ليکنه: حميدالله بسيا
بريټش موزيم British Museum  چې د نړۍ له زړو، مشهورو لرغونتونونو(موزيمونو)  څخه دی، چې په ۱۷۵۳م کال کې یې بنسټ اېښودل شوی دی. دا موزیم د انګلستان د پارلمان له خوا د یوه قانون پر بنسټ رامنځته شو، چې د "هانس سلوآن"د هغو شخصي تاريخي توکو پر بنسټ تاسيس شو چې نوموړي لرل او له بېلابېلو هېوادونو یې راوړي وو. سلوآن، چې یو طبیعي‌پوه، ډاکټر، او راټولونکی و، شاوخوا ۷۱،۰۰۰ توکي، چې د نباتاتو، حیواناتو، کتابونو، سکونو، هنرونو او آثارو پراخه مجموعه یې رانغښتي وه، دولت ته وړاندیز کړل چې يو موزيم پرې جوړ شوي چې هماغسې وشول  او دا ټولګه د بریتانوي موزیم د بنسټ لومړۍ ډبره شوه.
په ۱۷۵۹م کال کې دا موزیم رسماً د عامو خلکو پر مخ خلاص شو، او د لندن په بلومزبري سیمه کې د "مونټېګیو هاوس" په یوه ودانۍ کې ځای ورته وټاکل شو. د موزیم موخه دا وه چې "ټول انسانان باید د پوهې څخه برخمن شي." که څه هم دا دې شعار د علم او پوهې د خپراوي خبره کوله خو عملاً دا بنسټ د یو سلطنتي واکمن د استعماري سیستم انعکاس و، چې د نړیوالو توکو او اثارو له غلا کولو سره تړلی و.
په ۱۹مه او ۲۰مه پېړۍ کې، د بریتانوي سترواکۍ له پراخېدو سره، د موزیم ټولګه هم پراخه شوه. ډېری توکي د جګړو په ترڅ کې ، په نورو هېوادونو کې د لاسوهنو، استعماري بریدونو، او زور و ځواک په وسیله ترلاسه شول. د بریتانوي موزیم د اوسني بنسټیز آرشیف بنسټ هم په همدې مهال کیښودل شو، چې پکې د لرغونو تمدنونو، فرهنګي خزانو، مذهبي آثارو، او هنري توکو بېساري مجموعه شامله ده.
بریتانوي موزیم، چې د نړۍ له سترو موزیمونو څخه شمېرل کېږي، د شاوخوا اتو میلیونو تاریخي توکو درلودونکی دی، خو یوازې کمه فيصدي یې د عامو خلکو لپاره نندارې ته وړاندې شوي دي. پاتې ستره برخه یې  یې په پټو زیرمتونونو کې ساتل کېږی  دا موزیم یې د یوې "زېرزمې امپراتورۍ" په بڼه بدل کړی دی. دا موزیم که څه هم د نړۍ د تاریخي حافظې خزانه بلل کېږي، خو تر دې ښکلي نوم لاندې، د استعمار تیاره سیوري خپاره دي.
ان تر دې چې پيل یې په همدې بڼه ايښودل شوی بنسټګران یې د هانس سلوآن، روبرټ کاټن، او روبرټ هارلي چې د دوی په شخصي توکو موزيم تاسيس شوی وو خپل دا توکي د استعمار او غلام‌ساتنې له لارې تر لاسه کړي وو. د موزيم ځينې اثار له پخوانیو مستعمراتو څخه غلا شوي دي — لکه د مصر موميایې، د افریقا مجسمې، د یونان د پارتینون مجسمې، د ایتوپیا د سرو زرو تاجونه، د افغانستان کوه نور الماس، او نور ګڼ‌شمېر ارزښتناک توکي. دا آثار نه یوازې د خپلو اصلي هېوادونو له فرهنګي هویت څخه جلا شوي، بلکې تر ننه هم بریتانیا اصلي هېوادنو ته د هغوی بېرته ستنولو ته زړه نه ښه کوي.
په ۱۸۶۸م کال د ایتوپیا د جګړې، د مصر د موميایو د بې‌احترامي، او د یونان د پارتینون مجسمو د غلا کیسې، دا ټول د یوه منظم فرهنګي تیری نښې دي، چې له استعمار سره تړاو لري.
د فرانسوي کارپوهانو د څېړنو له مخې، تر ۹۵٪ زیات افریقایي هنري آثار اوس هم له افریقا بهر ساتل کېږي، چې دا ښيي فرهنګي استعمار اوس هم دوام لري. نه یوازې دا، بلکې ډېری لوېدیځ موزیمونه، لکه د بریتانوي موزیم په څېر، دا آثار د نړیوالو میراثونو برخه ګڼي، او د بېرته ستنولو هر ډول غوښتنو ته بېلابېلې پلمې لټوي.
د بریتانوي موزیم چارواکي د ۱۹۶۳م کال هغه قانون د بنسټ په توګه کاروي چې  ګواکې اصلي هېوادونو ته د آثارو بېرته ورکول جواز نه لري. خو همدا قانون اجازه ورکوي چې هغه توکي چې د ساتلو لپاره مناسب نه وي، له منځه یووړل شي. دا قانون یوازې انتخابي تطبیق کېږي، او د شخړه‌ناکو توکو بېرته ورکولو ته هېڅ ارزښت نه ورکول کېږي.
فرانسه، جرمني، او نور اروپايي هېوادونه ورو ورو تاريخي اثار مبدا هېواد ت د بېرته ورکونې سیاستونه پلي کوي. د مثال په توګه، فرانسې په ۲۰۲۱م کال کې د بنین یو شمېر آثار بېرته ورکړل. دا ښيي چې د موزیمونو راتلونکی باید د شفافیت، حساب ورکونې، او فرهنګي عدالت پر بنسټ جوړ شي.
خو بريټش موزیم تر اوسه هم د دې نوي تصور سره مخالفت کوي، او د یوې سترې نړیوالې خزاني په نامه خپل دریځ توجیه کوي. دا دریځ نه یوازې غیرعادلانه دی، بلکې د ملتونو ترمنځ د باور، احترام، او فرهنګي ارزښتونو خنډ هم دی.
بريټش موزیم نه یوازې د هنري او تاریخي آثارو یو ستر ګنج دی، بلکې د ښکېلاک د تور تاریخ ژوندي یاد هم دی. تر څو چې دا موزیم غلا شوي آثار خپلو اصلي هېوادونو ته بېرته ونه سپاري، د تاریخ زخمونه به پرانستي پاتې وي، او عدالت به یوازې یو شعار وي. دا موزیم باید د یوه نوي، اخلاقي رول لپاره چمتو شي، ترڅو له تاریخ څخه د پند اخیستو پر ځای هغه تکرار نه کړي.

مرکوال: انجنیر عبدالقادر مسعود

ادبي مکتبونه د هغو خوځښتونو، نورمونو، لیدتوګو او نظریاتو، تیوریو او ځانګړتیاوو ټولګه ده چې د یو یا ډیرو هیوادونو په ادبیاتو کې د فرهنګي، ټولنیزو، سیاسي او تاریخي لاملونو له امله په یوې ټاکلې موده کې راڅرګند شوې دي.

 هر ښوونځی ځانته اصول او ځانګړنې لري. دا ځانګړتیاوې معمولن د لیکوالو، هنرمندانو، ادیبانو او شاعرانو د یوې ډلې په کارونو کې عام دي او د دوی نښیرونه(اثار) د نورو لیکوالو، هنرمندانو او شاعرانو له نښیرونو(اثارو) څخه توپیر لري.

د هر ادبي مکتب ځانګړتیاوې په تدریجي ډول د هغه ښوونځي اړوند ادبي نښیرونو (اثارو) کې څرګندیږي. ټولنیز، سیاسي، اقتصادي یا کلتوري شرایط د ادبي مکتبونو په رامینځته کولو یا بدلون کې د نه منلو وړ اغیز لري. په بشپړ ډول بېلابېل ښوونځي نږدې په ورته وخت کې سره راټول شوي او د یو بل تر څنګ یې وده کړې ده.

په ټوله کې، نړېوال ادبي مکتبونه په هر وخت کې د ادب، هنر او ګډ ژوند د فلسفي لید توګو او نظریاتو پر بنسټ رامینځته شوي. که څه هم د هر مکتب ښکاره کېدنه په هر پېر او دوره کې د ټولنیز، سیاسي، ادبي، فرهنګي او زیاتره فلسفي فکر پایله ده، خو کله کله داسې هم شوي چې په یوه هېواد کې په یو وخت کې بېلابېل مکتبونه راڅرګند شوي او له یو بل سره څنګ په څنګ یې وده کړې او له ټولو توپیرونو سره سره هر یو خپل پلویان موندلي دي.

لنډه دا چې په پښتو ژبه کې د نړیوالو ادبي مکتبونو او ښوونځیو بنسټیزې قاعدې، آرونه، اصلي موضوع او اصول، او د هر مکتب عقایدو، موخو، اندونو او افکارو، لیدتوګو، شهکارونو، مهمو او ګټورو ادبي او هنري نښیرونو(اثارو) ته پوره او د پام وړ کار او په هر اړخیز توګه بشپړه پاملرنه نه ده شوې. همدا وجه ده، چې ما له ځان سره اندو فکر وکړ، زه باید د علم، ادب او فرهنګ له پېژندل شویو څېرو سره د دغو مکتبونو په تړاو بشپړې او هر اړخیزې مرکې جوړې کړم تر څو د نړېوال ادبي مکتبونو مینه وال او لوستونکي وکولی شي په جلا توګه د دغو نړېوالو ادبي مکتبونو له منځپانګې، پیغامونو او موضوعاتو څخه ارزښتمنه او اغېزناکه ګټه پورته کړي. یو له دغو علمي او ادبي څېرو څخه، چې ما ورسره د سمبولیسم مکتب په تړاو مرکه جوړه کړې ده، استاد پوهاند ډوکټور اجمل ښکلی دی. نوموړی د پښتو ادب په ډګر کې  ژبپوه، څېړونکی، ټولنیز او ادبي کره کتونکی، تکړه شاعر، ځوان، تاند او هڅاند لیکوال دی.

ښاغلی عبدالهادي هادي د ادب او فرهنګ په ډګر کې پېژندل شوی نوښتګر او مخکښ شاعر او تکړه لیکوال دی، چې د ده غزلیزه شاعري زموږ د هېواد په معاصرو شاعرانو کې څرګنده او روښانه بېلګه ده. د هادي صاحب په شاعرۍ کې د مینې او احساس پیغامونه او سپېڅلی رنګ، د ټولنیز ژوند عیني او رښتیني اړخونه په ډېر عالي او ظریفانه بڼه انځور شوې دي. دی په خپله ېوه لیکنه کې د استاد پوهاند ډوکټور اجمل ښکلي په تړاو داسې وايي:

((پوهاند ډاکتر اجمل ښکلی د افغانستان له هغو ځوانو اکاډیمیکو څېرو څخه دی چې په لږ عمر او کم وخت کې یې پښتو ژبې او ادبیاتو ته ډېر څه ورکړیدي. پوهاند دکتور پي ایچ ډي ښکلی، په ډېرکارو لیکوالو کې هغه نوم دی چې هم یې تحقیق ته اوږه ورکړې، هم یې تخلیق ته او په دواړو برخو کې د خپلو سیالو لیکوالو د کتار په سر سر کې روان دی، د هغه شعرونه او تخلیقات د پښتو د معاصر شعر داسې یو څپرکی دی چې که څوک پر پښتو شعر کار کوي نو له دې رنګین او ښایستوکي څپرکي په څنګ نه شي تېرېدای.

په ادبپوهنه کې د ښکلي صیب هڅې بېسارې دي او په ادبي څېړنو کې دی هغو افقونو ته ځیر دی او هغو برخو ته یې پام ور اړولی چې یا تر اوسه څوک نه دي پرې غږېدلي، او یا کم کار پرې شویدی. د پوهاند صیب ښکلي بل کمال دا دی چې خدای تعالی خوږ قلم او زړه راښکونکې ژبه ورکړېده، عموما په علمي او څېړنیزو لیکنو کې لیکوال د نثر هغه خوږلت نه شي ساتلی کوم چې په ادبي لیکنو(تخلیقاتو) کې یې ګورو خو د ښکلي صیب، څېړنیزو او پوهنیزو لیکنو کې هم نثر دومره خوږ وي چې لوستونکی یې په نیمایي کې نه شي پرېښودای.

د پوهاند ښکلي نسل د تجدد، تحول او نوښتونو هغه نسل دی چې  په ډېرو بدو او تاوجنو کلونو او وختونو کې یې پښتو تخلیق او تحقیق دواړو ته ساه ورکړه او پرې یې نه ښوده چې د اوښتون په دې مهم پړاو کې د پښتو برخه خواره وي.))

استاد پوهاند دوکتور اجمل ښکلی د «ننګرهار» د «کامې» د «بازیدخېلو» اوسېدونکی دی. د پلار نوم یې حسام الدین دی. دی پر (۱۳۶۲)لمریز کال کې د کامې په بازیدخېلو کې زېږېدلی دی. ده خپلې لومړنۍ زده کړې په پېښور، منځنۍ زده کړې په ننګرهار او لوړې زده کړې یې په کابل کې سر ته رسولې دي. اوسمهال دی د کابل پوهنتون د پښتو ژبې په برخه کې استاد دی. ده د خپل ژوند په اوږدو کې چې لا هم ځوان دی، تر اوسه پورې یې کابو د (شلو) شاوخوا نښیرونه (اثار) خپاره شوې دي، چې د ژباړې، ژبپوهنې، د شعر و شاعرۍ، ادبیاتو او نورو ټولنیزو موضوعاتو  نښیرونه(اثار) پکې شامل دي.

همداسې ښاغلی علم ګل سحر، چې د علم، شعر او ادب په ډګر کې پیاوړی لیکوال، مخکښ او هڅاند شاعر او تکړه کیسه لیکونکی دی. دی په خپله ېوه لیکنه کې د استاد پوهاند دوکتور اجمل ښکلي په تړاو داسې وایي:

((څو کاله د مخه په کابل کې د طنز په اړه سمینار و، د تدارک کمیسیون یې زما او څو نورو مشهورو لیکوالو نومونه د وینا والو په لست کې نیولي وو، راته ويې ويل چې د طنز په اړه یوه مقاله ولیکه. ما ورته وویل دا زه او څو نور چې په هره غونډه کې بر بر کیږو او ويناوې کوو تر دې به دا ښه وي چې زموږ پر ځای ځوانو لیکوالو ته وخت ورکړئ، ان شاالله تر موږ به ښې او نوې لیکنې وړاندې کړي. د ځوان ليکوال اجمل ښکلي او څو تنو نورو ځوانو لیکوالو نومونه مې ور کړل، هغوی هم په نه زړه ومنل. د سيمينار په ورځ ښکلي صاحب چې هغه وخت د کابل پوهنتون محصل و، د طنز په اړه داسې ښکلې او علمي مقاله واوروله چې زما غوندې لیکوال یې ممکن اوس هم په لیکلو بریالي نه شي.

ډاکتر اجمل ښکلی مبتکر شاعر، ليکوال، ژبپوه او ښه کره کتوونکی دی. ښکلي لږه شاعري یې کړې خو ښکلې شاعري يې کړې ده. د ادب، کلتور، ټولنپیژندنې او ژبنیو مسایلو په اړه په زړه پورې څيړنې او لیکنې کوي که خپلو مطالعاتو او څيړنو ته همداسې دوام ورکړي زموږ ژبې او ادب ته به لا ډیر څه ورکړي.))

ښاغلی استاد اجمل ښکلی هغه ځوان هڅاند لیکوال، ادیب، ژبپوه، پیاوړی کره کتونکی، پنځګر او څېړونکی دی، چې د لوړ فکر، ځواکمن استعداد خاوند شخصیت دی. د ده له څېړنېزو او تحقیقاتي علمي، ادبي او ټولنیز نښیرونو(اثارو)، او د پښتو ژبې، ادب، شعر و شاعرۍ په برخه کې  د ده له پنځونو، کره کتنو او څېړنو څخه څرګندېږي، چې تل یې هڅه کړېده خپلې څېړنیزې لیکنې او تحقیقاتي موضاعات او مسایل د ژورې پوهې او د کره کتنو او څېړنو د هر اړخیزو اصولو او مقرراتو، د څرګندو دلایلو او مستندو شواهدو او موادو پر منطق خپلو لوستونکو او مینه والو ته وړاندې کړي.

استاد پوهاند دوکتور اجمل ښکلی هغه دروند، زړه سواندی، متواضع، خواخوږی، پاک او سپېڅلی شخصیت دی، چې په ملګرتیا او ټولنیز ژوند کې له خپلو ملګرو، دوستانو او یارانو سره ژوره مینه او اخلاص لري.

ښاغلی نذیر سهار هغه منلی لیکوال، رسنوال او شاعر دی، چې د ژورنالیستیکي هلوځلو تر څنګ د خبریالۍ په ډګر کې یې بېلابېل ارزښتناک او ګټور کتابونه لیکلي دي. د پښتو ادب، شعر و شاعرۍ په غوړېدا او ښېرازۍ کې یې اغېزناکه ونډه اخیستې ده. ده په خپله ېوه لیکنه کې د استاد اجمل ښکلي په اړوند داسې کښلې دي:

((اجمل ښکلی د پښتو کره کتنې، تحقیق، تخلیق او ژبپوهنې په برخه کې په ځوان نسل کې داسې څوک دی، چې د ناویلو د سپړلو ظرفیت لري. د هغه د بحث موضوعات، د څیړنې تګلار او د کره کتنې په برخه کې ځانګړي اسلوب، دی له نورو یو څه جلا کوي.

ښکلی هڅه کوي چې د ادبیاتو د تحلیل لپاره یوازې هنري او روایتي تګلارې نه، بلکې ساینسي او منطقي تګلارې هم وکاروي. نن موږ مصنوعي ځیرکتیا او ډیجیټل ادبیات لرو او زموږ ژبه او ادبیات ترې بې اغیزې نه شي پاتې کېدای. پخوا د ادبیانو او هنر یو ډول تعریف کېده، خو نن نړیوالتوب او ټکنالوژیکو بدلونونو ډېر تعریفونه بدل کړي دي. پخوا هنر د انسانانو ترمنځ د اړیکو یوه مهمه لاره ګڼل کېده، لیکوال او هنرمند بېل تعریف درلود، خو اوس د ټکنالوژۍ په پرمختګ سره دا تعریفونه خپله بڼه تغییروي، ژباړې اتومات کیږي، مصنوعي ځیرکتیا شعر او لیکنې کوي، انځورګري او ګرافیکي چارې کوي، انلاین پلټونکي ماشینونه ډیجیټل کتابتوني پلټنې کوي، چې زماني واټن یې ثانیو ته راکم کړی، نو دا وضعیت او تغییر موږ له نومهالو غوښتنو سره همغږۍ او همګامه توب ته هڅوي او دې مسایلو ته د اجمل ښکلي په څېر ځوانې ادبي څېرې ځیرې دي.

د ښکلي د کره کتنې یو هدف دا دی، چې د لیکوال او لوستونکي ترمنځ په اړتیا متکي اړیکې په نښه کړي، د موضوع اوسمهالې اړتیا و ارزوي. دا باید زموږ د نومهالې کره کتنې بنسټ وي، ځکه په اوسنۍ ساینسي او ټکنالوژیکه نړۍ کې چې هرڅه د تغییر او بدلون په حالت کې دي، زموږ ادب، ژبه، ژبنۍ اړتیاوې، د بحثونو نوعیت او د پیغام د انتقال لارې، د مخاطبانو ډول، څرنګتیا او سلیقې د تغییر غوښتنه کوي. اجمل ښکلی دې مسالې ته ځیر دی او په خپلو لیکنو او څیړنو کې د دودیزو او نویو لارو یو ترکیب رامنځته کوي.

هممهاله له څو ژبو سره د هغه اشنايي هم د دې لامل ګرځېدلی، چې نړیوال او سیمه ییز ادب له نږدې ولولي.

په تېرو څه باندې دوو لسیزو کې چې زه ښکلی تعقیبوم هرځل د هغه له خولې او قلم نه نوي څه اورم او لولم، په ځانګړې توګه پر داسې موضوعاتو چې په پښتو ادب او ژبه کې پرې ښايي ډېر تمرکز او کار نه وي شوی. د موضوع په انتخاب کې هغه ځانګړې وړتیا لري او ډېری بکر او ناسپړلي موضوعات را سپړي. د لیکوالۍ سټایل یې داسې دی چې لوستونکی له ځان سره تر پایه بیايي او اصلي موضوع ترې نه ورکیږي. نه اضافه غږیږي او نه مخاطب او لوستونکی بې ځوابه پرېږدي.

اجمل ښکلی د ریالېزم، کره کتنې، ژبپوهنې، ټولنیزو ذهنیتونو، فرهنګي تحول او ادبي تیوریو په اړه ګڼې لیکنې کړې دي، ګڼ کتابونه یې خپاره شوي. رياليزم، د ادبي کره کتنې محورونه، مانا لومړۍ ده که ګرامر؟، غير رسمي ژبه، ګواهي محوره پوهه، ادراکي ژبپوهنه، زموږ د کره کتنې ستونزې، فرهنګي تحول او موږ، د ژبې له څلور ګوټيز سره د ادب چلن، د ليکوالۍ بهرني شرايط، د نثر و شعر تخيل، کره کتنه او تاريخ، د شاعرۍ راوي او روايي شاعري  په لیکنو کې د ښاغلي ښکلي موضوعي تنوع او پراخ ادبي لید راښيي. د ده فکري تنده یوازې یو مشخص اړخ نه راسپړي، بلکې د مختلفو ژبنيو، ټولنیزو او فلسفي مسایلو شنلو ته هم ځیر دی.

د پښتو ژبپوهنې او کره کتنې په برخه کې د ښکلي کار په ځوان نسل کې د پاموړ او غالب دی.))

ګرانو دوستانو او مینه والو موږ به په دې مرکه کې له ښاغلي استاد اجمل ښکلي سره د یو لړ پوښتنو اښتنو له لارې داسې څه تر لاسه کړو، چې په ځانګړي ډول د ځوان ادبي او فرهنګي پښت لپاره به هم ګټور وي او هم په زړه پورې.

ګران استاد پوهاند ډوکټور اجمل ښکلی صاحب زما نیکې هیلې او پېرزوینې ومنئ. اجازه راکړئ چې خپلې پوښتنې پیل کړم.

ګران مسعود صاحب زه خپل سلامونه او پېرزوینې تاسې او ټولو مینه والو ته وړاندې کوم او ستاسو په خدمت کې یم.

***

مسعود: تاسو ادب څنگه راپېژنئ؟ د نړۍ د اغېزمنو او ارزښت لرونکو پېژندل شوو پخوانیو ادبي نښیرونو(اثارو) او پېژاندو لیکوالو په اړه یې څه اند لرئ؟

استاد ښکلی: ادب ژبنی هنر دی، چې له ژبنيو نښو نه ادبي متن رامنځته کېږي، چې عاطفي، تخيلي او فکري بنسټ لري.

پخواني زموږ د ادب څلي دي. په خپل وخت کې يې هڅه کړې ده، چې پښتو ادبيات ته کار وکړي. کار يې مثبت اړخونه هم لري او منفي هم؛ خو مهمه دا ده، چې کار يې کړی او ښه کار يې کړی دی.

مسعود: ستاسو په اند کوم ډول نښیرونه(اثار) د ادبي نښیرونو(اثارو) او ادبیاتو په توګه وېشل کېدای شي؟ او دا راته ووایاست څه وخت لیکوال او شاعر یو ادبي نښیر (اثر) پنځولای شي؟

استاد ښکلی: هغه ادبي آثار چې هنري تومنه لري. مطلب دا چې جوړښت يې پر تخيل، عاطفه او فکر ولاړ وي او له عادي ژبې ناعادي شوی وي، چې دا آثار د جوړښت او محتوا له پلوه په ګڼو ډولونو يا ژانرونو وېشل کېږي، لکه نثر و نظم يا غنايي، حماسي او نور.

مسعود: وايي چې د ادب توکي عبارت دي له: خیال، احساس، اندېښنه، مینه او ټکر یا ''تضاد'' څخه، تاسو په دې اړه څنګه اندئ؟

استاد ښکلی: هو، اندېښنه او مينه هم په احساس يا په لږه پراخه مانا په عاطفه کې راځي. ممکن له ټکره مو مراد شکلي يا مانيز ټکر وي؛ خو زه به ستاسو پر خبرو يو څو خبرې ورزياتې کړم، چې خيال، عاطفي، فکر او موسيقي د ادب رغنده توکي دي؛ خو دا توکي په هر ادبي متن کې د کميت له پلوه يو ډول نه وي. په ځينو کې يو غالب او بل کم وي. په فکر شاعرۍ کې د فکر لاس بر وي؛ خو ممکن تخيل او عاطفه پکې څه نا څه تته وي.

مسعود: ستاسو په اند، د ادبیاتو د موخو او دندو، همداراز د ژمنو او نا ژمنو ادبیاتو او د ادبیاتو د نورو اړخونو په اړه که لږ څه رڼاوی ورکړئ؟

استاد ښکلی: د ادبياتو موخه د لوستونکي د ذوق خړوبول او فکر ورکول دي. په بله وينا، ټولنيزو واقعيتونو ته متوجه کول دي. ژمن او ناژمن ادبيات د شلمې پېړۍ د لومړۍ نيمايي توليد دی. هغه وخت چې سوسياليستي ايډيالوژۍ د ادبياتو پر التزام ټينګار کاوه او ناسوسيالسيتي رياليستي ادبيات يې بورژوايي ادبيات بلل. اوسمهال موږ يوازې ادبيات لرو، ژمن او ناژمن پکې مطرح نه دي.

مسعود: د ادبیاتو د وېش، د ژبې او ادبیاتو د اړيکو په اړه څه لید لرئ؟

استاد ښکلی: هره ښکارنده علم د درک په موخه د تحليلي مېتود له مخې وېشې. ادبيات هم د بېلابېلو معيارونو پر بنسټ بېلابېل ډولونه لري.

د ژبې او ادب د اړيکې په اړه بايد ووايم، چې ادبيات په ژبه کې هستېږي او دواړه سره ناشلېدونې اړيکه لري. ادبيات د کلمو مانا پراخوي.

مسعود: ژان پل سارتر(۱۹۰۵-۱۹۸۰) چې د شلمې پېړۍ له مخکښو پنځونکو،  مخورو او مهمو فیلسوفانو او اندیزو څخه وو، دغه تکړه لیکوال د خپلو نوموتو نښیرونو (اثارو) تر څنگ د (ادب څه شی دی؟) په نوم یو نښیر (اثر) هم کښلی دی او دا کتاب د لمړي ځل لپاره پر(۱۹۴۸)زېږدیز کال کې خپور شو. ستاسو په اند سارتر د ادب او ادبیاتو د ارزښت، ژمنتیا او پازوالي(مسوولیت) په اړه څه لید درلود.

استاد ښکلی: د سارتر ليدلوری د خپل وخت او خپل تفکر زېږنده دی. نوموړي هڅه کړې، چې د سوسياليستي او ناسوسيالستي ليدلوري ترمنځ يوه همغږي رامنځته کړې؛ نو له نثر نه د ژمنتيا او له شعر نه د ښکلا هيله لري.

مسعود: د تمدن، فرهنگ، هنر او کلتور د وییو(اصطلاحاتو) د پېژندلو(تعریفولو) په اړه څه ډول اندئ؟ ادبي ټوټې، ځېلونه (ژانرونه) څنګه ارزوئ؟

استاد ښکلی: تمدن، فرهنګ او هنر نومونې مختلفې دي. تمدن د انسان د مادي او معنوي تحول زېږنده دی او دا تحول د ټولو علومو په برکت رامنځته شوی. فرهنګ د يو ټولنې د وګړيو د ژوند تېرولو او د ژوند په اړه د فکر کولو لاره او روش دی. هنر له فرهنګ سره ژوره اړيکه لري. هنر تمدن پياوړی کوي او برعکس مدنيت د هنر ايجاد ته لار جوړوي.

اوس به راشو د سمبولیسم مکتب ته:

مسعود: تاسو سېمبول، چې په نړیوالو شهکارونو او لویو شعري اثارو کې خپل ځانګړی ځای لري او سیمبولیک نښیرونه (اثار) په تېره بیا په ژبه، ادب او شعر کې څنګه راپېژنئ (تعریفوئ)؟

استاد ښکلی: د سېمبول نومونه يوه عامه نومونه ده، چې په ګڼو علمي حوزو کې د نښې په مانا کارېږي؛ خو په ادبيات کې له تشبيه او استعارې سره په توپير هغه نښه چې ګڼ مدلولونه ولري، سېمبول ګڼل کېږي؛ نو کوم ادبي اثر چې ګڼ سېمبولونه ولري يا سېبموليکه فضا ولري، سېمبوليک اثر ګڼل کېږي.

مسعود: تاسو د سمبولیسم ښوونځی، چې یو ادبي او هنري مکتب دی څنګه راپېژنئ او ارزوئ، کوم چې د (۱۹)مې پیړۍ په پای او د (۲۰)مې پیړۍ په پیل کې په اروپا او امریکا کې مشهور شو. مهرباني وکړئ د دې مکتب د تاریخ، آر او بنسټ په اړه لنډ مالومات راکړئ، چیرته، کله او د چا لخوا جوړ شو او لومړني بنسټ ایښودونکي یې څوک ول؟

استاد ښکلی: د سېمبوليزم ادبي مکتب د نولسمې پېړۍ په دويمه نيمايي کې په فرانسه کې راوټوکېده او هلته شارل بودلير او ميلارمه په آثارو کې د مکتب په توګه رامنځته شو. که څه هم د سېمبولونو کارونه د بشر په لرغوني تاريخ کې ريښه لري او زموږ عرفاني ادبيات په اصل کې پر سېمبولونو ولاړ دي؛ خو د نولسمې پېړۍ د غربي سېمبوليزم او زموږ د عرفاني سېمبوليزم ترمنځ بلها توپيرونه دي.

مسعود: «اناتول فرانس» چې فرانسوی لیکوال، شاعر، کره کتونکی او منتقد دی وایي: چې سمبولیسم «نه د څه شي توصیف کوي او نه د څه شي نوم اخلي». او همداسې د ځینو لیکوالو په ګروهه سمبولیزم یو ادبي خوځښت دی، چې نه توضېح کېدونکی، توضېح کوي. تاسو د اناتول فرانس او نورو لیکوالو د خبرو په تړاو څه لید لرئ؟

استاد ښکلی: سېمبول داسې يوه نښه ده، چې دال او مدلول سره پيوستوي؛ نو د يوه څه نوم نه اخلي، بلکې له نورو نښو په مټ لوستونکی يوې مانا ته رسوي؛ نو د اناتول فرانس خبره د سېمبوليزم په اړه دقيقه ده.

مسعود: تاسو د سمبولیسم د ښوونځی بنسټیزې قاعدې، آرونه، اصلي موضوع او اصول، او د سمبولیستانو عقاید، موخې، اندې، لیدتوګي او مهمې ځانګړتياوې څه ډول ارزوئ؟

استاد ښکلی: سېمبوليستانو د رياليستي ادبياتو په اړه فکر کاوه، چې دوی د يوه څيز نوم اخلي او په دې ډول هنر په متن کې ختم شي. د دوی په اند، هنر دا دی، چې مستقيم څه ياد نه کړو، بلکې په پردو کې يې ونغاړو، ځکه د انسان رواني لاشعوري غوښتنې چې خپرې ورې وي، په مستقيم ډول نه وړاندې کېږي؛ نو سېمبولونو ته اړتيا ده او له همدې امله سېمبوليستانو سېمبولونو ته مخه کړه.

مسعود: ویل شوې دي: د سمبولیزم مخکښان، «شارل بودلر، فرانسوي لیکوال او شاعر»، «ستفان مالارمه، فرانسوي شاعر، ښوونکی، کره کتونکی او منتقد» او «پل ورلن، فرانسوي لیکوال او شاعر» ول. بودلر د سمبولیزم د ښوونځي بنسټ اېښودونکی او یو له مخکښو لیکوالو او ادیبانو څخه وو، مالارمه شعر ته سمبولیک او رمزي بڼه ورکړه او ورلن د شعر عنعنوي قیود مات کړل. مهرباني وکړئ د دې لیکوالو د اند و واند او عقایدو او نامتو اثارو په اړه لنډه رڼا واچوئ.

استاد ښکلی:  په فرانسه کې د سمبوليزم د مکتب دوه نوميالي شاعران تېر شوي، چې یو بودلير او بل مالارمى دى. بودلير پر ١٨٢١ز په پاریس کې پيدا شو او پر (١٨٦٧)ز کې هملته ومړ. دى د فرانسې په لويو شاعرانو کې راځي. په(١٨٤٠)ز  کې د حقوقو محصل و او په همدې وخت کې په افيومو راواووښت او د سفلس په ناروغۍ اخته او په ځوانۍ کې ومړ. د پيسو په کار کې يې لاس ډېر خلاص و، ډېر فيشني و، پاکې جامې يې خوښېدې، کور یې له سامانه ډک و. له يوې فرانسوي مېرمنې سره يې يوه ادبي ټولنه جوړه کړه او په همدې وخت کې يې Black Venus(توره زهره) نامه د شعرونو ټولګه چاپ شوه. بيا يې د The Flower of evil(د شرارت ګل) په نامه ټولکه راووته. بودلير د خپلو ژوند پېښو په ادغام يو ناول هم ليکلى. پر دې سربېره يې د ادګار الن پوه د ليکنو ژباړې وکړې او نقد يې پرې وليکه. وايي، چې دا ژباړې په فرانسوي کې د کلاسيک رتبه لري.

پر(١٨٥٢)ز بودلير اپولوني سره مخ شو او بيا White Venus(سپينه زهره)یې وليکله. بله ټولګه يې د Greeneyed Vnus(شنه زهره) په نامه ده.

بودلير د خپلې شاعرۍ له امله يو ځل زندان ته هم لاړ او داسې يې خپله بې قدري احساس کړه. د بودلير آثار د ده په ژوند څه چاپ نه شول او چې کوم چاپ شول، هغه چا دومره ونه لوستل؛ خو وروسته يې چې خلکو اثار ولوستل؛ نو پوه شول، چې بودلير د ناويلو احساساتو څومره لوى شاعر دى. بودلير د سمبوليستانو په سرخېلو کې راځي. دلته يې د يوه نظم پښتو ژباړه وړاندې کېږي:

فطرت جومات غوندې دى

چې په مبهمه خوله خبرې کوي

او په الفاظو کې يې

د سمبولونو يو ځنګل جوړ دى

چې څوک تېرېږي له دې

نو سمبولونه ورته

په اشنا سترګو ګوري

له يوه لرې ځاى راځي ازانګه

او په سپين سترګو تاريکو کې ورکه

د ورځې سپين او د شپې ځلنده مخ

خوشبويۍ، رنګ او څېره يو بل سره

په مجلسونو، په خبرو کې ورک

دا خوشبويۍ د ماشومانو د پوستکي غوندې

تازه، نازکه، پستې

او له شپېلۍ د راوتونکي اواز

په څېر له خوند، له ترنمه ډکې

د چمنونو غوندې شنې لګېږي

او له دې بل پلوه

تور عملونه، اميران بريالي

خواره واره بې شمېره ډېر شيان

لکه عنبر، مښک او مرهم چې وي یوځاى پراته

حواس او روح مې له خوند ډکې نغمې

وايي داسې

مسعود: ویل شوي دي: د سمبولیسم ادبي او هنري خوځښت د (۱۸۸۰) زېږدیز کلونو په شاوخوا کې د لومړي ځل لپاره په فرانسه کې منځ ته راغی، چې نوموتي استازي یې «ورلن»، «رمبو»، «مالارمه» او موري آدي ول. خو د ځینو په ګروهه «بودلر» او «ادګارالن پو» د سمبولیسم مخکښان دي. مهرباني وکړئ د دې لیکوالو، ادیبانو او شاعرانو د اند و واند او عقایدو او نامتو اثارو په تړاو لنډ مالومات راکړئ.

استاد ښکلی: د بودلير په اړه مو پاس خبرې وکړې، ادګار الن پو په اصل کې د نولسمې پېړۍ د لومړۍ نيمايي شاعر او ليکوال او کره کتونکی دی، چې له رومانتسيزم سره يې ژوره اړيکه درلوده؛ خو د سېمبولونو له کارونې سره يې هم لېوالتيا وه، چې په آثارو کې يې دا سېمبوليکه ځانګړنه ښکاري او له همدې امله ځيني ادبپوهان فکر کوي، چې د سېمبوليستانو پر شاعرۍ د الن پوه ژور اغېز و.

مسعود: ستاسو په اند د سیمبولیکو اشعارو موخه او دنده څه ده؟ ویل کېږي: په فرانسه کې لومړي ازاد شعرونه پرته له دې چې د «والټ ویټمن ۱۸۱۹- ۱۸۹۲» امریکایي شاعر د شعرونو په اړه پوه شي د شاعرانو له خوا رامینځته شوي. لومړی ازاد شعر په (۱۸۸۶م) زېږدیز کال کې د «ارتور رمبو» لخوا لیکل شوی ؤ.

ورپسې نورو شاعرانو هم آزاد شعرونه ولیکل. د آرتور او نورو شاعرانو د آزاد شعر د لیکلو موخه څه وه او دوی ازاد شعر له عروضي شعر سره څه ډول پرتله کوو؟

استاد ښکلی: په اصل کې د سېمبوليستانو ادعا دا وه، چې څرنګه شاعري له محدودو قالبونو، وزنونو او وييزېرمې ازاده کړي. ازادي د سېمبولېزم د مکتب يو شعار و، چې په هر ډګر کې يې پلی کړی و، له قافيې او وزنه ازادي او يوازې د داخلي موسیقۍ په مټ شاعري د دوی په ګڼو ټولګو کې ليدلای شو.

له عروضي شعره زموږ مراد تر ډېره په عربي وزنونو ليکل شوي نظمونه وي؛ نو په غربي ژبو لکه فرانسوي او انګليسي او نورو کې چې ژبې مختلفې وې، د وزن سيستمونه يې هم سيلابيک او تونيک وو، ځکه نو دا ممکنه وه، چې له دې وزنونو ازادي واخيستل شي او د ژورو کيفيتونو د وړاندې کولو لپاره يوازې له داخلي موسيقۍ کار واخيستل شي.

مسعود: ویل شوې دي: چې فرانسوي سمبولیسم هغه خوځښت او حرکت وُ، چې د نورو هیوادونو لیکوال او شاعران یې هم اغیزمن کړل. که په دې اړه لنډه رڼا واچوئ.

استاد ښکلی: دا خبره بېخي سمه ده، د نولسمې پېړۍ  په وروستيو او شلمې پېړۍ په لومړيو کې انګليسي ته هم راغی او د ټي ايس ايليټ غوندې مشهور شاعر او تيوريسن ترې په خپلو آثارو کې استفاده وکړه.

مسعود: «ادګار الن پو» امریکایي شاعر، کره کتونکی،  او داستان لیکونی وو. د نوموړي په آثارو کې هماغه د فرانسوي سمبولیستانو مهمې ځانګړتیاوې له ورایه ښکاري. د « ادګار الن پو » د ژوندو ژواک، ادبي - فرهنګي شخصیت او نامتو اثار په اړه ستاسو پېژندگلوۍ څه ده؟

استاد ښکلی: الن پو په (۱۸۰۹)ز کال کې په بوستن کې وزېږد او په (۱۹۴۹)ز کې مړ شو. د نوموړي د شعرونو لومړۍ ټولګه په (۱۸۲۷)ز کې د "ګوډ تيمور او نور شعرونه" په نامه خپره شوه. تر دې وروسته يې ګڼ شعرونه وويل؛ خو په کم عمرۍ کې مړ شو، چې له همدې امله يې ډېر شعرونه و نشو ويلای. ادګار الن پو رومانتسيزم او سېمبولېزم سره يوځای کړل. د خپلو احساساتو د لېږد لپاره يې نوې شعري ژبه جوړه کړه او له همدې امله يې ګڼ شاعران اغېزمن کړل.

مسعود: تاسو د سمبولیسم د بنسټیزو او مهمو اصولو او ځانګړتیاوو په رڼا کې د «ادګار الن پو» عقاید، اندونه او افکار د «مالارمه» او «ورلن» له اندونو ،افکارو، لید توګو او عقایدو سره څه ډول پرتله کوئ؟

استاد ښکلی: ادګار الن پو يو رومانتيست سېمبوليست شاعر دی؛ خو مالارمه او بودلير بيا سوچه سېمبوليست شاعران دي، چې د احساساتو پر ځای کيفيتونو ته اهميت ورکوي او په شاعرۍ کې څپاند احساسات نه، بلکې رواني کيفتونه جاري دي.

مسعود: ستاسو له لیده، ولې لیکوال په ادبیاتو کې په بېلابېلو هنري او ادبي ځېلونو (ژانرونو) کې سمبولونه کاروي؟ تاسو په هنري ادبیاتو کې، په تېره بیا شعر کې د سیمبول ارزښت، اهمیت، ځای او ایجاد څنګه ارزوئ؟

استاد ښکلی: په ادبياتو کې د سيمبولونو د کارونو دوه دليله کېدای شي، يو دا چې ليکوال او شاعر فکر کوي، چې يوازې سېمبوليک اصيل ادبيات دي او دويم دا چې د دوی په فکر ځينې لاشعوري غوښتنې دي، چې هغه په مستقيمه ژبه نه ويل کېږي، ځکه نو شاعران اړ دي، چې په سېمبولونو کې يې ووايي. د دوی په اند، په دې ډول شاعري د شاعر له روان سره سيده اړيکه پيدا کوي.

په شاعرۍ کې هم ورته خبره ده. په شاعرۍ کې دا ممکنه ده، چې موږ له سېمبولونو استفاده وکړو او لوستونکو ته د ګڼو تعبيرونو امکان برابر کړو.

مسعود: د سمبولیسم او سمبولیستانو اغېز د ختیځ پر ادبیاتو څه ډول ارزوئ؟

استاد ښکلی: په ختيځ کې له ډېر پخوا نه سېبموليکه شاعري موجوده ده؛ خو په شلمه پېړۍ کې اسلامي او شرقي دنيا ته د غرب سېمبوليزم هم راغی او په ايران کې يې نيما يوشيج او ورپسې تر سهراب سپهري او شاملو پورې ګڼو شاعرانو وپاله، همداسې په هند کې ثناء الله ميراجي او ن م راشد سېمبوليکه شاعري وکړه او د حسن کوزه ګر غوندې مشهور شعرونه يې وويل.

مسعود: په افغانستان کې په پښتو کلاسیکه مدونه او شفاهي شاعرۍ کې د سیمبولونو آګاهانه کارونه دود وه او پښتنو شاعرانو سیمبولونه ایجادول. خو تاسو په معاصره شاعرۍ کې د سمبولیسم د لویدیځ مکتب نښې څه ډول ارزوئ.

استاد ښکلی:د پښتو په شاعرۍ کې له پخوا نه د سېمبولونو کارونه دود وه؛ خو د معاصر سېمبولېزم اغېز موږ د استاد مجروح په ځانځاني ښامار، د غني په شاعرۍ، د هاشم بابر په شعرونو او نورو کې ليدلای شو. مثلا د شاه نواز باقر په شعرونو کې هم ګڼ شمېر سېمبولونه وينو، چې غزلونو ته يې مخه کړې.

مسعود: په کلاسیکه شاعرۍ کې خوشال بابا، کاظم خان شیدا او حمید مو شګاف هغه شاعران دي چې کلاسیک سمبولستان یې بللی شو، تر دوی ور ها خوا رحمان بابا، دولت خان لواڼي او روښاني غورځنګ متصوف شاعران د ګڼو سیمبولونو کاروونکي دي. مهرباني وکړئ د دغو شاعرانو په شعرونو کې د سمیبولیسم د مکتب اغېز او د سیمبولونو رنګارنګ او بېلابېلې بېلګې راته په ګوته کړئ.

استاد ښکلی: زه فکر کوم لومړيو ته به هم سېمبوليستان ويل ګران وي، ځکه چې هغوی شعوري ناشعوري له ځينو سېمبولونو استفاده کړې. د کميت له پلوه يې د شاعرۍ لويه برخه سېمبوليکه نه ده؛ نو په معاصره مانا يې سېمبوليستان نشو بللای.

دويمه ډوله شاعران له رحمان بابا پرته، چې د سېبمولونو څرک پکې نه ښکاري، دا نور د روښان د عرفاني مکتب پيرو شاعران دي، چې په شعرونو کې له شرقي عرفاني سېمبوليستۍ له ځانګړنو سره سمې ځانګړنې ليدل کېږي.

مسعود: په فولکلور او ولسي شاعرۍ کې لنډۍ تر ټولو غوره سیمبولیک فورم دی. که په دې اړه لنډه رڼا واچوئ او څو بېلګې یې راته ولیکئ.

استاد ښکلی: هو، په لنډيو کې دوديز سېمبوليزم وينو او دا هغه لنډۍ دي، چې له انساني روان سره اړيکه لري او هيلې، نهيلۍ او نور پکې راښکاره کېږي. ځينې د "تر نيمې شپې پورې رانغلې/ اورونه مړه شول، اوس ايرو ته ناسته يم" لنډۍ کې هم لاشعوري جنسي غوښتنې وينې.

مسعود: په معاصرې پښتو شاعرۍ کې د سیمبولونو نوښت، هنري ښکلا، د مینې، ښایست او بدلون خبرې، مفاهیم او اصطلاحات، نوي انځورونه او سیمبولونه د استاد بینوا، استاد ګل پاچا الفت، استاد خادم، استاد پژواک، استاد مجاور احمد زیار، سلیمان لایق، بهاالدین مجروح، استاد حبیب الله رفیع او په پښتونخوا کې د غني خان او حمزه شینواري او همداسې نورو شاعرانو او ادیبانو په شعرونو او داستاني اثارو کې څه ډول ارزوئ. د دوی د سیمبولیکو اشعارو او اثارو د بېلګو په تړاو لنډه رڼا واچوئ.

استاد ښکلی: د دې هر شاعر او ليکوال په پنځونو کې سېمبولونه وينو او زه فکر کوم، چې د هر يوه په اړه يو کتاب ليکل کېدای شي.

مسعود: د سیمبولیستو شاعرانو په منځ کې د ارواښاد اسحق ننګیال، عبدالباري جهاني، درویش دراني، رحمت شاه سایل، عارف خزان، پیرمحمد کاروان او ګڼ شمېر نورو په سیمبولیکو شعرونو کې د نوښتونو او نويو سیمبولونو ایجاد او دودول د پام وړ دي. مهرباني وکړئ د دغو نوموړو د سیمبولیکو اشعارو او اثارو د بېلګو په تړاو لنډه رڼا واچوئ.

استاد ښکلی: دې ټولو ته سېمبوليست شاعران نشو ويلای؛ خو د ننګيال، دروېش، خزان او کاروان په شاعرۍ کې نسبت نورو ته سېمبولونه ډېر دي. د دروېش د "ناورين پسې ناورين" اثر او د کاروان د "چنار خبرې کوي" غوندې نظمونه يې ښې بېلګي دي. دروېش د انسان لرغون بېلګې په ښه ډول وړاندې کړې دي، چې لاشعوري ځانګړنې هم پکې وينو.

مسعود: تاسو د نړۍ د نوموتو او پېژندل شویو سیمبولیسانو او  د سیمبولیکو آثارو پېژندنه او ژباړه  په پښتو ژبه او په پښتو ادبیاتو کې د  نامتو او نوښتګرو سیمبولیستانو او د دوی د سیمبولیکو اثارو پېژندنه په نړېوالو ژبو په تېره بیا انګلیسي ژبه  کې څه ډوال ارزوئ؟

استاد ښکلی:  دا ژباړه ښه ده؛ خو په هغه صورت کې چې په پښتو کې مانا ولري، ځکه سېمبولونه فرهنګي بنسټ لري. ځينې سېمبولونه چې له زمان او مکان نه وايستل شي، مانا يې زيانمنه شي.

مسعود: تاسو د انځورونو، تشبیهاتو او استعارو اړیکې له سیمبولونو او په تېره بیا نوي سیمبولونو سره څه ډول ارزوئ؟ په دې برخه کې څو بېلګې راته په ګوته کړئ؟

استاد ښکلی: په تشبيه کې دواړه اړخونه يادېږي.په استعاره کې يو اړخ ذکر کېږي؛ خو په سېمبول کې د استعارې پر خلاف لفظي قرينه نه وي، چې لوستونکی يې په اسانه مدلول يا مانا ته ځان ورسوي، بلکې قرينه عقلي وي، چې له لوستونکي نه، خواري غواړي.

مسعود: ویل کیږي: « د فکر له پلوه سمبولیسم  د هغې ایدیالیستي  فلسفې تر اغېز لاندې ؤ، چې له میتافزیک څخه یې ابهام اخیست او په (۱۸۸۰) کلونو کې اوج ته رسیدلې وه، د شوپنهاور عجیبې بدبینۍ پر سیمبولیستو شاعرانو اغېز وکړ.» تاسو د فلسفي عقایدو او افکار په رڼا کې په دې اړه  څه لید لرئ؟

استاد ښکلی: د واقعي ژوند په اړه د سېمبوليستانو د بدينۍ ريښه د همدغو فيلسوفانو په آثارو کې ليدل کېږي. دوی غوښتل چې د واقعي ژوند پر ځای خپله داخلي نهيلي په خپلو آثارو کې انځور کړي.

مسعود: «زیګموند فرویډ» د اروا پوهنې نامتو او پېژندل شوی پوه او «کارل ګوستاویونګ» فیلسوف او د ارواپوهنې ډاکټر په خپلو اثارو کې د ارواپوهنې په برخه کې له سمبولیسم څخه ډېره ګټه پورته کړې ده. تاسو د ارواپوهنې او فلسفي افکارو او عقایدو په رڼا کې  د سمبولیسم او ارواپوهنې په برخه کې د دوی عقاید، اندونه او لید توګي څه ډول ارزوئ؟

استاد ښکلی: د فرويډي ارواپوهنيز مکتب پر سېمبوليزم اغېز درلوده، ځکه د لاشعور غوندې نومونې د همدې مکتب زېږنده وې او فرويډ د خوب او شاعرۍ د سېمبولونو پر اروايي اړخ ګڼې خبرې لري، چې سېمبوليستانو ترې استفاده کړې ده.

مسعود: د سمبولیسټانو په آثارو کې د افسانوي، اساطیرو او تاریخي کرکټرونو او شخصیتونو، ملي او مذهبي اتلانو کارول خورا زیات دي. دوی دا شخصیتونه د خپلو خیالونو، تصوراتو د څرګندولو لپاره کارولي دي، لکه: زړورتیا، عدالت، کمال، هویت، اصليت، لیوالتیا او داسې نور... تاسو د سمبولیستانو د دې کار اهمیت ارزښت او اغیز څه ډول ارزوئ؟

استاد ښکلی: په سېمبولونو کې هم فردي او هم ټولنيز لاشعور وړاندې کړی؛ نو افسانې، اسطورې او حماسې د ټولنيز لاشعور د لرغون بېلګو سرچينې دي، چې د سېمبوليستانو لپاره مهمې دي.

مسعود: ویل کېږي: چې د سمبولیزم ښوونځی پر اکسپرسیونیسم  او سوریالیسم ، چې دوه راتلونکي خوځښتونه ول ډېر اغېز پرېیښی دی. تاسو په دې تړاو څنګه اندئ؟

استاد ښکلی:  سور رياليزم او اکسپرسيونيزم دواړه د سېمبولېزم د افراط له امله رامنځته شوه، چې سورريالېزم يې له اروايي اړخه اغېزمن شو او اکسپرسيونېزم يې له ژبني طرزه اغېزمن شو.

مسعود: تاسو د سمبولیسم د مکتب د زوال او د له منځه تللو لاملونه، انګیزې او اصلي عوامل څنګه ارزوئ؟

استاد ښکلی: سمبوليستانو د سمبول په توگه د کلمې د کارولو لپاره معيارونو ته چندان پام ونه کړ، بې له مشابهت و مناسبته يې هره کلمه هر شي ته د سمبول په توگه وکاروله، چې دې يې په کلام کې ابهام پيدا کړ.

سمبوليستان وايي چې سمبول تکرار شي، په نښه يا ساين واوړي او د مانا درک يې لکه اوبه اسانه شي. بيا ورته سمبول نه وايي. سمبول هغه دى چې مانا پکې پټه وي، هله رمز  هله سمبول دى.

د ادب موخه د مفهوم انتقال يا تبليغ دى. سمبوليزم چې د تبليغ وصراحت پرخلاف و، ډېر ونه پاييد، ژر يې مرگ خوله په خاورو ورټپه کړه.

په مینه او درنښت: انجنیر عبدالقادرمسعود

سید عبید الله نادر

هوش اگر باشد کتاب و نسخه ای درکار نیست
چشم وا کردن ، زمین و آسمان فهمیدن است
بیدل 
دو شعر حضرت بیدل در وصف بهار که به بهانه ای بهار نکات خیلی آموز نده ای را برای اهل معرفت می رساند : 
و این نوشته صاحبدلانه روی این دو شعر حضرت بیدل را ، تقدیم به دوستداران حضرت بیدل  می کنم ،
حضرت ابوالمعانی بیدل ، درین دو شعر خود البته از دید و نظرِ شخصی خودم، خیلی نکته های را که آموزنده و زیبا است،و برای اشخاص عادی هم تا حدی قابل فهم است، و یا شاید تا حدی مشکل هم نباشد، از دنیای فانی را با نصیحت و پند های دیگر،و اشاراتی به سست بنیادی دنیای فانی و هم زیبایی های از جلوه های بهار را که اهل دل درک می کنند ، و از نالیدن بلبل و راز محبت بلبل با گل را که اهل دل می شنوند ، و آنرا احساس می کنند ،و از آن نکته ها می گیرند ، و می اموزند به آن اشاره می کند،چنانی که عرفی ګوید:
آن دل که پریشان شود از نالهء بلبل
در دامنش آویز که با وی خبری هست
عرفی
و هم بیداری سبزه از خواب غفلت و چندین نکته آموزنده دیگر را، به بهانه ای توصیف از بهار، درین دو شعر خود گنجانیده ، که هردو شعر را شریک ساختم ،که در تحت این نوشته آنرا مطالعه خواهید کرد،نکاتی را حضرت بیدل برای اهل ذوق میرساند ، که هر انسان صاحب هوش را متفکر می سازد، ، و خواننده را متعهد می سازد که به درک ان عمیق تر فکر کنند، این نکات را درین دو شعر به بسیار زیبایی می آورد ، که خیلی زیباست ، و خیلی استادانه هم به‌پیش رفته، وهمچنان از گفتار حضرت بیدل چنان بر می اید .که بوستان و گلستان سعدی را که حاوی حکایات پند آموز برای اراکین دولتی و حکام زیاده تر در نظر گرفته شده بود و حال هم است ،آنرا خوانده، چنانچه در شعر اول از جمله دو شعر شریک شده، در آخر شعر اول در یک بیت چنین می فرماید :
از گل و سنبل به نظم و نثر سعدی قانعم .....
. این معانی در گلستان بیشتر دارد بهار 
...... معنی اینکه گلستان وبوستان حضرت سعدی را خوانده ، و هم میرساند که با وا کردن چشم دل اسرار بهار را می توانیم درک کنیم،ویا اسرار و درس که بهار میدهد انرا درک و احساس کنیم،
چشم واکن رنگ اسرار دگر دارد بها ر
آنچه در وهمت نگنجد جلوه گر دارد بها 
ساعتی چون بو ی گل از قید پیراهن برا
از تو. چشمِ آشنایی ،آنقدر دارد بهار 
، و انچه از عبرت و اسرار که در وهم ما هم نمی گنجد ، بهار آن را جلوه میدهد ، و فاش می کند ،و میگوید: یعنی هر جلوه بهار از دید ګاه حضرت بیدل عبرت و پند ګرفتن است ، در جلوه های بهار صنعت خالق هستی را می بینیم ،حضرت بیدل درین شعر خود احساس بیداری . پند ګرفتن را از بهار توصیه می کند ، چنانچه در یک بیت این دو غزل چنین می فرماید: 
لاله داغ و گل ګریبان چاک و بلبل نوحه گر
غیرِ عبرت زین چمن دیگر چه بر دارد بهار 
و تأکید می کند که در جلوه های بهار بیرون از درس عبرت برای اشخاص صاحبدل و صاحبِ فهم دیګر چیزی نیست، که اشخاص صاحبدل آنرا می بر میدارند 
و در بیت دیگر می ګوید:
ساعتی چون بوی گل از قید پیراهن برآ
از تو چشمِ آشنایی آنقدر دارد بهار 
...... یعنی ساعتی از کبر و غرور حسد و کینه کدورت و هر زشتی ها و پلیدی هاو بدی های که هست بیرون شو ، و از تعصب هم دوری گزین ،در آنصورت می توانی مظاهر طبیعت و زیبایی بهار را به چشم دل ببینی ، و اینکه بهار برای بیننده گانی که با دیده ای باز می نگرند ، چه پیغام دارد و چه میرساند ، آنرا تماشا کنی، و هم درسی از بیداری و فنا را درین شعر میرساند. و می ګوید و این توقع را بهار از تو دارد ، 
بی فنا نتوان گلي زین هستیِ موهوم چید
. صفحه ای ما گر زنی آتش شرر دارد بهار
.و یا درین بیت : 
سیرِ این گلشن غنیمت دان که فرصت بیش نیست
در طلسمِ خندهء گل بال و پر دارد بهار
...... طلسم خنده گل که ان هم فرصتی بیش نیست پیغام بسیاربیدار کننده‌‌ ای از سست بنیادیِ دنیای فانی دارد‌، و درین آیینه انرا زیبا نشان میدهد ،یعنی با چشم باز نکاتی عبرت انگیزی را اشخاص صاحبدل به خود از جلوه های بهار را که حضرت بیدل درین دو شعر خود تصو.یر کشی می کند می‌گیرند‌، و یا به‌عبارت دیگر درک می کنند . ویابیدل تا کید نموده که به آن متوجه شـوند ،
در همین دو شعر در همین بیت ها شهکار دارد 
و این بیت دیگر هم خیلی زیباست :
رنگ دامن چیدن و ،بوی گل از خود رفتن است
هر کجا گل می کند،برگ سفردارد بهار
جلوه تا دیدی نهان شد،رنگ تا دیدی شکست
فرصت عرض تماشا اینقدر دارد بهار 
و در بیت های دیگر 
کهکشان هم پایمال موجِ طوفانِ گل است
سبزه را از خوابِ غفلت چند بردارد بهار 
از صلای عیشِ انجمن غافل مباش
پاره های چند ، بر خون جگر دارد بهار 
و یا درین دو بیت
چشم تا وا کرده ای، رنگ از نظر ها رفته است
از نسیم صبح، دامن بر کمر دارد بهار
از خزان آئینه دارد صبح، تا گل می کند
جز شکستن نیست رنگ ما ، اگر دارد بهار
گرچه در اشعار دیگر در بیت های خیلی عالی دیگر راجع به سست بنیادۍ و بی وفایی دنیای فانی و در آئینه یې که باید خزان عمر خود را ببینیم خیلی عالی تصویر کشی نموده،تا صبح ګل می کند ،آئینه که نشان دهنده خزان عمر است در دست دارد ،و این هم اشارات مشابه درین چند بیت راجع به سست بنیادی دنیای فانی و
اشاراتی زیبا ،هم دارد ، مانند :
یک قدم راهست بیدل از تو تا دامان خاک
بر سرِ مژگان چو اشک استاده ای هوشیار باش
....... ..... و یا اینکه:
اشک یک لحظه به مژگان بار است 
فرصت عمر همین مقدار است ، 
و یا درین شعر خود که سست بنیادی دنیا فانی را در خطاب به سحر در شعر خود به گوش صاحبدلان را به چه زیبایی می رساند،
ای سحر بر گیر و دار جلوه هستی مناز
این تجمل تا دمِ دیگر پریشان می شود
بیدل 
یعنی در بهار و دیدن بهار به گفته حضرت بیدل کیفیت صنعت خداوند نهفته است ، از ان روست که در جای خطاب به زاهدان ریا کار و غافل و منکر از مظاهر الهی را که خود را در خلوت ګوشه نشین ساخته اند ،و در حق بینایی هم جفا می کنند ،چنین می فرماید:
تو ای زاهد مکن چندین جفا در حق بینایی
برا ! از خلوت و، کیفیت صنع خدا بنگر
بیدل 
و ان دو شعر و یا دو غزل بیدل که در بالا ذکر شد این است
چشم واکن رنگ اسرار دگر دارد بهار
آنچه در وهمت نگنجد جلوه گر دارد بهار
ساعتي چون بوي گل از قيد پيراهن برا
از تو چشم آشنائي آنقدر دارد بهار
کهکشان هم پايمال موج طوفان گلست
سبزه را زخواب غفلت چند بردارد بهار
از صلاي رنگ عيش انجمن غافل مباش
پاره هائي چند بر خون جگر دارد بهار
چشم تا واکرده ئي رنگ از نظرها رفته است
از نسيم صبح دامن بر کمر دارد بهار
بي فنا نتوان گلي زين هستي موهوم چيد
صفحه ما گر زني آتش شرر دارد بهار
از خزان آئينه دارد صبح تا گل ميکند
جز شکستن نيست رنگ ما اگر دارد بهار
ابر مي نالد گر اسباب نشاط اينچمن
هر چه دارد در فشار چشم تر دارد بهار
از گل و سنبل بنظم و نثر سعدي قانعم
اينمعاني در گلستان بيشتر دارد بهار
مو بمويم حسرت زحمت تبسم ميکند
هر که گردد بسملت بر من نظر دارد بهار
زين چمن (بيدل) نه سروي جست و نه شمشاد رست
از خيال قامتش دودي بسر دارد بهار
بیدل
سیر گلزار که یارب در نظر دارد بهار
از پر طاووس دامن بر کمر دارد بهار
شبنم ما را به حیرت آب می‌باید شدن
کز دل هر ذره توفانی دگر دارد بهار
رنگ دامن چیدن و بوی گل از خود رفتن‌ست
هر کجا گل می‌کند برگ سفر دارد بهار
جلوه تا دیدی نهان شد رنگ تا دیدی شکست
فرصت عرض تماشا اینقدر دارد بهار
محرم نبض رم و آرام ما عشق است و بس
از رگ ‌گل تا خط سنبل خبر دارد بهار
ای خرد چون بوی گل دیگر سراغ ما مگیر
درجنون سرداد ما را تا چه سر دارد بهار
سیر این گلشن غنیمت دان که فرصت بیش نیست
در طلسم خندهٔ‌ گل بال و پر دارد بهار
بوی‌گل عمریست‌ خون‌آلودهٔ‌ رنگست‌ و بس
ناوکی از آه بلبل در جگر دارد بهار
لاله داغ و گل‌ گریبان‌چاک و بلبل نوحه‌گر
غیر عبرت زین چمن دیگر چه بردارد بهار
زندگی می‌باید اسباب طرب معدوم نیست
رنگ هر جا رفته باشد در نظر دارد بهار
زخم دل عمریست درگرد نفس خوابانده‌ام
در گریبانی که من دارم سحر دارد بهار
کهنه درس فطرتیم ای آگهی سرمایگان
چند روزی شد که ما را بی‌خبر دارد بهار
چند باید بود مغرور طراوت های وهم
شبنمستان نیست بیدل چشم تر دارد بهار

ژباړه عبدالملک پرهیز

د ورونا په واټونو کې د کپیولت او مونتګیو د نامتو او رقیبو کورنیو د چوپړانو ترمینځ شخړه پیل کېږي، بنولیو چې د مونتګیو د کورنۍ غړی دی، هڅه کوي ددغه جګړې مخه ونیسي خو کله چې د کپیولت د کورنۍ د یو غړي تیبالت بې پروایي ویني چې  د جګړې ډګر ته ننوتی دی، غصه کېږي. وروسته له دې چې د ښار وګړي ددغه همیشنیو نښتو او بدچلندونو له امله په قهر شول د نښتې دواړه اړخونه یې په شاتګ ته اړ کړل، د اشکالو شهزاده، د ورونا واکمن هڅه کوي ددغه کورنیو ترمینځ د سولې له تړون څخه د هر سرغړونکي دپاره د اعدام حکم جاري کړي، څو ددغه کورنیو ترمینځ له زیاتیدونکي کړکیچ څخه مخنیوی وکړي.

رومئو، د مونتګیو زوی، د خپل  تره  زوی بنولیو لیدو ته ځي، چې دمخه یې د چنار د بڼونو په سیمه کې، رومئو د چکر  په حال کې لیدلی ؤ. رومئو د بنولیو له خوا د قهر او غصه کېدو څخه وروسته اعتراف کوي چې پر رزالین مین دی، خو دغه نجلۍ له هغه سره علاقه نه درلوده او پاملرنه یې ورته نه کوله. بنولیو هغه ته سپارښتنه کوي چې دغه نجلۍ هیره کړي او کومه بله ښکلې نجلۍ پیدا او غوره کړي. خو رومئو لا هماغسې خفه او پریشانه ؤ.

په همدې حال کې، کنت پاریس، د شهزاده اسکالوس خپلوان،  د ژولیت سره د واده په فکر کې دی. د ژولیت پلار کپیولت، که څه هم پر دغه پیوستون خوښ دی، خو له پاریس څخه غوښتنه کوي څو دوه کاله صبر و کړي، ځکه ژولیت لا څوارلس کلنه شوې نه وه. کپیولت له خپلو چوپړانو څخه یو کس استوي څو د جشن او خوښۍ مراسمو ته نقاب لرونکي کسان د نڅا د پاره را وبولي، کوم چې یوه دودیزه نڅا وه، په دې هیله چې پاریس د ژولیت زړه لاس ته راوړي. رومئو او بنولیو چې لا اوس هم د رزالین په اړوند په خبرو اترو بوخت ول، د کپیولت له چوپړ سره مخامخ کېږي چې د رابلل شوی کسانو لیست یې له ځان سره درلود. بنولیو وړاندیز کوي چې دوی دواړه په دغه جشن کې ګډون وکړي، ځکه دا کار رومئو ته دا موقع په لاس ورکوي څو خپله معشوقه د نورو ښکلیو او ښایسته نجونو سره پرتله کړي. له دې کبله ، رومئو یوازې ددې دپاره چې په دغه لیست کې د رزالین نوم ؤ،  نو په دغه مجلس کې به د بنولیو په ملګرتیا ګډون وکړي.

د کپیولت په کورنۍ کې، د ځوانې ژولیت،  دهغې د مور او د هغې د پالونکي ترمينځ د پاریس سره د ژولیت د واده د امکان په اړوند خبرې روانې وې. ژولیت لا تر اوسه په پام کې نه لرل، واده وکړي. خو له دې خبرې سره موافقه کوي چې د محفل په ترڅ کې پاریس وویني. چې دا کار کېدی شي پر هغه د ژولیت عاشقیدو یا نه عاشقیدو سبب شي. جشن پیلېږي. پرېشانه او خپه رومئو  د بنولیو او د خپل ټوقوماره ملګري مرکوتیو په ملګرتیا د کپیولت کور ته ځي. په کور کې رومئو له لېرې واټن څخه ژولیت ویني او سمدلاسه پرې مینېږي. رزالین ترې بیخي هیریږي. په داسې حال کې چې رومئو د ژولیټ او په محفل کې د نورو ښکلیو نجونو ننداره کوله، تیبالت هغه پیژني او له دې کبله چې نوموړی پرته له اجازې او په غلا دغه محفل ته راغلی، په قهریږي.

تیبالت پر رومئو د برید له پاره چمتو کېږي، خو کپیولت یې مخنیوی کوي. ډېر ژر رومئو له ژولیت سره خبرې کوي او دوي دواړه د یو بل سره د ژورې علاقه مندۍ احساس کوي. دوی بې له دې چې یو د بل نوم و پېژني، يو بل ښکلوي. کله چې رومئو د یوې پالونکۍ خبرې آوري نو پوهیږي چې ژولیت د هغوی د کورنۍ دښمن کپیولت لور ده، چې دهغه د زیات خپګان او پریشانۍ سبب کېږي. همدارنګه کله چې ژولیت پوهېږي کوم سړی  چې یې ښکل کړ، د مونتګیو زوی دی، هغه هم ډېره پریشانه شوه.

کله چې مرکوتیو او بنولیو د کپیولت له کوره ځي، رومئو د بڼ له دیوال څخه آوړي او په بڼ کې پټېږي، ځکه هغه نه شوکولی ژولیت  پریږدي. هغه په بڼ کې د خپل پټنځای څخه د کړکۍ د ښیښو له شانه ژولیت لیدله او د هغې  غږ یې آوريده، هغې د رومئو په اړه خبرې کولې. رومئو د هغې نوم اخلي او پرې غږ کوي او دوی په خپلو کې سره د مینې تړون کوي. رومئو په بیړه د خپل دوست او د صومعې د راهب فریار لاورنس لیدو ته ځي. هغه د رومئو د مینې له دغه ناڅاپی بدلون څخه حيرانيږي،  خو مني چې په پټه ددغه دوو عاشقانو نکاح ترسره کړي، ځکه فریار لاورنس ددغه دوو ځوانانو په مینه کې د  کپیولت او مونتگیو د کورنیو د اوږد مهاله دښمنۍ پای لیده. یو ورځ وروسته، رومئو او ژولیت د فریار لاورنس په خونه کې له یو بل سره ویني. هغه پالونکې چې ددوی د راز ساتونکې ده، د واده په شپه یوه زینه چمتو کوي څو رومئو وکولی شی د ژولیت خونې ته  د کړکۍ له لارې ننوځي. 

سبا. بنولیو او مرکوتیو له تیبالت سره مخامخ کېږي کوم چې د ژولیت د تره زوی دی او لا تر اوسه د کپیولت په مېلمستیا کې د رومئو د راتګ له امله په قهر دی. 

رومئو هم په دغه دوئل که شتون لري. اوس رومئو له تیبالت څخه چې د خپل واده له امله د هغه خپلوان شوی دی، غواړی له دوئل څخه تېر شي او غواړي هغه ته د خپلې مبارزې نه کولو دلیل ووایي. مرکوتیو چې د سولې له دغه وړاندیز څخه د انزجار احساس کوي وایي چې هغه به په خپله له تیبالت سره جګړه وکړي. دوی دواړه دوه په دوه جګړه پیلوي. رومئو هڅه کوي ددغه دوو جنګیالیو ترمینځ د منځګړتوب د لارې د جګړې مخه ونیسي. تیبالت د رومئو د تخر لاندې مرکوتیو په چاقو وهي او وژني. رومئو د قهر په څپو کې تیبالت وژني. او د پیښې له ځایه تیښتي. له دې پیښې لږ وروسته شهزاده، رومئو ته خبرداری ورکوي چې ددغه  جنایت له امله د تل دپاره د ورونا له ښاره پریږدي. او په دې ډول هغه د تل دپاره تبعیدوی. فریار لاورنس یوه لاره جوړوي څو رومئو مخکې له دې چې ښار خوشې کړي او د مانتوا ښار ته لاړ شي، د سبا سهاره وروسته، د خپل واده شپه له ژولیت سره تېره کړي. ژولیت په خپله کوټه کې د خپل نوي مېړه راتلو ته په تمه پاتې کېږي. پالونکې کوټې ته راځي او له لږې پرشانۍ وروسته ژولیت ته وایي چې رومئو،  تیبالت و واژه. ژولیت پریشانه او نا آرامه کېږي او دې ټکي ته یې پام کېږي چې د داسې یو چا سره یې واده کړی چې د هغې خپلوان یې وژلی. خو هغه ځان آراموي او له ځانه سره وایي چې هغه له رومئو سره ژمنه لري….

په دغه شپه رومئو په پټه د ژولیت خونې ته راځي او په پای کې د دوی واده او مینه پای ته رسېږي.

سهار دغه دوه مینان له یو او بل سره مخه ښه کوي او نه پوهیږي چې بیا به کله سره وویني. د ژولیت پلار چې د وروستیو پیښو څخه سخت اغېزمن شوی دی له ژولیت څخه غواړي چې د درې ورځو په دننه کې له پاریس سره واده وکړي. ژولیت نه پوهیده څه به پېښ شي، که خپل مور او پلار ته حقیقت ووایي، چې د پاریس سره واده نه کوي ځکه له رومئو سره یې په پټه واده کړی او د رومئو ښځه ده. نو ځکه له پاریس سره واده کول نه غواړي. له دې امله له خپلې پالونکې څخه د لارښوونې مشورې غوښتنه کوي. هغه ژولیت ته وایي، فکر وکړه چې رومئو مړ شوی دی او نور نشته، له پایس سره واده وکړه هغه به ستا دپاره ډېر ښه مېړه شي.

د پالونکې دغه د بې وفایۍ او خیانت خبرې د ژولیت د پریشانۍ او نا آرامۍ سبب شوې او په بیړه د فریار لاورنس لیدو ته ولاړه. فریار لاورنس یوه نقشه جوړوي څو ژولیت په مانتوا کې رومئو ته و رسوي. د پاریس سره تر واده یوه شپه دمخه باید ژولیت هغه شربت وڅکي چې ژولیت په ژور خوب ویده کړي او لکه د مړي ښکاره شي. او کله چې هغه ددوی کورنۍ هدیرې ته وړي څو خاورو ته یې و سپاري، فریار لاورنس به هغه بیرته په حال راوړي او په دې ډول به هغې ته ددې اجازه او آزادي تر لاسه شي څو په آزاده توګه له رومئو سره د کورنۍ دښمنۍ لېرې ژوند وکړي. ژولیت بیرته کور ته ځي او خبرېږي چې د واده ورځ، یوه ورځ نور هم ځنډول شوې. کله چې د واده ورځ را رسېږي ژولیت شپه دمخه هغه شربت څکي چې فریار لاورنس ورکړی ؤ او سهار کله چې پالونکې د هغې خونې ته راځي ویني چې هغه په ظاهره مړه ده. د کپیولت کورنۍ غمجنه کېږي او ژوليت د فریار لاورنس له پروګرام سره سم خاورو ته سپارل کېږي. خو د فریار لاورنس هغه لیک چې ټوله نقشه یې په کې لیکلې وه، په مانتوا کې د رومئو لاس ته نه رسېږي.

د هغه قاصد، فریار جان، په یو قرنطینه شوي کور کې ایساریږي او رومئو ته دومره خبر رسېږي چې ژولیت مړه شوې ده.

رومئو یوازې د ژولیت له مړینې خبریږي نو پریکړه کوي چې بې له هغې ژوند نه شي کولی، نو ښه به وي ځان ووژني. هغه له درملتون څخه د زهرو یو بوتل پیري، که څه هم پلورونکی د هغه ددې کار مخالف ؤ. هغه په بیړه ورونا ته ځان رسوي څو د ژولیت د قبر د پاسه ځان ووژني. رومئو د ژولیت د قبر تر څنګ د پاریس سره مخامخ کېږي چې د ژولیت پر قبر د ګلانو د شیندلو په حال کې ؤ. دوی دواړه سره شخړه او جګړه کوي او رومئو پاریس وژني. هغه مقبرې ته ننوځي او د ژولیت بې ساه بدن ویني، نوموړی د زهرو بوتل څکي او د ژوليت تر خوا مري. لږ وروسته فریار لاورنس رارسېږي او خبریږي چې رومئو پاریس او ځان یې هم وژلی دی.  په همدې وخت کې ژولیت له مرګوني خوب ویښېږي. فریار لاورنس د پولیسو د پښتو غږ آوري. کله چې ژولیت له فریار لاورنس سره له تللو ډډه کوي، فریار یوازې ځي او تیښتي.

ژولیت خپل معشوق رومئو ویني چې ځان یې په زهرو وژلی دی. هغه د رومئو په زهرو ککړې شونډې ښکلوي او کله چې دغه ښکلول هغه نه وژني، د رومئو چاړه په خپله سینه کې ښخوي او د رومئو پر بدن یې بې ساه بدن لوېږي. پولیس، شهزاده، د کپیولت کورنۍ او مونتګیو کورنۍ را رسېږي. مونتګیو خبر ورکوي چې د هغه میرمن مونتګیو کله چې د رومئو د تبعید خبر واورید، له خپګانه مړه شوه. کپیولت او مونتګیو د خپلو اولادونو د مړیو په لیدلو سره هوکړه کوي څو خپله دښمني پای ته ورسوي او د ورونا د ښار په یوه آرامه سیمه کې دخپلو اولادونو طلایي مجسمې یو بل تر څنګ جوړ کړي.

لنډفلکولریکه قصه

عبدالملک پرهیز

په یو کلي کې یو بې وزلي بزګر اوسیده چې ډېره ښکلې مېرمنه یې درلوده.

دوی که څه هم زیات بې وزلي او غریب ول، خو له خپل ژوندانه زیات خوښ او خوشحاله ول.

د دوی تر مینځ هیحکله هم شخړې او ناندرې نه وې پیدا شوې او چا یې غږ نه ؤ آوریدلی. 

د دوي د جونګړې تر څنګ ، یو شتمن سړي اوسیده چې ډېره ښکلی او څو پوړیزه وداني یې لرله.

یوه ورځ دغه شتمن سړي د خپل کور له کړکۍ څخه بهر کتل چې سترګې یې د ګاونډي په انګړ کې د بزګر پر ښکلې مېرمنې ولګېدې. 

د بزګر مېرمن دومره ښکلې او ښایسته وه چې شتمن سړی په هماغه لومړي نظر پرې زړه بایلوده.

شتمن په دې فکر شو څو په هره لاره وي، دغه ښکلې مېرمنه له بزګر څخه جلا او ځانته  واده کړي. 

نو ځکه د هغې د خپلولو پر لارو چارو یې فکر وکړ او پریکړه یې وکړه څو له دغې ښکلې مېرمنې سره اړیکه ونیسي.

هغه ځانته مالومه کړه چې بزګر هره ورځ سهار وختي تر لمر خاته دمخه د کروندې په لور ځي او ماښام ناوخته بیرته کور ته راځی.

کله چې سبا سهار وختي بزګر له کوره ووت او د کار په لور ولاړ نو شتمن د بزګر د کور انګړ ته چې کنډوالې ته ورته ؤ، خپل کمیس و غورځاوه. او په تمه پاتې شو څو د بزګر میرمن له خپلې کوټې څخه را ووځي.

 شیبه وروسته د بزګر مېرمن له کوټې راوځي. شتمن په بیړه ځان رسوي او مېرمنې ته سلام کوي.

شتمن وایي:  زه ستاسې ګاونډی یم او زما کمیس ستاسې په انګړ کې لویدلی دی غواړم خپل کمیس واخلم.

د بزګر مېرمن وايی : سمه ده راشه او خپل کمیس واخله.

کله چې شتمن خپل کمیس اخلي نو ښکلې مېرمن ته په ځیر ګوري او وايي:

اوه، ته څومره ښکلې یې؟ ما هیڅکله هم خپل ژوند کې دومره ښکلې مېرمن لیدلې نه ده. خو افسوس چې ته د داسې سړي مېرمن یې چې له تا سره هیڅ مینه نه لري.

مېرمن وایی: زه پر خپل خاوند او هغه پر ما ګران دی موږ له یو بل سره له زړه نه مینه لرو. ځه دا بې ځایه خبرې ماته مه کوه.

شتمن بیا وایي: دا څنګه مینه ده؟!

ته د نړۍ تر ټولو ښکلې مېرمن یې خو په داسې زړو جامو کې ګرځې چې زما د نوکرانو جامې هم ترې ښې او نوي دي، که هغه له تاسره مینه لري نو تاته به ښکلي جامې راوړي. 

میرمن بیا هم سړي ته وايی: موږ  په همدې جامو کې له یو بل سره مینه لرو، مینه په کې نه بلکې زموږ په زړونو کې ده.

شتمن وایي: که ته هغه خوشې کړې او زما میرمن شې نو زه به تا ته د دنیا تر ټولو ښکلي جامې وپیرم، له تا به بي بي جوړه کړم . زه پر تا مین یم او له تا سره رښتنې مینه لرم نو ځکه ستا خوشحالي غواړم. 

ښکلی مېرمن هغه ته وایي ځه دا بې ځایه خبرې مه کوه، زه هغه نه خوشې کوم ځکه پر ما ګران دی او موږ له یو بل سره مینه لرو.

شتمن د بزګر د میرمنې له خبرو خفه کېږي خو نه مایوسه کېږي.

کله چې شتمن ځي نو د بزګر مېرمن له ځانه سره فکر کوی چې ولې مېړه یې هغې ته هیڅکله هم نوي او ښکلې جامې نه پیري؟

شاید هغه له ما سره مینه نه لري، کیدی شي له بل چا سره مینه ولري؟!

دهغې په زړه کې وسوسه پیداکېږی او د باور مزي یې سستیږي.

کله چې ماښام بزګر کور ته راځي نو وینی چې میرمن یې د تل خلاف خفه ده. 

له خپلې مېرمنې پوښتنه کوي: څه خبره ده؟ ناروغه خو به نه یې؟

مېرمن یې په ځواب کې وایي: نه ناروغه نه یم، بیخي روغه رمټه یمه. 

بزګر: نو بیا څه خبره ده چې داسې طبیعت وران او ویجاړ دی؟ 

مېرمنه وایي: دا ځکه چې ته له ما سره مینه نه لرې.

بزګر: دا څه بې ځایه خبرې کوې!. ته پوهېږې چې تر هر چا او هر څه پر ما ګرانه یې او د زړه له تله در سره مینه  لرم.

مېرمن: هو، په تشو خبرو مې مه تېر باسه، دا هسې تشې خبرې دي.

بزګر: ګوره ګرانې! زما په وس کې چې څه وي له تا یې نه سپموم. که زما ځان مې هم وغواړې له تا یې ځاروم.

ښکلي خبري دي، ځان دې له ما مه ځاروه، بس یوه جوړه نوي جامې راته راوړه. له هغه وخته چې ستا مېرمنه یم تل په همدې زړو او جنډه جامو کې ګرځم. آیا مینه همدې ته وایې؟ نور خلک خپل مېرمنې ته ښکلي او نوي جامې راوړي. 

بزګر ددې خبرو په آوریدو سره زیات اندیښمن کېږي او سبا خپلې ټولې پیسې له ځانه سره اخلي او ښار ته ځي او خپلې مېرمن ته ښکلي جامې رانیسي او مېرمنې ته یې راوړي. مېرمنه یې خوشحالېږي او له ځانه سره وایي: 

ګاونډی دروغ وایي زه پر خپل مېړه ډېره ګرانه یم.

سبا شتمن بیا هم په بله پلمه د بزګر کور ته راځي او ګوري چې د بزګر مېرمنې ښکلي او نوي جامې آغوستي او ډېره خوشحاله ده. 

مېرمنه وایي:  وګوره چې خاوند مې څومره ښکلي جامې راته راوړي دی هغه له ماسره ډېره مینه لری. 

شتمن: که ته رښتیا هم پر هغه ګرانه یې نو  تاته به یې ښکلي ګاڼې هم راوړي واي!؟

 نوموړی د ګاڼو کوچنی بکس ګوټی پرانیزي او د بزګر ښکلې مېرمنې ته یې ښایي او وايې: دا غاړه کۍ، دغه ټیک، دا د الماسو ګوته او ټول سره زر دا ټول به ستا شي که  ته زما ښځه شې.

مېرمنه وایي: زه په خپلې غریبۍ خوشحاله یمه، خپلې ګاڼې دې ځانته وساته ، زه خپل خاوند په شتمنۍ نه بدلوم. زما خاوند غریب دی خو موږ له یو بل سره مینه لرو. ځه نور دلته مه راځه ما په دې خبرو تیر ایستی نه شې. 

شتمن بیا هم یو څه مایوسه کېږي خو هیله له لاسه نه ورکوی.

کله چې شتمن ځي نو د مېرمنې په فکر کې ګډوډ فکرونه لاره پیداکوي. 

دا هم رښتیا وایي، زه خو هيڅ ګاڼې نه لرم، خاوند مې هیڅ هم ماته ګاڼې نه راوړي. اور دې په داسې مینه ولګی. ټوله ورځ په کور کې ناسته یمه هغه ته خواړه پخوم، کور جارو کوم، جامې یې وینځم. خو دی تش لاسونه راځی او ځی او وایي ته په ما ګرانه یې. هرو مرو له بل چا سره پټه مینه لري او ما تېر باسي. د هغې په زړه کې دې ته ورته راز راز خبرې او فکرونه راځي او پر مېړه یې باور سستېږي. له سترګو یې د اوښکو باران جاري کېږي.

کله چې ماښام بزګر کور ته راځي او زیات ستړی او ستومان هم وي. ګوري چې مېرمن یې هیڅ هم نه دي پاخه کړي.

بزګر: ښځې بیا څه خبره ده ولې ژاړې، بیا ولې خفه یې؟ 

مېرمن: ته له ما سره مینه نه لرې، زه هیڅ ګاڼې نه لرم او تا ماته هیڅ کله همدګاڼې نه دي اخیستي. د نورو خلکو ښځې څومره زیاتې او ښکلي ګاڼې لري، زه څه لرم؟ دا هم مینه شوه!؟

بزګر: بزګر بیا هم زیات پریشانه کېږي او وایي: غم مه کوه خدای مهربان دی ګاڼې به هم درته راوړم.

بزګر چې خپلې ټولې پیسې پر جامو لګولي وې، او نور یوه روپۍ یې هم نه لرله، له ځانه سره فکر کوي چې د ګاڼو د پاره پیسې څنګه او چیرته پیداکړي؟  له لږ فکر وروسته دې پایلې ته رسېږي چې  له خپل ورور څخه پیسې پور کړي او خپلې ګرانې مېرمنې ته ګاڼې را ونیسي.

سبا د خپل ورور کور ته ځی او ترې د پور غوښتنه کوي.

 خپل ورور ته وايي: ستا په ځمکو کې به کار وکړم او ستا د پور پیسې به څومره چې ژر ممکن وي خلاص کړم.

ورور یې وایي: سمه ده زما هغه ځمکې آبادې کړه چې له تیږو او کاڼو ډکې دي. ټولې تیږي به له ځمکې ایسته کړې او کښت او کر ته به یې چمتو کړې.

د ورور ټول شرطونه مني. پیسې اخلي او له ښاره خپلې ښکلې او ګرانې میرمنې ته د سرو زرو ګاڼې پیري او کور ته ځي او خپلې مېرمنې ته د ښکلیو او ارزښتناکه ګاڼو سوغات ورکوي.

مېرمن یې د ګاڼو په تر لاسه کولو ډېره خوشالېږي او له ځانه سره وایي چې مېړه یې ورسره رښتیانۍ مینه لري، ګاونډی خوشې دروغ وایي او ماته په ذزړه کې شک پیداکوي. 

سبا بیا هم شتمن ګاونډی د هغې لیدو ته راځي او د ګاڼو په لیدلو زیات خفه کېږي، ځکه بیا هم له ناکامي سره مخامخ کېږي خو بیا هم له خپله هوډه نه په شا کېږي او د بزګر مېرمنې ته وایي:

 دا د مینې نښه نه ده، که هغه رښتیا هم له تاسره مینه لري نو تاته باید لږ تر لږه یوه معجزه و ښايي.

مېرمن په حیرانتیا وایي: معجزه! موږ خو عادي خلک یو، عادي خلک د معجزې وس نه لري. 

خو شتمن ګاونډی وایي: ولی نه، موږ هم معجزه کولی شو، که چیرې موږ  په رښتیا مین شوي اوسو، رښتنې مینه د معجزې شرط دی.

مېرمنه وایي: ښه که ته رښتیا وایې نو ماته یوه معجزه وکړه!

شتمن وایي: زه یوازې هغه وخت معجزه کولی شم چې ته خپل خاوند خوشې کړې او له ما سره واده وکړې.

مېرمنه که څه هم په دې خبره باور نه کوي، خو بیا هم په زړه کې یې شک پیداکېږي او ماښام خپل مېړه ته وایي،: تا راته ښکلي جامې  او لوړ بیه ګاڼې د خپلې مینې د ثبوت په توګه راوړې خو دا د مینې ثبوت نه دی. 

بزګر: زه څه وکړم چې تا ته خپله مینه ثابته کړم.

مېرمن: ماته معجزه وکړه، بیا به ستا مینه و منم.

بزګر زیات پریشانه کېږي او نه پوهېږي څنګه معجزه وکړي.

سبا بیا د ورور په ځمکه کې د کار له پاره ځي. په کرونده کې له زیات کاره وروسته د لنډې دمې له پاره په هغه ځای کې د یوې لویې ونې  په لور ځي څو د هغې تر سیور لاندې دمه وکړي.

کله چې ونې ته رسېږی ویني چې هلته یو بوډا سړی ناست دی. بوډا ټه  سلام کوي.

بوډا پوښتنه کوي: څوک یې او دلته څه کوې؟

بزګر خپله ټوله قصه هغه ته کوي او وایي مېرمن مې زما د مینې د ثبوت له پاره د معجزې غوښتنه کوي. نه پوهېږم څه وکړم؟

زه معجزه کولی نه شم زه خو یو عادي انسان یم، خو مېرمن مې خفه ده او زما پر مینه باور نه کوي، نه پوهېږم څه وکړم. 

بوډا وایی:

زه تاته دوه لښتې درکوم، دغه دوه لښتې واخله. لښتې تا سره  د معجزه  په کولو کې مرسته کوي.

کله چې لومړې لښته د چا په لور ونیسې او ووایې خر شه نو له هغه کس به  خر جوړ شي او کله چې  دویمه لښته یې په لور ونیسې نو بیرته به انسان شي.

بزګر وویل: کولی شې دغه معجزه پر ما ترسره کړې څو ډاډه شم چې دا کار ترسره کېږي. 

بوډا وویل: هو.

کله چې لومړې لښته د بزګر په لور نیسي نو وایي خر شه،  بزګر په خره بدلېږي او د خره  غږونه باسي. کله چې دویمه لښته د هغه په لور نیسي وایي سړی شه، نو بزګر بیرته انسان کېږي.

بزګر په زیاتې خوښۍ لښتې له ځانه اخلي او د تل خلاف وختي کور ته ځي. 

شتمن چې پوهیده بزګر په کور کې نشته نو د بزګر کور ته تللی ؤ او د هغه له مېرمنې یې غوښتل چې له بزګر جلا او له ده سره واده وکړي.

هغه د بزګر مېرمنې ته وویل: ته پر خپل مېړه ګرانه نه یې، که ته رښتیا په هغه ګرانه اوسې نو هغه به هرومرو د خپلې مینې په خاطره تاته کومه معجزه وکړي!

هغه هڅه کوله د مېړه په نسبت د هغه د مېرمنې باور بیا هم له مینځه یوسي او پر خپل مېړه یې بدګومانه کړي. 

بزګر چې کله کور ته رسېږي نو د شتمن سړي ټولې خبرې آوري او پر خپلې مېرمنې غږ کوي: ګرانې مېرمنې نن مې تا ته د خپلې مینې د ثابتولو پریکړه کړې او داسې معجزه به وکړم چې زما د مینې د تل پاتې ثبوت په توګه به پاتې شي.

هغه لومړۍ نښته شتمن سړی ته نیسي او وایې  د خپلو  کرغېړنو کړنو په خاطر ځه او خر شه.

شتمن سړی په شیبه کې په خره بدلېږي.

مېرمن ددې معجزې د لیدلو  له امله بیخي هک حیرانه پاتې کېږي او له بزګر پوښتنه کوي چې دا کار یې څنګه ترسره کړ؟

بزګر له خپلې میرمنې پوښتنه کوي: هغه د جامو او ګاڼو خبره هم ده تاته کړې وه؟ مېرمنې یې وویل:

هو ده له ما غوښتنه کوله چې تا خوشې کړم او له هغه سره واده وکړم خو ما یې خبرې نه منلې. ده ویل چې زه پرتا ګرانه نه یم او باید له تا جلا او له هغه سره واده وکړم.

بزګر ویل:  زه پریشان وم نو له خدای مې هیله وکړه چې د یوې معجزه واک او وس راکړی نو خدای زما سوال او غوښتنه و منله او ماته یې د معجزه واک راکړ.

بزګر دواړه لښتې په یو سم ځای کې ږدي. 

 هغه خر به انګړ کې تړي او هره ورځ په خره سپریږي او  کار ته ځي.  هغه د خپل ورور له کروندې څخه ټولې تیږې او کاڼی ټولوي او پر خره یې باروي او بل ځای ته یې وړي.

د وخت په تېریدو بزګر په خپلو پښو دریږي او د زیاتو شتو او مال خاوند کېږي او په زیاتې خوښۍ او نیکمرغۍ کې ژوند کوي.

د کلونو له تیریدو وروسته خر زوړ او له کاره لوېږي او نور د کار وس  د لاسه ورکوي.

خر چې نور د بزګر نه په کاریده نو بزګر دویمه لښته راوړي او د خره په لور یې نیسي او وايي ځه سړی شه. خر په یو ان کې بیرته په انسان بدلېږي.

 خو اوس زیات بوډا او کمزوری شوی ؤ. 

بزګر هغه ته وایي:  ځه اوس خپل کور ته ولاړ شه او په یاد ولره چې بیا هیځکله هم د چا د مېرمنې د خپلولو هڅه و نه کړې.

لنډه قصه

لیکوال :انتون چیخوف

زباړن: عبدالملک پرهیز

د مني د تیاره شپو څخه یوه شپه وه، یو بوډا بانکوال په خپل کاري دفتر کې په آرامۍ او ورو ورو خو په پر له پسې ډول د خونې له یو ګوټ څخه بل ګوټ ته قدم واهه، یوه پخوانۍ خاطره،  کوم چې پنځلس کاله دمخه د مني په یوه شپه په یوه میلمستیا کې پیښه شوې وه، ور یاده شوه. په دغه مېلمستیا کې چې ده جوړه کړې وه،  زیاتو پوهانو او نابغه ګانو برخه اخیستې وه. په مېلمستیا کې د راغلو مېلمنو ترمینځ د مختلفو موضوع ګانو اړوند، په زړه پورې خبرې هم ترسره کېدلې. د خبرو په بهیر کې د اعدام د سزا اړوند هم خبرې وشوې. 

ډېری مېلمانه، چې په مینځ کې یې څېړونکي او ورځپاڼه لیکونکي کم نه ول،  د اعدام د سزا مخالف ول او هغه یې د یو مسیحي دولت  دپاره ناجایزه، منسوخ شوی، نا مناسبه او ناوړه وسیله  بلله. او همدارنګه ځنیو عقیده لرله چې باید به ټوله نړۍ کې عمري بند د اعدام پر ځای  پلی شي.

  کوربه وویل:" نه زه له تاسې سره موافق نه یم." او ویل یې: "که څه هم ما نه  اعدام تجربه کړی او نه هم عمري بند. خو که څوک وغواړي ددې دوو ترمینځ یو ته لومړیتوب ورکړي زما له نظره د اعدام سزا د عمري بند د سزا  په پرتله زیاته اخلاقي او انساني ده. اعدام بي له ځنډه سړی وژني، خو د عمري بند په پایله کې انسان ورو ورو او په تدریج سره وژل کېږي. کوم جلاد  انساني دی؟ هغه چې تاسې په څو ثانیو کې وژني یا هغه چې تاسې د څو کلونو په اوږدو کې په پرله پسې ډول او ورو ورو له مینځه وړي؟"

د میلمنو له مینځه یو مېلمه وویل:

"دا دواړه یو برابر غیر اخلاقي او نا وړه دي. ځکه د دواړو هدف یو دی او هغه له انسان څخه د ژوند اخیستل دي.

دولت خو څه خدای نه دی!!!

دولت ان د هغه څه د اخیستلو حق نه لري کوم چې د بېرته ورکولو وس یې نه لري."

د میلمنو په ډله کې یو ٢٥ کلن ځوان چې وکیل ؤ هم شتون درلود. کله چې یې له هغه و پوښتل چې هغه څه نظر لري؟ 

هغه وویل: "اعدام او عمر بند دواړه یو برابر غیر اخلاقي دي خو که زما نظر و غواړئ چې زه کوم یو ته لومړیتوب ورکوم، په ډاډ سره ویلی شم چې زه به عمر بند غوره کړم. ژوند کول هر ډول او له هرې لارې چې وي له ژوند نه کولو څخه ډېر ښه دی. "

دغه خبرې اترې ورو ورو د مېلمنو ترمینځ په جدي خبرو اترو بدلې شوې. اوسنی بوډا بانک وال چې هغه وخت ځوان او له انرژی ډک ځوان ؤ، خپل کنترول له لاسه ورکړ او پر میز یې، پر سوک ټینګ ګوزار وکړ او د ځوان وکیل په لور ولاړ او ویې ویل:" دا درواغ دي، ته دروغ وایې. 

زه له تا سره د دوه میلیونه شرط وهم چې ته به پنځه کاله هم په بند کې تېرې نه کړې! "

ځوان وکیل وویل:

"رښتیا! ايا ته په رښتیا او په ټینګه دا خبره کوي؟ زه له تا سره شرط وهم چې  پنځه کاله نه بلکې ان پنځلس کلونه به په بند کې تیر کړم."

بانک وال په لوړ غږ وویل: 

"منم یې، دوستانو زه دوه میلیونه شرط وهم. "

وکیل هم وویل:" منم یې. تاسې دوه میلیونه شرط وهئ او زه پر خپلې آزادۍ شرط هم." 

په دې ډول دغه ناوړه او خطرناکه شرط ووهل شو.

بانک وال چې دا وخت یې د لګښت او بنډارونو دپاره په ميلیونونو پانګه او شتمني لرله،  له زیاتې خوښۍ په جامو کې نه ځاییده.

د شپې په اوږدو کې یې په ټوکو او ملنډو وکیل ته ویل:

"ځوانه! مخکې له دې چې نا وخته شي په عقل راشه، ماته دوه میلیونه دومره پیسې نه دي خو ته به د خپل ژوند ډېر ښه پنځلس کلونه له لاسه ورکړې. زه وایم  درې یا ځلور ځکه له دې  زیات طاقت کولی نه شې، سربېره پر دې  فکر وکړه چې په خپله خوښه زندان تر رښتني زندان ډېر سخت دي. 

دا فکر چې هره شیبه او هره ورځ له دغه زندان څخه د ځان د آزادولو حق لرې، په دغه کوټه کې به ستا ژوند  لکه د زهرو تریخ شي." 

او بیا په خندا یي وویل: "په رښتیا زړه مې در باندې سوزيږي."

خو اوس بانک وال، د خپلې خونې له ګوټ څخه بل ګوټ ته قدم اخیسته، او دغه خاطرې یې را یادولې او له ځانه یې پوښتنه کوله:

 "ما ولې دا شرط وواهه؟ څه ګټه یې لرله؟ " "وکیل د خپل ژوند پنځلس کاله له لاسه ورکوي او زه خپل دوه میلیونه بیځایه سوزوم!"

"آیا دا کار به خلکو ته  قناعت ورکړی شي چې د اعدام سزا، د ابدي بند له سزا څخه ښه ده؟ نه نه دا ټول چټیات او بې ځایه خبرې دي! زما له نظره دا هر څه د مړې خيټې خبرې وې. وکیل هم یوازې او یوازې ددې دپاره چې دغه پیسې او د طلا سکې لاس ته راوړي دغه شرط وواهه."

بیا یې هغه څه چې  له میلمستیا وروسته پیښ شول ټول یو په یو را یاد کړل.

په دې پریکړه شوې وه چې وکیل باید د بانک وال  د کور څنګ ته په بڼ کې تر سختې څارنې لاندې بند ومني. موافقه شوې وه چې په ټوله دغه موده کې نوموړی به کور ته د تلو، له خلکو سره د لیدلو، د خلکو د غږ آورېدلو،  د ورځپاڼو او مجلو د تر لاسه کولو له حق څخه په بشپړه توګه بې برخې وي. هغه جازه لرله څو د موسیقي یوه آله ولري، کتاب ولولي، لیکنه وکړي، شراب وڅکي او سګرت و څکي.

په تړون کې لیکل شوي ول چې نوموړی په بشپړې چوپتیا سره،  کولی شي د هغې کړکۍ لارې چې د همدې کار دپاره جوړه شوې وه ،له بهرنی نړۍ سره اړیکه ونیسي. هغه کولی شو د لیک په وسیله د موسیقي د وسایلو، کتاب او د خوړو او څکلو د توکو اړوند خپله اړتیا له همدې لارې واستوی.

په تړون کې ټول جزیات ان ډېر کوچني جزیات لیکل شوي ول. چې دا کار ددې سبب کېده څو  نوموړی په ډېرې سختۍ سره په ګوښه توب کې و ساتل شي.  دا یو ځانګړی تړون ؤ او هغه یې اړ ایستلو څو د همدغې ورځې له دولس بجو څخه چې د ١٨٧٠ کال د نومبر د میاشتې له ١٤ نېټې سره یې سمون درلود،  د ١٥ کلونو دپاره د ١٨٨٥ کال د نوامبر د څوارلسمې نېټې تر ١٢ بجو پورې په زندان کې تېر کړي.

 له دغه شرایطو څخه د وکیل ډېره کوچني سرغړونه، ان د وخت له پوره کېدو څخه دوه دقیقې مخکې هم له تړون څخه سرغړونه ګڼل کېده او  بانک وال ته يې دا حق ورکاوه څو دغه تړون باطل کړي او له تړون څخه ووځي او د دوه میلیونه پیسو د ورکولو له ژمنې څخه ځان آزاد کړي.

د ځوان وکیل زندان پیل شو.

د بند په لومړي کال، وکیل تر هغه ځایه چې د هغه له لنډو یادښتونو څخه مالومېږي، له یوازیتوب او ځانته والي زیات کړېده. 

د هغه له خونې شپه او ورځ د پیانو غږ راتله.

هغه له شرابو او تنباکو څخه ډډه وکړه او و یې نه منل. 

هغه ولیکل:" شراب د انسان د شوق د حسونو د  راپارېدو سبب ګرځي او دغه حسونه د یو زنداني ستر دښمنان دي. سربیره پردې په یوازیتوب کې د ښه شرابو یوازې  څکل د بل هر څه په پرتله یو ستومانه کوونکی او ربړونکی کار دی. همدارنګه تنباکو د خونې د هوا د ککړتیا سبب هم ګرځي."

په لمړي کال یې وکیل ته د ساده شخصیت لرونکي کتابونه، پیچلي عاشقانه رومانونه، تخیلي، کمیدی، پولیسي او داسې نور داستانونه استول.

په دویم کال، د پیانو غږ نور نه اورېدل کېده، وکیل یوازې د شرابو غوښتنه کوله. 

کومو کسانو چې هغه لیدلی ؤ ویل یې چې هغه ددغه کال په اوږدو کې یوازې خوړل، څکل او پر تخت اوږد غږیده!!!

هغه ډېر کله اوسلي ایستل او په زیاتې اعصاب خرابۍ یې له ځانه سره خبرې کولې.

نور یې هیڅ کتاب نه لوسته او کله کله د شپې له خوا کیناسته او لیکنه یې کولې او ټوله شپه یې خپل زیات وخت په لیکلو تیرولو. او کله به چې سهار شو نو ټولې لیکنې به یې څیرې کول. او بیا څؤ ځلی د هغه د ژړا او زګېرویو غږونه آورېدل کېده.

 د شپږم کال په نیمایي کې، زنداني په زیاتې لېوالتیا سره د تاریخ، فلسفې او ژبې زده کړه پیل کړه.

هغه ددغه موضوع ګانو اړوند دومره زیاته علاقه ښودله چې بانک وال په سختۍ سره کولی شو، هغه ته دغه کتابونه چمتو کړي.

په څلورو کلونو کې د هغه په غوښتنه نژدې شپږسوه ټوکه کتابونه وپېرل شول.

له کتاب لوستو سره د هغه له دغې مینې یوه موده تیره شوې وه چې بانک وال له زنداني څخه یو لیک تر لاسه کړ:

"زما د زندان واکمنه! زه دغه لیک په شپږو ژبو لیکم، دغه لیک مسلکي کسانو ته وښایه، پرېږده چې هغوی یې ولولي، که هغوی په دغه لیکنه کې ان یوه تیروتنه هم پیدا نه کړه نو له تاسې غوښتنه کوم آمر وکړئ څو په بڼ کې یو ډز وکړي. د ډز د غږ په آورېدو سره به زه پوه شم چې زما هڅې بیځایه نه وې.

نابغه خلک هر کله او په هر هیواد کې په هره ژبه خبرې کوي. د هغوی ټولو دننه یوه ډیوه روښانه ده .

اوه،  که تاسې زما په خوښې او خوشحالۍ پوهیدلی، چې زه اوس کولی شم پر ټولو ژبو پوه شم او خبرې وکړم؟!

د زنداني غوښتنه و منل شوه او د بانک وال په اجازه په بڼ کې دوه ډزې وشوې.

وروسته د بند په لسم کال، وکیل د میز شاته بی حرکته کیناسته او یوازې یې د نوي وخت انجیل لوسته.

بانک وال حیران ؤ، چې څنګه، هغه څوک چې کولی شي په ٤ کلونو کې شپږسوه ټوکه کتابونه ولولي او زده کړي، اوس نژدې یو کال د هغه کتاب په لوستلو تیروي چې لوستل او پوهیدل یې ډېر اسانه کار دی؟!!!

بیایې د دینونو او الهیاتو کتاب لوستل د نوي وخت د انجیل پر ځای پیل کړ.

د بند په دوه ورستیو کلونو کې، زنداني د پاملرنې وړ زیات مختلف کتابونه ولوستل چې د موضوع له پلوه یې سره هیڅ اړیکه نه درلوده.

هغه د طبیعي علومو د کتابونو لوستو ته خپل وخت بېلګه کړ او وروسته یې د شکسپیر یا بایرون کتابونه ولوستل. 

کوم غوښتن لیکونه چې له هغه تر لاسه کیدل نوموړي په یو وحت کې د کیمیا او طبي علومو کتابونه، رومانونه او د فلسفي او الهي موضوعاتو اړوند کتابونه او  مقالې او لیکنې غوښتلې.

نوموړي داسې په شوق لوستل چې ته به وایې  په دریاب کې د ماتو ګوډو څیزونو په مینځ کې لاهو دی او د خپل ژوند د ژغورلو دپاره د یوې دړې څخه بلې دړې ته لاس اچوي.

II

بانک وال  ته دا هر څه را په یاد شول او فکر یې وکړ، سبا دولس بجې نوموړی آزادیږي!!!!

د تړون له مخې زه باید هغه ته دوه میلیونه ورکړم. 

زما ټوله شتمني اوس همدغه دوه میلیونه ده او که دا هم هغه ته ورکړم زه بیخي بې وزلی او تباه کېږم.

پنځلس کاله دمخه د هغه پانګه د شمېرلو نه وه، خو اوس هغه په یو داسې حالت کې ؤ چې ډارېده له ځانه پوښتنه وکړي چې پور یې زیات دی او که شتمني یې!؟

د ونډو په بازار کې قمار، د ونډو په پېرلو کې بې پروايي، داسې بې پروایئ چې له شرط وهلو وروسته یې هم و نه شو کولی د هغو له شره ځان خلاص کړي. دې کار په پرله پسې ډول د هغه پانګه کمه کړې وه او هغه مغروره، بې پروا او پر ځان ډاډه میلیونر اوس دویمه درجه بانک وال ؤ چې د بازار په  هر ځل لوېدو او پورته کېدو لړزېږي.

بوډا په داسې حال کې چې په ناهیلۍ سره خپل سر ګراوه،  تر شونډو لاندې یې ویې ویل:

لعنت پر شرط وهلو!

ولې  مړ نه شو.!؟

هغه اوس یوازې  څلوېښت کاله عمر لری او تر وروستۍ پیسې هر څه له ما اخلي.

واده کوي او له خپل ژوندانه خوند اخلي او د ونډو په بازار کې له خطر سره لاس او پنجې نرموي او زه به د هغه په سترګو کې د یو حاسد بوډا په توګه پاتې شم او هره ورځ به د هغه دغه تکراري خبرې آورم :" زه د خپل ژوندانه د خوښیو له پاره ستا پوروړی یم. اجازه راکړئ له تاسې سره مرسته وکړم." 

نه، بس دی. له ماتې او بدمرغۍ څخه د ژغورون یوازنۍ لاره د هغه مړینه ده.

ساعت د ماسختن درې بجې ښودلې. د کور خلک ټول ویده ول. او یوازنی څه چې آوریدل کېده له کړکۍ څخه بهر د یخ وهلو ونو د څانګو آوازونه ول. په داسې حال چې هڅه یې کوله غږ او غوږ رامینځ ته نه کړي ولاړ او له هغه صندوق څخه یې کیلي واخستله، چې پنځلس کاله چا خلاص کړی نه ؤ. پالا پوش یې واغوست او له کوره ووت. 

بڼ تیاره او سوړ ؤ، باران ورېده. نمجن او تند باد په بڼ کې زوږ رامینځ ته کاوه او ونې یې خورولې.

بانک وال هر څومره چې پر خپلو سترګو فشار راوړ و یې نه شو کولی ځمکه، سپینه مجسمه، د بڼ په څنډه کې کوټه او ونې وویني. کله چې د خونې دروازې ته نژدې شو نو دوه ځله یې بر ساتونکي غږ وکړ خو ځواب یې تر لاسه نه کړ. بې له شکه ساتونکی د بدې او سړې هوا له امله اړ شوی ؤ، پخلنځي یا ګل خونې ته ولاړ شي او هلته به خوب وړی وي. 

بوډا له ځانه سره فکر وکړ: "که د خپل هدف د پلي کولو جرات ولرم نو په لومړی سر کې ساتونکی تر شک لاندې راځي."

په توره تیاره کې یې په سختۍ سره د زینو او دروازې لټون کاوه او په پای کې د بڼ دروازه یې پیداکړه او دننه شو او بیا په یوې نرۍ لاره روان شو او د اورلګیت پلته یې بله کړه. هیڅوک هم هلته نه ول، له ورایه، د خونې په یو ګوټ کې یو تش کټ او یوه توره اوسپنیزه  بخارۍ تر سترګو کېدله.  د بندي د کوټې پر دروازه مهر او موم لاس ناخوړلي پاتې ول. 

کله چې پلته مړه شوه په داسې حال کې چې بوډا له ډاره لړزېده، له کړکۍ څخه یې د خونې دننه نظر واچوه. د بندی په خونه کې د شمعې رڼا تر سترګو کېده او بندی د میز شاته  ناست ؤ او د شا له لوري یې یوازې سر او لاسونه لیدل کېدی شول. د میز د پاسه پرانیستی کتابونه، دوه څوکۍ او چپلکې تر سترګو کیدلې. 

پنځه دقیقې تېرې شوې خو بندي ان یو ټکان هم و نه خوړلو. په پنځلس کاله بند کې نوموړي زده کړی ول آرام او بې حرکته کیني. بانک وال په خپله ګوته د کړکۍ پر ښیښه ټک ټک وکړ. خو بندی هیڅ غبرګون ښکاره نه کړ. له دې وروسته بانک وال په احتیاط سره د دروازې موم او مهر ایسته کړ او کیلي یې په قلف کې دننه کړه. زنګ وهلی قلف غژ غژ وکړ او دروازې هم عجیبه کرکر و کړه او ور خلاص شو. نوموړی تمه لرله چې د بندي حیرانه غږ او د پښو غږ واوری. درې دقیقې تېرې شوې خو لکه د پخوا په څېر هیڅ غږ یې وا نه ورېده. هغه پریکړه وکړه چی دننه شي.

د میز تر شا داسې یو سړی ناست ؤ چې له عادي انسان سره یې هیڅ ورتوالی نه درلود. هغه یو اسکلیت ؤ چې ګنځې ګنځې پوستکی پرې خپور ؤ او لکه د ښځو توني ويښتان او ببره ږیره یې لرله او د بدن پوستکی یې ژېړ بخنه او خاورین ښکارېده. غومبورې یې کش شوي ول،  پراخ او ډنګر وچولی یې درلود او هغه لاس چې نوموړی خپل ببر سر پرې ایښی ؤ لکه لرګی وچ او ډنګر ؤ چې د هر چا د زړه سواند سبب ګرځېده. ويښتان یې سپین شوي ول.

هر چا چې د هغه بوډا، ډنګر او بې شیمې وجود ته کتل، باور یې نه کېده چې هغه به څلوېښت کلن وي. د مخې میز دپاسه چې سر یې په لورې ځوړند و یو کاغذ پروت ؤ او کوم څه پرې لیکل شوي ول:

بانک وال فکر وکړ بدمرغه بیچاره ویده دی او کېدی شي د میلیونونو پیسو خوب وینې. زه باید یوازی د هغه نیم ژوندی بدن په کټ کې واچوم او په یوه شیبه کې پر بالښت ساه و باسم.

 ډېرې دقیقې څېړنې او پلټنې به هم د هغه د غیر طبعي مړینې نښې پیدا نه کړي. خو لومړی باید ولولم دلته یې څه لیکلي دي.

بانک وال د میز له سره د کاغذ پاڼه پورته کړه او ویې لوستله:

" سبا به د شپې په دولس نیمو بجو زه خپله آزادی او له خلکو سره د پیوستون حق تر لاسه کړم. خو ددغه خونې څخه تر وتلو او د لمر له لیدلو دمخه باید، فکر کوم له تاسې سره یو څو خبرې شریکې کړم. په بشپړې روغتیا او سلامتیا سره د خدای په حضور کې چې ما ویني، وایم چې د آزادۍ، ژوند، سلامتۍ او ټول هغه څه چې ستاسې کتابونه یې د نړۍ برکتونه بولي، څخه بېزاره یم.

ما پنځلس کاله مادی ژوند مطالعه کړ. سمه ده چې په دغه موده کې مې نه ځمکه ولیدله او نه خلک، خو ما ستاسې په کتابونو کې ډېر ښه شراب و څکل، سندرې مې وویلې. په ځنګلونو کې مې وحشي غرڅه او هوسۍ ښکار کړې. د نجونو سره مې مینه وکړه … د سپینو وریځو په څېر مېرمنې چې ستاسې د شاعرانو جادویي ذوق هغوی رامینځ ته کړي، د شپې له پلوه زما لیدو ته راتللې او ماته یې په زړه پورې کیسې ویلې او زه يې د خیالونو نړۍ ته وړلم. ستاسې په کتابونو کې د البرز او مونت بلانک د غرونو سوکو ته وختلم او هلته مې ولیدل چې څرنګه هر سهار لمر راخېژي او خپلې وړانګې خپروي او لمر لویدل څرنګه د سمندرونو او اسمان څنډې او د لرې غرونو لمنې ژېړ او سور بخنه کوی. له هغه ځایه مې ولیدل چې څرنګه تالنده او برېښنا د وریځو زړه څیرې کوی. ما شنه ځنګلونه، کروندې، سیندونه، رودونه او ښارونه ولیدل. ما د سمندری ښاپیریو او د ځنګلونو د پرښتو غږونه آورېدلي دي. ما د شیطانانو وزرونه چې په آلوتو زما لورې ته راتلل او د خدای په اړه یې خبرې کولې، لمس کړی دي. ستاسې په کتابونو کې زه په ژور او بې پایه سمندرونو کې ډوب شوم، معجزې مې وکړې، ښارونه مې له بنسټه و سوزول، نوي دینونه مې تبلیغ کړل، پر ټولو هیوادونو واکمن شوم …

ستاسې کتابونو ماته پوهه راکړه. هغه څه چې  له شور او زوږه ډک انسان فکر کاوه، چې د پیړیو په اوږدو کې رامینځ ته شوي، د کوچنی بڅرکی په څېر زما په کوپړۍ کې ځای پر ځای کړل. زه پوهېږم چې له تاسې تولو څخه هوښیار یم. زه ستاسې له کتابونو بیزاره یم. له ټولو دنیاوي نعمتونو او هوښیارتیا کرکه لرم، هرڅه پوچ، بې بنسټه، انتزاعي او لکه د سراب تېر ایستونکي دي. که تاسې مغرور هوښیار او ښکلي هم اوسئ نو مړینه به تاسې لکه په سوړو کې  د موږکانو په څېر له مینځه یوسي او ستاسې راتلونکی نسل، ستاسې تاریخ او ستاسې تل پاتې نابغه ګان به د کنګل وهلي کثافاتو په څېر شي چې ټول به د دغه خاورینې کرې سره یو ځای وسوځي.

تاسې لیونیان یاست، او په غلطه لاره تللي یاست. تاسې دروغ د رښتیا  او بدرنګي مو د ښکلا پر ځای منلي دي. تاسې به حیرانه شئ که چیرې د مڼو ونه د مڼې پر ځای چنګښې او ملخان ونیسي او سره ګلان د عطرو پر ځای د آس د خولې بوی ورکړي. هماغسې چې زه تاسې ته حیران یم چې جنت مو له ځمکې سره بدله کړ، زه تاسې درک کولی نه شم.

 زه به خپل رښتنی ټيټ توب د کوم دپاره چې تاسې ژوندي یاست، په عمل کې وښایم. زه له هغه دوه میلیونو څخه چې یو وخت مې د جنت په څېر په خوب کې لیدل، اوس ترې کرکه لرم او پرې سترګې پټوم او ځان د هغې د لرلو له حق څخه بې برخې کوم. زه به له ټاکل شوي وخت څخه پنځه دقیقې دمخه له دغه ځایه ووځم څو په دې ډول تړون تر پښو لاندې کړم. 

کله چې بانک وال لیک ولوست نو لیک یې د میز د پاسه کېښود او ددغه عجیبه انسان سر یې ښکل کړ او ویې ژړل. هغه له خونې بهر ووت. هغه هیڅکله لکه د اوس په څېر د حقارت احساس نه ؤ کړی، ان د ونډو په بازار کې له سختې ماتې وروسته هم. کور ته ستون شو او په خپل کټ کې اوږد و غزېده، خو اوښکو او پرېشانۍ تر ډېره وخته  هغه خوب ته نه پرېښوده….

سبا سهار ساتونکی په مونډه مونډه راغی او هغه ته یې وویل: د خونې سړی یې مې ولیده چې د کړکۍ له لارې بڼ ته راووت او د عمومی دروازې څخه بهر لاړ او ورک شو. بانک وال سمدلاسه له ساتونکي سره د پېښې ځای ته ولاړ او پېښه یې تایید کړه. او د بې ځایه آوازو څخه د مخنیوي دپاره یې په زیاتې بې پروایې سره لیک د میز له سره پورته کړ او د کور په صندوق کې یې خوندي کړ.

دودیال

یادښت: د ۱۳۹۱ل. کال په اوړي کې د اطلاعاتو او فرهنګ د مشاور ارواښاد جلال نورانی په نوښت وپتېیل شوه چې په افغانستان کې د معاصرو نثری –تخلیقی ادبیاتو د خوږ ژانر(طنز او طنزلیکنې) په اړه یو علمی سیمینار دایر شي. دهغه وخت د رادیو- تلویزیون رئیــس ښاغلی ډاکترواحد نظري(چې خپله هم ښه طنز لیکوال، سناریست، دفلم ډایرکتر اوادیتور، او د هنرونو په رموزونوپوه څېره او دسیمنار د تدویر لپاره دیو شمیر امکاناتو لرونکی و) هم دا موضوع په ډیره خوشحالۍ تایید او د هرډول مرستې وعده یې ورکړه.

طنزی از سرزمین هندوستان
نوشته دلیپ سنګ
ترجمه ذبیح الله اسمایی

عجایبات نیویارک افسانه ایست و ادم غیر مترقبه به انها مواجه میګردد.
یکی از ان عجایب که من به ان مواجه شدم این بود که در یک روزنامه خبر کوتاهی را به این شرح خواندم:
،، میتنګهای بیوه زنان و بیوه مردان وادی شمال درخیابان ۳۲۱ ، کوچه واشنګتن برګنفیلد روز چهار شنبه ساعت هشت بعد از ظهر دایر میګردد. درمحفل دینس جانز موزیک مینوازد. رقص وجود خواهد داشت و موجودیت کیک و قهوه نیز برکیفیت محفل خواهد افزود. ،،

ژباړه د عبدالملک پرهیز

موږک د کروندې د خاوند په کور کې یو تلک و لید.

ولاړ او جرګ، پسه او غوايی يې ترې  خبر کړل.

ټولو موږک ته وویل دا ستا ستونزه ده

لیکنه: اجمل اټک یوسفزی 

دا په زړه پورې او زړه راښکونکی نوم «له کرکې، کرکه» هغه کتاب ته ټاکل شوی چې څه موده دمخه له چاپه راووت او د کتاب مینه والو ته په اختیار کې وسپارل شو. د ښاغلي لیکوال او څېړونکي، ولي الله ملکزي صاحب څو نور په زړه پورې، علمي او غني کتابونه تردې دمخه چاپ شويدي. د (دین او جګړه) کتاب او همدارنګه د عرفان او تصوف کتابونه یې په خپل ځای کې د نوښت او ابتکار ترڅنګ د پوره علمي او کلتوري ارزښت درلودنکي دي.

یو کتاب کې د مذهب او عقیدې په نوم او رنګ کې د انسانانو د لویو لویو نړیوالو او سیمه ایزو جنګونو د ګټو او تاوانونو کره او دقیق جاج اخیستل شوی دی. په پای کې یې نتیجه ښودل شوې ده چې دغو جنګونو څومره کورونه، وطنونه او ملتونه وران کړي دي او په پایله کې یې څه ترلاسه شوي دی؟ دویم مهم او علمي کتاب د مختلفو عقیدو، فکرونو، طرزونو، مذهبونو او مکتبونو په چاپیرچل کې د تصوف او طریقت هغه اختلافي مسایل دي چې له پېړیو پېړیو راهیسې د انسان د ژوند ژواک سره څه د دین او مذهب په بڼه او رنګ او څه د ثقافت او ولسي کلتور له امله منل شوي یا را مل شويدي. خو د ځینو تندرو شیخانو او پراخ خیاله صوفیانو  د شدیدو مذهبي اختلافاتو له امله ترننه جنجالي دي او څېړل یې هم پوره علمیت ، زړورتیا او جرئت غواړي؛ خو دغه جرئت هم ښاغلي ملکزي کړی دی او د انسانانو د تاریخ په دغه مهم او خورا حساسه برخه کې یې هم یو ښه اثر چې علمي حساب پرې کېدلای شي راپنځولی دی.

درېیم په زړه پورې اثر یې چې له بېلابېلو لیکنو، مقالو او مرکو ګډه ټولګه ده هم په خپل ذات کې یو ابتکار او نوښت دی. په دغه کتاب کې هم لکه د پخوانیو تذکرو غوندې د ځینو لیکوالانو، ادیبانو، هنرمندانو او د لوبو د اتلانو مرکې او د هغوئ ژوند لیکونه لیکل شوي او هم په ورځینیو روانو حالاتو د ښاغلي لیکوال ژور تحلیلونه را اخیستل شوي دي. ښاغلي ملکزي ته څښتن تعالی خاصه وړتیا او ذکاوت ورکړی دی. د لوړو زده کړو د معتبرو سندونو د ترلاسه کولو ترڅنګ، د ښه فصاحت او بلاغت خاوند هم دی. که لیکل کوي او که وینا، دواړه یې د علمیت له برکته او د فصاحت او بلاغت له فضیلته غني، ګټورې او خوندورې وي. د وطن او نړۍ په روانو حالاتو ژور نظر لري او د خپل نظر او  بصیرت خاوند دی.

د فیسبوک او یوټیوب په نړۍ کې د وخت د غوښتنې او تقاضا سره سم د ورځې په حالاتو کله نا کله وینا او لیکل کوي. ویناوې او لیکل یې دومره کره او په تاریخي سندونو غني وي چې هرچا ته خوند ورکوي او مینه وال یې ورځ تر بلې مخ په ډېرېدو دي. ښایي د پوهې او علمیت تر څنګ یې یو بل کمال دا هم وي چې  پر سیمه ایزو ژبو سربېره، په عربي او انګلیسي ژبو هم ښه پوره لاس بری دی او د هرې نړۍ والې غټې وړې موضوع د څېړلو او شاربلو لپاره له بې شمېره عربي او انګلیسي ماخذونو لټه او ګټه اخلي او په خپلو وطنوالو او مینه والو یې پیرزو کوي.

«له کرکې، کرکه» کتاب مې ولوست؛ هر سرلیک ته په ورننوتلو بیا د چا زړه نه کیږي چې موضوع په نیمایې کې پرېږدي. د بېلګې په توګه، «عربستان له روایتونو تر نوښتونو» دغه لیکنه ډېره لنډه ده خو په دغې لیکنې کې لکه سیند په لپه کې د سعودي د تاریخ ډېر ټکي را ځای شوي دي او لوستونکو ته د سعودي د وروستیو څو پېړیو تاریخ مخې ته کوي.

د «کوچنی قطر او ستر شهکارونه» په لنډه لیکنه کې د قطر د سیاست، پرمختګ، تاریخ، جغرافیې او ورځني، میاشتني او کلني عاید په هکله پوره کرکه معلومات دي چې هر لوستونکي ته لکه د تاریخ او جغرافیې استاد پوره معلومات ورکوي. همدارنګه «استانبول؛ د امپراتوریو د عروج او زوال سمبول» د ترکیې په هکله دومره په زړه پورې معلومات لري چې په څو څو وارې لوستلو هم د لوستونکي تنده نه ماتیږي. حتی د ترکي د ډرامو په هکله هم ښاغلي لیکوال معلومات وړاندې کړي دي او لیکي: له بله پلوه ترکۍ ډرامې اوس د امریکا او جنوبي کوریا وروسته په نړۍ کې درېیم مقام لري چې مرکز یې همدا استانبول دی او هرکال په منځني ډول، ١٥٠ ټلویزیوني ډرامې جوړیږي. دلته جوړه شوې د ارطغرل ډرامه په ٢٥ ژبو ژباړل شوې او په ٧١ هېوادونو کې څه باندې درې ملیارده خلکو کتلې ده. بل سرلیک یې  «پاریس؛ د رڼاګانو او عطرونو ښار» دی دلته هم لیکوال د خپل سفر په ترڅ کې د پاریس او فرانسې په تاریخ او کلتور ښه غوښنه او په زړه پورې لیکنه کړې ده او د نړۍ په کروړونو انسانانو کې یې د فرانسویانو او د فرانسوۍ ژبې اهمیت او ارزښت ستایلی او څېړلی دی او په پایله کې وایي: که انګریزي د علم او ټکنالوژۍ ژبه ده او عربي د فصاحت او بلاغت ژبه ده، نو فرانسوي د ډیپلوماسۍ او رومانس ژبه ده. په لیکنه کې د فرانسې د مشهور لوړ څلي [ایفل ټاور] په هکله دومره معلومات دي چې د لوستونکي یې هسې لیدو ته سمدواره زړه راوپخسیږي.

لیکوال د نړۍ په هر ګوټ کې د سفر په وخت د لیکلو په وخت د خپل وطن ناورین او غمیزه نه ده هېره کړې او د هر پرمختللي هېواد د پرون او نن په تړاو یې د لیکنو په منځ کې خپل وطن هم د یو ارمان په توګه ځای کړی دی. د لومړۍ او دویمې نړۍ والې جګړې په ترڅ کې د فرانسویانو په هکله لیکي: په لومړۍ او دویمې نړۍ والې جګړې کې د فرانسویانو ستره اندېښنه د ایفل څلی، د سوربون پوهنتون او د موزیمونو خوندي ساتل وو. ځکه فرانسویان دغه څلي ته د خپلې کلتوري وړتیا او شاخص په سترګه ګوري. خو دوه نیمې لسیزې وړاندې په افغانستان کې د کورنۍ جګړې په مهال د کابل پوهنتون او د علامه سید جمال الدین افغاني قبر د جګړه مارو غټ سنګرونه وو. په کابل کې د میوند څلی د کرکجنو ټوپکمارانو د هوسونو نذرانه شو او د ارګ سرې غالۍ زما د سترګو په وړاندې په شنو ډاټسنو کې بار شوې همدا د ژوندیو او لاپوکو ولسونو ترمنځ توپیر دی.

همدارنګه د سعودي اړونده لیکنه کې، د عربستان د ٣٦ کلن ځوان واکمن، شهزاده محمد بن سلمان د نویو بدلونو، ازادیو پرمختګونو او کارنامو په پای کې د شیخ ابن باز د فتواو وروسته لیکي: د عربستان د نوښتونو په دې پراخه بهیر کې د مکې، مدینې، بدر، احد، طائف او تبوک پېغلې په ډاډه زړونو هر سهار د قلم او کتابچې له کاروان سره غاړه غړۍ ښونځيو او پوهنځیو ته ځي او مازدیګر بېرته کورنو ته راستنیږي. مګر د سپین غر، تور غر، شمشاد، تاترې او سالنګ په لمنو کې مېشتې نجونې د (ن، والقلم وما یسطرون) د سفر بیا پیل ته په تمه دي او د امر ثاني د انتظار شېبې د ګوتو په څوکو شماري.

په هر حال د کتاب په هر سرلیک ډېرې خبرې کېدلای شي خو د وخت او د لوستونکو د حوصلې په پار دغه بېلګې مشت نمونه ای خروار وګڼئ او دغه ګټور کتاب خامخا ولولئ. ښاغلي مشر لیکوال او مهربانه ملګري، ملکزي صاحب ته د کتاب مبارکي وایوو او هیله لرو چې په همدا شان ګټورو کتابونو خپل خوار ولس ونازوي او په علمي غنا کې یې برخه واخلي. په پای کې د ښاغلي ملکزي د لیک د خوږلن او کره معلوماتو له امله، ښاغلي ته یوه مشوره ورکول هم غواړم: که په راتلونکي کې د خپلو سفرونو یونلیکونه د یوې سفرنامې په بڼه ولیکلای شي نو ډېر ګټور کار به وشي. هم به د سفرنامې پخوانی دود په ځای شي او هم به دغه خواره واره معلومات په یوه او منظم پرلپسې کتاب کې خوندي شي.

په درنښت

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

پل‌ها نقش مهمی در معماری مدرن و توسعهٔ شهرها دارند و جزو راه‌های ارتباطی پرکاربرد محسوب می‌شوند باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ابزارهای پیشرفته‌تر امروزه شاهد ساخته‌شدن پل‌های عظیمی در سرتاسر جهان هستیم. اینکه بگوییم کدام یک از پل های دنیا طولانی ترین پل هستند کار سختی است. در چند سال گذشته اختلاف های زیاد برای اندازه گیری طول بلندترین پل های دنیا وجود داشته چون معیارهای زیادی برای این اندازه گیری وجود دارد ولی پل هایی که در زیر معرفی شده است به عنوان طولانی ترین پل های جهان شهرت دارند: 

پل هانگ کانگ - ژوهای: این پل و مسیری که آن را به جاده متصل می‌کند در مجموع ۵۵ کیلومتر طول دارد و هانگ‌کانگ را به شبه‌جزیرهٔ ماکائو و به شهر جوهای در خاک چین متصل می‌کند این پل طوری طراحی شده که در مقابل زلزله و طوفان مقاوم است و برای ساخت آن حدود ۴۰۰ هزار تن فولاد به کار رفته است؛ با این میزان فولاد می‌توان ۶۰ برج ایفل ساخت. 

حدود ۳۰ کیلومتر مسیر این پل از روی آب در دریای جنوب در دلتای رودخانهٔ پرل (مروارید) می‌گذرد که ۷ کیلومتر آن مسیر تونلی است که در زیر آب ساخته شده و بوسیلهٔ دو جزیرهٔ مصنوعی به پل متصل شده است.

پل بزرگ پکن: پل بزرگ پکن هم با طول بیش‌از ۴۸ کیلومتر همانند اکثر پل‌های طولانی دنیا بخشی از خط قطار تندرو پکن – شانگهای محسوب می‌شود که در سال ۲۰۱۰ افتتاح شده‌است.

پل جدید یولانوفسک: این پل هم روی رودخانهٔ ولگا در روسیه کشیده شده تا شهر اولیانوفسک را به سمت شرقی آستان اولیانوفسک وصل کند پل با طول ۱۹٫۹۸ کیلومتر دومین پل طولانی روسیه و یکی از طولانی ترین پل های اروپا است.

پل پنانگ: اگر این پل نبود هیچ وقت نمی توانستید از راه جاده ای خودتان را از مالزیا به جزیرهٔ زیبای پنانگ برسانید این پل دو مسیر رفت و برگشت دارد و در قسمتی از آن جایی مخصوص برای گرفتن عوارض از وسایط نقلیهٰ عبوری قرار گرفته است این پل با ۱۳٫۵ کیلومتر طول دراز ترین پل مالزیا و چهارمین پل طولانی جنوب شرقی آسیا است.

 پل جوبیلی پارک وی: پل «جوبیلی پارک وی» یک جفت پل بتونی موازی است که ایالت های مختلف آمریکا را به هم وصل می کند این پل حدود ۱۲ کیلومتر طول دارد و در سال ۱۹۷۸ افتتاح شده

پل بیجینگ: این پل بخشی از پروژه‌ٔ عظیم خط آهن تندروی پکن به شانگهای است طول این پل ۴۸,۵۸ متر می باشد. 

شهر ساتاروف روسیه پلی دارد که روی رودخانهٔ ولگا کشیده شده و در زمان افتتاح در سال ۱۹۶۵ طولانی ترین پل این ناحیه بود طول این پل حدود ۲۸۰۳ متر است و شهر ساتاروف در غرب رودخانهٔ ولگا را به شهر انگلس در سمت شرق رودخانه وصل می کند. پل ساتاروف طولانی ترین پل روسیه است. 

پل Aizhai: طولانی ترین پل جهان برای حل معضل ترافیک در یکی از آستان های کوهستانی چین ساخته شده است که هزینه ای بیش از ۱۷۰ میلیون پوند در بر داشته است. پل "Aizhai" به طور رسمی در مارچ ۲۰۱۲ برای حل معضل ترافیک افتتاح شد؛ طول این پل بیش از ۱۱۷۶ متر است و ارتفاع آن به ۳۳۶ متر می رسد. پل Aizhai طولانی ترین پل جهان است. 

پل کنفدراسیون: در فصل زمستان گذشتن از روی این پل تجربه ای خاص و منحصر بفرد است چون در این فصل از سال تنگهٔ نورتامبرلند در کانادا کاملا یخ می زند. از این پل برای اتصال آستان Brunswick و جزیرهٔ «پرینس ادوارد» استفاده می شود و زمستان ها لقب «طولانی ترین پل دنیا روی یخ» را می گیرد. پل کنفدراسیون طولانی ترین پل دنیا روی یخ است.

دراز ترین پل جهان دانی یانگ کونشان ( Danyang–Kunshan ) نام دارد که با طول ۱۶۴٫۸ کیلومتر توانست نام خود را به عنوان طولانی ترین پل دنیا در کتاب رکاردهای گینس به ثبت برساند برای ساخت این پل عظیم۸.۵ میلیارد دلار بودجه صرف شد و از ۱۰۰۰۰ نیروی کار استفاده گشت و یکی از بزرگ ترین پروژه های ساخت و ساز چین از سال ۲۰۰۰ میلادی تا به امروز بوده است. سالانه به طور میانگین ۸۰ میلیون نفر از روی دانی یانگ عبور می کنند ساخت این پل در سال ۲۰۰۶ میلادی آغاز و در سال ۲۰۱۰ میلادی پایان یافت و در سال ۲۰۱۱ میلادی به روی عموم باز شد. این پل بر روی رود یانگ‌تسه در آستان جیانگسو در شرق چین بنا شده و شانگهای را به نانجینگ مرکز آستان جیانگسو متصل می کند این مسیر در گذشته با موتر حدود ۱۱ ساعت زمان لازم داشت اما امروزه با وجود این پل و قطار های پرسرعتش این زمان به ۵ ساعت کاهش یافته است.

امکان پیاده روی بر روی دانی یانگ کونسان وجود ندارد اما اگر علاقمند هستید که بر روی این پل بروید می توانید از قطارهای سریع السیر هم استفاده کنید.

چین یکی از بزگ ترین کشورها در صنعت گردشگری است و در سال ۲۰۱۲ میلادی به عنوان کشوری که بیشترین سرمایه گذاری را در سطح جهان برای پیشرفت صنعت گردشگری کرد معروف شد و نامش هم با همین عنوان در فهرست گینس به ثبت رسیده است.

پل چناب‌- هند

این پل کمانی در حقیقت برج ایفل در پاریس و پل مرتفعی در چین که عنوان بلندترین سازهٔ جهان را یدک می‌کشد پشت سر گذاشته و به بلندترین پل جهان تبدیل خواهد شد ارتفاع این پل ۳۵۹ متر است که بر فراز رود چناب ساخته شده است این رود از کشمیر هند به سمت پاکستان جریان دارد.

آشوینی وایشناو وزیر راه آهن هند به تازگی عکسی از این پل کمانی را در شبکه‌های مجازی ارسال کرده و آن را «بلندترین پل کمانی دنیا- پل چناب بر فراز ابرها» خوانده است.

این سازهٔ فلزی بخشی از پروژهٔ راه آهن هیمالیا است که از ده‌ها پل و تونل به مسافت ۹۰۰ کیلومتر تشکیل شده و شهر دهلی نو را به کشمیر و منطقه سری‌نگر متصل می‌کند.

برای پل چناب از یک جرثقیل کیبلی با ارتفاع ۹۱۵ متر که بالاترین ارتفاع جهان است استفاده شده این جرثقیل دارای کمان اصلی ۴۶۷ متری است که برای مقاومت در برابر باد تا سرعت ۲۶۶ کیلومتر در ساعت و دمای منفی ۴۰ درجه سانتیگراد طراحی شده است.

یکی از مهندسان در این پروژه گفته: ما قطعات فولادی و بتنی ضد انفجار را به عنوان یک اقدام احتیاطی برابر حملات تروریستی احتمالی در این پل قرار داده‌ایم.

کارشناسان نظامی می‌گویند در صورتی که حتی یکی از ۱۷ پایهٔ اصلی این پل هم تخریب شود این پل آسیبی نخواهد دید.

هند می‌گوید پل ۱.۳ کیلومتری چناب با هزینه ۱۷۶ میلیون یورو دورتادور منطقه کشمیر ساخته شده و دیگر پروژه های ریلی در هیمالیا نیز به آن متصل خواهند شد.

پل کمانی «ناجیه» چین با ارتفاع ۳۰۵ متر در آستان گوئیژو در حال حاضر مرتفع ترین پل ریلی جهان به حساب می آید.

په جاپان کې یو ۵۰ کلن کراټه کوونکی توانیدلی هغه دوه ایږې تیښتې ته اړباسي چې پر نوموړي یې برید کړی و.

پولیسو او ځايي رسنیو د پنجشنبې په ورځ اپریل ۲۵ (غوايي ۶) وویل، ماساتو فوکودا له دغو بریدګرو نسواري رنګه ایږو سره په نښته کې سربېرن ټپي شوی دی.

رسنیو وویل، د جاپان د ایچي سیمې دغه اوسېدونکی د نایورو په غرنۍ سیمه کې د یو ابشار لیدلو ته روان وو چې پر لاره د دوو ایږو سره مخامخ شو او یوې یږې ورباندې برید وکړ.

د ایږو دپاره له بده مرغه چې دا سړی د کراټې د هنر ماهر و. فوکودا یوې سیمه ییزې خپرونې ته وویل: "ما فکر وکړ چې باید له خپل هنر څخه کار واخلم که نه و به وژل شم."

د راپورونو له مخې، فوکودا بریدګره ایږه دوه ځله پر سر په لغتو ووهله چې له کبله یې د هغه پښه ژوبله شوه خو دواړه هیږې له سیمې وتښتېدلې.

د رسنیو په وینا، ددې ایږو قد لږ تر لږه ۱.۵ متر و.

ایږې چې وزن یې تر ۵۰۰ کیلوګرامه رسیږي، تر انسانانو ځواکمنې ګڼل کیږي.