاب دی چې ښاغلي ملکزي پرې د خپل ژوند قیمتي ورځې، اونۍ او میاشتې لګولې دي. خواري یې پر ځای ده او نوموړی کتاب یو ارزښتمند علمي کتاب دی. لیکوال (ملکزي) د کتاب د شا پر پښتۍ زموږ د ټولو د زړونو یوه کره او پخه خبره، د یو ارمان او هیلې په بڼه لیکلې ده؛ که ومنل شي او موږ یې عملي کړو باور لرم چې ټول ټولنیز ټپونه به مو ورغیږي. ملکزی داسې لیکي: ( زه په دې باور یم؛ د دې ستر امت ژور ټپونه هلته رغېدلای شي، کله چې د قلم، اعتدال او پخلاینې نسخه وازمایل شي. تصوف د روحي ډاډ د ترلاسه کولو او د انساني سلوک د مهارولو درمل دی، خو په دې شرط چې د الله دنده، پیر او مرشد ته ونه سپارل شي او بنده، د بنده ګۍ په دائره کې بند پاتې شي).
ښاغلي ملکزي تر دې دمخه یو بل نوښت هم کړی او د اسلامي امت د وېښولو او یووالي په پار یې یو بل ګټور کتاب هم د وخت د غوښتنو سره سم د " دین او جګړه " تر سرلیک لاندې راټول، ترتیب او تألیف کړی وو چې د مینه والو له خوا وستايل شو. د هغه کتاب د شا پر پښتۍ/ وقایې یې خپل دریځ د کتاب متن څخه را اخیستې او نچوړ یې یو ځانګړی پیغام له ځان سره لري. ملکزی لیکي: (د نړۍ زیاتره جنګونه اقتصادي، سیاسي او سلیقوي دي؛ خو د خلکو سترګو ته د دین خاورې شیندل کیږي، ځکه هغه سپېڅلتیا لري او بازار یې تود دی. په خپل ذات کې هیڅ جنګ سپېڅلی نه دی، مذهبي ناره د ذهن د حجرو پر ځای؛ سیده د زړه تاخچو ته کوزیږي او عاطفه په سوچ باندې غلبه مومي. هره جګړه غالب او مغلوب لري، خو د مذهبي جنګونو ټول اړخونه په ماتې محکوم دي. ښه جګړه مار ډیر کله بریالی سیاستوال نه وي؛ وجه یې دا ده چې جنګ د باروتو لوبه ده او سیاست د مصلحتونو سیالي. ټول اسماني ادیان، تلمود، ویدا او بودا هم خپلو پیروانو ته د یوه بېګناه انسان د مرۍ د خپه کولو اجازه نه ورکوي. نو څومره به ښه وي که د افراط او تفریط په ځای اعتدال، د جګړې په ځای سولې او د ټوپک په ځای د قلم نسخه وازمایل شي).
اوس نو تاسو درانه لوستونکي د دغو کرښو تر لوستلو وروسته، د ښاغلي ملکزي په اړه ښه قضاوت کولای شئ چې د روحاني سپیڅلتیا او نفسي غوښتنو په هندارې کې د هغه دریځ او هڅه وڅارۍ. په عمر، پوهې او قلم یې لا برکتونه شه.
په جاپان کې یو ۵۰ کلن کراټه کوونکی توانیدلی هغه دوه ایږې تیښتې ته اړباسي چې پر نوموړي یې برید کړی و.
پولیسو او ځايي رسنیو د پنجشنبې په ورځ اپریل ۲۵ (غوايي ۶) وویل، ماساتو فوکودا له دغو بریدګرو نسواري رنګه ایږو سره په نښته کې سربېرن ټپي شوی دی.
رسنیو وویل، د جاپان د ایچي سیمې دغه اوسېدونکی د نایورو په غرنۍ سیمه کې د یو ابشار لیدلو ته روان وو چې پر لاره د دوو ایږو سره مخامخ شو او یوې یږې ورباندې برید وکړ.
د ایږو دپاره له بده مرغه چې دا سړی د کراټې د هنر ماهر و. فوکودا یوې سیمه ییزې خپرونې ته وویل: "ما فکر وکړ چې باید له خپل هنر څخه کار واخلم که نه و به وژل شم."
د راپورونو له مخې، فوکودا بریدګره ایږه دوه ځله پر سر په لغتو ووهله چې له کبله یې د هغه پښه ژوبله شوه خو دواړه هیږې له سیمې وتښتېدلې.
د رسنیو په وینا، ددې ایږو قد لږ تر لږه ۱.۵ متر و.
ایږې چې وزن یې تر ۵۰۰ کیلوګرامه رسیږي، تر انسانانو ځواکمنې ګڼل کیږي.
تاسې څومره ښځې پېژنئ؟ ښايي شمېر به یې لسګونه وي. ځینې به وي چې هر وخت ښايي پرته له کومې ستونزې اړیکه ورسره نیولی شئ. تاسې ترې وپوښتئ چې پاکستان کې په عامه ځایونو کې ورسره سړي څه ډول چلن کوي. او ډېر ورته په ځیر ځیر ګوري؟ بیا یې ځواب ته غوړ شئ. ډېرې کمې ښځې به وي چې دې ستونزې سره به نه مخ کېږي.
د کتلو دا تجربې بیا د ښځو عمر، ونې، ظاهري پوښښ او اقتصادي حالت ته په پام توپیر کوي.
پاکستان کې که په کومه برخه کې د برابرۍ یادونه کېږي، هغه به همدا وي، چې سړي په هر حالت، هر ځای او له تبعیض پرته ښځو ته ډېر او په ځیر وګوري.
ښايي هر سړی داسې نه وي، خو هره ښځه دې ستونزې سره مخ ده او هره ښځه باید دا وزغمي.
وروستیو کې د بی بی سي اردو برخې خبریالې ابصا کومل پر خواله رسنۍ د خپلې یوې نظر پوښتنې پر بنسټ ویلي، د هغو سړیو شمېر چې ښځو ته ډېر په ځیر ګوري زیات شوی. هغې ویلي: "عمومي ځایونو کې باید دا خبره ولیکل شي، چې که چې بې دلیله ښځو ته ځیر کېږئ، داسې ښکارئ لکه بیزو."
د ابصا د نظر پوښتنې او مشاهدې په غبرګون کې ډېرو ویلي و، چې ښايي د دې لامل د ښځو جامې یا ظاهري پوښښ نه وي.
ډېرو خلکو یې ملاتړ کړی او ویلي یې دي، چې دا کار نه یوازې اسلام اباد کې ښځو سره کېږي بلکه نورو ډېرو لویو ښارونو کې هم د پراخېدو په حال کې دی.
ځینو ویلي چې ښځو ته "په ځیر کتل" هغوی ځوروي.
سکونډل، څارل، لاس وروړل بیا له ځور ورهاخوا پر دوی لاپسې ډېر بد اغېز کوي.
خو هغوی چې د بل څه کولو وس و نه لري، په کتلو هم خوښ او قانع دي.
په دې بحث کې ډېرو بیا سیاسي رهبران هم یاد کړي، دي چې په تېر کې د ښځو د ځورول کېدو لامل شوي، او خبرو یې ښځو ته د نا امنۍ احساس ورکړی، دې کار بیا سړي لا نور هم د دې کار په ترسره کولو کې زړور کړي دي.
"داسې نه ده چې دوی مونږ ته څه وايي یا کوي، خو کتل کوي"
ځینو ښځو چې د بی بي سي اردو څانګې سره د دې موضوع په اړه د خبرو او نظر ورکولو لپاره اړیکه نیولې وه ویلي، دا د ښځو پر وړاندې هغه ستونزه ده چې پکې رالویې شوې دي.
هغوی وايي، داسې نه ده چې دوی به ترې نه ستړې کېږي، خو په وینا یې زده کړې یې دي چې ژوند ورسره وکړي. او دې ته ذهنا چمتو دي چې که له کوره وځي نو خامخا داسې چلن سره به مخ کېږي.
د دوی په خبره، دوی خپلې جامې بدلولی شي، د خپل تګ راتګ لاره بدلولی شي، چېرته د تګ راتګ وخت بدلولی شي خو هیڅکله له ځانه د سړیو سترګې او نظر نه شي اړولی.
ماشا محمود یوه وبلاګره او د لاهور اوسېدونکې ده. مخکې یې دنده لرله او په یوه دفتر کې یې کار کاوه.
هغې بي بي سي سره خبرو کې ویلي: "لکه څنګه چې په عامه ځایونو کې سړي ښځو ته ډېر په ځیر ګوري، دا رنګه دوی په دفترونو او کار ځایونو کې هم ښځو ته کتل کوي. اوس مونږ ته عادي شوې ده. له مونږ دوه کوره لیري یو سړی دی چې تل ماته او زمونږ د کور نورو ښځو ته راګوري."
نوموړې همدا راز ویلي: "داسې نه ده چې مونږ ته دې د ویلو څه لري یا مونږ سره دې څه کار لري، دا کتل ټول هغه څه دي چې دی یې کوي. په روغتون کې هم ماسره دغسې شوي، یو کس راته ډېر په ځیر ځیر کتل او سترګې یې نه اړولې."
هغه وايي: "آیا نارینه په دې پوهېږي چې دا کتل یې څومره ځوروونکي او دردناک دي؟
آیا دوی پخپله د دې چلن جدیت کله درک کړی؟
آیا دوی ته کله چا دا ورښودلې، چې دا چلن له اخلاقي نظره ناسم دی؟"
دا ښايي هغه سوالونه او ځوابونه وي چې یا د ښوونیز او درسي نصاب برخه وي او یا به په قوانینو کې ورته جزا ټاکل شوې وي.
په ځير کتل څه ډول احساس درکوي؟
مخکې له دې چې مونږ دا پوښتنه له ماشا محمود وکړو، هغې ویل "په ځیر کتل د نا امنۍ احساس ورکوي. وايي کله چې سړي یوې ښځې ته په ځیر ځير ګوري او سترګې نه ترې اړوي هغه له دې وېره لري چې ښايي کوم بل څه ورسره وکړي او تاوان ورسوي، پر سړیو باور یې له منځه تللی دی."
که نارینه یئ یې او په شعوري یا لا شعوري ډول ښځو ته په ځیر ځير کتلو عادت لرې نو ښايي دا ځواب تاسې سره مرسته وکړي چې چلن مو بدل کړئ.
نو راخئ چې اوس په دې اړه له یوه سړي سره خبرې وکړو
جاشوا دانمش محصل دی. هغه بي بي سي ته ویلي، دا په رښتیا یوه ستونزه ده. هېڅ څوک نشته چې ووايي داسې څه نه دي پېښ شوي.
کله چې له نوموړي وپوښتل شول چې څه فکر کوي چې یوه ښځه د یوه سړي د کتلو په ځواب کې باید څه وکړي؟ ویې ویل: "زما په اند ښځه هېڅ څه نه شي کولی، پرته له دې چې له پامه یې وغورځوي. خو دا ډېره مهمه ده چې سړیو ته له ماشومتوبه دا ورزده شي چې دا ناسم چلن دی."
میشا محمود دا هم وايي چې، د پاکستان په اوسنیو حالاتو کې خلک د خپل ژوند خوندیتوب په اړه اندېښمن دي چې که غبرګون وښيي هسې ته کوم لوی تاوان ور واوړي.
"مخکې به ما په هغه چا غږ پورته کاوه چې ماته به یې کتل او یا به یې کتو ځورولم، خو اوس چې اوس حالاتو ته په کتو ځان سره فکر کوم چې داسې کسانو ته غبرګون ښودل پکار نه دي، بلکه له پامه یې غورځول غوره دي."
په مرکو کې چې ډېرو نارینه وو سره خبرې کېږي ښځو سره خواخوږي کوي او پر ملاتړ یې غږېږي، وايي چې د سړیو له خوا ښځو سره دا چلن غیر اخلاقي دی.
خو کله چې پر خواله رسنیو نظر پوښتنه کوې ډېر یې وايي، چې ستونزه په سړیو کې نه ده، بلکه د ښځو په جامه او له کوره په وتلو کې ده.
"دوی سر تر پښو، تر کومه ځایه یې چې نظر رسېږي، در ګوري"
اوس راځئ چې په لویدیځو هېوادنو کې پر دغه چلن خبرې وکړو
هغه پاکستانۍ ښځې چې له هېواده وتلي او لویدیځو هېوادنو ته تللي، وايي له پاکستانه له وتلو سره تر ټولو "لویه کلتوري حیرانتیا"ورته دا ده چې هېڅوک نه ورګوري، ځان خوندي احساسوي. دوی له وېرې پرته عامه ځایونو، سړکونو او کوڅو ته ووځي، په بسونو کې هم دوی له دې وېره نه لري چې څوک به ورته وګوري او یا به یې لمس کړي.
جاواریا وسیم یوه ځوانه فلم جوړوونکې ده. هغه هم د سینما برخه د زدکړو لپاره له فرانسې ورته تجربه لري.
هغې بي بي سي ته ویلي، خو په پاکستان کې د یوې ښځې په توګه باید تل همدې وېرې سره ژوند وکړي او د خپل خوندیتوب په اړه اندېښمنه وي.
"زه چې له کوره ووځم سړي راته ګوري، له سر تر پښو، څومره یې چې کتلی شي راګوري، که ځان مې هر څومره پوښلی وي بیا هم درته ګوري. اوس خو انلاین ټکسي ګانو کارول هم ډېرې نا امنه شوې دي."
"قانون له ښځو سره څه مرسته کولی شي؟"
د پاکستان د جزا قانون په ۵۰۹ ماده کې د سړیو له خوا ښځو سره د دې چلن لپاره جزا او جریمه ټاکل شوې، خو په عمل کې دې قانون ښځو ته د کتلو برخه کې هېڅ ډو خوندیتوب نه دی رامنځته کړی.
وکیلې فاطمه بټ بي بي سي ته ویلي، په دې قانون کې د ځیر کتلو یادونه نه ده شوې بلکه ویل شوي چې ښځې د هغه کار یا حرکت په غبرګون کې چې د ځورونې لامل یې کېږي او حیثیت یې ورسره راټیټېږي، د شکایت حق لري.
د هغې په وینا: "خو ستونزه دا ده چې دا قانون تر اوسه نه دی تفسیر شوی چې دا کار یا حرکت باید تر کومه حده وي او په جزا کې شاملېږي که نه. په دې برخه کې هېڅ بېلګه نشته ځکه چې د ځیر کتلو ثابتول ګران کار دی."
جاواریا وسیم د شکایت د ثبتولو په اړه خپله تجربه بي بي سي سره شریکه کړې او ویلي یې دي، د داسې یوې پېښې په اړه یې پولیسو ته شکایت هم کړې و، خو شکایت یې ثبت نه شو ځکه چې د ثبوت په ډول هېڅ څه ورسره نه و.
خو په وینا یې:"پولیسو د کس نوم ثبت کړ چې د دویم شکایت د ترسره کېدو سره به سملاسي پولیس د هغه پر وړاندې ګام پورته کوي."
آیا پاکستان کې د پولیسو له خوا په دې بڼه د نومونو ثبتول به سړي له دغه کاره راوګرځوي او زړه توري به یې کړي؟ ښايي نه
باید د کورنیو له خوا په ماشومتوب کې خپلو نارینه اولادونو ته دا ورزده شی چې ښځو ته په ځیر ځير و نه ګوري.
یا خو د ابصا کومل د وړاندیز له مخې، باید په عامه ځایونو کې ولیکل شي چې "که ښځو ته په ځیر ګورئ داسې ښکارئ لکه بیزو؟"
سید عبیدالله نادر
دیو جانس کلبي د یونان د مشهورو فلاسفه وو او حکیمانو نه دی ،چې د تاریځ په اوږدو کې ،د ده حکیمانه او فیلسوفانه خبرو ډیر د حکمت او معرفت خاوندان ،په حیرت کښي پریښي ، او ډیرو د ده د حکیمانه او پند و حکمت نه ډکو خبرو څخه ټکان خوړلی او په خود راغلي ،نو وايی چې دیو جانس کلبي ته یو انځورګر ورغی او ورته یی ووییل : چې ما انځورګري (نقاشي) پریښوده او اوس د طبابت د علم په حصول کې میشته یم ، دیو جانس کلبي چې حاضر جوابه ،نکته سنجه ، او حاضرالذهن انسان وو ،نو په خورا انتباهي انداز کې یي ورته ووییل :چې انځور ګری پریښودل او د طبابت علم اختیارول ،دا د عقل په زیات والي دلالت کوي ،ولی هغه خطا چې په تصویر یا انځور کې مینځ ته راځي د هر چا نظر او سترګي هغه خطا ویني ،لیکن هغه خطا چې په طب کې مینځ ته راځي یا واقع کیږي ، هغه خاورې پوښي !