اقبال لاهوری شاعر بلند آوازۀ ادب فارسی ست، او با آن که زبان مادری اش هندی است در فارسی اشعار نابی دارد که در حلقات ادبی جایگاه بلندی را احراز کرده است، شعر و نثرش پخته، رسا و مطابق معیارهای پذیرفته شدۀ ادبی است اما محتوای بعضی از اشعارش قابل نقد و بررسی است! ازان میان این شعر او:
یاد ایامی که سیف روزگار
با توانا دستی ما بود یار
اقبال در این بیت بیاد ایامی افتیده و با افتخار آن را از خود دانسته توصیف می کند که شمشیر کشان عرب در کشورهای جوار و دور و نزدیک از کشته ها پشته ها ساختند و پدران و مادران ما و شما و همین اقبال را که برهمن بودند سر بریدند و خواهران و مادران شان را غنیمت گفته بردند و در بازارهای مکه و مدینه و شام فروختند، این شمشیر آختۀ عرب بود که در سرزمین های ما جوی های خون جاری کرد و از خون پدران و نیاکان ما آسیاب را به گردش آوردند و گندم را آرد کردند و لشکر غارتگر عرب را تغذیه کردند، نه شمشیر روزگار در دست ما بود و نه دست ما توانایی چنین وحشت را داشت، فرض کنیم که این شمشیر ننگین روزگار در دست توانای اقبال و اقبال ها بود مگر شمشیر چه افتخاری دارد که کسی به آن بنازد؟ شمشیر وسیلۀ کشتار است، کشتار مردم بیگناه توسط شمشیر به امر و هدایت هر کسی و هر خدایی که باشد جنایت است! و افتخار بر جنایت، جنایت نا بخشودنی ست.
تخم دین در کشت دلها کاشتیم
پرده از رخسار حق برداشتیم
در این بیت همان توحشت عرب ها را بخود نسبت می دهد و افتخار می کند که تخم دین را در کشت دلها کاشته است، حال آنکه این فخر فروشی را عرب ها باید بکنند نه اقبال و یاهیچ عجمی دیگری که به زور شمشیر عرب مسلمان شده است، تخم دین را عرب ها به زور شمشیر بر دیگران تحمیل نموده اند نه اینکه اقبال و امثال او در دل دیگران کاشته باشد، و پرده را هم بر روی حق انداختند نه این که برداشته باشند.
ناخن ما عقدهء دنیا گشاد
بخت این خاک از سجود ما گشاد
اقبال در این بیت کاملاً خطا رفته است، کدام عقدۀ دنیا را کلک ما کشوده است؟ واقعیت این است که همه عقده ها را در دنیا ما خلق کرده ایم، نه اینکه عقدۀ را کشوده باشیم و کدام بخت از سجود ما گشوده شده است؟ بخت با کار و تلاش کشوده میشود نه با سجده، و سجده زشت ترین و جاهلانه ترین کاریست که یک انسان در مقابل هر موجودی یا هر خدایی بجا می آرد، مردم غیر مسلمان حتی نه می دانند که سجده چیست اما عقده ها را با کار و کوشش بدون سجده کشوده اند.
از خم حق بادهء گلگون زدیم
بر کهن میخانه ها شبخون زدیم
اقبال در این بیت گزاف قبلی را تکرار کرده است، بادۀ گلگون را از خم بزعم خودشان حق و شبخون بر میخانه های کهن را عرب ها زده اند نه ما، ما همیشه برده های بیجان و گوش به فرمان عرب ها بوده ایم هستیم و خواهیم بود بدون اینکه حق و حقیقتی در میان باشد.
ای می دیرینه در مینای تو
شیشه آب از گرمی صهبای تو
از غرور و نخوت و کبر و منی
طعنه بر ناداری ما میزنی
اقبال در این دو بیت باز ادعاهای پوچ و میان تهی خود را به غرب ابراز می کند و می گوید که شما در دین کهن باقی مانده اید و تهمت های ناروا بر آنها می بندد که شما از غرور و نخوت و کبر و منی به ناداری ما طعنه می زنید، حال آنکه غربی ها می دیرینه یعنی دین کهنۀ خود را در واتیکان حبس کرده اند و هیچ گونه علایقی با دین ندارند و هیچ گاه هم به ناداری ما طعنه نه زده اند و نه می زنند بلکه تا آنجا که توان دارند در رفع ناداری ما کوشیده اند و می کوشند، همین اقبال و ملیونها تن امثال اقبال از فیض و همت و سخاوت انسانی غرب به مدارج عالی دانش رسیده اند، همین اقبال درغرب تحصیل کرده از همانجا دوکتورا گرفته توسط همانها به شهرت رسیده و باز انچنین پاس خدمت می دارد!
جام ما هم زیب محفل بوده است
سینهء ما صاحب دل بوده است
اقبال در این بیت نیز از همان غرور کاذب یاد آور شده که هیچگونه واقعیت عینی نداشته و ندارد، جام ما هم زیب محفل بوده است، کدام جام؟چگونه؟ زیب کدام محفل؟ فخر فروشی بی معنی، سینۀ ما صاحب دل بوده است، یعنی چه؟ مگر سینۀ دیگران بدون دل است؟
عصر نو از جلوه ها آراسته
از غبار پای ما بر خاسته
این بیت واقعاً مضحک است! جلوه های عصر نو از غبار پای ما برخاسته؟ چنین ادعای از زبان یک فیلسوف بسیار شرمناک است! کدام یک از جلوه های عصر نو از گرد پای ما برخاسته؟ کاش آقای اقبال چند تای ازان جلوه ها را بر می شمرد تا ما هم می دانستیم.
کشت حق سیراب گشت از خون ما
حق پرستان جهان ممنون ما
اقبال در این بیت تا جایی درست گفته، تاریخ شاهد است که در راه به اصطلاح حق، خونهای زیادی ریخته شده و هنوز هم می ریزد و این کشت حق سیراب نه شد و سیراب شدنی هم نیست! اما کشت حق چرا باید از خون سیراب شود؟ سیراب شدن کشت حق از خون ما چرا؟ مگر حق نه می تواند یا نه می توانست کشتش را با آبیاری سیراب کند نه به خونیاری؟ یا اصلاً نیازی به کشت و آب و خون نداشته باشد؟
عالم از ما صاحب تکبیر شد
از گلِ ما کعبه ها تعمیر شد
اقبال در این بیت همان یاوه هایی را که ملاها بر فراز منابر نشخوار می کنند به نظم آورده که هیچ مفهومی در آن وجود ندارد، عالم از ما صاحب تکبیر شد یعنی چه؟ عالم به اثر زحمت و کار و تلاش صاحب تکبیر یعنی بزرگی و عظمت شده نه از ما، ما چه کاری کرده ایم که عالم را به بزرگی رسانده باشیم؟ و خود ما تا هنوز آنقدر کوچک و خرد و حقیر و ذلیل استیم که از وجود خود شرم داریم، از گل ما کدام کعبه آباد شده؟ اگر شده مفاد آن کعبه های که از گل ما ساخته شده به بشریت چیست؟
حرف اقراء حق بما تعلیم کرد
رزق خویش از دست ما تقسیم کرد
اقبال در مصراع اول این بیت موضوعی را مطرح کرده که هیچ ربطی بما ندارد، نخست این که «اقراء» یعنی بخوان کلمه است نه حرف! جالب است که این علامۀ روزگار تاهنوز فرق بین حرف و کلمه را نه می داند، دوم اینکه کلمۀ اقراء اگر هم گفته شده باشد مشخص به پیغمبر گفته شده نه به ما زیرا ما هزاران سال قبل از این که کسی به ما تعلیم اقراء بدهد می خواندیم و می نوشتیم، قرار روایات درست و نادرستی که ملا ها بنام حدیث نوشته اند چنین آورده اند که جبریل صحیفۀ را در چیزی پیچیده به پیمبر داد و گفت اقراء و او جواب رد داد تا اینکه به اثر فشار های خشن مکرر توانست آنرا خواند، در مصراع دوم ادعای کاذبی را بیان می کند که بدور از واقعیت است، رزق خویش از دست ما تقسیم کرد کدام رزق؟ چگونه تقسیم؟ از زمانی که تاریخ بیاد دارد اکثریت مطلق جامعۀ بشری به اثر گرسنگی فقر و بیچارگی با مرگ دست و گریبان اند، تنها در افریقا بیست ملیون انسان بحال مرگ زندگی می کنند پس این چگونه تقسیم رزق و چگونه دست است که اقبال به آن می بالد؟ حال آنکه دست گدایی ما همیشه بسوی غرب دراز است.
گرچه رفت از دست ما تاج و نگین
ما گدایان را بچشم کم مبین
اقبال در این بیت تاج و نگینی را که دیگران به اثر کشتار و چور و چپاول وحشیانه بدان دست یافته بودند از افتخارات خود می داند و به آن می بالد و از دیگران توقع دارد که ما را بچشم کم مبین.
در نگاه تو زیان کاریم ما
کهنه پنداریم ما خواریم ما
اعتبار از لاالاه داریم ما
هر دو عالم را نگه داریم ما
اقبال در این دو بیت دیگران را گوشزد می کند که در نگاه شما اگر زیان کار و کهنه پندار و خوار استیم اما! از لا اله اعتبار داریم و هردو عالم را ما نگاه داشته ایم، خیلی مضحک است، پیش از ما در طی ملیون ها سال گذشته که سر و کلۀ ما و لا الاه هنوز پیدا نه شده بود، این عالم را چه کسی نگاه داشته بود؟ و در ملیونها سال آینده بعد از ما، این هردو عالم را چه کسی نگه می دارد؟ واقعیت مسلم این است که ما نه تنها زیان کار، کهنه پندار و خوار هستیم بلکه ننگ بشریت هم هستیم.
از غم امروز و فردا رسته ایم
با کسی عهد محبت بسته ایم
اقبال در این بیت ادعا دارد که ما از غم امروز و فردا رسته ایم، اگر این سخن او درست است پس این همه لاف و گزافی را که تا حالا گفته آمد برای چه بود؟
در دل حق سرِ مکنونیم ما
وارث موسی و هارونیم ما
مهر و مه روشن ز تاب ما هنوز
برق ها دارد سحاب ما هنوز
ذات ما آیینهء ذات حق است
هستی مسلم ز آیات حق است
اقبال در سه بیت آخر فقط یاوه سرایی کرده است، در دل حق سر مکنون؟ وارث موسی و هارون دو شخص افسانوی که هر گز وجود خارجی نداشته اند چه ربطی به آنچه او تا حال گفته آمد میتواند داشته باشد؟ مهر و مه رو شن ز تاب ما هنوز، یعنی چه؟ برق ها دارد سحاب ما هنوز یعنی چه؟ مهر و ماه و برق و سحاب ملکیت شخصی کسی نیست، مخلوق خداست و برای کار معینی خلق شده اند روشنی و برق آنها به هیچ کسی وابستگی ندارد، ذات ما آیینۀ ذات حق است؟ مغلطه است، ذات همه کاینات آینۀ ذات حق است نه تنها ذات ما، ذات ما در برابر عظمت کاینات مثل یکدانه خردل در قعر اقیانوس است.
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا
د پاملرنې وړ
اجمل اټک یوسفزی
د تصوف او روحانیت اړونده موضوع څېړل او شاربل ډېر وخت او پوره علم غواړي؛ ځکه هغه زموږ د ټولنېزې تنستې او زموږ د عقیدې له مخې، نېغ په نېغه د مذهب سره ژورې اړيکې لري او د کلتور او ادب رېښې هم ورغځېدلي دي. له همدې امله ډېرې باریکۍ او کږلیچونه لري او سپړنه یې د هر چا د وسعې کار نه دی. که څه هم صوفیان او روحانیون په هره ټولنه او هره مذهبي طبقه کې شته او په دې ډول یې د دعوت او بلنې رنګونه هم توپیر کوي. خو یو رنګ یې چې تر ډېره جوت دی هغه که په وضعي مذاهبو لکه هندويزم، بودیزم، زردشتیزم او که اسلامي مذاهب دي په ټولو کې صوفیان خلک مینې، یووالي او ګډ ژوند ته رابولي او د تشدد او عداوت خلاف دي.
زموږ له نظره تصوف یا صوفیزم د څښتن تعالی سره د انسان مستقیمه رابطه او تړاو دی. د دنیاوي غوښتنو او مادییزم سره د پرېکون او واټن یوه وسیله ګڼل کیږي او اکثره صوفیان په عامه اصطلاح فنا في الله ګڼل کیږي. په نړۍ کې او بیا په تېره په اسلامي ټولنو کې صوفیان او د تصوف خاوندان ډېر دي، دغه شخصیتونه کله د ادب له مخې او کله کله هم د روحانیت یعنې پیرۍ، مریدۍ او طریقت له مخې د ټولنو په وګړو کې نفوذ کوي او ورو ورو لارویان او پیروان پیدا کوي. خو مهمه او اړینه دا ده چې په دغو باریکیو کې سړی ځان ورک نه کړي او حقیقت ته د ورنږدې کېدو او ورستېدو پرځای ترې لرې او لار ورکی نه شي.
که د اسلامي هېوادونو ټولنې ستر ستر عارفان او صوفیان لري لکه : الحسن البصري، سفیان الثوري، ابراهیم بن ادهم، جنید البغدادي، ابوالحسن الاشعري، ابونصر الفارابي، ابو منصور الحلاج، ابو القاسم القشیري، ابو حامد محمد الغزالي، فرید الدین عطار او شمس الدین تبریزي. نو موږ هم د دغو هېوادونو او ولسونو، نه بېرته پاتې نه یوو او د تصوف او عرفان په برخه کې لوې هستۍ لرو لکه: رحمان بابا، خوشال خان بابا، حمزه بابا، بایزید روښان، مولانا جلال الدین بلخي، فخرالدین رازي، حکیم سنایي غزنوي، خواجه عبدالله انصاري، مولانا عطاءالله فیضاني، میرزا عبدالقادر بېدل او ډېر شمېر نور صوفیان، عارفان او د پوهې خاوندان.
په دې کې شک نشته چې تصوف، عرفان او پوهه سړی رڼا ته رسوي خو له بده مرغه زموږ په وروسته پاتې ټولنو کې اکثره وخت ځینې ناپوهان او جعلکاران له دغه سپېڅلي ادرس نه هم ډېره بده ګټه اخلي او د رحمان بابا خبره؛ له دین نه یې دام جوړ کړی وي او په انحرافي بڼه [د کوډو، تعویذونو، فالونو، څښتونو، په غیبو پوهېدل، د پېریانو طابع کول..] ترې ناوړه کار اخلي او د کم علمه خلکو د عقیدو سره لوبي او دوکانداري کوي.
همدارنګه عرس، قوالي، سماع، خلوت، چلهه او رقص دا ټول د طریقت ځینې علماء د تصوف برخې ګڼي او خپل خپل دلایل ورته لري. په اردو او فارسي ژبو کې د تصوف او طریقت سرلارو ډېر کتابونه لیکلي دي خو په دې برخه کې زما د خپلو معلوماتو له مخې، په پښتو ژبه کې ډېر لږ او یا هم د ګوتو په شمېر کتابونه لیکل شوي او ژباړل شوي دي. په دغو اختلافي، پېچلیو او باریکو مسائلو کې آن مذهبي مشرانو او پوهانو په یو او بل د ګمراهۍ او تکفیر ټاپي او رسالې هم وهلي او لیکلي دي.
په پښتو ادب کې هم د تصوف څرګ د ځینو پوهانو په وینا د اوومې هجري پېړۍ په دویمه نیمایي کې د پښتو ادب د مشهور صوفي شاعر، شیخ متي له اشعارو راڅرګندیږي. سید علي ترمذي (پیر بابا)، د بایزید روښان او آخوند درویزه خیرالبیان او نورو د وخت په ادبي او مذهبي پنځونو کې هم د تصوف رنګ رټ ښکاري. په هر حال دغه په زړه پورې موضوع او د مذهبي جنجالونو او کږلیچونو، نه ډکه لاره، ګرانه ده چې بې له پوهې او علمه ووهل شي. په دغه اړه قلم پورته کول او څه لیکل هم جامع پوهه غواړي او هم پوره زړه او ډیر جرئت؛ کوم چې د هر چا د وسعې کار نه دی.
ښاغلی ولي الله ملکزی صاحب چې په دغه برخه کې د پوره پوهې، صلاحیت او جرئت خاوند دی، همداسې هیله او طمع مو ترې کېده چې دغه کږلېچونه او اغزن مزلونه به زموږ د پوهونې په پار وهي او قرباني به ورکوي. " تصوف، روحانیت او کږلېچونه " یو غوره کتاب دی چې ښاغلي ملکزي پرې د خپل ژوند قیمتي ورځې، اونۍ او میاشتې لګولې دي. خواري یې پر ځای ده او نوموړی کتاب یو ارزښتمند علمي کتاب دی. لیکوال (ملکزي) د کتاب د شا پر پښتۍ زموږ د ټولو د زړونو یوه کره او پخه خبره، د یو ارمان او هیلې په بڼه لیکلې ده؛ که ومنل شي او موږ یې عملي کړو باور لرم چې ټول ټولنیز ټپونه به مو ورغیږي. ملکزی داسې لیکي: ( زه په دې باور یم؛ د دې ستر امت ژور ټپونه هلته رغېدلای شي، کله چې د قلم، اعتدال او پخلاینې نسخه وازمایل شي. تصوف د روحي ډاډ د ترلاسه کولو او د انساني سلوک د مهارولو درمل دی، خو په دې شرط چې د الله دنده، پیر او مرشد ته ونه سپارل شي او بنده، د بنده ګۍ په دائره کې بند پاتې شي).
ښاغلي ملکزي تر دې دمخه یو بل نوښت هم کړی او د اسلامي امت د وېښولو او یووالي په پار یې یو بل ګټور کتاب هم د وخت د غوښتنو سره سم د " دین او جګړه " تر سرلیک لاندې راټول، ترتیب او تألیف کړی وو چې د مینه والو له خوا وستايل شو. د هغه کتاب د شا پر پښتۍ/ وقایې یې خپل دریځ د کتاب متن څخه را اخیستې او نچوړ یې یو ځانګړی پیغام له ځان سره لري. ملکزی لیکي: (د نړۍ زیاتره جنګونه اقتصادي، سیاسي او سلیقوي دي؛ خو د خلکو سترګو ته د دین خاورې شیندل کیږي، ځکه هغه سپېڅلتیا لري او بازار یې تود دی. په خپل ذات کې هیڅ جنګ سپېڅلی نه دی، مذهبي ناره د ذهن د حجرو پر ځای؛ سیده د زړه تاخچو ته کوزیږي او عاطفه په سوچ باندې غلبه مومي. هره جګړه غالب او مغلوب لري، خو د مذهبي جنګونو ټول اړخونه په ماتې محکوم دي. ښه جګړه مار ډیر کله بریالی سیاستوال نه وي؛ وجه یې دا ده چې جنګ د باروتو لوبه ده او سیاست د مصلحتونو سیالي. ټول اسماني ادیان، تلمود، ویدا او بودا هم خپلو پیروانو ته د یوه بېګناه انسان د مرۍ د خپه کولو اجازه نه ورکوي. نو څومره به ښه وي که د افراط او تفریط په ځای اعتدال، د جګړې په ځای سولې او د ټوپک په ځای د قلم نسخه وازمایل شي).
اوس نو تاسو درانه لوستونکي د دغو کرښو تر لوستلو وروسته، د ښاغلي ملکزي په اړه ښه قضاوت کولای شئ چې د روحاني سپیڅلتیا او نفسي غوښتنو په هندارې کې د هغه دریځ او هڅه وڅارۍ. په عمر، پوهې او قلم یې لا برکتونه شه.
میرعنایت الله سادات
مدتهاست که سلسلۀ از اظهارات ناشیانه پیرامون محل پیدایش و رشد زبان دری در رسانه های اجتماعی انعکاس میآبد.ازآنجائیکه توجه به زبان و فرهنگ ، همچنان محافظت هردوی آن جهت ارث گذاری برای نسل های آینده ، وظیفۀ هر انسان است. این قلم لازم می بیند تا مطالب ذیل را بخاطرروشن شدن واقعیت ها ، توأم با ارائۀ یک سلسله مستندات تقدیم نماید.
خوانندگان این نوشته ، حتما" ازطریق رسانه ها آگاهی یافته اند که بعضی بی خبران با بکاربرد نام " زبان دری " موافق نبوده وبکاربرد آنرا جزء از"توطئه"های رژیم شاهی دراواسط قرن بیستم میدانند. آنها ادعا مینمایند که فارسی نام زبان ما بوده ونمی بائیست نام کتب درسی ازفارسی به دری تغیر میکرد. همچنان ازاعضای لویه جرگۀ قانون اساسی سال 1964 انتقاد مینمایند که چرا اصطلاح زبان دری را در قانون اساسی افغانستان مندرج ساخته اند.این منتقدین استدلال مینمایند که قبل ازین تغیرات ، دولتهای افغانستان همیشه کلمۀ " فارسی" را بکار می گرفتند وهیچگاه اصطلاح " دری " را استعمال ننموده اند .
با بکاربرد چنین استدلال معلوم نیست که هدف آنها چیست ؟ آیا آنها ازتاریخ زبان خود بی خبرند ویا قصدا" با چنین دلایل ، به زیرساخت فرهنگ خود صدمه زده وازحقایق چشم پوشی مینمایند ؟.
هنوز سرودن شعردری درسرزمین فارس رایج نشده وشاعری در آن خطه ظهور نکرده بود که درزبان دری افغانستان طی نیمۀ اول قرن سوم هجری ، شعرای چون حنظلۀ بادغیسی ، عباسی مروزی وابوحفص صفدی با رسم الخط نوین زبان دری ظهورکردند. همچنان مادر شعر دری ( رابعۀ بلخی) درنیمۀ نخست سدۀ چهارم هجری (مطابق 943- 914 م) با اشعارجذابش دربلخ سربلند کرد.همین طور مقارن به آن عصروزمان ، می توان ازین شعرای بزرگ دری دربلخ نام برد:
- ناصرخسروکه دراخیر قرن چهارم وشروع قرن پنجم هجری می زیست.
- ابوشکوربلخی یکی از شعرای نامدارقرن چهارم هجری است.
- دقیقی بلخی شاعر معروف قرن چهارم هجری میباشد.
- عنصری بلخی که در اواخرقرن چهارم وشروع قرن پنجم زندگی داشت.
دردورۀ غزنویان " شهرغزنه که یک کانون ادب دری درآسیای وسطی بود ، شعرای چون عنصری ، فرخی ، سنائی ، مسعود سعد ، ابوالفرج وسید حسن غزنوی را درخود می پرورید ".(1)
تأثیر تمدن غزنه درپرورش ، اعتلا وتوسعۀ زبان دری بسیاربزرگ است. دردربارسلطان محمودغزنوی چهارصد ادیب وشاعری که مقام عالی آنها درشعروادب تثبیت شده بود. مورد تفقد سلطان قرارگرفته وبه منزلت خاص برگزیده شده بودند. برخی از آنها مانند بیهقی ، منوچهری وفردوسی ازدوردست ها به آنجا روی آورده بودند.
ازولایت هرات شعراء ونویسندگانی زیادی دربوستان ادب دری قامت افراشته اند که خواجه عبدالله انصاری (381 - 396 قمری) و مولانا عبدالرحمن جامی درقرن پنجم هجری ممثل آنها میباشد
اما شعرای نامداراین زبان (دری) درسرزمین فارس چند قرن بعد سربلند کرده اند. مانند خواجه حافظ شیرازی که درسالهای 727-792 هجری قمری و همچنان حضرت سعدی که یکی از سرآمدان زبان دری است ، در سالهای 691- 585 هجری قمری در آن خطه میزیستند.
محقق توانای کشور داکترحیدرژوبل درمورد پیدایش زبان دری مینگارد که زبان دری قرنها قبل از ظهوراسلام درافغانستان وجود داشت. سپس این زبان به غرب کشوریعنی ایران امروزی انتشار یافت. (2)
محل پیدایش زبان دری درمنطقۀ تخار ، واقع درشمال افغانستان بود.. ازهمین جهت این زبان ابتداء به نام " تخاری" و سپس " دوهری " یاد میشد. تا بالاخره اسم " دری " را بخود گرفت .
وقتی که زبان دری درسرزمین افغانستان وماوراالنهرترویج یافته بود ، هنوزدرایران نظم ونثرادب دری وجود نداشت.تا اینکه انتشارزبان دری در ایران نیزبه یک ضرورت واقعی مبدل شد. زیرا زبان مروج آن سرزمین ، یعنی زبان پهلوی نتوانست که بالاثرعربی سازی دورۀ اموی ها (661- 750 م) در برابر زبان پختۀ عربی مقاومت کند. بناء" همگام با ترویج اسلام از مکالمه و نوشته خارج گردید .
اما زبان دری بخاطرقابلیت کافی ترجمه از عربی به دری ، در جایگاهش باقی ماند. سرانجام درعصرطاهریان ( 205 -259 هه ) زبان دری با رسم الخط عربی آرایش یافت . واضح است که با ترویج اسلام ، زبان عربی برزبان دری اثر گذاشت و شمارزیادی ازاصطلاحات و لغات عربی در زبان دری بکار گرفته شد. اما به کارگیری کلمات عربی درراه تکامل زبان دری مانعی را بوجود نیآورد. برعکس " اقتباس وزن وقافیه از شعرعربی ، کمک کرد که اشعار دری نیز مانند زبان عربی موزون و مقفی باشد". (3)
احمد علی کهزاد درین ارتباط تذکر میدهد : " زبان دری بعد از طی دورۀ نضج وقوام ادبی خویش درچهارقرن اول هجری درافغانستان ، بطرف سرحدات غربی آن انتشاریافته وزبان پهلوی را به مناطق غربی عقب زد و جای آن را اشغال کرد. به اصطلاح ملک الشعرا بهار بعد از تسلط سلجوقی ها برعراقین (الف) این معنی قوت یافت. یعنی زبان دری کمال انبساط یافت " (4) این انبساط با تسلط طغرل سلجوقی بر بغداد(1062م) بیشترشد. زیرا وزیر فاضل اوعبدالملک کندری دفاترکشورفارس را از عربی به دری برگرداند (5).
متأسفانه با وجود تمام این حقایق ، گروههای معین میکوشند که اصطلاح " فارسی " را جانشین کلمۀ " دری" بسازند ویا پس از هزار جاروجنجال آنرا " فارسی دری" بنامند. درحالیکه این زبان طوریکه در بالا به آن اشاره شد ، ابتداء دریکی از ولایت های شمال افغانستان بنام تخاربوجود آمد . بناء" باید کلمۀ دری منطبق با اصل پیدایش آن بکارگرفته شود. اگرایرانی ها این اصل را رعایت نکرده و مطابق میل خود زبان دری را نامگذاری مینمایند ، کار خود شان است .اما هموطنان ما باید به این مسئله از دید فرهنگ ملی خویش برخورد نمایند. همانطوریکه درین مقال روی محل پیدایش ، تاریخ وکیفیت زبان دری تآکید شد ، اینک برداشت شعرای بزرگ بالوسیلۀ سروده های زیبای شان درمورد زبان زیبای دری پیشکش میگردد. تا جای هیچگونه ابهام وسوُ تفاهم درمورد بکاربرد " زبان دری " باقی نماند .
چوعندلیب فصاحت فروشد ای حافظ
توقدر او به سخن گفتن دری بشکن
" حافظ "
زشعردلکش حافظ کسی بود آگاه
که لطف طبع وسخن گفتن دری داند
" حافظ "
هزاربلبل داستان سرای عاشق را
ببآید از توسخن گفتن دری آموخت
" سعدی"
قلم است این به دست سعدی دُر
یا هزار آستین دُر دری
" سعدی "
حضرت سعدی آنهایی را که به نظم دری کمتر علاقه میگیرند ، انتقاد مینماید :
چون در دو رستۀ دهانت
نظم سخن دری ندیدست
" سعدی "
کجا بیور(ب) از پهلوانی شمار
بود در زبان دری ده هزار
" فردوسی "
گزارنده (ج) را پیش بنشاندند
همه نامه بررودگی خواندند
بفرمود تا فارسی دری
بگفتند وکوتاه شد داوری
" فردوسی"
من آنم که درپای خوکان نریزم
مراین قیمتی دُر لفظ دری را
" ناصر خسرو"
به فرخنده فالی و نیک اختری
گشادم دَرگنج دُر دری
" عنصری"
شکرلله که ترا یافتم ای بحر سخا
از توصلت زمن اشعار با الفاظ دری
" سنائی "
از دو دیوانم به تازی و دری
یک هجا و فخش هرگز کس ندید
" انوری "
نظامی که نظم دری کار اوست
دری نظم کردن سزاوار اوست
" نظامی"
دل بدان یافتی از من که نیکو دانی خواند
مدحت خواجۀ آزاده به الفاظ دری
" فرخی "
پیوسته به الفاظ دری وصف توگویم
چون مدح خداوند به الفاظ حجازی
" جبلی"
گرچه مرا به شعرگویان جهان فخر آمدی
من در شعردری ، برروی شان نکشودمی
" قطران تبریزی"
دُر دری را ازقلم در رشتۀ جان کرده ام
پس باز بگشاده رهم برشاه وبالا ریخته
" خاقانی"
که شعردری شد زمن نامجو
از آن یافت شاعر و شعر آبرو
" ملک الشعرا بهار"
ملک الشعرا بهار متکی بر نقل قول یکی از روحانیون میسراید :
گفت پیغمبرکه دارند اهل فردوس برین
برزبان لفظ دری ، جای زبان مادری
بی گمان پس خازن فردوس ، فردوسی بود
که بوُد او بی شبهه ربع النوع گفتار دری
" ملک الشعرا بهار"
شاعران بر تو همی خوانند هردم آفرین
گه به الفاظ حجازی گه به الفاظ دری
" لامعی گرگانی"
بهانه هاست نماندن مرا و یک آن است
که است مردن من ، مردن زبان دری
" داکترمحمدی حمیدی شیرازی"
گرچه هندی درعذوبت (د) شکراست
طرزگفتار دری شیرین تر است
" اقبال لاهوری"
توضیحات :
الف - منظور از عراقین ، سرزمین آنوقت فارس میباشد که پس از تسلط اعراب ، منضم به عراق گردیده و به همین نام جزء قلمرواعراب شناخته شد.
ب - معنی بیور، عددی است معادل ده هزار
ج - گزارنده به معنی " پیام گزار" است
د - معنی عذوبت ، گوارا بودن (آب ، شراب وغیره ) است
موًخذات :
1- میرغلام محمد غبار" افغانستان در مسیر تاریخ " صفحۀ 14، مرکز نشراتی میوند، پیشاور (2001 م)
2- داکتر حیدرژوبل " تاریخ ادبیات افغانستان " مطبعۀ کابل ، سال 1336هه
3 - محمد محیط طباطبایی" دُر دری " صفحۀ 56 ، مجموعۀ مقالات ، مطبعۀ انتشارات کیهان ، تهران (1373م)
4 - احمد علی کهزاد " (1951م) " افغانستان و ایران " کنفرانس آقای کهزاد درموزۀ ایران باستان ، چاپخانۀ مظاهری ، تهران صفحۀ 33 - همچنان چاپ مطبعۀ دولتی کابل سال م1951
5 - میرغلام محمد غبار" افغانستان در مسیر تاریخ " صفحۀ 126 ، مرکز نشراتی میوند ، پیشاور- 2001 م
ډاکټر لطیف یاد
تصوف یا صوفیزم د لوی خدای سره د انسان د مستقیم تړاو او د نړۍ د مادي خواهشاتو اوغوښتنو سره د پریکون وسیله ګڼله کیږي. تصوف داسې ډول رياضت دی چې د کشف او شهود له لارې، د الله تعالی د پېژندلو او د هغه ذات ته د رسېدلو او نږدې کېدلو لپاره تر سره کیږي. رښتینې صوفي د دغې لارې لاروی دی او د عرفاني سلوک په مرسته کولاې شي خپل نفس له بدیو پاک او هغه حقیقت ته ځان ورسوي چې دی یې په هڅه کې دی.
سترو نومیالیو صوفیانو او د حق د لارې سالکینو په خپلو روحاني کمالاتو سره د لرغونو زمانو نه زموږ تر وخته پورې د تصوف ډیوې بلې ساتلې او د وختونو په تېریدو سره ستر شخصیتونه په کې رامینځ ته شوي دي. په دغو صوفیانو، عارفانو او د حق د لارې په لارویانو کې یې ځینې حتی د نړیوال شهرت درلودونکي دي. زموږ په ګران هېواد افغانستان کې هم ستر صوفیان تیر شوي دي چې په هغو کې د مولانا جلال الدین محمد بلخي، خواجه عبدالله انصاري او حکیم سنایي غزنوي نومونه د ځانګړي شهرت نه برخمند دي.
همدا راز په پښتنو صوفیانو کې د شیخ متي بابا، پیر روښان، میرزا خان انصاري، رحمان بابا، حنان بارکزي، حافظ الپوري او حمزه بابا نومونه د یادولو وړ دي. دوئ نه یوازې صوفیان او عارفان تیر شوي دي بلکې د پښتو ادب بڼ یې هم په خپلو صوفیانه اشعارو سره رنګین کړی او ځانګړې ښکلا یې ورته بښلې ده. زموږ په هیواد کې همدا اوس د چشتیه، قادریه او نقشبندیه عرفاني طریقو د پیروانو شمېر ډیر زیات دی؛ دوئ خپلې خانقاوې او د ذکر حلقې هم لري.
د ډیر ویاړ او خوشالۍ ځای دی چې په تصوف کې د لومړي ځل لپاره زموږ د هېواد تکړه لیکوال او څيړونکي، ښاغلي ولي الله ملکزي صاحب چې تر دې د مخه یې هم نور ډیرعلمي کتابونه او مقالې په پښتو ژبې لیکلي دي او پر څو بهرنیو ژبو بشپړ برلاسی لري. دا دی اوس یې د (تصوف، روحانیت او کږلیچونه) په نامه جامع، هر اړخېزه او پنډ کتاب لیکلی او تازه له چاپه راوتلې دی. که څه هم موږ په پښتو ژبه کې د تصوف اړوند ډیر کتابونه نه لرو او که لرو یې هم، نو دومره هر اړخیره او شامل نه دي لیکل شوي لکه څومره چې په دې کتاب کې یې بشپړ تفصیلات راغلي دي.
ښاغلي ملکزي صاحب د تصوف په اړه د معتبرو انګریزي، عربي، پښتو، فارسي او اردو آثارو او منابعو تر لوستلو وروسته موږ ته یو داسې په زړه پورې کتاب لیکلی او را ډالۍ کړی دی چې نه یوازې موږ او تاسو د تصوف د تعریف او پیدایښت د لاملونو سره آشنا کوي، بلکې د ده په کتاب کې داسې جالبه مطالب هم شته چې موږ ته د تصوف بېلا بېل اړخونه هم راپیژني؛ د بېلګې په توګه: تصوف د صوفیانو له نظره، د تصوف تدریجي پړاوونه، د تصوف ځانګړي اصطلاحات، د تصوف مقامونه، په تصوف کې د پیر او مرشد درجې او رتبې، له فسلفې سره د تصوف توپیر، په اسلامي نړۍ کې د تصوف ګڼ شمیر ډلې او همدا راز د سترو عرفاني شخصیتونو او څیرو پېژندنه او ژوند لیکونه.
د دې کتاب ارزښت:
ما دا علمي او تحقیقی اثر سر تر پایه ولوست او دې پایلې ته ورسېدلم چې:
۱. دا کتاب په پښتو ژبه کې لومړنی اثر دی چې د تصوف بېلا بېل اړخونه په کې څېړل شوي دي.
۲. کتاب په روانه او خوږه پښتو لیکل شوی دی، عبارتونه یې پیچلي نه دي او لوستونکی یې له لوستلو خوند اخلي.
۳. په دې اثر کې له مهمو او معتبرو آثارو او کتابونو څخه ګټه اخېستل شوې ده.
۴. د دې کتاب په لیکلو کې د علمي – تحقیقي منل شوي څېړندود او مېتودولوجۍ نه کار اخیستل شوی دی.
په پای کې فاضل شخصیت، ښاغلي ولي الله ملکزي صاحب ته د دې ارزښتناک اثر د لیکلو او چاپ ته د سپارلو مبارکي وایم او له لویه خدایه ورته د پښتو ژبې په چوپړ کې د لا زیاتو بریاوو هېله کوم.
په ډېر ادب او درنښت
د پرت ښار - لوېدېزه آسترالیا
د ۲۰۲۳ زیږدیز کال د جون د میا شتې ۱۷ نېټه
یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري.
ادرس یې دا دی: Wali Malakzay
مصاحبه کننده: انجنیر عبدالقادرمسعود
داکتر مسعوده قاضی وزیری شخصیت فرهیخته، ګرانمایه، مهربان و صمیمی، نویسنده ورزیده و پرکار با اندیشه های روشنګرانه و میهن دوستانه، شاعر نازک اندیش و شرین کلام شعر و ادب زبان دری-فارسی است.او توانسته است با قلم، دانش، فهم و ذکاوت خویش به وسیله آثار و اشعار ناب خود مشعل پر جلال شعر و ادب را فروزان نګهدارد. محترمه مسعوده قاضی وزیری در دیار غربت و مهاجرت و دوری از وطن با کار ها و فعالیت های مفید و پر ثمر در آثار پر بها و اشعار زیبای خود افکار و اندیشه های سالم، احساسات و عواطف انسانی خود را به طور آګاهانه، با احساس مسوولیت پاک وطنی و ملی که دارد درمورد وطنش، رنج و مصیبت های که امروز هموطنان ما دامنګیر آنست اظهار نموده است.
محترم نورالدین همسنګر نویسنده برجسته، سخنور آګاه، ادیب و شاعر مبتکر و شرین کلام در یکی از نوشته های خود در مورد شخصیت ادبی، سیاسی و اجتماعی داکتر مسعوده قاضی وزیری چنان میفرماید:
((.... داکتر مسعوده قاضی وزیری یکی از بانوان پرکار و سخت کوش با حضور فعال و گسترده در فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و غلبه بر دشواری های سنگین و نفسگیر زندگی توانسته است راه خود را بسوی دستیابی به آرزو های بزرگ انسانی باز نماید.
از آنجاییکه فشار های گونه گون اجتماعی برخاسته از جامعه ی سنتی و مرد محور بر طبع لطیف و روان حساس زنان رنجدیده کشور ما اثر ژرف و ناگوار گذاشته است، میتوان آنرا در رویکرد های حساسی و عاطفی زنان شاعر از جمله در سروده های بانو وزیری نیز به وضاحت مشاهده نمود.
یکی از مشخصه های بارز شعر او تبلور و بیان درد های توان سوز ناشی از مهاجرت، تنهایی و آواره گی و دوری از وطن است که در سخنان بسیاری از شاعران ما سایه افگنده است.
ازسوی دیگر درون مایه سروده های بانو وزیری مملو از تخیل عالی، مهربانی، آزادگی و گاهی هم بیم و امید های فراوانی است که شعرش را از دیگران متمایز می سازد.
درهمه داشته های وی بیان واقعیت های ملموس زندگی در قالب سروده های دلنشین با تازه گی های لازم جا گرفته است.
وقتی میگوید:
تو در من آتشی هستی فراموشت نخواهم کرد
به گلدانم گلی هستی فراموشت نخواهم کرد
و یا در سروده نیمایی:
گاه در اوج تمنای خیال
بر رخ خاطره ها
روی تو را میبینم
چه دلگیرم کرد گردش ثانیه ها
غربت خفته درین قافیه ها.
و یا هم
ای آسمان زیبا ،امشب دلم گرفته
از های و هوی دنیا، امشب دلم گرفته
امشب خیال دارم تا صبح گریه کردن
شرمنده ام خدایا امشب دلم گرفته
خون دل شکسته بر دیدگان نشسته
باید شود هویدا امشب دلم گرفته.
سکوی پروازش در هنر شعر پر پهنا و چشمه سار پر زلال سروده های دلکش او درکام علاقمندانش گورا باد.))
واقعن خدمات فراوان و روشنګرانه، مفید و مثمر داکتر مسعود قاضی وزیری در غنامندی و شګوفایی شعر، ادب و فرهنګ کشور ما قابل تمجید و ستایش است.
محترم دستګیر نایل نویسنده ګرانمایه، شاعر مستعد، مرد سخن و ادب و داستان نویس ورزیده در یکی از نوشته های خود در مورد شخصیت علمی و ادبی داکتر مسعود قاضی وزیری چنان میفرماید:
((...ډاکتر مسعوده قاضی وزیری، دختر قاضی عبدالرزاق و در یک خانواده ی روشنفکر دینی بدنیا امده است.تعلیمات ابتدایی و لیسه را در لیسه رابعه بلخی و دارالمعلمین سید جمال الدین به پایان رسانیده و تحصیلات عالی خود را در کشور های پاکستان ، هندوستان و ناروی در رشته ی ( روابط بین الملل ) ختم کرده است.به زبان های پشتو، فارسی، انگلیسی و نارویژی تسلط کامل دارد.
بانو وزیری، زن چند بعدی است.در نیم رخی، از فعالان نستوه و دایم الفعال فرهنگی، سیاسی و از مدافعان جدی حقوق زن در حلقات سیاسی فرهنگی کشور ما است.
و در نیم رخ دیگر، بانو وزیری شاعر و نویسنده ی متعهد هم است.شعر های بانو وزیری حاوی پیام های عاشقانه و حماسی و اخلاقی است.گزینه ای از سروده هایش زیر عنوان ( لاله ء سیاه) اقبال چاپ یافته اما به نسبت گرفتاری ها بقیه ئ نوشته ها و سروده هایش تا هنوز به زیور چاپ آراسته نشده است. بانو وزیری بیشتر در قالب های اوزان عروضی مانند غزل شعر می سراید و گاه هم به اوزان نیمایی طبع آزمایی کرده است. غزل های بانو وزیری از متانت، پختگی و صناعات بدیعی برخوردار است.ترکیب ها و استعاره های نو و بدیع در آثارش به فراوانی خوانده می شود.به این دو نمونه از اشعار او در وزن عروضی و نیمایی می بینیم که با چه پختگی و روانی احساس درونی خود را به تصویر کشیده است:
_ تو در من آتشی هستی که خاموشت نخواهم کرد به گلدانم گلی هستی فراموشت نخواهم کرد مرا جان تا بجان باشد ، به عشقت کوهِ سنگینم تو ای شهزاده ی عشقم ، سیه پوشت نخواهم کرد
این هم نمونه ای از شعر آزاد نیمایی او:
_ گاه در اوج تمنای خیال بر رخ خاطره ها،
روی تو را می بینم
و چه دلگیرم کرد ، گردش ثانیه ها
غربت خفته در این قافیه ها ،
سایه هایی که جدا افتادند
اشک هایی که در ان حسرت سرد ؛
ساده جان می دادند....
برای بانو وزیری پیروزی های بیشتر آرزو می کنم.))
به خاطری معرفی و شناخت بیشتر و بهتر محترمه داکتر مسعوده قاضی وزیری توجه شما عزیزان، دوستان و علاقمندان علم، شعر و ادب را به این ګفت و شنود جلب مینمایم.
محترمه داکتر قاضی وزیری سلام های مرا بپذیرید،اجازه دهید پرسشهای خود را آغاز نمایم.
محترم انجنیر عبدالقادرمسعود نخست از همه درود و سلام خود را خدمت شما دوست عزیز و بزرګوار و همه دوستان و علاقمندان تقدیم میدارم. از شما سپاسګزارم، بفرمایید من در خدمتم.
مسعود: محترمه داکتر مسعوده قاضی وزیری نظر به شناختی که از شما دارم، شما در دنیای علم، ادب، شعر و شاعری به حیث ادیب آگاه، شاعر با استعداد و ورزید معرفی هستید. بگذار یک بار دیگر هموطنان ما در داخل و خارج از سرزمین باستانی و مدنیت پرورما با شخصیت علمی، ادبی و هنری شما بیشتر آشنا شوند.
پس مهربانی نموده در مورد زندگی علمی، هنری، ادبی، فرهنگی و شخصی خود به طور مختصر معلومات ارایه نماید.
مسعوده وزیری: مسعوده قاضی ، فرزند عبدالرزاق قاضی در یک خانواده ی متدین و روشنفکر دیده به جهان کشوده ام. تحصیلات ابتدایی و عالی را در لیسه ی رابعه بلخی و عالی را در دارالمعلمین سید جمال الدین افغانی به پایان رسانیده ام.پس از فراغت به حیث اموزگار و اندکی بعد مدیر لیسه ی عالی ابوالقاسم فردوسی شدم.در کنار خدمات تعلیمی و اموزشی برای نسل جوان کشور ، در صف جنبش ازادی بخش زنان برای تحقق دموکراسی و عدالت اجتماعی و بویژه حقوق زنان بمبارزه اغاز کردم. در سال های پسین که جنگ های تنظیمی در افغانستان اغاز شد، خانه ی ما هدف راکت های دشمن قرار گرفت و با خانواده ام به پاکستان مهاجر شدم. در شرایط دشوار مهاجرت هم آرام و بی تفاوت نه نشسته به غرض کمک به مهاجران افغان وظایف متعددی را به دوش گرفتم.
مسعود: محترمه مسعوده قاضی وزیری! شما که برای اولین بار به ژانر های علمی و ادبی دسترسی پیدا کردید، چگونه متوجه استعداد خود شدید و به هنر شعر و شاعری روی آوردید، مشوق شما کی بود، و کدام انگیزه باعث شد که به شعر گفتن آغاز نمودید؟
مسعوده وزیری: استعداد ها در شرایط خاص و در زمینه های خاص بطور خودی ظهور می کنند.و پرورش می یابند.استعداد کسبی نیست، ذاتی ، درونی و در فطرت ادمی نهفته است.انگیزه ء شعر گفتن هم یک احساس درونی و با در نظر داشت شرایط و تاثیر پذیر از اوضاع اجتماعی و زنده گی روزانه ی آدمی است.استعداد شعر سرودن در همه انسان ها نیست و از راه کسب علم و کمالات بدست نمی اید، بلکه فطری و ذاتی است.بسیار آدم های تحصیلکرده و اکادمیک هم نتوانسته اند به زور کلمات و دانستن قاعده های زبان، شعر بسرایند.برخی افراد نیمه سواد و بیسواد هم توانسته اند شعر بگویند بدون انکه تحصیل علم شعر را کرده باشند.( بانو سمنبوی هراتی) یک زن بیسواد بود شعر هایش را دیگران در کتابچه اش می نوشتند.صوفی عشقری هم تحصیلات مدرسه ای داشت و اما شعر های بلندی سروده است.علامه صلاح الدین سلجوقی بیدل شناس مشهور، بسیار کوشید شعر بسراید اما توفیق نیافت.
مسعود: نظریه پردازان ادبی، شاعران و منتقدان، تعریفهای گوناگون و بی شماری از «شعر» ارایه داده اند. شما چطور شعر را تعریف مینماید و به نظر شما شعر خوب چیست؟ و شاعر خوب کیست؟
مسعوده وزیری: شعر، تعریف مشخصی ندارد.در تعریف شعر دید گاههای متفاوت وجود دارد.بره اند شعر، احساس دل است و انچه از دل بر خیزد، لاجرم بر دل نشیند.ملک الشعراء بهار گفته است ( شعر ان باشد که خیزد بر دل و جوشد به لب // باز بر دل ها نشیند هر کجا گوشی شنفت ) برخی هم گویند که شعر بیان درد ها و حقایق بیرونی اند توسط احساس درونی و با کلمات موزون گفته میشود.بشرط انکه تصاویر شاعرانه داشته باشد و پیامی را القا کند.« شکسپیر» شاعر انگلیسی گفته است : ( شعر بدون پیام، به سیب سرخی میماند که درونش را کرم خورده باشد) یعنی شعر انست که از خود پیامی داشته باشد.این سخن در تمام هنر ها مصداق دارد.قدما، در شعر عناصر خیال، قافیه و وزن را الزامی میدانند. (نظامی عروضی سمرقندی ) در کتاب چهار مقاله می گوید که شعر عبارت از سخن موزون، ُمقفی و ُمخِیل است » یعنی عناصر خیال و وزن و قافیه از ارکان مهم شعر است.سخن دوکتور زیار هم دقیق است که زبان در شعر یک عنصر هم است.همه می دانند که ادبیات و از جمله شعر، یک هنر زبانی است.که بوسیله ی زبان بیان می شود.پس زبان هم یک از ارکان مهم شعر است.
مسعود: شما با استناد سخنان نویسندګان بزرگ، در شعر الهام، خیالات، احساسات و تصاویر عاطفی را چگونه ارزیابی مینماید؟ به نظر شما سرایدن و نوشتن شعر الهام است و یا ریاضت و تجربه انسانی؟
مسعوده وزیری: در شعر سرودن،« الهام» نقش اساسی را دارد.الهام مانند وحی در شعر است همانطور که « وحی» به پیامبران است الهام هم مایه ی اصلی شاعر است.پس از الهام، عناصر خیال( تشبیه، استعاره، تمثیل ،کنایه و مانند این ها) نقش مهم را دارند.بدون رعاین این عناصر، شعر نیست، بلکه یک نثر است.این تصاویر خیال است که شعر را غنا می بخشد و بکمال می رساند.لذا شعر، هم حاصل الهام است و هم حاصل تجربه های انسان است.
مسعود: شما در سرودن شعر مناظر و تصویر سازی را چگونه ارزیابی مینماید؟ تفاوت میان تصویر و مناظر ذهنی و عینی در چه است؟
مسعوده وزیری: شعر، یعنی بیان احساس با تصاویر شاعرانه و خیال انگیز. بدون این عناصر، شعر معنا پیدا نمی کند.
مسعود: خانم مسعوده وزیری! درمورد غزل که از کهن ترین و شور انگیز ترین قالبهای زبان دری- پارسی است چگونه می اندیشید؟ تفاوت میان غزل سنتی و غزل تصویری در چه است؟
مسعوده وزیری: غزل، یکی از ژانر های مهم و زیبای شعر است.برای همین است که حتا شاعران قصیده سرا و مثنوی سرایان بزرگی چون ناصر خسرو و مولانا هم غزل سروده اند.دیوان کبیر شمس مولانا از گنجینه های بزرگ غزل در ادب فارسی است که هم عرفانی و هم فلسفی وهم عاشقانه است. غزل ها همه اش پر از تصاویر هنری و شاعرانه اند میان غزل سنتی و غزل امروز جز از موتیف های امروزی و دیروزی و صور خیال شاعر دیگر فرقی ندارند.تفاوت شعر امروز با شعر کلاسیک از لحاظ محتوی فقط در اوزان است.شعر کلاسیک تابع اوزان عروضی است.اما شعر امروز از قید اوزان عروضی ازاد است.دلیل اش این است که شاعر نوگرا می خواهد خود را از قید اوزان ازاد کند و هر انچه دلش می خواهد بگوید.تصاویر هنری شعر کلاسیک با تصاویر امروز در جاهایی فرق دارد. چون پدیده های امروزی فرق دارند.و تغییر کرده اند.وقتی فروغ فرخزاد در مصرعی میگوید: ( در اتاقی که به اندازه ی یک تنهایی است ) اگر می گفت به اندازه ی یک هکتار زمین است و یا ده متر مربع است، سخن، شاعرانه با صور خیال نمی شد.مگر تنهایی را میتوان اندازه کرد؟ مگر شاعر لایتناهی بودن را به « تنهایی» تشبیه کرده است.
مسعود: محترمه مسعوده وزیری! تفاوت میان شعر سپید، نو، آزاد و کلاسیک را چگونه ارزیابی مینماید؟ مهربانی نموده در مورد پیدایش و ظهور این اشعار معلومات ارایه نماید.
مسعوده وزیری: شعر سپید یا نو را « نیما یوسیج» شاعر ایرانی بنیاد گذاشت.نیما هم از شعر های ازاد اروپایی ها مانند فرانسوی و انگلیسی و ... اموخت و به ایران تعمیم بخشید.من، هم شعر در اوزان عروضی و کلاسیک سروده ام.
مسعود: مرحوم کاظم شیدا شاعر زبان پشتو میفرماید
مضمون د شعر لکه پیکر وي + رنګین الفاظ یې رخت او زیور وي
ورته ضرور دي دا دواړه څیزه + پیکر که هر څومره دلربا تر وي
خانم مسعوده وزیری! شما در شعر و شاعری محتوا، پیام، مضمون، عشق، محبت و زیبایی را چگونه ارزیابی مینماید؟
مسعوده وزیری: شعر همیشه با زیبایی، عشق، احساس و عاطفه همراه بوده است. عشق در هر بُعد ان چه میهنی باشد و چه عشق حقیقی و خانواده گی و فرزندان و دیگران.شعر در قالب لفظ، بیانگر معنا است. بقول بیدل : بدون لفظ محال است جلوه ی معنی // همان به کسوت اسما ببین مسما را شکل بیرونی شعر، لفظ است و شکل درونی ان معنی.تا لفظ ظاهر نشود، معنی جلوه گر نمی شود.
مسعود: به نظر شما تفاوت شعر با نثر در چه چیزی است؟ در بیداری و روشنگری ذهنیت مردم، شعر نقش و رول اثر گزار دارد و یا نثر ؟ آيا شما هم آثار منثور دارید و اگر دارید آنرا معرفی نماید.
مسعوده وزیری: تفاوت شعر با نثر، مشخص است.شعر با الهام، احساس، عاطفه و صور خیال سرو کار دارد.و نثر، سخن اشکار است در قید الفاظ. شعر در بیداری ذهن ها، و احساسات شنونده و توده ها تاثیر شگرفی دارد.تجربه نشان داده است که تاثیر شعر بر شعور و اگاهی و عواطف مردم تا چه حد اثر گذار بوده است.وقتی در اجتماع مردم، تظاهرات و گرد همایی ها شعری دلنشین و تحریک کننده خوانده شود می بینیم که بیشتر از بیانیه ها وسخنرانی های اتشین اثر می گذارد
مسعود: محترمه مسعوده وزیری! درمورد سبک و مکتبهای ادبي چگونه می اندیشید؟ هر شاعر از یک سبک و مکتب خاص ادبی پیــروی میکنـــد شما در انتخاب اشعار تان از کدام سبک و مکتب ادبی استفاده مینماید؟
مسعوده وزیری: در باره ی سبک های ادبی نظر دادن بگمانم فکر باطل و بی معنی است. سبک ادبی عبارت است از روش، طرز بیان و سلیقه ها و موتیف ها و مفاهیم خاص یک دسته از شاعران که مشخصات خودش را دارد.مثلا در سبک خراسانی بیان احساسات میهن دوستی، ازادی خواهی و رزم جویانه و مفاهیمی از این دست کار گرفته می شود.شاهنامه فردوسی نمونه ی کامل این سبک است.در سبک عراقی بیشتر مفاهیم فلسفی، عرفانی، اخلاقی و تربیتی بیان میشود و از کار برد این مفاهیم فهمیده میشود که شعر در سبک عراقی سروده شده است. اثار مولانا،سنایی ،حافظ وسعدی نمونه های انست.
مسعود: به نظر شما سمبول در زبان، ادب و شعر چه تعریف دارد، تفاوت میان سمبول های اشعار کلاسیک و معاصر در چه است؟
مسعوده وزیری: سیمبول، در شعر یک نماد است، یک نوع بیان پیچیده و تامل پذیر است که از طریق قرینه ها فهم معنی می شود. مثلا ( لاله) در شعر اقبال لاهوری سیمبول ازادی و ازاده گی است ( ابله، ) در شعر بیدل، نماد رنج و سختی کشیدن ها است و ( آیینه) نماد یا سیمبول دل است ، سیمبول تجلی نور خداست که در دل انسان جلوه گر میشود.همچنان نماد خود بینی، غرور و تکبر است.( ای ایینه منزلت مبارک باشد // کن جلوه مقابلت، مبارک باشد // امد زسفر کسی که دل با او بود // بیدل دلت اکنون مبارک باشد ) داستان « پاد شاه و کنیزک» در مثنوی معنوی،شاه و کنیز دو سیمبول از «روح» و « نفس» آدمی است.که در واقع « نقد حال» ما انسان ها را بیان کرده است.
مسعود: شما در مورد پیوند شعر و فلسفه و شاعران فلسفی چګونه می اندیشید؟ مهربانی نموده از شاعران مشهور زبانهای پشتو و دری- پارسی و اشعار برګزیده ای شان درین عرصه نام ببرید.
مسعوده وزیری: فلسفه با شعر رابطه ی گسست نا پذیری دارد.در شعر بسیاری از شاعران سایه روشن هایی از فلسفه را می توان دید.اشعار مولانا و ناصر خسرو و سنایی و رحمان بابا و خوشحال خان ختک نمونه های ان را میتوان دید.
مسعود: به نظر شما تعریف اسطوره در ادب و شعر چیست؟ تفاوت میان اسطوره و سمبول را چگونه ارزیابی مینماید؟ مهربانی نموده از آثار ادیبان و شاعران مشهور و معروف زبانهای پشتو و دری- پارسی درین عرصه نام ببرید.
مسعوده وزیری: اسطوره، قصه ها و روایات کهن و قهرمانی های شخصیت ها عینی و یا ذهنی در میان مردم است. که بتاریخ پیوسته اما در ذهن ها باقی مانده اند.اسطوره ی « سیزیف» در قصه های کهن یو نانی ها و « خشم آشیل» اسطوره ی (توفان نوح) در ادیان ابراهیمی و اسطوره ی ( رستم) در شاهنامه فردوسی از اساطیر مهم تاریخ اند.هر قوم و ملتی در طول تاریخ حیات برای زنده نگهداشتن هویت خود اسطوره سازی می کنند.یکی اسطوره ی مبارزات ازادی بخش می شود و دیگری اسطوره ی فرهنگ و هنر .در افغانستان قرن بیستم و بیست و یکم نیز مردم و هر قوم اسطوره هایی برای خود ساخته اند.حال انکه این اسطوره ها برای مردم و قوم دیگر اسطوره شناخته نشده است.مثال هایش بسیار روشن است و نیازی به نام بردن ندارد.
مسعود: در ادبیات پشتو و دری - پارسی اشعار حماسی و اشعار تراژدی را چگونه ارزیابی مینماید، به نظر شما کدام شعرا درین قسمت زیاتر درخشیده اند؟ لطف نموده نمونه از کلام آنها را بنویسد.
مسعوده وزیری: مهم ترین اشعار حماسی را در شاهنامه ی فردوسی می توان خواند.شاهنامه تراژدی های فراوانی هم دارد که در زبان ها همیشه جاری است.کشتن( سیاوش) بدست افراسیاب و (سهراب) بدست رستم یکی از ان تراژدی ها اند.
مسعود: امیرخسرو دهلوی شعر را به عروس تشبیه کرده و نغمه را زیور آن دانسته است. آنها میفرمایند:
نظم را حاصل عروسی دان و نغمه زیورش
نیست بی عیب اگرعروس خوب بی زیور بود
شما در مورد رابطه میان شعر و موسیقی و تاثیر آنها بالای یکدیگر چگونه می اندیشید.
مسعوده وزیری: امیر خسرو درست گفته است که شعر « عروس» سخن و زبان است.زیرا زیبایی هر زبان در شعر ان زبانست.
مسعود: اشعار تصوفی و عرفانی را چګونه ارزیابی مینماید؟ مهربانی نموده نمونه های از اشعار تصوفی و عرفانی شاعران مشهور و معروف زبان های پشتو و دری را با ما شریک سازید.
مسعوده وزیری: اشعار عرفانی و تصوفی حاصل شرایط ان زمان است.عرفان، پل وصلی است میان اهل فقه و حدیث و مکتب و دانش ان زمان عرفان کوشید تا مدرسه و مدرنیته را باهم اشتی بدهد و راه رسیدن به حقیقت را اسان بسازد.مانند مذهب سختگیر و تعبدی نباشد.زیرا فقه و حدیث با دانش همان عصر در تقابل بودند.این پل اشتی پذیری و همدیگر پذیری را عرفان بنیاد گذاشت.تا انسان ها مسالمت و در صلح و اشتی زنده گی کنند.اثار سنایی و مولوی و حافظ و رحمان بابا و پیر روشان ،نمونه ی کامل این مدعا است.
مسعود: تعدادی از پژوهشگران برین عقیده اند که حضرت ابوالمعانی بیدل در شناخت عرفان و معنویت از جمله ادیبان و شاعرانی است که با آثاری مفید و توانای خود نقش برازنده ومثمری به جا گذاشته است. شما درین مورد چگونه می اندیشید؟
مسعوده وزیری: میرزا عبدالقادر بیدل، از شاعران و عارفان طراز اول شعر و ادب زبان فارسی است. بیدل در سبک هندی، خود صاحب یک مکتب است که صد ها شاعر پس از بیدل از مکتب او پیروی کرده اند.( صور خیال) در شعر بیدل ، از جمله مفهوم ( ابهام) نسبت به هر شاعر فارسی زبان برازنده تر و پیچیده تر است. به همین سبب است که بسیاری ها بیدل را شاعر مشکل پسند دانسته اند. خود بیدل نیز اشعار خود را بلند مرتبت تر از دیگران گفته و درک معنی شعر او را « سهلِ ممتنع» خوانده اند.بیدل گوید: _ ز فرق تا قدم افسون حیرتی، بیدل // کسی چه شرح دهد معنی مگوی تو را _ اگر ز ملک عدم تا وجود، فهم گماری // به جز کلام تو بیدل، دگر کلام نباشد
مسعود: مهربانی نموده از کارکرد های علمی، ادبی، هنری، سیاسی و اجتماعی تان و از تقدیر نامه هایتان که از جانب ارگانهان معتبر و خدمتگزاران علم، ادب و فرهنگ بدست آورده اید نام ببرید؟
مسعوده وزیری: فعالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی من : در شرایط مهاجرت هم من بیکار نه نشستم و به کار های خدما تی و اجتماعی زیادی مصروف شدم.
-کارمند منیجر موسسه ی دبلیو اف پی ( پروگرام جهانی مواد غذایی پاکستان ) بودم.
-دفتر ( انجیو) بنام پروگرام تعلیمی و تربیتی برای زنان مهاجر افغان ایجاد کردم
-ایجاد پروژه ء بوریا بافی برای زنان در ولایت خوست.
-ایجاد پروژه ء توزیع تخم های اصلاح شده در ولایات بغلان و جلال اباد.
-توزیع کمک های خیریه از طریق نهاد خدمت گذاران کابل که ریاست زنان انرا بدوش داشتم.
-ایجاد شبکه های نشراتی رادیو برای اولین بار به زبان های دری و پشتو در شهر ( اسلو) پایتخت ناروی زیر پوشش نشراتی در کشور های سکندناوی و دهها نهاد خیریه و کمک رسانی دیگر.که در این مختصر نمی گنجد.
-در سال 1397 کاندید مستقل حزب متحد ملی افغانستان و مردم ولایت کابل در دوره ء 17 شورای ملی بودم که در اثر تقلب های گسترده حکومت به پار لمان راه یافته نتوانستم.
-در سال 2015 به حیث مشاور حقوق بشر وزارت داخله ایفای وظیفه کردم.
-به مدت دهسال کارمند دیپلوماتیک اتحادیه ی اروپا و منحیث مسوول تیم نظارتی در کشور های اسیای میانه کار کردم. در کنار خدمات ، تحصیلات خود را نیز در جریان مهاجرت در کشور های پاکستان، هندوستان و ناروی در رشته ی ( اصول روابط بین الملل) تا سطح دوکتورا به پایان رسانیدم.به زبان های پشتو، دری، اردو وانگلیسی و نارویژی تسلط کامل دارم. افزود بر این وظایف و خدمات یاد شده، با قلم و اندیشه و فرهنگ هم سرو کار داشتم.شعر های حماسی اجتماعی و عاشقانهء فراوانی سروده ام.که تعداد ان به بیش از هزار قطعه می رسد.اما بدلیل دشواری هایی که فرا راهم بود نتوانستم انها را به زیور چاپ بیارایم.تنها یک دفتر شعرم بنام ( لاله ء سیاه ) با تیراژ یک هزار نسخه اقبال چاپ یافته است.این هم چند نمونه از اشعارم خدمت تان تقدیم می کنم: + تو در من آتشی هستی که، خاموشت نخواهم کرد // به گلدانم گلی هستی، فراموشت نخواهم کرد
مرا جان تا به تن باشد، به عشقت کوهِ سنگینم // تو ای شهزاده ی عشقم، سیه پوشت نخواهم کرد
چنان رشکی به دل دارم که هر جنبنده ی اطراف // به جز خود هیچ موجودی را، هما غوشت نخواهم کرد
++ شعری هم در اوزان نیمایی ( آزاد)
گاه در اوج تمنای خیال // بر رُخ خاطره ها، روی تو را می بینم و چه دلگیرم کرد // گردشِ ثانیه ها // غربت خفته در این قافیه ها سایه هایی که جدا افتادند // اشک هایی که در ان حسرتِ سرد ساده، جان می دادند. // کاش دنیای تو را می دیدم // مگر انجا که تویی // با همان کلبه ی درویشی مان فرقش چیست ؟ // کاش چشمان تو را // تا ببینیم تو چه دیدی و گذشتی از عشق // کاش دنیای تو را می دیدم !
غزلی هم در اوزان عروضی ( کلاسیک) ای اسمان زیبا، امشب دلم گرفته // از های و هوی دنیا، امشب دلم گرفته یک سینه غرقِ مستی، دارد هوای باران // از این خرابِ رسوا، امشب دلم گرفته امشب خیال دارم، تا صبح گریه کردن // شرمنده ام خدایا! امشب دلم گرفته خونِ دلِ شکسته، بر دیده گان نشسته // باید شود هویدا، امشب دلم گرفته ساقی عجب صفایی دارد پیاله ی تو // ُپر کن بجانِ مولا ، امشب دلم گرفته گفتی خیال بس کن، فرامیشت، متین است // فردا به چشم، اما؛ امشب دلم گرفته
طی سال های اخیر کتاب دیگری زیر عنوان ( اصول روابط بیت الدول) دارم که آماده ی چاپ است.متاهل هستم سه دختر و یک پسر دارم که پسرم افسر ارتش ناروی است دو دخترم دکتر اند و یکی ان هنوز محصل است.
مسعود: محترمه مسعوده وزیری! در باره تعهد، رسالت و مسؤولیت در ادبیات و هنر های گوناگون چگونه می اندیشید؟ شما منحیث چهره سیاسی، علمی، ادبي و فرهنگی تعهد، رسالت و مسووُلیت یک هنرمند، ادیب، شاعر و نویسنده را در دنیای علم، ادب و هنر چگونه ارزیابی مینماید؟
مسعوده وزیری: یکی از وظایف مبرم شاعر، سیاست مدار و نویسنده و فعال سیاسی متعهد بودن به مردم و کشور خود است.شاعر بدون رسالتمندی، شاعر نیست، یک ناظم و مداح است.و مرا فقر، رنج و ستم های فراوانی که نظام های حاکم در جامعه ی ما روا داشته اند، به عرصه ی سیاست کشانیده است.تا برای تحقق ازادی، عدالت اجتماعی و تامین حق شهروندی مبارزه کنم.راه نجات مردم خود از این نا هنجاری ها ، رنج ها و بیعدالتی ها را در اتحاد و همبستگی مردم و دفاع جانانه از حق مشروع انها می دانم.بدون مبارزه و همبستگی ملیونی مردم راه نجاتی وجود ندارد .بیدل میگوید: از فلک بی ناله، کامِ دل نمی آید بیرون // شهد خواهی اتشی زن، خانه ء زنبور را .
مسعود: خانم مسعوده وزیری! در اوضاع و احوالی که کشور در آتش جنگ و تروریسم میسوزد و در حالی که تقابل باورها و اندیشه ها و نفاقهای قومی و زبانی و مذهبی - که قربانیان زیادی گرفته است – بیداد میکند، پیام تان به حیث یک شخصیت با احساس، وطندوست، سیاسی، علمی و ادبی به هم میهنان ما و به خصوص به سیاسیون، نویسندگان، ادیبان، شاعران و علاقمندان و دوستداران علم، ادب و فرهنگ چه است؟
مسعوده وزیری: دوست گرامی آقای مسعود!
گرچه محتوی پرسش شما یک بحث کلان است!
درحد توان کوشش میکنم چند سطری به طور خلاصه بنویسم.
- اوضاع واحوال هر کشوری از لحاظ ژئو پولوتیک در شرایط مختلف ودر زمان مختلف با در نظر داشت سنتهای جامعه ،فرهنگ ،ومذهب، سیاست ،اقتصاد وسنت گرائی فرق میکند.
اما در کشور عزیز ما افغانستان از سال های متمادی خاصتآ در پنج دهه اخیر روشنفکران واهل فرهنگ وسیاسیون گرایش های چپ افراطی و راست افراطی در پهلو ی هم و در هم بودن با جنبش های ملی و دموکراتیک تا ساختار یک جمهوری دموکراتیک تلاش کردند.که همیشه در طوفان سیلاب های گل آلود مذهبی به کمک کشور های همسایه با موجودیت فقر، و بی سوادی که یک اصل جرم و جنایت است. برای منافع کشور های شان با استفاده از دو اصل فوق الذکر جامعه مذهبی و سنت گرا ما را از لحاظ تبعیضات طبقاتی، جنسیتی، و مذهبی به جزایر و فرقه های سیاسی و با استفاده از دین و مذهب علاوه بر اینکه تجزیه درونی ملیت های با هم برادر نمودند تا بتوانند از این فرمول در حفظ منافع کشور های خود بر کشور ما سلطه ء استبداد و استعمار را محکم نمایند.
در کشور در نخست بر فرهنگ ما و بعد بر اقتصاد ما حمله کردند و آهسته، آهسته طی بیشتر از نیم قرن غلامان حلق به گوش را با استفاده از سلاح برنده دین و مذهب (از شروع حکومت شاه امان الله غازی ) سرمایه گذاری نمودند از ایشان در طیف سیاست رهبران سیاسی ساختند. و بعد از مسلح کردن آنها ایشان را بنام جهاد به مفهموم اینکه اسلام در خطر است و افغانستان یک جامعه ( کفری ) است در گرایش های مذهبی و ملیتی از یک بی سواد در دسته های مذهبی و ملیتی رهبر ساخته و در برابر ملت بیچاره و بخشی سیاسیون و فرهنگیان و جنبش های ملی و دموکراتیک بنام جهاد خون ریختند و برای تحکیم قدرت های شان از هیچ نوع ظلم و استبداد تا تجاوز بر زنان و کودکان و حریم کشور ما دریغ نکردند.
اما در موضع خودم که شما مرا منحیث یک شاعر ،نویسنده، ادیب، و سیاستمدار قلمداد کرده اید. بزرگ منشی نموده اید از شما سپاسگذارم چه من تا هنوز من خود را در آن جای مقدس عالمانه، فرهنگی و سیاسی نمیبینم براینکه راه دور و درازی در بیش رو برای انجام بسا وظایف و رسالت تاریخی در پیش رو دارم.
موضع من در قبال کشورم در مبارزات من در محوطه مکتب سیاسی ام در یک خط صرا ط ا لمستقیم و سائر سازمان های اجتماعی و جامعه مدنی کاملآ روشن بوده که هدفم خدمت به خلق زحمت کش و رنجدیده افغانستان است.
- و پیام من برای ملت رنجدیده افغانستان و هم برای فرهنگیان سیاسیون روشنفکران و جامعه مدنی با حفظ حرمت این است،که جز اتحاد و همبستگی این نهاد ها و تربیه ای نسل جوان از راه آموزش و پرورش تا سرحد انفرادی برای به پیروزی رسانیدن حاکمیت قانون و مردم سالاری علیه یک اجتماع بی قانون راه دگری وجود ندارد . ما رژیم های فرمایشی و برونی و غلامان را طی تاریخ کشور تجربه کرده و آزموده ایم.
که آزموده را آزمودن خطا و جفا و خیانت است. چونه دود و آتش با آب سرد خاموش میشود مردم زخمی و وطن سرفراز را دگر نباید بگذاریم با افتخاراتش بمیرد و به زباله دان تاریخ سپرده شود، این اتحاد و همبستگی است که مارا به منزل مقصود میرساند. این وظیفه و رسالت همه فرهنگیان، سیاسیون ،و روشنفکران و جامعه مدنی است که با سلاح قلم برای آگاهی دهی قشر جوان روشنفکر سرمایه گذاری و خدمت نمائيم.
مهمتر از همه این رسالت تاریخی همه ای ما خاصتآ روشنفکران که در خارج از کشور که زیر آتش خون پاره و تحت سلطه یک اجتماع بی قانون نیستند، و از هرگونه آزادی های سمعی و بصری و تظاهرات تا دموکراسی های فردی، اجتماعی و حقوقی برخوردار و در اختیار دارند استفاده کرد.
- راه معرفت و پرورش من در نخست فامیلم استادان و بعد آن مکتب سیاسی ام بوده که که در آن پرورش و آموزش دیده و تا هم اکنون افتخار آنرا دارم.
در بالاتر از توان خود با پای ایستاده به خود چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور که آنرا کافی نمیدانم از لحاظ مادی و معنوی در خدمت مردم خود بوده ام.
با حرمت فراوان: انجنیر عبدالقادر مسعود
مهمې مقالې
میرعنایت الله سادات
مدتهاست که سلسلۀ از اظهارات ناشیانه پیرامون محل پیدایش و رشد زبان دری در رسانه های اجتماعی انعکاس میآبد.ازآنجائیکه توجه به زبان و فرهنگ ، همچنان محافظت هردوی آن جهت ارث گذاری برای نسل های آینده ، وظیفۀ هر انسان است. این قلم لازم می بیند تا مطالب ذیل را بخاطرروشن شدن واقعیت ها ، توأم با ارائۀ یک سلسله مستندات تقدیم نماید.
خوانندگان این نوشته ، حتما" ازطریق رسانه ها آگاهی یافته اند که بعضی بی خبران با بکاربرد نام " زبان دری " موافق نبوده وبکاربرد آنرا جزء از"توطئه"های رژیم شاهی دراواسط قرن بیستم میدانند. آنها ادعا مینمایند که فارسی نام زبان ما بوده ونمی بائیست نام کتب درسی ازفارسی به دری تغیر میکرد. همچنان ازاعضای لویه جرگۀ قانون اساسی سال 1964 انتقاد مینمایند که چرا اصطلاح زبان دری را در قانون اساسی افغانستان مندرج ساخته اند.این منتقدین استدلال مینمایند که قبل ازین تغیرات ، دولتهای افغانستان همیشه کلمۀ " فارسی" را بکار می گرفتند وهیچگاه اصطلاح " دری " را استعمال ننموده اند .
با بکاربرد چنین استدلال معلوم نیست که هدف آنها چیست ؟ آیا آنها ازتاریخ زبان خود بی خبرند ویا قصدا" با چنین دلایل ، به زیرساخت فرهنگ خود صدمه زده وازحقایق چشم پوشی مینمایند ؟.
هنوز سرودن شعردری درسرزمین فارس رایج نشده وشاعری در آن خطه ظهور نکرده بود که درزبان دری افغانستان طی نیمۀ اول قرن سوم هجری ، شعرای چون حنظلۀ بادغیسی ، عباسی مروزی وابوحفص صفدی با رسم الخط نوین زبان دری ظهورکردند. همچنان مادر شعر دری ( رابعۀ بلخی) درنیمۀ نخست سدۀ چهارم هجری (مطابق 943- 914 م) با اشعارجذابش دربلخ سربلند کرد.همین طور مقارن به آن عصروزمان ، می توان ازین شعرای بزرگ دری دربلخ نام برد:
- ناصرخسروکه دراخیر قرن چهارم وشروع قرن پنجم هجری می زیست.
- ابوشکوربلخی یکی از شعرای نامدارقرن چهارم هجری است.
- دقیقی بلخی شاعر معروف قرن چهارم هجری میباشد.
- عنصری بلخی که در اواخرقرن چهارم وشروع قرن پنجم زندگی داشت.
دردورۀ غزنویان " شهرغزنه که یک کانون ادب دری درآسیای وسطی بود ، شعرای چون عنصری ، فرخی ، سنائی ، مسعود سعد ، ابوالفرج وسید حسن غزنوی را درخود می پرورید ".(1)
تأثیر تمدن غزنه درپرورش ، اعتلا وتوسعۀ زبان دری بسیاربزرگ است. دردربارسلطان محمودغزنوی چهارصد ادیب وشاعری که مقام عالی آنها درشعروادب تثبیت شده بود. مورد تفقد سلطان قرارگرفته وبه منزلت خاص برگزیده شده بودند. برخی از آنها مانند بیهقی ، منوچهری وفردوسی ازدوردست ها به آنجا روی آورده بودند.
ازولایت هرات شعراء ونویسندگانی زیادی دربوستان ادب دری قامت افراشته اند که خواجه عبدالله انصاری (381 - 396 قمری) و مولانا عبدالرحمن جامی درقرن پنجم هجری ممثل آنها میباشد
اما شعرای نامداراین زبان (دری) درسرزمین فارس چند قرن بعد سربلند کرده اند. مانند خواجه حافظ شیرازی که درسالهای 727-792 هجری قمری و همچنان حضرت سعدی که یکی از سرآمدان زبان دری است ، در سالهای 691- 585 هجری قمری در آن خطه میزیستند.
محقق توانای کشور داکترحیدرژوبل درمورد پیدایش زبان دری مینگارد که زبان دری قرنها قبل از ظهوراسلام درافغانستان وجود داشت. سپس این زبان به غرب کشوریعنی ایران امروزی انتشار یافت. (2)
محل پیدایش زبان دری درمنطقۀ تخار ، واقع درشمال افغانستان بود.. ازهمین جهت این زبان ابتداء به نام " تخاری" و سپس " دوهری " یاد میشد. تا بالاخره اسم " دری " را بخود گرفت .
وقتی که زبان دری درسرزمین افغانستان وماوراالنهرترویج یافته بود ، هنوزدرایران نظم ونثرادب دری وجود نداشت.تا اینکه انتشارزبان دری در ایران نیزبه یک ضرورت واقعی مبدل شد. زیرا زبان مروج آن سرزمین ، یعنی زبان پهلوی نتوانست که بالاثرعربی سازی دورۀ اموی ها (661- 750 م) در برابر زبان پختۀ عربی مقاومت کند. بناء" همگام با ترویج اسلام از مکالمه و نوشته خارج گردید .
اما زبان دری بخاطرقابلیت کافی ترجمه از عربی به دری ، در جایگاهش باقی ماند. سرانجام درعصرطاهریان ( 205 -259 هه ) زبان دری با رسم الخط عربی آرایش یافت . واضح است که با ترویج اسلام ، زبان عربی برزبان دری اثر گذاشت و شمارزیادی ازاصطلاحات و لغات عربی در زبان دری بکار گرفته شد. اما به کارگیری کلمات عربی درراه تکامل زبان دری مانعی را بوجود نیآورد. برعکس " اقتباس وزن وقافیه از شعرعربی ، کمک کرد که اشعار دری نیز مانند زبان عربی موزون و مقفی باشد". (3)
احمد علی کهزاد درین ارتباط تذکر میدهد : " زبان دری بعد از طی دورۀ نضج وقوام ادبی خویش درچهارقرن اول هجری درافغانستان ، بطرف سرحدات غربی آن انتشاریافته وزبان پهلوی را به مناطق غربی عقب زد و جای آن را اشغال کرد. به اصطلاح ملک الشعرا بهار بعد از تسلط سلجوقی ها برعراقین (الف) این معنی قوت یافت. یعنی زبان دری کمال انبساط یافت " (4) این انبساط با تسلط طغرل سلجوقی بر بغداد(1062م) بیشترشد. زیرا وزیر فاضل اوعبدالملک کندری دفاترکشورفارس را از عربی به دری برگرداند (5).
متأسفانه با وجود تمام این حقایق ، گروههای معین میکوشند که اصطلاح " فارسی " را جانشین کلمۀ " دری" بسازند ویا پس از هزار جاروجنجال آنرا " فارسی دری" بنامند. درحالیکه این زبان طوریکه در بالا به آن اشاره شد ، ابتداء دریکی از ولایت های شمال افغانستان بنام تخاربوجود آمد . بناء" باید کلمۀ دری منطبق با اصل پیدایش آن بکارگرفته شود. اگرایرانی ها این اصل را رعایت نکرده و مطابق میل خود زبان دری را نامگذاری مینمایند ، کار خود شان است .اما هموطنان ما باید به این مسئله از دید فرهنگ ملی خویش برخورد نمایند. همانطوریکه درین مقال روی محل پیدایش ، تاریخ وکیفیت زبان دری تآکید شد ، اینک برداشت شعرای بزرگ بالوسیلۀ سروده های زیبای شان درمورد زبان زیبای دری پیشکش میگردد. تا جای هیچگونه ابهام وسوُ تفاهم درمورد بکاربرد " زبان دری " باقی نماند .
چوعندلیب فصاحت فروشد ای حافظ
توقدر او به سخن گفتن دری بشکن
" حافظ "
زشعردلکش حافظ کسی بود آگاه
که لطف طبع وسخن گفتن دری داند
" حافظ "
هزاربلبل داستان سرای عاشق را
ببآید از توسخن گفتن دری آموخت
" سعدی"
قلم است این به دست سعدی دُر
یا هزار آستین دُر دری
" سعدی "
حضرت سعدی آنهایی را که به نظم دری کمتر علاقه میگیرند ، انتقاد مینماید :
چون در دو رستۀ دهانت
نظم سخن دری ندیدست
" سعدی "
کجا بیور(ب) از پهلوانی شمار
بود در زبان دری ده هزار
" فردوسی "
گزارنده (ج) را پیش بنشاندند
همه نامه بررودگی خواندند
بفرمود تا فارسی دری
بگفتند وکوتاه شد داوری
" فردوسی"
من آنم که درپای خوکان نریزم
مراین قیمتی دُر لفظ دری را
" ناصر خسرو"
به فرخنده فالی و نیک اختری
گشادم دَرگنج دُر دری
" عنصری"
شکرلله که ترا یافتم ای بحر سخا
از توصلت زمن اشعار با الفاظ دری
" سنائی "
از دو دیوانم به تازی و دری
یک هجا و فخش هرگز کس ندید
" انوری "
نظامی که نظم دری کار اوست
دری نظم کردن سزاوار اوست
" نظامی"
دل بدان یافتی از من که نیکو دانی خواند
مدحت خواجۀ آزاده به الفاظ دری
" فرخی "
پیوسته به الفاظ دری وصف توگویم
چون مدح خداوند به الفاظ حجازی
" جبلی"
گرچه مرا به شعرگویان جهان فخر آمدی
من در شعردری ، برروی شان نکشودمی
" قطران تبریزی"
دُر دری را ازقلم در رشتۀ جان کرده ام
پس باز بگشاده رهم برشاه وبالا ریخته
" خاقانی"
که شعردری شد زمن نامجو
از آن یافت شاعر و شعر آبرو
" ملک الشعرا بهار"
ملک الشعرا بهار متکی بر نقل قول یکی از روحانیون میسراید :
گفت پیغمبرکه دارند اهل فردوس برین
برزبان لفظ دری ، جای زبان مادری
بی گمان پس خازن فردوس ، فردوسی بود
که بوُد او بی شبهه ربع النوع گفتار دری
" ملک الشعرا بهار"
شاعران بر تو همی خوانند هردم آفرین
گه به الفاظ حجازی گه به الفاظ دری
" لامعی گرگانی"
بهانه هاست نماندن مرا و یک آن است
که است مردن من ، مردن زبان دری
" داکترمحمدی حمیدی شیرازی"
گرچه هندی درعذوبت (د) شکراست
طرزگفتار دری شیرین تر است
" اقبال لاهوری"
توضیحات :
الف - منظور از عراقین ، سرزمین آنوقت فارس میباشد که پس از تسلط اعراب ، منضم به عراق گردیده و به همین نام جزء قلمرواعراب شناخته شد.
ب - معنی بیور، عددی است معادل ده هزار
ج - گزارنده به معنی " پیام گزار" است
د - معنی عذوبت ، گوارا بودن (آب ، شراب وغیره ) است
موًخذات :
1- میرغلام محمد غبار" افغانستان در مسیر تاریخ " صفحۀ 14، مرکز نشراتی میوند، پیشاور (2001 م)
2- داکتر حیدرژوبل " تاریخ ادبیات افغانستان " مطبعۀ کابل ، سال 1336هه
3 - محمد محیط طباطبایی" دُر دری " صفحۀ 56 ، مجموعۀ مقالات ، مطبعۀ انتشارات کیهان ، تهران (1373م)
4 - احمد علی کهزاد " (1951م) " افغانستان و ایران " کنفرانس آقای کهزاد درموزۀ ایران باستان ، چاپخانۀ مظاهری ، تهران صفحۀ 33 - همچنان چاپ مطبعۀ دولتی کابل سال م1951
5 - میرغلام محمد غبار" افغانستان در مسیر تاریخ " صفحۀ 126 ، مرکز نشراتی میوند ، پیشاور- 2001 م
مصاحبه کننده: انجنیر عبدالقادرمسعود
داکتر مسعوده قاضی وزیری شخصیت فرهیخته، ګرانمایه، مهربان و صمیمی، نویسنده ورزیده و پرکار با اندیشه های روشنګرانه و میهن دوستانه، شاعر نازک اندیش و شرین کلام شعر و ادب زبان دری-فارسی است.او توانسته است با قلم، دانش، فهم و ذکاوت خویش به وسیله آثار و اشعار ناب خود مشعل پر جلال شعر و ادب را فروزان نګهدارد. محترمه مسعوده قاضی وزیری در دیار غربت و مهاجرت و دوری از وطن با کار ها و فعالیت های مفید و پر ثمر در آثار پر بها و اشعار زیبای خود افکار و اندیشه های سالم، احساسات و عواطف انسانی خود را به طور آګاهانه، با احساس مسوولیت پاک وطنی و ملی که دارد درمورد وطنش، رنج و مصیبت های که امروز هموطنان ما دامنګیر آنست اظهار نموده است.
محترم نورالدین همسنګر نویسنده برجسته، سخنور آګاه، ادیب و شاعر مبتکر و شرین کلام در یکی از نوشته های خود در مورد شخصیت ادبی، سیاسی و اجتماعی داکتر مسعوده قاضی وزیری چنان میفرماید:
((.... داکتر مسعوده قاضی وزیری یکی از بانوان پرکار و سخت کوش با حضور فعال و گسترده در فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و غلبه بر دشواری های سنگین و نفسگیر زندگی توانسته است راه خود را بسوی دستیابی به آرزو های بزرگ انسانی باز نماید.
از آنجاییکه فشار های گونه گون اجتماعی برخاسته از جامعه ی سنتی و مرد محور بر طبع لطیف و روان حساس زنان رنجدیده کشور ما اثر ژرف و ناگوار گذاشته است، میتوان آنرا در رویکرد های حساسی و عاطفی زنان شاعر از جمله در سروده های بانو وزیری نیز به وضاحت مشاهده نمود.
یکی از مشخصه های بارز شعر او تبلور و بیان درد های توان سوز ناشی از مهاجرت، تنهایی و آواره گی و دوری از وطن است که در سخنان بسیاری از شاعران ما سایه افگنده است.
ازسوی دیگر درون مایه سروده های بانو وزیری مملو از تخیل عالی، مهربانی، آزادگی و گاهی هم بیم و امید های فراوانی است که شعرش را از دیگران متمایز می سازد.
درهمه داشته های وی بیان واقعیت های ملموس زندگی در قالب سروده های دلنشین با تازه گی های لازم جا گرفته است.
وقتی میگوید:
تو در من آتشی هستی فراموشت نخواهم کرد
به گلدانم گلی هستی فراموشت نخواهم کرد
و یا در سروده نیمایی:
گاه در اوج تمنای خیال
بر رخ خاطره ها
روی تو را میبینم
چه دلگیرم کرد گردش ثانیه ها
غربت خفته درین قافیه ها.
و یا هم
ای آسمان زیبا ،امشب دلم گرفته
از های و هوی دنیا، امشب دلم گرفته
امشب خیال دارم تا صبح گریه کردن
شرمنده ام خدایا امشب دلم گرفته
خون دل شکسته بر دیدگان نشسته
باید شود هویدا امشب دلم گرفته.
سکوی پروازش در هنر شعر پر پهنا و چشمه سار پر زلال سروده های دلکش او درکام علاقمندانش گورا باد.))
واقعن خدمات فراوان و روشنګرانه، مفید و مثمر داکتر مسعود قاضی وزیری در غنامندی و شګوفایی شعر، ادب و فرهنګ کشور ما قابل تمجید و ستایش است.
محترم دستګیر نایل نویسنده ګرانمایه، شاعر مستعد، مرد سخن و ادب و داستان نویس ورزیده در یکی از نوشته های خود در مورد شخصیت علمی و ادبی داکتر مسعود قاضی وزیری چنان میفرماید:
((...ډاکتر مسعوده قاضی وزیری، دختر قاضی عبدالرزاق و در یک خانواده ی روشنفکر دینی بدنیا امده است.تعلیمات ابتدایی و لیسه را در لیسه رابعه بلخی و دارالمعلمین سید جمال الدین به پایان رسانیده و تحصیلات عالی خود را در کشور های پاکستان ، هندوستان و ناروی در رشته ی ( روابط بین الملل ) ختم کرده است.به زبان های پشتو، فارسی، انگلیسی و نارویژی تسلط کامل دارد.
بانو وزیری، زن چند بعدی است.در نیم رخی، از فعالان نستوه و دایم الفعال فرهنگی، سیاسی و از مدافعان جدی حقوق زن در حلقات سیاسی فرهنگی کشور ما است.
و در نیم رخ دیگر، بانو وزیری شاعر و نویسنده ی متعهد هم است.شعر های بانو وزیری حاوی پیام های عاشقانه و حماسی و اخلاقی است.گزینه ای از سروده هایش زیر عنوان ( لاله ء سیاه) اقبال چاپ یافته اما به نسبت گرفتاری ها بقیه ئ نوشته ها و سروده هایش تا هنوز به زیور چاپ آراسته نشده است. بانو وزیری بیشتر در قالب های اوزان عروضی مانند غزل شعر می سراید و گاه هم به اوزان نیمایی طبع آزمایی کرده است. غزل های بانو وزیری از متانت، پختگی و صناعات بدیعی برخوردار است.ترکیب ها و استعاره های نو و بدیع در آثارش به فراوانی خوانده می شود.به این دو نمونه از اشعار او در وزن عروضی و نیمایی می بینیم که با چه پختگی و روانی احساس درونی خود را به تصویر کشیده است:
_ تو در من آتشی هستی که خاموشت نخواهم کرد به گلدانم گلی هستی فراموشت نخواهم کرد مرا جان تا بجان باشد ، به عشقت کوهِ سنگینم تو ای شهزاده ی عشقم ، سیه پوشت نخواهم کرد
این هم نمونه ای از شعر آزاد نیمایی او:
_ گاه در اوج تمنای خیال بر رخ خاطره ها،
روی تو را می بینم
و چه دلگیرم کرد ، گردش ثانیه ها
غربت خفته در این قافیه ها ،
سایه هایی که جدا افتادند
اشک هایی که در ان حسرت سرد ؛
ساده جان می دادند....
برای بانو وزیری پیروزی های بیشتر آرزو می کنم.))
به خاطری معرفی و شناخت بیشتر و بهتر محترمه داکتر مسعوده قاضی وزیری توجه شما عزیزان، دوستان و علاقمندان علم، شعر و ادب را به این ګفت و شنود جلب مینمایم.
محترمه داکتر قاضی وزیری سلام های مرا بپذیرید،اجازه دهید پرسشهای خود را آغاز نمایم.
محترم انجنیر عبدالقادرمسعود نخست از همه درود و سلام خود را خدمت شما دوست عزیز و بزرګوار و همه دوستان و علاقمندان تقدیم میدارم. از شما سپاسګزارم، بفرمایید من در خدمتم.
مسعود: محترمه داکتر مسعوده قاضی وزیری نظر به شناختی که از شما دارم، شما در دنیای علم، ادب، شعر و شاعری به حیث ادیب آگاه، شاعر با استعداد و ورزید معرفی هستید. بگذار یک بار دیگر هموطنان ما در داخل و خارج از سرزمین باستانی و مدنیت پرورما با شخصیت علمی، ادبی و هنری شما بیشتر آشنا شوند.
پس مهربانی نموده در مورد زندگی علمی، هنری، ادبی، فرهنگی و شخصی خود به طور مختصر معلومات ارایه نماید.
مسعوده وزیری: مسعوده قاضی ، فرزند عبدالرزاق قاضی در یک خانواده ی متدین و روشنفکر دیده به جهان کشوده ام. تحصیلات ابتدایی و عالی را در لیسه ی رابعه بلخی و عالی را در دارالمعلمین سید جمال الدین افغانی به پایان رسانیده ام.پس از فراغت به حیث اموزگار و اندکی بعد مدیر لیسه ی عالی ابوالقاسم فردوسی شدم.در کنار خدمات تعلیمی و اموزشی برای نسل جوان کشور ، در صف جنبش ازادی بخش زنان برای تحقق دموکراسی و عدالت اجتماعی و بویژه حقوق زنان بمبارزه اغاز کردم. در سال های پسین که جنگ های تنظیمی در افغانستان اغاز شد، خانه ی ما هدف راکت های دشمن قرار گرفت و با خانواده ام به پاکستان مهاجر شدم. در شرایط دشوار مهاجرت هم آرام و بی تفاوت نه نشسته به غرض کمک به مهاجران افغان وظایف متعددی را به دوش گرفتم.
مسعود: محترمه مسعوده قاضی وزیری! شما که برای اولین بار به ژانر های علمی و ادبی دسترسی پیدا کردید، چگونه متوجه استعداد خود شدید و به هنر شعر و شاعری روی آوردید، مشوق شما کی بود، و کدام انگیزه باعث شد که به شعر گفتن آغاز نمودید؟
مسعوده وزیری: استعداد ها در شرایط خاص و در زمینه های خاص بطور خودی ظهور می کنند.و پرورش می یابند.استعداد کسبی نیست، ذاتی ، درونی و در فطرت ادمی نهفته است.انگیزه ء شعر گفتن هم یک احساس درونی و با در نظر داشت شرایط و تاثیر پذیر از اوضاع اجتماعی و زنده گی روزانه ی آدمی است.استعداد شعر سرودن در همه انسان ها نیست و از راه کسب علم و کمالات بدست نمی اید، بلکه فطری و ذاتی است.بسیار آدم های تحصیلکرده و اکادمیک هم نتوانسته اند به زور کلمات و دانستن قاعده های زبان، شعر بسرایند.برخی افراد نیمه سواد و بیسواد هم توانسته اند شعر بگویند بدون انکه تحصیل علم شعر را کرده باشند.( بانو سمنبوی هراتی) یک زن بیسواد بود شعر هایش را دیگران در کتابچه اش می نوشتند.صوفی عشقری هم تحصیلات مدرسه ای داشت و اما شعر های بلندی سروده است.علامه صلاح الدین سلجوقی بیدل شناس مشهور، بسیار کوشید شعر بسراید اما توفیق نیافت.
مسعود: نظریه پردازان ادبی، شاعران و منتقدان، تعریفهای گوناگون و بی شماری از «شعر» ارایه داده اند. شما چطور شعر را تعریف مینماید و به نظر شما شعر خوب چیست؟ و شاعر خوب کیست؟
مسعوده وزیری: شعر، تعریف مشخصی ندارد.در تعریف شعر دید گاههای متفاوت وجود دارد.بره اند شعر، احساس دل است و انچه از دل بر خیزد، لاجرم بر دل نشیند.ملک الشعراء بهار گفته است ( شعر ان باشد که خیزد بر دل و جوشد به لب // باز بر دل ها نشیند هر کجا گوشی شنفت ) برخی هم گویند که شعر بیان درد ها و حقایق بیرونی اند توسط احساس درونی و با کلمات موزون گفته میشود.بشرط انکه تصاویر شاعرانه داشته باشد و پیامی را القا کند.« شکسپیر» شاعر انگلیسی گفته است : ( شعر بدون پیام، به سیب سرخی میماند که درونش را کرم خورده باشد) یعنی شعر انست که از خود پیامی داشته باشد.این سخن در تمام هنر ها مصداق دارد.قدما، در شعر عناصر خیال، قافیه و وزن را الزامی میدانند. (نظامی عروضی سمرقندی ) در کتاب چهار مقاله می گوید که شعر عبارت از سخن موزون، ُمقفی و ُمخِیل است » یعنی عناصر خیال و وزن و قافیه از ارکان مهم شعر است.سخن دوکتور زیار هم دقیق است که زبان در شعر یک عنصر هم است.همه می دانند که ادبیات و از جمله شعر، یک هنر زبانی است.که بوسیله ی زبان بیان می شود.پس زبان هم یک از ارکان مهم شعر است.
مسعود: شما با استناد سخنان نویسندګان بزرگ، در شعر الهام، خیالات، احساسات و تصاویر عاطفی را چگونه ارزیابی مینماید؟ به نظر شما سرایدن و نوشتن شعر الهام است و یا ریاضت و تجربه انسانی؟
مسعوده وزیری: در شعر سرودن،« الهام» نقش اساسی را دارد.الهام مانند وحی در شعر است همانطور که « وحی» به پیامبران است الهام هم مایه ی اصلی شاعر است.پس از الهام، عناصر خیال( تشبیه، استعاره، تمثیل ،کنایه و مانند این ها) نقش مهم را دارند.بدون رعاین این عناصر، شعر نیست، بلکه یک نثر است.این تصاویر خیال است که شعر را غنا می بخشد و بکمال می رساند.لذا شعر، هم حاصل الهام است و هم حاصل تجربه های انسان است.
مسعود: شما در سرودن شعر مناظر و تصویر سازی را چگونه ارزیابی مینماید؟ تفاوت میان تصویر و مناظر ذهنی و عینی در چه است؟
مسعوده وزیری: شعر، یعنی بیان احساس با تصاویر شاعرانه و خیال انگیز. بدون این عناصر، شعر معنا پیدا نمی کند.
مسعود: خانم مسعوده وزیری! درمورد غزل که از کهن ترین و شور انگیز ترین قالبهای زبان دری- پارسی است چگونه می اندیشید؟ تفاوت میان غزل سنتی و غزل تصویری در چه است؟
مسعوده وزیری: غزل، یکی از ژانر های مهم و زیبای شعر است.برای همین است که حتا شاعران قصیده سرا و مثنوی سرایان بزرگی چون ناصر خسرو و مولانا هم غزل سروده اند.دیوان کبیر شمس مولانا از گنجینه های بزرگ غزل در ادب فارسی است که هم عرفانی و هم فلسفی وهم عاشقانه است. غزل ها همه اش پر از تصاویر هنری و شاعرانه اند میان غزل سنتی و غزل امروز جز از موتیف های امروزی و دیروزی و صور خیال شاعر دیگر فرقی ندارند.تفاوت شعر امروز با شعر کلاسیک از لحاظ محتوی فقط در اوزان است.شعر کلاسیک تابع اوزان عروضی است.اما شعر امروز از قید اوزان عروضی ازاد است.دلیل اش این است که شاعر نوگرا می خواهد خود را از قید اوزان ازاد کند و هر انچه دلش می خواهد بگوید.تصاویر هنری شعر کلاسیک با تصاویر امروز در جاهایی فرق دارد. چون پدیده های امروزی فرق دارند.و تغییر کرده اند.وقتی فروغ فرخزاد در مصرعی میگوید: ( در اتاقی که به اندازه ی یک تنهایی است ) اگر می گفت به اندازه ی یک هکتار زمین است و یا ده متر مربع است، سخن، شاعرانه با صور خیال نمی شد.مگر تنهایی را میتوان اندازه کرد؟ مگر شاعر لایتناهی بودن را به « تنهایی» تشبیه کرده است.
مسعود: محترمه مسعوده وزیری! تفاوت میان شعر سپید، نو، آزاد و کلاسیک را چگونه ارزیابی مینماید؟ مهربانی نموده در مورد پیدایش و ظهور این اشعار معلومات ارایه نماید.
مسعوده وزیری: شعر سپید یا نو را « نیما یوسیج» شاعر ایرانی بنیاد گذاشت.نیما هم از شعر های ازاد اروپایی ها مانند فرانسوی و انگلیسی و ... اموخت و به ایران تعمیم بخشید.من، هم شعر در اوزان عروضی و کلاسیک سروده ام.
مسعود: مرحوم کاظم شیدا شاعر زبان پشتو میفرماید
مضمون د شعر لکه پیکر وي + رنګین الفاظ یې رخت او زیور وي
ورته ضرور دي دا دواړه څیزه + پیکر که هر څومره دلربا تر وي
خانم مسعوده وزیری! شما در شعر و شاعری محتوا، پیام، مضمون، عشق، محبت و زیبایی را چگونه ارزیابی مینماید؟
مسعوده وزیری: شعر همیشه با زیبایی، عشق، احساس و عاطفه همراه بوده است. عشق در هر بُعد ان چه میهنی باشد و چه عشق حقیقی و خانواده گی و فرزندان و دیگران.شعر در قالب لفظ، بیانگر معنا است. بقول بیدل : بدون لفظ محال است جلوه ی معنی // همان به کسوت اسما ببین مسما را شکل بیرونی شعر، لفظ است و شکل درونی ان معنی.تا لفظ ظاهر نشود، معنی جلوه گر نمی شود.
مسعود: به نظر شما تفاوت شعر با نثر در چه چیزی است؟ در بیداری و روشنگری ذهنیت مردم، شعر نقش و رول اثر گزار دارد و یا نثر ؟ آيا شما هم آثار منثور دارید و اگر دارید آنرا معرفی نماید.
مسعوده وزیری: تفاوت شعر با نثر، مشخص است.شعر با الهام، احساس، عاطفه و صور خیال سرو کار دارد.و نثر، سخن اشکار است در قید الفاظ. شعر در بیداری ذهن ها، و احساسات شنونده و توده ها تاثیر شگرفی دارد.تجربه نشان داده است که تاثیر شعر بر شعور و اگاهی و عواطف مردم تا چه حد اثر گذار بوده است.وقتی در اجتماع مردم، تظاهرات و گرد همایی ها شعری دلنشین و تحریک کننده خوانده شود می بینیم که بیشتر از بیانیه ها وسخنرانی های اتشین اثر می گذارد
مسعود: محترمه مسعوده وزیری! درمورد سبک و مکتبهای ادبي چگونه می اندیشید؟ هر شاعر از یک سبک و مکتب خاص ادبی پیــروی میکنـــد شما در انتخاب اشعار تان از کدام سبک و مکتب ادبی استفاده مینماید؟
مسعوده وزیری: در باره ی سبک های ادبی نظر دادن بگمانم فکر باطل و بی معنی است. سبک ادبی عبارت است از روش، طرز بیان و سلیقه ها و موتیف ها و مفاهیم خاص یک دسته از شاعران که مشخصات خودش را دارد.مثلا در سبک خراسانی بیان احساسات میهن دوستی، ازادی خواهی و رزم جویانه و مفاهیمی از این دست کار گرفته می شود.شاهنامه فردوسی نمونه ی کامل این سبک است.در سبک عراقی بیشتر مفاهیم فلسفی، عرفانی، اخلاقی و تربیتی بیان میشود و از کار برد این مفاهیم فهمیده میشود که شعر در سبک عراقی سروده شده است. اثار مولانا،سنایی ،حافظ وسعدی نمونه های انست.
مسعود: به نظر شما سمبول در زبان، ادب و شعر چه تعریف دارد، تفاوت میان سمبول های اشعار کلاسیک و معاصر در چه است؟
مسعوده وزیری: سیمبول، در شعر یک نماد است، یک نوع بیان پیچیده و تامل پذیر است که از طریق قرینه ها فهم معنی می شود. مثلا ( لاله) در شعر اقبال لاهوری سیمبول ازادی و ازاده گی است ( ابله، ) در شعر بیدل، نماد رنج و سختی کشیدن ها است و ( آیینه) نماد یا سیمبول دل است ، سیمبول تجلی نور خداست که در دل انسان جلوه گر میشود.همچنان نماد خود بینی، غرور و تکبر است.( ای ایینه منزلت مبارک باشد // کن جلوه مقابلت، مبارک باشد // امد زسفر کسی که دل با او بود // بیدل دلت اکنون مبارک باشد ) داستان « پاد شاه و کنیزک» در مثنوی معنوی،شاه و کنیز دو سیمبول از «روح» و « نفس» آدمی است.که در واقع « نقد حال» ما انسان ها را بیان کرده است.
مسعود: شما در مورد پیوند شعر و فلسفه و شاعران فلسفی چګونه می اندیشید؟ مهربانی نموده از شاعران مشهور زبانهای پشتو و دری- پارسی و اشعار برګزیده ای شان درین عرصه نام ببرید.
مسعوده وزیری: فلسفه با شعر رابطه ی گسست نا پذیری دارد.در شعر بسیاری از شاعران سایه روشن هایی از فلسفه را می توان دید.اشعار مولانا و ناصر خسرو و سنایی و رحمان بابا و خوشحال خان ختک نمونه های ان را میتوان دید.
مسعود: به نظر شما تعریف اسطوره در ادب و شعر چیست؟ تفاوت میان اسطوره و سمبول را چگونه ارزیابی مینماید؟ مهربانی نموده از آثار ادیبان و شاعران مشهور و معروف زبانهای پشتو و دری- پارسی درین عرصه نام ببرید.
مسعوده وزیری: اسطوره، قصه ها و روایات کهن و قهرمانی های شخصیت ها عینی و یا ذهنی در میان مردم است. که بتاریخ پیوسته اما در ذهن ها باقی مانده اند.اسطوره ی « سیزیف» در قصه های کهن یو نانی ها و « خشم آشیل» اسطوره ی (توفان نوح) در ادیان ابراهیمی و اسطوره ی ( رستم) در شاهنامه فردوسی از اساطیر مهم تاریخ اند.هر قوم و ملتی در طول تاریخ حیات برای زنده نگهداشتن هویت خود اسطوره سازی می کنند.یکی اسطوره ی مبارزات ازادی بخش می شود و دیگری اسطوره ی فرهنگ و هنر .در افغانستان قرن بیستم و بیست و یکم نیز مردم و هر قوم اسطوره هایی برای خود ساخته اند.حال انکه این اسطوره ها برای مردم و قوم دیگر اسطوره شناخته نشده است.مثال هایش بسیار روشن است و نیازی به نام بردن ندارد.
مسعود: در ادبیات پشتو و دری - پارسی اشعار حماسی و اشعار تراژدی را چگونه ارزیابی مینماید، به نظر شما کدام شعرا درین قسمت زیاتر درخشیده اند؟ لطف نموده نمونه از کلام آنها را بنویسد.
مسعوده وزیری: مهم ترین اشعار حماسی را در شاهنامه ی فردوسی می توان خواند.شاهنامه تراژدی های فراوانی هم دارد که در زبان ها همیشه جاری است.کشتن( سیاوش) بدست افراسیاب و (سهراب) بدست رستم یکی از ان تراژدی ها اند.
مسعود: امیرخسرو دهلوی شعر را به عروس تشبیه کرده و نغمه را زیور آن دانسته است. آنها میفرمایند:
نظم را حاصل عروسی دان و نغمه زیورش
نیست بی عیب اگرعروس خوب بی زیور بود
شما در مورد رابطه میان شعر و موسیقی و تاثیر آنها بالای یکدیگر چگونه می اندیشید.
مسعوده وزیری: امیر خسرو درست گفته است که شعر « عروس» سخن و زبان است.زیرا زیبایی هر زبان در شعر ان زبانست.
مسعود: اشعار تصوفی و عرفانی را چګونه ارزیابی مینماید؟ مهربانی نموده نمونه های از اشعار تصوفی و عرفانی شاعران مشهور و معروف زبان های پشتو و دری را با ما شریک سازید.
مسعوده وزیری: اشعار عرفانی و تصوفی حاصل شرایط ان زمان است.عرفان، پل وصلی است میان اهل فقه و حدیث و مکتب و دانش ان زمان عرفان کوشید تا مدرسه و مدرنیته را باهم اشتی بدهد و راه رسیدن به حقیقت را اسان بسازد.مانند مذهب سختگیر و تعبدی نباشد.زیرا فقه و حدیث با دانش همان عصر در تقابل بودند.این پل اشتی پذیری و همدیگر پذیری را عرفان بنیاد گذاشت.تا انسان ها مسالمت و در صلح و اشتی زنده گی کنند.اثار سنایی و مولوی و حافظ و رحمان بابا و پیر روشان ،نمونه ی کامل این مدعا است.
مسعود: تعدادی از پژوهشگران برین عقیده اند که حضرت ابوالمعانی بیدل در شناخت عرفان و معنویت از جمله ادیبان و شاعرانی است که با آثاری مفید و توانای خود نقش برازنده ومثمری به جا گذاشته است. شما درین مورد چگونه می اندیشید؟
مسعوده وزیری: میرزا عبدالقادر بیدل، از شاعران و عارفان طراز اول شعر و ادب زبان فارسی است. بیدل در سبک هندی، خود صاحب یک مکتب است که صد ها شاعر پس از بیدل از مکتب او پیروی کرده اند.( صور خیال) در شعر بیدل ، از جمله مفهوم ( ابهام) نسبت به هر شاعر فارسی زبان برازنده تر و پیچیده تر است. به همین سبب است که بسیاری ها بیدل را شاعر مشکل پسند دانسته اند. خود بیدل نیز اشعار خود را بلند مرتبت تر از دیگران گفته و درک معنی شعر او را « سهلِ ممتنع» خوانده اند.بیدل گوید: _ ز فرق تا قدم افسون حیرتی، بیدل // کسی چه شرح دهد معنی مگوی تو را _ اگر ز ملک عدم تا وجود، فهم گماری // به جز کلام تو بیدل، دگر کلام نباشد
مسعود: مهربانی نموده از کارکرد های علمی، ادبی، هنری، سیاسی و اجتماعی تان و از تقدیر نامه هایتان که از جانب ارگانهان معتبر و خدمتگزاران علم، ادب و فرهنگ بدست آورده اید نام ببرید؟
مسعوده وزیری: فعالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی من : در شرایط مهاجرت هم من بیکار نه نشستم و به کار های خدما تی و اجتماعی زیادی مصروف شدم.
-کارمند منیجر موسسه ی دبلیو اف پی ( پروگرام جهانی مواد غذایی پاکستان ) بودم.
-دفتر ( انجیو) بنام پروگرام تعلیمی و تربیتی برای زنان مهاجر افغان ایجاد کردم
-ایجاد پروژه ء بوریا بافی برای زنان در ولایت خوست.
-ایجاد پروژه ء توزیع تخم های اصلاح شده در ولایات بغلان و جلال اباد.
-توزیع کمک های خیریه از طریق نهاد خدمت گذاران کابل که ریاست زنان انرا بدوش داشتم.
-ایجاد شبکه های نشراتی رادیو برای اولین بار به زبان های دری و پشتو در شهر ( اسلو) پایتخت ناروی زیر پوشش نشراتی در کشور های سکندناوی و دهها نهاد خیریه و کمک رسانی دیگر.که در این مختصر نمی گنجد.
-در سال 1397 کاندید مستقل حزب متحد ملی افغانستان و مردم ولایت کابل در دوره ء 17 شورای ملی بودم که در اثر تقلب های گسترده حکومت به پار لمان راه یافته نتوانستم.
-در سال 2015 به حیث مشاور حقوق بشر وزارت داخله ایفای وظیفه کردم.
-به مدت دهسال کارمند دیپلوماتیک اتحادیه ی اروپا و منحیث مسوول تیم نظارتی در کشور های اسیای میانه کار کردم. در کنار خدمات ، تحصیلات خود را نیز در جریان مهاجرت در کشور های پاکستان، هندوستان و ناروی در رشته ی ( اصول روابط بین الملل) تا سطح دوکتورا به پایان رسانیدم.به زبان های پشتو، دری، اردو وانگلیسی و نارویژی تسلط کامل دارم. افزود بر این وظایف و خدمات یاد شده، با قلم و اندیشه و فرهنگ هم سرو کار داشتم.شعر های حماسی اجتماعی و عاشقانهء فراوانی سروده ام.که تعداد ان به بیش از هزار قطعه می رسد.اما بدلیل دشواری هایی که فرا راهم بود نتوانستم انها را به زیور چاپ بیارایم.تنها یک دفتر شعرم بنام ( لاله ء سیاه ) با تیراژ یک هزار نسخه اقبال چاپ یافته است.این هم چند نمونه از اشعارم خدمت تان تقدیم می کنم: + تو در من آتشی هستی که، خاموشت نخواهم کرد // به گلدانم گلی هستی، فراموشت نخواهم کرد
مرا جان تا به تن باشد، به عشقت کوهِ سنگینم // تو ای شهزاده ی عشقم، سیه پوشت نخواهم کرد
چنان رشکی به دل دارم که هر جنبنده ی اطراف // به جز خود هیچ موجودی را، هما غوشت نخواهم کرد
++ شعری هم در اوزان نیمایی ( آزاد)
گاه در اوج تمنای خیال // بر رُخ خاطره ها، روی تو را می بینم و چه دلگیرم کرد // گردشِ ثانیه ها // غربت خفته در این قافیه ها سایه هایی که جدا افتادند // اشک هایی که در ان حسرتِ سرد ساده، جان می دادند. // کاش دنیای تو را می دیدم // مگر انجا که تویی // با همان کلبه ی درویشی مان فرقش چیست ؟ // کاش چشمان تو را // تا ببینیم تو چه دیدی و گذشتی از عشق // کاش دنیای تو را می دیدم !
غزلی هم در اوزان عروضی ( کلاسیک) ای اسمان زیبا، امشب دلم گرفته // از های و هوی دنیا، امشب دلم گرفته یک سینه غرقِ مستی، دارد هوای باران // از این خرابِ رسوا، امشب دلم گرفته امشب خیال دارم، تا صبح گریه کردن // شرمنده ام خدایا! امشب دلم گرفته خونِ دلِ شکسته، بر دیده گان نشسته // باید شود هویدا، امشب دلم گرفته ساقی عجب صفایی دارد پیاله ی تو // ُپر کن بجانِ مولا ، امشب دلم گرفته گفتی خیال بس کن، فرامیشت، متین است // فردا به چشم، اما؛ امشب دلم گرفته
طی سال های اخیر کتاب دیگری زیر عنوان ( اصول روابط بیت الدول) دارم که آماده ی چاپ است.متاهل هستم سه دختر و یک پسر دارم که پسرم افسر ارتش ناروی است دو دخترم دکتر اند و یکی ان هنوز محصل است.
مسعود: محترمه مسعوده وزیری! در باره تعهد، رسالت و مسؤولیت در ادبیات و هنر های گوناگون چگونه می اندیشید؟ شما منحیث چهره سیاسی، علمی، ادبي و فرهنگی تعهد، رسالت و مسووُلیت یک هنرمند، ادیب، شاعر و نویسنده را در دنیای علم، ادب و هنر چگونه ارزیابی مینماید؟
مسعوده وزیری: یکی از وظایف مبرم شاعر، سیاست مدار و نویسنده و فعال سیاسی متعهد بودن به مردم و کشور خود است.شاعر بدون رسالتمندی، شاعر نیست، یک ناظم و مداح است.و مرا فقر، رنج و ستم های فراوانی که نظام های حاکم در جامعه ی ما روا داشته اند، به عرصه ی سیاست کشانیده است.تا برای تحقق ازادی، عدالت اجتماعی و تامین حق شهروندی مبارزه کنم.راه نجات مردم خود از این نا هنجاری ها ، رنج ها و بیعدالتی ها را در اتحاد و همبستگی مردم و دفاع جانانه از حق مشروع انها می دانم.بدون مبارزه و همبستگی ملیونی مردم راه نجاتی وجود ندارد .بیدل میگوید: از فلک بی ناله، کامِ دل نمی آید بیرون // شهد خواهی اتشی زن، خانه ء زنبور را .
مسعود: خانم مسعوده وزیری! در اوضاع و احوالی که کشور در آتش جنگ و تروریسم میسوزد و در حالی که تقابل باورها و اندیشه ها و نفاقهای قومی و زبانی و مذهبی - که قربانیان زیادی گرفته است – بیداد میکند، پیام تان به حیث یک شخصیت با احساس، وطندوست، سیاسی، علمی و ادبی به هم میهنان ما و به خصوص به سیاسیون، نویسندگان، ادیبان، شاعران و علاقمندان و دوستداران علم، ادب و فرهنگ چه است؟
مسعوده وزیری: دوست گرامی آقای مسعود!
گرچه محتوی پرسش شما یک بحث کلان است!
درحد توان کوشش میکنم چند سطری به طور خلاصه بنویسم.
- اوضاع واحوال هر کشوری از لحاظ ژئو پولوتیک در شرایط مختلف ودر زمان مختلف با در نظر داشت سنتهای جامعه ،فرهنگ ،ومذهب، سیاست ،اقتصاد وسنت گرائی فرق میکند.
اما در کشور عزیز ما افغانستان از سال های متمادی خاصتآ در پنج دهه اخیر روشنفکران واهل فرهنگ وسیاسیون گرایش های چپ افراطی و راست افراطی در پهلو ی هم و در هم بودن با جنبش های ملی و دموکراتیک تا ساختار یک جمهوری دموکراتیک تلاش کردند.که همیشه در طوفان سیلاب های گل آلود مذهبی به کمک کشور های همسایه با موجودیت فقر، و بی سوادی که یک اصل جرم و جنایت است. برای منافع کشور های شان با استفاده از دو اصل فوق الذکر جامعه مذهبی و سنت گرا ما را از لحاظ تبعیضات طبقاتی، جنسیتی، و مذهبی به جزایر و فرقه های سیاسی و با استفاده از دین و مذهب علاوه بر اینکه تجزیه درونی ملیت های با هم برادر نمودند تا بتوانند از این فرمول در حفظ منافع کشور های خود بر کشور ما سلطه ء استبداد و استعمار را محکم نمایند.
در کشور در نخست بر فرهنگ ما و بعد بر اقتصاد ما حمله کردند و آهسته، آهسته طی بیشتر از نیم قرن غلامان حلق به گوش را با استفاده از سلاح برنده دین و مذهب (از شروع حکومت شاه امان الله غازی ) سرمایه گذاری نمودند از ایشان در طیف سیاست رهبران سیاسی ساختند. و بعد از مسلح کردن آنها ایشان را بنام جهاد به مفهموم اینکه اسلام در خطر است و افغانستان یک جامعه ( کفری ) است در گرایش های مذهبی و ملیتی از یک بی سواد در دسته های مذهبی و ملیتی رهبر ساخته و در برابر ملت بیچاره و بخشی سیاسیون و فرهنگیان و جنبش های ملی و دموکراتیک بنام جهاد خون ریختند و برای تحکیم قدرت های شان از هیچ نوع ظلم و استبداد تا تجاوز بر زنان و کودکان و حریم کشور ما دریغ نکردند.
اما در موضع خودم که شما مرا منحیث یک شاعر ،نویسنده، ادیب، و سیاستمدار قلمداد کرده اید. بزرگ منشی نموده اید از شما سپاسگذارم چه من تا هنوز من خود را در آن جای مقدس عالمانه، فرهنگی و سیاسی نمیبینم براینکه راه دور و درازی در بیش رو برای انجام بسا وظایف و رسالت تاریخی در پیش رو دارم.
موضع من در قبال کشورم در مبارزات من در محوطه مکتب سیاسی ام در یک خط صرا ط ا لمستقیم و سائر سازمان های اجتماعی و جامعه مدنی کاملآ روشن بوده که هدفم خدمت به خلق زحمت کش و رنجدیده افغانستان است.
- و پیام من برای ملت رنجدیده افغانستان و هم برای فرهنگیان سیاسیون روشنفکران و جامعه مدنی با حفظ حرمت این است،که جز اتحاد و همبستگی این نهاد ها و تربیه ای نسل جوان از راه آموزش و پرورش تا سرحد انفرادی برای به پیروزی رسانیدن حاکمیت قانون و مردم سالاری علیه یک اجتماع بی قانون راه دگری وجود ندارد . ما رژیم های فرمایشی و برونی و غلامان را طی تاریخ کشور تجربه کرده و آزموده ایم.
که آزموده را آزمودن خطا و جفا و خیانت است. چونه دود و آتش با آب سرد خاموش میشود مردم زخمی و وطن سرفراز را دگر نباید بگذاریم با افتخاراتش بمیرد و به زباله دان تاریخ سپرده شود، این اتحاد و همبستگی است که مارا به منزل مقصود میرساند. این وظیفه و رسالت همه فرهنگیان، سیاسیون ،و روشنفکران و جامعه مدنی است که با سلاح قلم برای آگاهی دهی قشر جوان روشنفکر سرمایه گذاری و خدمت نمائيم.
مهمتر از همه این رسالت تاریخی همه ای ما خاصتآ روشنفکران که در خارج از کشور که زیر آتش خون پاره و تحت سلطه یک اجتماع بی قانون نیستند، و از هرگونه آزادی های سمعی و بصری و تظاهرات تا دموکراسی های فردی، اجتماعی و حقوقی برخوردار و در اختیار دارند استفاده کرد.
- راه معرفت و پرورش من در نخست فامیلم استادان و بعد آن مکتب سیاسی ام بوده که که در آن پرورش و آموزش دیده و تا هم اکنون افتخار آنرا دارم.
در بالاتر از توان خود با پای ایستاده به خود چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور که آنرا کافی نمیدانم از لحاظ مادی و معنوی در خدمت مردم خود بوده ام.
با حرمت فراوان: انجنیر عبدالقادر مسعود
بسیاری از اشعار و مضامین ظاهرن جذاب و گیرا به نظر می آیند اما اگر محتوای آن را در نظر بگیریم و در متن آن دقیق شویم آنگاه می دانیم که فقط ظاهر خوشایند دارد و آنچه در متن آن است هیچ گونه همسویی با حقیقت ندارد.
لومړۍ برخه
ژباړن: عبدالملک پرهیز
یو شتمن سړي سمندر ته نژدې په یو لوی ښار کې ژوند کاوه. نوموړي درې لوڼې او درې زامن لرل. د یوې لور نوم یې ښکلا ؤ. ځکه هغه ډېره ښکلې وه. د دوه نورو لوڼو نوم یې ګلابه او وړانګینه ؤل. دوی دواړه ډېرې لټانې او نامهربانې وې. دوی غوښتل بهر ووځي او خپل ساعت تېر کړي.
دوی دواړو غوښتل د شتمن سړي سره واده وکړي. ښکلا د دوی خوښه نه وه ځکه هغه ښایسته وه.
ښکلا سره او اوږده ویښتان لرل. هغه ښه او مهربانه وه. هغې غوښتل په کور کې اوسي او کتابونه ولولي. د پیانو غږول یې هم خوښ ول.
د ښکلا پلار سوداګر ؤ. یوه ورځ نوموړي هر څه له لاسه ورکړل ځکه د هغه بېړۍ په سمندر کې ورکه شوې وه.
«زما ګرانو بچیانو» هغه په ناڅاپي ډول داسې وویل: « ماته زیاتې پیسې پاتې نه دي»! موږ بې وزلي شوي یو. موږ باید دا لوی کور خوشې کړو او په کلي کې ژوند وکړو.
اوه ګرانه!
موږ بې وزلي یو، دا ځورونکې ده! دوه لوڼو دا خبره وکړه.
څومره بدمرغي ده! دریواړه وروڼو دا خبره وکړه.
د ښکلا پلار وویل: موږ باید کار وکړو.
کار؟ خویندو وویل.
نه، موږ نه غواړو په کلي کې ژوند وکړو.
دوی په ژړا پیل وکړ.
ښکلا هم خپه ده خو هغې وویل: بس دی مه ژاړئ! موږ به کار وکړو او له پیسو پرته به هم خوښ ژوند ولرو.
کورنۍ کلي ته په کډه شوه او په یو کوچني کور کې ځای پرځای شول.
ښکلا هره ورځ سبايي په څلورو بجو پاڅېدله څو کور جارو او خواړه پاخه کړي. بیا یې په سیند کې جامې پرېمینځلې.
درېواړه وروڼو په کلي کې کار کاوه.
ګلابې او وړانګینې کار نه کاوه.
ټوله ورځ بیکاره ناستې وې.
دوی ټول سهار ویده ول او وروسته به یې په ځنګل کې چکر واهه.
ګلابې ویل: زه خوشحاله نه یم، کلی زما خوښ نه دی، ځکه دلته هيڅ نشته چې ترسره یې کړې.
وړانګینې په قهر او غصې وویل: موږ تیاتر ته تللی نه شو او ښکلې جامې آغوستلی نه شو، موږ هیڅ ملګري او دوستان نه لرو.
ښکلا ته وګوره، ګلابې په قهر او غصې وویل. هغه کار کوي او په سختیو کې هم خوشحاله ده.
د ښکلا پلار وویل: ګرانې ښکلا! ته زیات کار کوې او تل خوشحاله یې. ته زما ډېره ښه لور يې.
دویمه برخه
د ښکلا ګلان
یو کال وروسته د ښکلا پلار یو ډېر مهم لیک تر لاسه کړ.
نوموړي خپل شپږ اولادونه را وغوښتل او ویې ویل:
غوږ شئ چې دا لیک تاسې ته ولولم:
ستا بېړۍ دلته ده. هغه ورکه شوې نه ده، مهرباني وکړئ بندر ته راشئ.
ټول خوښ شول. دا خورا ښه زیری دی! د هغه زامنو دا خبره وکړه.
پلار ویل، هو. زما بېړۍ زما له ټولو شتمنیو سره په بندر کې ده.
ګلابې وویل: موږ بیا شتمن یو. موږ کولی شو نوې جامې وپېرو.
وړانګینې وویل: موږ اوس کولی شو په ښار کې بیرته خپل لوی کور ته ستانه شو.
زه باید همدا نن بندر ته ولاړ شم. ددوی پلار په خوښۍ سره دا خبره وکړه.
اوه پلارجانه! وړانګینې وویل: ما ته نوې جامې او خولۍ راوړه. هو، ګلابې وویل: ماته نوي بوټان او ګاڼې راوړه.
پلار خپل مخ د ښکلا په لور واړوه او ویې ویل ته څه غواړې ښکلاجانې؟
پلار جانه اړینه نه ده پیسې ولګوې. ماته یوازې د ګلاب ګل راوړه.
د ښکلا پلار بندر ته ولاړ او خپله بېړۍ يې پیداکړه. خو په بېړۍ کې د هغه سره زرو شتون نه درلود. بېړۍ تشه وه! څومره بدمرغي ده! هغه په قهر او غصې دا خبره وکړه. اوس باید کور ته ستون شم او دغه ناوړه خبر خپلو اولادونو ته ورسوم. کور ته د تللو په مهال هغه له یو ستر ځنګل څخه تېرېده. واوره اورېدله او سوړ شمال لګېده. هغه لاره ورکه کړه. زه چیرته یم؟ هغه فکر وکړ. چیرته ولاړ شم! ډېر مې ساړه شوي او زیات ستومانه شوی یم. هغه د لېوانو غږ واورېداو زیات وډار شو. ناڅاپي په ځنګل کې یوه لویه ماڼۍ ورته تر سترګو شوه. د ماڼۍ له کړکیو رڼا ښکارېدله.
اوه، څومره ښه! هغه فکر وکړ. کېدی شي د ماڼۍ اوسېدونکي راسره مرسته وکړي. هغه خپل آس ماڼۍ ته نژدې په آستون کې ودروه. هغه د ماڼۍ لوی ور وټکاوه خو هيڅ چا ور خلاص نه کړ او هيڅ غږ یې تر غوږه نه شو.
هغه له دروازې بهر په تمه ودرید. خو وروسته یې ور پرانیسته او ماڼۍ ته ننوت.
هغه یو لوی سالون ولیده چې د اور زیات نغري یې لرل. هلته یو اوږد میز ؤ چې له هر راز خوړو ډک ؤ. د هغه ساړه شوي ول نو ځکه نغري ته نژدې کیناسته.
هغه فکر وکړ، ډېره عجیبه ده! دلته هيڅ څوک نشته! هغه زیات وږی ؤ او پر یوې څوکۍ کیناست او د ډوډۍ په خوړلو یې پیل وکړ. هغه خوبولی ؤ. هغه د ویده کېدو یو توده او نرمه بستره پیدا او ویده شو. کله چې سهار له خوبه پاڅېده نو کټ ته نژدې یې نوي جامې ولیدلې. هغه فکر وکړ. څومره ښه، نوي جامې!
کوم مهربانه سړی په دغه ماڼۍ کې ژوند کوي.
هغه له کړکۍ بهر وکتل، او زیات حیران شو. نور واوره نه ورېدله او هوا ښکلې او روښانه وه! هغه فکر وکړ. په انګړ کې زیات ښکلي ګلان دي. هغه جامې واغوستلې او سالون ته ولاړ. د اوږده میز دپاسه کلچې، شکلات او شیدې ایښې وې. هغه کیناسته او ویې ویل دداسې ښه خواړو دپاره د زړه له کومې مننه کوم. هغه شا او خوا وکتل خو هلته هيڅ څوک نه ول. هغه خواړه وخوړل او پرېکړه یې وکړه کور ته ولاړ شي.
آستون ته ولاړ او خپل آس یې واخیست. په انګړ کې د هغه نظر د ګلابو پر ښکلیو ګلانو ولګېده. هغه له ځانه سره فکر وکړ ډېر ښکلي ګلاب دي، یو ګلاب یې غوڅ کړ.
یو ناڅاپه یو ډېر ډارونکی غږ یې واورېده. هغه مخ واړوه او یو ډېر ډارونکی او بدغونی ځناور یې ولیده.
دریمه برخه
ځناور
ته بد انسان یې! ځناور په قهرجنه بڼه چیغه وکړه. ته زما ماڼۍ ته راغلې او ما ستا ژوند وژغوره. تا دلته خواړه وخوړل، دلته ویده شوې. په پای کې دې زما یو ښکلی ګلاب و شلولو (غوڅ کړ). ددې کار له امله باید ووژل شې! د ښکلا پلار په ژړا شو.
اوه، ښاغلیه بښنه غواړم. ته زیات مهربان یې. مهرباني وکړئ په ما مه غصه کېږئ. دغه ګلاب ما خپلې یوې لور ته شلولی دی.
زما نوم ښاغلی نه دی. زه ځناور یم. مهرباني وکړه ما په خپل نوم یاد کړه. تا د خپلو لوڼو یادونه وکړه. ددې امله ستا یوه لور باید ستا پر ځای ووژل شي.
اوه، نه نه! د ښکلا پلار دا خبره وکړه. هغوی ځوانې دي هغوی نه غواړي مړې شي.
نو ته بیرته راشه څو ووژل شې. ځناور داسې وویل: زه درې میاشتې صبر کولی شم او تاته په تمه پاتې کېدی شم. چمتو یې دا خبره ومنې چې بیرته به راشې؟
هغه له ځانه سره فکر وکړ، زما لوڼې باید مړې نه شي. زه کور ته ځم څو د وروستی ځل دپاره خپل اولادونه ووینم.
مخکې له دې چې د ښکلا پلار له ماڼۍ څخه لاړ شي، ځناور ورته وویل « زه بد نه یم» ځناور وویل: ځه بېرته د خوب خونې ته لاړ شه. هلته یوه لویه خلطه ده، هر څه چې دې زړه غواړي خلطه ترې ډکه کړه څه چې دې واخیستل ټول ستا دي.
د ښکلا پلار خلطه له زیاتو سرو زرو او طلاګانو ډکه کړه. او آس یې بار کړ او د کور په لور روان شو.
کله چې کور ته ورسېده د ګلاب ګل یې ښکلا ته ورکړ. ښکلا جانې واخله دا ګلاب ستا دپاره دی. هغه ناڅاپه وویل: غواړم تاسې ته خپله ډارونکې قصه وکړم.
هغه خپلو اولادونو ته په بندر کې د خپلې تشې بېړۍ قصه وکړه، په ځنګله کې د ماڼۍ په اړوند او د ځناور په اړوند قصه وکړه.
ګلابه او وړانګینه له ښکلا سره په قهر دي. دوی وویل چې پلار باید ووژل شي ځکه ګلاب او ښکلا پر تا ګران دي!
ښکلا وویل: نه! پلار باید و نه وژل شي . زه د ځناور ماڼۍ ته ځم.
وروڼو وویل: نه خورې، موږ د ځناور ماڼۍ ته ځو او هغه وژنو!
نه، دا امکان نه لري. د هغوی پلار دا خبره وکړه. ځناور ډېر لوی او غښتلی دی. زه سپین ږیری یم، زه باید ووژل شم.
خو ښکلا و نه منله.
هغې پریکړه وکړه د ځناور ماڼۍ ته ولاړه شي.
نه، پلاره ته باید لاړ نه شې، زه باید لاړه شم!
هيڅکله هم نه، د ښکلا پلار داخبره وکړه.
ښکلا وویل: زه نه ډارېږم. ته باید ژوندی اوسې څو زما د وروڼو او خویندو ساتنه وکړې. دوی تاسې ته اړتیا لري.
د ښکلا پلار یوه شیبه فکر وکړ.
تر یوې لنډې چوپتیا وروسته هغه ناڅاپي وویل: سمه ده ښکلا جانې. ته کولی شې لاړه شې.
د ښکلا وروڼه زیات خپه دي. خو ګلابه او وړانګینه نه.
سبا سهار ښکلا د خپل پلار په ملګرتیا د ځناور ماڼۍ په لور ځي.
په ماڼۍ کې هغوی یو لوی میز ویني چې خوندور خواړوه پرې ایښودل شوي دي.
ښکلا او پلار یې وږي نه دي خو سره له دې هغوی کیني او ډوډۍ خوري. ناڅاپه دوی یو لوړ غږ آوري. څومره بوږنونکی غږ دی؟ ښکلا پوښتنه وکړه.
پلار وویل ځناور راځي.
ښکلا د ځناور ډارونکې او بدرنګه څېره ولیدله. هغه ډېره ډارېدلې وه.
اوه، دا ځناور خو ډېر ډارونکی دی. له ځانه سره یې وویل.
ځناور هغې ته وکتل او ویې ویل: ته ډېره زړه وره انجلۍ یې.
زه ستاسې له بڼ څخه د شلول شوي ګلاب په خاطر زیاته متاسفه یمه. هغې په چټکۍ سره دا خبره وکړه.
ځناور د ښکلا پلار ته وکتل او ویې ویل: ته باید سبا سهار له دې ځایه لاړ شې. او بیا رانه شې، پوه شوې؟
د ښکلا پلار، ځناور او بیا خپلې لور ته وکتل.
اوه ښکلاجانې، ځه کور ته لاړه شه، زه باید دلته پاتې شم!
ښکلا وویل: نه پلار جانه! موږ باید زړه ور اوسو. موږ دواړه ستړي او ستومانه یو، ځه چې لاړ شو او ویده شو. سهار باید ته زما خویندو او وروڼو ته بیرته ستون شې.
په دغه شپه ښکلا خوب ولیده. په خوب کې یوه مهربانه پرښته هغې ته وايي: ښکلا! ته ډېره ښه انجلۍ یې. ته ډېر مهربانه زړه لرې.
ته غواړې د خپل پلار ژوند و ژغورې. ته به یوه ورځ ډېره خوشحاله او نیکمرغه شې.
د ښکلا کورنۍ
څلورمه برخه
په ماڼۍ کې ژوند
بله ورځ د ښکلا پلار ماڼۍ پرېښوده او لاړ. هغه ژړل.
ښکلا وویل: مه ژاړه پلاره! په یاد وساته چې ته پرما ګران یې.
پلار وویل: د خدای په امان ښکلاجانې.
ښکلا زیاته وېده!
هغې فکر وکړ، کوم ښه کار چې هغه ( ځناور) یې له هغې سره وکړي دا به وي چې نن شپه ما وخوري.
زه غواړم د خپل ژوند له وروستۍ ورځې خوند واخلم. غواړم د ماڼې د بڼ انګړ ته لاړه شمه.
هغه د ماڼۍ د بڼ لوی انګړ ته ووتله څو له بڼ څخه لیدنه وکړي. خو هغه ډېره زیاته حیرانه شوه.
دا یو ډېر ښکلی بڼ دی چې زیات ښکلي ګلان لري.
وروسته هغه د ماڼۍ لیدلو ته لاړه. هغې د ماڼۍ له ټولو خونو لیدنه وکړه.
د یوې خونې پر ور هغې داسې لیکنه ولیدله: د ښکلا خونه!
هغې ور پرانیست او ډېره ښکلې او په زړه پورې خونه یې تر سترګو شوه.
هلته یو ډېر ښکلی د خوب تخت ترسترګو کیده او پر دیوال یوه هینداره ځړېدلې وه.
ښکلا شا او خوا و کتل او فکر یې وکړ.
دلته یوه پیانو او د لوستلو زیات کتابونه زما دپاره شتون لري.
څومره عجیبه ده!
کېدی شي ځناور نه غواړي نن شپه ما وخوري.
هغې یو کتاب واخیست او په لوستلو یې پیل وکړ.
یو ناڅاپه د هغې سترګې په کتاب کې پر دغه جمله و نښتلې.
ښکلا! تاته ښه راغلاست وایم، مه ډارېږه. ته ددې ماڼۍ ملکه یې.
هر څه چې غواړې ماته ووایه چې پوره یې کړم.
ښکلا وویل: زما یوازنۍ غوښتنه داده څو خپل بې وزلی پلار ووینم.
ناڅاپه هغې په هینداره کې خپل پلار ولیده. هغه زیات خپه ؤ.
هغې همدارنګه خپل کور ولیده. هغې خپلې خویندې ګلابه او وړانګینه ولیدلې. هغوی له ښکلا پرته زیات خوشحاله ول.
هغې فکر وکړ: ځناور له ما سره مهربانه دی. ولې زه ترې ډارېږم؟!
۱۲ بجې هغه باید غرمنۍ وخوري. تر غرمنۍ وروسته هغه خپلې خونې ته لاړه. ښکلا له ځانه سره فکر وکړ: څومره ښکلې پیانو ده، غواړم ویې غږوم. هغې په پیانو کې ډېره ښکلی موسیقي وغږوله. وروسته له هغې ښکلا په ځونې کې ټول کتابونه وکتل. ځنې کتابونو کې ښکلي انځورونه ول او په ځنیو کې نه.
هغې د ګلانو اړوند یو کتاب واخیست او مختلف ګلان یې له نظره تیر کړل. وروسته هغې، نوموړې د ګلاب د ګل بیلابیل ډولونه او رنګونه ولیدل.
هغې له ځانه سره وویل: اوس غواړمه لاړه شمه او په انګړ کې د ګلابو مختلف ګلان ووینم. هغه د بڼ انګړ ته لاړه او تر رمې دمخه ټول وخت یې همدلته تیر کړ. هغې د ګلانو سیل کاوه او زیاته خوشحاله وه.
د غرمنۍ په مهال هغه د خوړو د اوږده میز تر شا کیناسته او د ځناور راتګ یې پام ځانته واړوه. هغه زیاته و ډارېدله.
ځناور وویل: ښکلا! اجازه ده دلته له تاسره د میز شاته کینم؟
ښکلا وویل: ته ددې ماڼۍ څښتن یې.
ځناور وویل: ته ملکه یې.
اجازه ده له تا یوه پوښتنه وکړم؟
ښکلا وویل: هو تاسې کولې شئ خپله پوښتنه وکړئ.
ځناور وویل: آیا زه ډیر بدرنګ یم؟
ښکلا نه پوهیدله څه ووایي.
ښکلا هغه ته وکتل او لږه شیبه یې فکر وکړ: هو ته ډېر بدرنګه یې. خو ته زیات مهربانه او مودب یې.
ځناور ښکلا ته وکتل او موسکی شو.
هو، حق له تا سره دی ، زه په بوږنونکي ډول بدرنګ او ډارونکی یم خو مهربانه یم. دا اوس ستا کور دی، ښکلا. مهرباني وکړه ځان خپه مه احساسوه!
ښکلا وویل: ځنې کسان زیات ښکلي وي خو مهربانه نه وي. ته زما خوښ یې ځکه ته یومهربانه اوښه زړه لرې.
ځناور وویل: ډېره مننه ښکلا!
ښکلا نور له ځناور څخه نه ډارېدله او په اشتها سره یې خواړه وخوړل.
ځناور هغې ته وکتل او بیا یې ترې پوښتنه وکړه.
ښکلا غواړې له ما سره واده وکړې؟
څه عجیبه پوښتنه!!! ښکلا وډارېدله.
له ځانه سره یې فکر وکړ اوس څه ځواب ورکړم؟
یوه شیبه غلې پاتې شوه خو په پای کې یې وویل: نه، بښنه غواړم. زه نه غواړم له تا سره واده وکړم.
ځناوره زیات غصه شو. او ښکلا زیاته و ډارېدله.
له دې وروسته ځناور له خونې ووته او ښکلا ته یې وویل: د خدای په امان ښکلا!
دوام لري
پنځمه برخه
کوټګره ګوته
ښکلا په دغه ښکلې ماڼۍ کې درې میاشتې ترې کړې. هره ورځ یې کتابونه لوستل او پیانو یې غږوله. هغې ددغه لوی بڼ په هر ګوټ کې چکر واهه او ګرځېدله. جګې ونې او د مختلفو رنګونو ګلان یې خوښ ول.
هغې د ماڼۍ په خونو کې ښکلي ګلان ایښودل. هغې همدارنګه له ګلانو عطرونه جوړول. خو ورځې اوږدې وې او هغه بیخي یوازې وه.
ښکلا ډېر کله د خپل پلار، خویندو او وروڼو په اړوند فکر کاوه. یو ناڅاپه په زړه کې یې وګرځیدل چې غواړي بیا خپل پلار وویني. او بیا خپل کور وویني.
ځناور هره شپه د ماښامنۍ په مهال نهه بجې د هغې لیدو ته راتلو. دوی د مختلفو او په زړه پورې مسایلو په اړوند خبرې کولې او سره خوښ ول.
اوس ښکلا د ځناور له ناوړه څېرې څخه نه ډارېدله. هره شپه به ځناور له ښکلا څخه هماغه پوښتنه بیا تکراروله: ښکلا، غواړې له ما سره واده وکړې؟ او هره شپه به ښکلا ځواب ورکاوه. نه.
یوه ورځ ښکلا وویل: ولې هره شپه ته هماغه یوه پوښتنه بیا بیا تکراروې؟
دا ځکه زه غواړم له تا بل ډول ځواب واورم. ځناور دا خبره وکړه. ښکلا وویل: زه متاسفه یمه، خو زه نه غواړم له تاسره واده وکړم.
ځناور زیات خپه شو.
ښکلا وویل: زه به د تل له پاره ستا ملګرې پاتې شم.
ځناور وویل: ته ډېره ښه ملګری یې.
ښکلا په خندا وویل: ته هم ډېر ښه ملګری یې.
ځناور وویل: زه پوهیږم چې زه په کرکجنه بڼه بدرنګ یم. خو ته پر ما ډېره ګرانه یې او زه له تا سره زیات خوښ یم. هیله کوم ما خوشې نه کړې!
د ښکلا مخ تک سور واوښت او یوه شیبه غلې ناسته وه.
ښکلا وویل ما د خپلې خونې په هینداره کې خپل بې وزلی پلار ولیده. هغه زیات غمجن او بیخي یوازې دی. هغه فکر کوي زه ژوندۍ نه یمه. زما خویندې واده شوي او وروڼه مې هم لرې تللي. زه غواړم د وروستي ځل دپاره خپل پلار ووینم. اجازه راکوې لاړه شمه او هغه ووینم؟ هیله کوم پرې مې ږده.
ځناور وویل: هو، ته کولی شې لاړه شې او خپل پلار وګورې. خو زه به ستا په نه شتون کې زیات غمجن شم.
ښکلا په زیاتې خوښۍ سره وویل: اوه ډېره مننه.
زه ځمه او یوه اونۍ وروسته بیرته راځمه.
ځناور وویل: سمه ده، ته کولی شې سبا د خپل پلار لیدلو ته لاړه شې. خو په یاد ولره چې په یوه اونۍ کې بیرته راشې. مخکې له دې چې بیرته راشې دغه ګوته د خپل ویده کېدو تخت ته نژدې پر میز کېږده. دا کوډګره ګوته ده. د خدای په امان. ښکلا.
شپږمه برخه
د خویندو پلان
سبا سهار ښکلا د خپل پلار په کور کې د خپل خوب په کوټه کې په خپل تخت کې سترګې پرانیستلې. هغه پاڅیدله او له زینو ښکته لاړه. کله چې پلار یې هغه ولیده په ژړا شو.
ښکلا آیا دا ته یې؟ څومره ښه! زما لور روغه او جوړه ده او دلته ده!
ښکلا ډېره خوشحاله ده او خپل پلار یې په غېږ کې ونیوه.
پلار یې په خوښۍ سره وویل: جامې واغونده او راشه ماته د ځناور قصې وکړه.
ښکلا خپلې خونې ته لاړه او له ښکلیو جامو ډک بکس یې پیداکړ. دا ماته د ځناور سوغات دی. ښکلا خپل پلار ته دا خبره وکړه. هغه زیات مهربانه دی. هره ورځ ماته سوغاتونه راکوي. هغې ډیر ښکلي جامې خوښې کړې او ویې ویل زه غواړم دغه جامې ګلابې او وړنګینې ته ورکړم. کله چې هغې دا خبره وکړه بکس ورک شو!
د ښکلا پلار وویل: ځناور تا ویني! دا ښکلې جامې ستا له پاره دي نه ستا د خونیندو دپاره.
ناڅاپه بکس بیرته پیداشو. په دې سهار ګلابه او وړانګینه د خپلې خور لیدلو ته راغلل. هغوی دواړه خوشحاله نه ول.
ګلابې وویل: اوه ښکلا ستا له لیدو زیاته خوشحاله یمه.
ښکلا وویل: ګلابې ته خوشحاله نه ښکارې ولې څه خبره ده؟
ګلابې وویل:اوه دا اوږده قصه ده.
ښکلا وویل: مهرباني وکړه ماته ووایه څه خبره ده؟
زما میړه ډېر ښکلی دی، هغه ټوله ورځ د هیندارې مخې ته ولاړ وي. هغه هیڅکله هم ماته نه ګوري او له ما سره خبرې نه کوي.
ښکلا وویل: اوه ګرانې دا لویه ستونزه ده.
وړانګینې وویل زما میړه ډېر هوښیاره دی خو هیڅ څوک د هغه خوښ نه دي او هغه هم د هیڅ چا نه خوښېږي. زه هیڅکله نه شوم کولی خپل دوستان میلمانه کړم. ځکه هیڅوک دهغه خوښ نه دي.
موږ له خپلو میړونو سره زیاتې ستونزې لرو.
ښکلا وویل: اوه زما بې وزلو خویندو، ستاسې دپاره زیاته متاسفه یمه.
وړنګینې وویل: موږ ته د ځناور قصه وکړه.
ښکلا وویل: ځناور بد نه دی. هغه ډېر مهربانه دی. د هغه ماڼۍ زما ډېره خوښه ده او زه یې ملکه یمه. زه کار نه کوم. زه کتابونه لولم، پیانو غږوم او د ماڼۍ په بڼ کې چکر وهم. هره شپه د ماښامنۍ پر مهال هغه راځي څو ما وویني او موږ د مختلفو څیزونو په اړوند خبرې کوو. هرڅه خورا ښه دي.
دواړه خویندې زیات غصه دي او د کورانګړ ته وځي.
ګلابه وايي: ښکلا ښکلې جامې آغوندي او ښکلي بوټان په پښو کوي. هغه د ملکې په څیر ښکاري. هغه زیاته خوشحاله ده. ولې هغه دومره نیکمرغه ده؟ ولې موږ دومره بدمرغه یو.
وړانګینه وايي: ته رښتیا وایې، موږ دومره نیکمرغه نه یو. خو کېدی شي موږ نیکمرغه شو. ښکلا باید یوه اونۍ وروسته بیرته ځناور ته ستنه نه شي او هغه به زیات غصه شي او ښکلا به وخوري. نو موږ باید هغه پری نه ږدو لاړه شي او دلته یې باید وساتو، ګلابې دا خبره وکړه. ځناور به له دې امله غصه شي. د اونۍ په اوږدو کې دواړه خویندې د ښکلا سره زیات مهربانې وې. دوی له هغې سره خبرې کولې او خندل یې. دوی په ګډه په کلي کې چکر واهه. ښکلا له خپلو خویندو سره ډېره خوشحاله وه. هغې فکر کاوه چې پر ګلابې او وړانګینې ګرانه ده. دوی ښې خویندې دي او پر ما ګرانې دي.
د اونۍ په پای کې ښکلا وویل چې زه باید بیرته د ځناور ماڼۍ ته ستنه شمه.
د هغې خویندو په ژړا پیل وکړ.
ګلابې وویل: اوه ښکلا.
یوه اونۍ نور هم له موږ سره پاتې شه موږ تاته اړتیا لرو.
وړانګینې وویل: هو ښکلا.
هیله کوم موږ مه خوشې کوه.
موږ له تا سره خوشحاله یو او ته پر موږ ګرانه یې
ګلابې وویل: هو له موږ سره پاتې شه.
موږ په ګډه زیات کارونه کولی شو.
ښکلا نه پوهیده څه وکړي.
هغه پریکړه کوي یوه اونۍ نور هم پاتې شي.
اومه برخه
خوب
ښکلا فکر کوي چې ځناور به زما په نه شتون کې زیات خپه شي. خو زه غواړم له خپلې کورنۍ سره یو څو ورځې نور هم تېرې کړم. او بیرته به هغه ته ستنه شمه.
ښکلا د ځناور په اړوند فکر کاوه. هغه ور پسې خپه شوې وه. لس ورځې وروسته ښکلا، ځناور په خوب کې ولید. په خوب کې هغې ولیدل چې ځناور د ماڼۍ په انګړ کې د وښو دپاسه پروت دی او د مړینې په حال کې دی.
د ژبې لاندې ښکلا ته وايي: لس ورځې وشوې لا تر اوسه هم نه یې راغلې. زه بې له تا ژوندی پاتې کېدی نه شم. زه له خوړو او څښاک لوېدلی یم.
ښکلا ویښېږي او فکر کوي.
بې وزلی ځناور زما د نه شتون له امله د مړینې په حالت کې دی!
زه باید کور ته هغه ته لاړه شمه.
هغې ګوته واخیستله اوتخت ته نژدې یې د میز دپاسه کېښودله.
هغې فکر وکړ: ځناور بدرنګ دی خو هغه زیات مهربانه دی. ولې زه ورسره واده نه کوم؟ زه ورسره خوشحاله یمه. زما خویندې ښکلي او هوښیاره مېړونه لري خو دوی ور سره خوشحاله نه دي.
هغه د ځناور په ماڼۍ کې له خوبه ویښه شوه. نن زه خپل زیاتې ښکلي جامې آغوندم. ښکلا داسې فکر وکړ.
د شپې نهه بجې د ماښامنۍ د خوړو دپاره لاړه او ځناور ته په تمه پاتې شوه. خو هغه یې لیدو ته رانغی.
هغه چیرته دی او ولې نه راځی؟ ځناوره! ځناوره چیرته یې؟ هغه په ژړا شوه! ځواب راکړه!
هغې ټولې خونې ولټولې او د ماڼۍ هر ګوټ یې وکتلو. خو هغه یې پیداکولی ونه شو. ناڅاپه خپل خوب ور په یاد شو. د انګړ په لور یې منډه کړه چیرې چې ځناور پر وښو پروت ؤ.
اوه نه، آیا هغه مړ شوی دی؟ هغې د ځناور زړه ته غوږ ونیوه. د ځناور زړه درزېده. شکر، هغه ژوندی دی. داسې یې فکر وکړ. د هغه پر مخ یې اوبه وشیندلې. ځناور رو رو سترګې پرانیستلې.
ښکلا، هغه تر ژبې لاندې کوم څه وايي. زه مرم… خو زه خوشحاله یم ځکه ته راغلې.
نه ځناوره، ښکلا وژړل، مه مړ کېږه! ته باید ژوندی پاتې شې او زما سره واده وکړې. زه له تا سره مینه لرم او بې له تا ژوند کولی نه شم.
اتمه برخه
شهزاده
یو ناڅاپه د ماڼۍ او بڼ څراغونه روښانه شول. په آسمان کې ډېره ښکلې اورلوبه پیل شوه. ښکلا ، د ماڼۍ له له لیدلوهک حیرانه شوه. بیا هغه شا او خوا څرخېده ډېره حېرانه شوه او ځناور ته یې وکتل. عجیبه حیرانونکې پېښه یې ولیدله! د هغې مخې ته یوښکلی ځوان ولاړ ؤ. ځوان وویل: زیاته مننه ښکلا.
هینداره ماته شوه!
ښکلا پوښتنه وکړه: خو ځناور چیرته دی او څه شو؟
شهزاده وویل: زه ځناور یم.
ښکلا وویل: خو زه نه پوهېږم چې ته څوک یې؟
زه شهزاده یم او دا زما ماڼۍ ده، ځوان دا خبره وکړه.
یووخت یوې بدې کوډګرې په هینداره کې پر شهزاده کوډې کړې وې چې یوازې رښتنې مینې کولی شو د کوډګرې کوډې له مینځه یوسي.
اوس زه پوهیږم چې ستا مینه رښتینې ده. ځوان داخبره وکړه.
شهزاده هغه له لاسه ونیوله او ویې ویل: ښکلا چمتو یې له ما سره واده وکړې؟
ښکلا، ښکلي او زړه راښکونکي شهزاده ته وکتل او ویې ویل: هو زه چمتو یمه!
ښکلا او شهزاده ماڼۍ ته ننوتل. کله چې هغې ور پرانیست زیاته حیرانه شوه.
زما ټوله کورنۍ دلته ده! داسې هغې په لوړ غږچیغه کړه.
هغوی خبرې کولې او خندیدل.
یو ناڅاپه هغه هغه پرښته چې په خوب کې یې لیدلې وه، ویني.
ښکلا، پرښتې وویل، ته مهربانه زړه لرې، ته له شهزاده سره واده کوئ او له تا څخه شهزادګۍ جوړېږي. بیا پرښتې د ښکلا دوه خویندو ته وکتل. تاسې دواړه بدې، نامهربانه او لټانې یاست. ستاسې هیڅ څوک نه خوښېږي! پرښتې دا خبرې وکړې.
پرښتې له کوډه ډکې ځنې خبرې وکړې او یو ناڅاپه ګلابه او وړانګینه پر ډبرې بدلې شوې.
اوه نه ، ښکلا چیغه کړه. زما خویندې ډبرې شوې!
پرښتې وویل: ستا خویندو لکه د تیږې زړه درلود. اوس دوی نه شي کولی وخوځېږي خو دوی نه شي کولی هر څه وویني او هر څه واوري. کله چې دوی په خپلو ګناه ګانو او تیروتنو پوهې او پښېمانه شي نو دوی به بیرته په ګلابې او او وړانګینې بدلې شي. بله ورځ ښکلا له شهزاده سره واده شوه. په ماڼۍ کې سندرې او نڅاګانې وې. دا یوه ډېره ښکلې او خوشحاله ورځ وه. خلکو ښکلا او شهزاده ته ګلان ورکول.
شهزاده د ښکلا په سترګو کې اوښکې ولیدلې او ولې ویل: مه ژړا زما ښکلا. موږ دواړه به په ګډ ژوند کې زیات نیکمرغه شو!
پای
سید عبیدالله نادر
یو ډیر صاحبدله او د عزت خاوند انسان ،د خپل یو ډیر نژدې او ګران عزیز دوست کره ورغی او د شپی د هغی میلمه شو ،هغه هم د ده ډیره قدردانی او پالنه وکړه ،خو میلمه د روزګار د تنګسی او ډیر فشار د لاسه څرنګه چې د کور خاوند یې لږ غافل ولیده ، نو د ده یو قیمتی غالۍ یې غلا کړه ، او بازار ته لاړه چې قالینه خرڅه کړي ، لا په دې نه وو بریالی شوی
دودیال
یادښت: د ۱۳۹۱ل. کال په اوړي کې د اطلاعاتو او فرهنګ د مشاور ارواښاد جلال نورانی په نوښت وپتېیل شوه چې په افغانستان کې د معاصرو نثری –تخلیقی ادبیاتو د خوږ ژانر(طنز او طنزلیکنې) په اړه یو علمی سیمینار دایر شي. دهغه وخت د رادیو- تلویزیون رئیــس ښاغلی ډاکترواحد نظري(چې خپله هم ښه طنز لیکوال، سناریست، دفلم ډایرکتر اوادیتور، او د هنرونو په رموزونوپوه څېره او دسیمنار د تدویر لپاره دیو شمیر امکاناتو لرونکی و) هم دا موضوع په ډیره خوشحالۍ تایید او د هرډول مرستې وعده یې ورکړه.
طنزی از سرزمین هندوستان
نوشته دلیپ سنګ
ترجمه ذبیح الله اسمایی
عجایبات نیویارک افسانه ایست و ادم غیر مترقبه به انها مواجه میګردد.
یکی از ان عجایب که من به ان مواجه شدم این بود که در یک روزنامه خبر کوتاهی را به این شرح خواندم:
،، میتنګهای بیوه زنان و بیوه مردان وادی شمال درخیابان ۳۲۱ ، کوچه واشنګتن برګنفیلد روز چهار شنبه ساعت هشت بعد از ظهر دایر میګردد. درمحفل دینس جانز موزیک مینوازد. رقص وجود خواهد داشت و موجودیت کیک و قهوه نیز برکیفیت محفل خواهد افزود. ،،
اجمل اټک یوسفزی
د تصوف او روحانیت اړونده موضوع څېړل او شاربل ډېر وخت او پوره علم غواړي؛ ځکه هغه زموږ د ټولنېزې تنستې او زموږ د عقیدې له مخې، نېغ په نېغه د مذهب سره ژورې اړيکې لري او د کلتور او ادب رېښې هم ورغځېدلي دي. له همدې امله ډېرې باریکۍ او کږلیچونه لري او سپړنه یې د هر چا د وسعې کار نه دی. که څه هم صوفیان او روحانیون په هره ټولنه او هره مذهبي طبقه کې شته او په دې ډول یې د دعوت او بلنې رنګونه هم توپیر کوي. خو یو رنګ یې چې تر ډېره جوت دی هغه که په وضعي مذاهبو لکه هندويزم، بودیزم، زردشتیزم او که اسلامي مذاهب دي په ټولو کې صوفیان خلک مینې، یووالي او ګډ ژوند ته رابولي او د تشدد او عداوت خلاف دي.
زموږ له نظره تصوف یا صوفیزم د څښتن تعالی سره د انسان مستقیمه رابطه او تړاو دی. د دنیاوي غوښتنو او مادییزم سره د پرېکون او واټن یوه وسیله ګڼل کیږي او اکثره صوفیان په عامه اصطلاح فنا في الله ګڼل کیږي. په نړۍ کې او بیا په تېره په اسلامي ټولنو کې صوفیان او د تصوف خاوندان ډېر دي، دغه شخصیتونه کله د ادب له مخې او کله کله هم د روحانیت یعنې پیرۍ، مریدۍ او طریقت له مخې د ټولنو په وګړو کې نفوذ کوي او ورو ورو لارویان او پیروان پیدا کوي. خو مهمه او اړینه دا ده چې په دغو باریکیو کې سړی ځان ورک نه کړي او حقیقت ته د ورنږدې کېدو او ورستېدو پرځای ترې لرې او لار ورکی نه شي.
که د اسلامي هېوادونو ټولنې ستر ستر عارفان او صوفیان لري لکه : الحسن البصري، سفیان الثوري، ابراهیم بن ادهم، جنید البغدادي، ابوالحسن الاشعري، ابونصر الفارابي، ابو منصور الحلاج، ابو القاسم القشیري، ابو حامد محمد الغزالي، فرید الدین عطار او شمس الدین تبریزي. نو موږ هم د دغو هېوادونو او ولسونو، نه بېرته پاتې نه یوو او د تصوف او عرفان په برخه کې لوې هستۍ لرو لکه: رحمان بابا، خوشال خان بابا، حمزه بابا، بایزید روښان، مولانا جلال الدین بلخي، فخرالدین رازي، حکیم سنایي غزنوي، خواجه عبدالله انصاري، مولانا عطاءالله فیضاني، میرزا عبدالقادر بېدل او ډېر شمېر نور صوفیان، عارفان او د پوهې خاوندان.
په دې کې شک نشته چې تصوف، عرفان او پوهه سړی رڼا ته رسوي خو له بده مرغه زموږ په وروسته پاتې ټولنو کې اکثره وخت ځینې ناپوهان او جعلکاران له دغه سپېڅلي ادرس نه هم ډېره بده ګټه اخلي او د رحمان بابا خبره؛ له دین نه یې دام جوړ کړی وي او په انحرافي بڼه [د کوډو، تعویذونو، فالونو، څښتونو، په غیبو پوهېدل، د پېریانو طابع کول..] ترې ناوړه کار اخلي او د کم علمه خلکو د عقیدو سره لوبي او دوکانداري کوي.
همدارنګه عرس، قوالي، سماع، خلوت، چلهه او رقص دا ټول د طریقت ځینې علماء د تصوف برخې ګڼي او خپل خپل دلایل ورته لري. په اردو او فارسي ژبو کې د تصوف او طریقت سرلارو ډېر کتابونه لیکلي دي خو په دې برخه کې زما د خپلو معلوماتو له مخې، په پښتو ژبه کې ډېر لږ او یا هم د ګوتو په شمېر کتابونه لیکل شوي او ژباړل شوي دي. په دغو اختلافي، پېچلیو او باریکو مسائلو کې آن مذهبي مشرانو او پوهانو په یو او بل د ګمراهۍ او تکفیر ټاپي او رسالې هم وهلي او لیکلي دي.
په پښتو ادب کې هم د تصوف څرګ د ځینو پوهانو په وینا د اوومې هجري پېړۍ په دویمه نیمایي کې د پښتو ادب د مشهور صوفي شاعر، شیخ متي له اشعارو راڅرګندیږي. سید علي ترمذي (پیر بابا)، د بایزید روښان او آخوند درویزه خیرالبیان او نورو د وخت په ادبي او مذهبي پنځونو کې هم د تصوف رنګ رټ ښکاري. په هر حال دغه په زړه پورې موضوع او د مذهبي جنجالونو او کږلیچونو، نه ډکه لاره، ګرانه ده چې بې له پوهې او علمه ووهل شي. په دغه اړه قلم پورته کول او څه لیکل هم جامع پوهه غواړي او هم پوره زړه او ډیر جرئت؛ کوم چې د هر چا د وسعې کار نه دی.
ښاغلی ولي الله ملکزی صاحب چې په دغه برخه کې د پوره پوهې، صلاحیت او جرئت خاوند دی، همداسې هیله او طمع مو ترې کېده چې دغه کږلېچونه او اغزن مزلونه به زموږ د پوهونې په پار وهي او قرباني به ورکوي. " تصوف، روحانیت او کږلېچونه " یو غوره کتاب دی چې ښاغلي ملکزي پرې د خپل ژوند قیمتي ورځې، اونۍ او میاشتې لګولې دي. خواري یې پر ځای ده او نوموړی کتاب یو ارزښتمند علمي کتاب دی. لیکوال (ملکزي) د کتاب د شا پر پښتۍ زموږ د ټولو د زړونو یوه کره او پخه خبره، د یو ارمان او هیلې په بڼه لیکلې ده؛ که ومنل شي او موږ یې عملي کړو باور لرم چې ټول ټولنیز ټپونه به مو ورغیږي. ملکزی داسې لیکي: ( زه په دې باور یم؛ د دې ستر امت ژور ټپونه هلته رغېدلای شي، کله چې د قلم، اعتدال او پخلاینې نسخه وازمایل شي. تصوف د روحي ډاډ د ترلاسه کولو او د انساني سلوک د مهارولو درمل دی، خو په دې شرط چې د الله دنده، پیر او مرشد ته ونه سپارل شي او بنده، د بنده ګۍ په دائره کې بند پاتې شي).
ښاغلي ملکزي تر دې دمخه یو بل نوښت هم کړی او د اسلامي امت د وېښولو او یووالي په پار یې یو بل ګټور کتاب هم د وخت د غوښتنو سره سم د " دین او جګړه " تر سرلیک لاندې راټول، ترتیب او تألیف کړی وو چې د مینه والو له خوا وستايل شو. د هغه کتاب د شا پر پښتۍ/ وقایې یې خپل دریځ د کتاب متن څخه را اخیستې او نچوړ یې یو ځانګړی پیغام له ځان سره لري. ملکزی لیکي: (د نړۍ زیاتره جنګونه اقتصادي، سیاسي او سلیقوي دي؛ خو د خلکو سترګو ته د دین خاورې شیندل کیږي، ځکه هغه سپېڅلتیا لري او بازار یې تود دی. په خپل ذات کې هیڅ جنګ سپېڅلی نه دی، مذهبي ناره د ذهن د حجرو پر ځای؛ سیده د زړه تاخچو ته کوزیږي او عاطفه په سوچ باندې غلبه مومي. هره جګړه غالب او مغلوب لري، خو د مذهبي جنګونو ټول اړخونه په ماتې محکوم دي. ښه جګړه مار ډیر کله بریالی سیاستوال نه وي؛ وجه یې دا ده چې جنګ د باروتو لوبه ده او سیاست د مصلحتونو سیالي. ټول اسماني ادیان، تلمود، ویدا او بودا هم خپلو پیروانو ته د یوه بېګناه انسان د مرۍ د خپه کولو اجازه نه ورکوي. نو څومره به ښه وي که د افراط او تفریط په ځای اعتدال، د جګړې په ځای سولې او د ټوپک په ځای د قلم نسخه وازمایل شي).
اوس نو تاسو درانه لوستونکي د دغو کرښو تر لوستلو وروسته، د ښاغلي ملکزي په اړه ښه قضاوت کولای شئ چې د روحاني سپیڅلتیا او نفسي غوښتنو په هندارې کې د هغه دریځ او هڅه وڅارۍ. په عمر، پوهې او قلم یې لا برکتونه شه.
ډاکټر لطیف یاد
تصوف یا صوفیزم د لوی خدای سره د انسان د مستقیم تړاو او د نړۍ د مادي خواهشاتو اوغوښتنو سره د پریکون وسیله ګڼله کیږي. تصوف داسې ډول رياضت دی چې د کشف او شهود له لارې، د الله تعالی د پېژندلو او د هغه ذات ته د رسېدلو او نږدې کېدلو لپاره تر سره کیږي. رښتینې صوفي د دغې لارې لاروی دی او د عرفاني سلوک په مرسته کولاې شي خپل نفس له بدیو پاک او هغه حقیقت ته ځان ورسوي چې دی یې په هڅه کې دی.
سترو نومیالیو صوفیانو او د حق د لارې سالکینو په خپلو روحاني کمالاتو سره د لرغونو زمانو نه زموږ تر وخته پورې د تصوف ډیوې بلې ساتلې او د وختونو په تېریدو سره ستر شخصیتونه په کې رامینځ ته شوي دي. په دغو صوفیانو، عارفانو او د حق د لارې په لارویانو کې یې ځینې حتی د نړیوال شهرت درلودونکي دي. زموږ په ګران هېواد افغانستان کې هم ستر صوفیان تیر شوي دي چې په هغو کې د مولانا جلال الدین محمد بلخي، خواجه عبدالله انصاري او حکیم سنایي غزنوي نومونه د ځانګړي شهرت نه برخمند دي.
همدا راز په پښتنو صوفیانو کې د شیخ متي بابا، پیر روښان، میرزا خان انصاري، رحمان بابا، حنان بارکزي، حافظ الپوري او حمزه بابا نومونه د یادولو وړ دي. دوئ نه یوازې صوفیان او عارفان تیر شوي دي بلکې د پښتو ادب بڼ یې هم په خپلو صوفیانه اشعارو سره رنګین کړی او ځانګړې ښکلا یې ورته بښلې ده. زموږ په هیواد کې همدا اوس د چشتیه، قادریه او نقشبندیه عرفاني طریقو د پیروانو شمېر ډیر زیات دی؛ دوئ خپلې خانقاوې او د ذکر حلقې هم لري.
د ډیر ویاړ او خوشالۍ ځای دی چې په تصوف کې د لومړي ځل لپاره زموږ د هېواد تکړه لیکوال او څيړونکي، ښاغلي ولي الله ملکزي صاحب چې تر دې د مخه یې هم نور ډیرعلمي کتابونه او مقالې په پښتو ژبې لیکلي دي او پر څو بهرنیو ژبو بشپړ برلاسی لري. دا دی اوس یې د (تصوف، روحانیت او کږلیچونه) په نامه جامع، هر اړخېزه او پنډ کتاب لیکلی او تازه له چاپه راوتلې دی. که څه هم موږ په پښتو ژبه کې د تصوف اړوند ډیر کتابونه نه لرو او که لرو یې هم، نو دومره هر اړخیره او شامل نه دي لیکل شوي لکه څومره چې په دې کتاب کې یې بشپړ تفصیلات راغلي دي.
ښاغلي ملکزي صاحب د تصوف په اړه د معتبرو انګریزي، عربي، پښتو، فارسي او اردو آثارو او منابعو تر لوستلو وروسته موږ ته یو داسې په زړه پورې کتاب لیکلی او را ډالۍ کړی دی چې نه یوازې موږ او تاسو د تصوف د تعریف او پیدایښت د لاملونو سره آشنا کوي، بلکې د ده په کتاب کې داسې جالبه مطالب هم شته چې موږ ته د تصوف بېلا بېل اړخونه هم راپیژني؛ د بېلګې په توګه: تصوف د صوفیانو له نظره، د تصوف تدریجي پړاوونه، د تصوف ځانګړي اصطلاحات، د تصوف مقامونه، په تصوف کې د پیر او مرشد درجې او رتبې، له فسلفې سره د تصوف توپیر، په اسلامي نړۍ کې د تصوف ګڼ شمیر ډلې او همدا راز د سترو عرفاني شخصیتونو او څیرو پېژندنه او ژوند لیکونه.
د دې کتاب ارزښت:
ما دا علمي او تحقیقی اثر سر تر پایه ولوست او دې پایلې ته ورسېدلم چې:
۱. دا کتاب په پښتو ژبه کې لومړنی اثر دی چې د تصوف بېلا بېل اړخونه په کې څېړل شوي دي.
۲. کتاب په روانه او خوږه پښتو لیکل شوی دی، عبارتونه یې پیچلي نه دي او لوستونکی یې له لوستلو خوند اخلي.
۳. په دې اثر کې له مهمو او معتبرو آثارو او کتابونو څخه ګټه اخېستل شوې ده.
۴. د دې کتاب په لیکلو کې د علمي – تحقیقي منل شوي څېړندود او مېتودولوجۍ نه کار اخیستل شوی دی.
په پای کې فاضل شخصیت، ښاغلي ولي الله ملکزي صاحب ته د دې ارزښتناک اثر د لیکلو او چاپ ته د سپارلو مبارکي وایم او له لویه خدایه ورته د پښتو ژبې په چوپړ کې د لا زیاتو بریاوو هېله کوم.
په ډېر ادب او درنښت
د پرت ښار - لوېدېزه آسترالیا
د ۲۰۲۳ زیږدیز کال د جون د میا شتې ۱۷ نېټه
یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري.
ادرس یې دا دی: Wali Malakzay
شرر ساپی
د دین او جګړې اړوند دا څیړنیز کتاب، د تاریخپوه ښاغلي ولي الله ملکزي اثر دی. نوموړي هڅه کړې چې په دین کې د جګړې اصل روښانه کړي. په دې کتاب کې لومړی د نړۍ پر مخ مشهور دینونه معرفي شوي دي، په دینونو کې یې اسلام، نصرانیت، یهودیت، هندویزم، سهکیزم، بودایزم، زدرشت، کنفوشیزم، بهایان، قادیانزم، الحاد او هم یې استشراق او استعمار معرفي کړي دي.
ښاروال ویکټور هوګو سوسا وایي ځکه یې د تمساح سره واده وکړ چې د خپلو نیکونو دود او دستور تازه کړي.
شریک کول
د مکسیکو په جنوب کې د یو واړه ښار ښاروال پدې نیت د تمساح سره واده کړی چې له یوې خوا د خپلو اجدادو دود او دستور تازه کاندي او له بلې خوا د سیمې خلکو لپاره نیکمرغي راولي.
ښاروال ویکټور هوګو سوسا دغه تمساح چې د واده په مراسمو کې ځانګړې جامې هم وراغوستل شوې وې، الیشیا ادریانا ونوموله او هغې ته یې د شهزادګۍ نجلۍ خطاب وکړ.
دا ډول تمساحګانې په مکسیکو او مرکزي امریکا هیوادونو کې پیدا کیږي.
ښاروال سوسا د واده په مراسمو کې وویل، "زه دا مسؤلیت منم ځکه چې د یو بل سره مینه لرو. د مینې پرته واده نشي کیدی. زه د شهزادګۍ نجلۍ سره واده ته غاړه ږدم".
په همدې سیمې کې د ښځینه تمساح او سړي تر منځ واده تقریباً ۲۳۰ کاله وړاندې شوی و. د روایتونو له مخې د سیمې د اصلي اوسیدونکو جنجال وروسته تر هغه حل شو چې د چونتال پاچا د یوې بلې قبیلې د شهزادګۍ نجلۍ سره واده وکړ چې په اصل کې ښځینه تمساح وه.
د سیمې یو مخور شخص وایي پدې ډول واده کولو سره د انسان او ځمکې تر منځ اړیکه ټینګیږي او د قدرت خاوند څخه د باران، ښه کښت او ټولو هغو شیانو د ډیروالي لپاره غوښتنه کیږي چې د چونتال د سیمې د اوسیدونکو د خیر او ښیګڼې لپاره دي.
د ښځینه تمساح سره د واده مراسم داسې دي چې تر واده کولو وړاندې تمساح کور په کور ګرځول کیږي تر څو د سیمې خلک یې پخپلو لاسونو کې ونیسي او ورسره ونڅیږي.
ښځینه تمساح ته شنه لمن وراغوستل کیږي او په سر یې څو رنګی ټیکری وي چې په لاس جوړ شوی وي.
د تمساح وربوز تړل شوی وي تر څو تر واده وړاندې څوک ونه داړي.
د دې مراسمو څخه وروسته تمساح د ښارګوټي ځانګړي دفتر ته په سپین کمیس کې وړل کیږي او د واده په مراسمو کې برخه اخلي.
ښاروال سوسا د واده په مراسمو کې وویل، " زه دا مسؤلیت منم ځکه چې د یو بل سره مینه لرو. د مینې پرته واده نشي کیدی. زه د شهزادګۍ نجلۍ سره واده ته غاړه ږدم".
د واده کولو رسم دا هم دی چې د سیمې یو کب نیونکی باید خپل د کب نیونې جال هوا ته پورته واچوي او سندره ووایي. په سندرې کې د کب نیونې د ښه موسم، د ښارګوټي د اوسیدونکو لپاره د نیکمرغۍ، د خلکو تر منځ برابرښت او په سولې کې د ژوند کولو غاړې ویل کیږي.
تر واده وروسته ښاروال پداسې حال کې د ناوې تمساح سره یو ځای نڅا کوي چې د سیمې دودیزه موسیقي غږول کیږي.
ښاروال سوسا چې د شهزادګۍ نجلۍ وربوز یې ښکل کاوه د فرانس پریس خبري اژانس ته وویل، "ډیر خوښ یم چې د دوو کلتورونو یو ځای کیدل لمانځو. خلک ډیر خوښ دي".
تریشا وايي سپی به یې هغه هېڅکله یوازې پرېنږدي
انګلنډ کې یوه ښځه وايي، سپي یې ورسره مرسته کړې، چې پوه شي د تي پر سرطان اخته ده.
۵۰ کلنه تریشا الیسن چې د انګلند ښار ناتنګهم شایر ښار ولفورډ سیمه کې اوسېږي وايي، دوه کلن سپي "کاليکراس لونا" یې په اپرېل میاشت کې پر تي ورټوپ کړل او پښې یې پرې وهلې.
دا وايي"ما درد حس کړ او معایناتو ته ورغلم."
له معایناتو وروسته مالومه شوه، چې آغلې الیسن د تي پر سرطان اخته ده او اوس تر درملنې لاندې ده.
مېرمن الیسن چې د دوو ماشومانو مور ده او د ماشومانو د پالونکې په توګه کار کوي ویلي:"زه تلویزیون ته پر کوچ پرته وم چې لونا پر ما راټوپ کړ. هغه ډېر مینه ناک او مهربانه سپی دی مخکې یې هېڅکله داسې چلن نه و راسره کړی هغه به ما یوازې پرېنږدي."
نوموړې زیاتوي:" له هغې وروسته زه ښه نه وم او درد مې احساساوه، ډاکټر لیدو ته مې وخت واخیست او معاینه مې وکړه، په دوو اوونیو کې یې پایله راغله چې سرطان یم، دوی ډېر ژر تشخیص کړ."
آغلې الیسن وايي:" زه پوهېدم چې هغه زما کوچنې ژوند ژغورونکی دی."
هغې د ناتنګهم ښار په روغتون کې دوه عملیاته کړي، چې د سینې غوټه یې له منځه یوړل شي، خو لا هم تر درملنې لاندې ده.
هغه وايي:"ښه حس لرم. ما تل ځان کتلی او په وروستي ځل مې چې دا کار وکړ احساس مې کړه چې تي کې مې څه نشته."
نوموړې دا هم ویلي چې:"زما په فکر دا کار د ښځو لپاره ډېر اړین دی، چې خپل تیونه وګوري آن که دوی په کور کې سپی هم و نه لري چې مرسته ورسره وکړي."
د هند په لودهیانا ښار کې پولیسو د ډاکو حسینه په نوم مشهوره بدمعاشه ښځه له خپل میړه سره نیولې ده.
د يادونې وړ ده، چې د جون په لسمه لودهیانا ښار کې د نغدو پيسو له رسولو يوه شرکت څخه په میليونونه روپۍ غلا شوې دي.
د لودهیانا ښار پولیسو ادعا کړې، مندیپ کور چې په مونا مشهوره ده، د دې ښار د سي ام اس له شرکته څه باندې ۸۰ میلیونو هندۍ روپیو د غلا اصلي پلان جوړونکې ده.
د لودهیانا ښار پولیسو ژمنه کړې وه، چې د غلا دا موضوع به په ۶۰ ساعتونو کې حل کوي.
د پولیسو په وینا، مندیپ د همدې شرکت یو کارمند منجندر سینګ سره په ګډه د غلا پلان جوړ کړی و.
په دې قضیه کې تر اوسه شاوخوا ۷۰ میلیونه هندۍ روپۍ ترلاسه شوې دي او ۱۸ تورن کسان نیول شوي هم دي.
'ډاکو حسینه' ځان وکیله بولي.
له دې پېښې وروسته مندیپ کور چې له پخوا په مونا مشهوره وه، د ډاکو حسینه په نوم هم مشهوره شوه.
پوليسو د غلا په دغه پيښه کې د اصلي تورن په ګډون ډېر شمېر کسان نیولي دي او تر دې دمه یې شاوخوا ۷۰ میلیونه روپۍ بېرته ترلاسه کړې دي.
د نوموړې د میړه جسویندر سینګ یوه نږدې ملګري د نوم د نه ښودلو په شرط بي بي سي ته وویل، مندیپ کور تیر کال د ټولنیزو رسنیو له لارې له جسویندر سره ملګرې شوه.
څه موده وروسته، دوی د ۲۰۲۳ کال په فبروري کې واده وکړ.
د انډین ایکسپریس ورځپاڼې د راپور له مخې، دا د مندیپ کور دویم واده و.
جسویندر له یوې غریبې کورنۍ سره تړاو درلود، د هغه پلار مهندر سینګ خټګر و.
جسویندر سینګ له واده مخکې هم په بېلابېلو برخو کې کار کړی و، خو له واده وروسته یې د خوراکي توکو په یوه برخه کې د څه مودې لپاره کار وکړ او وروسته یې دغه دنده پرېښوده.
د نوموړي ملګري وايي، له تېرو دوو مياشتو وزګار و او هر چا ته به يې ويل، چې مېرمن يې وکيله ده او ښه عاید لري.
مندیپ کور مونا څوک ده؟
مندیپ کور د لودهیانا ښار په یوه بې وزله کورنۍ کې زیږیدلې وه.
د مندیپ کور مور د ورځې مزدوري کوي.
تر ۲۰۲۰ کال پورې مندیپ کور د یوې عادي نجلۍ په توګه ژوند کاوه.
خو په تیرو دریو کلونو کې د نوموړې په ژوند کې لوی بدلونونه راغلل.
مونا د تلاشۍ په برخه کې لودهیانا پولیسو سره د 'رضاکارې' په توګه هم کار کاوه.
د یادولو ده، چې د هند په پنجاب ایالت کې تر کورونا ویروس وروسته د تلاشۍ په موخه له پولیسو سره د مرستې لپاره رضاکاران ګمارل شوي وو.
کله چې رضاکاران د لودهیانا پولیسو لخوا وګمارل شول، مندیپ کور هم ورسره یوځای شوه.
د دې دندې له پای ته رسیدو وروسته مندیپ کور د یو څه وخت لپاره د بیمې په شرکت کې کار وکړ.
له هغه وروسته یې دوه یا درې نورې دندې هم وکړې.
د انډین ایکسپریس ورځپاڼې د راپور له مخې، مندیپ کور په سیمه ییزه محکمه کې د وکیلې په توګه کار کاوه او له عریضه کوونکو سره به یې په کوچنیو کارونو کې مرسته کوله، په داسې حال کې چې نوموړې یوازې تر دولسم ټولګي زدکړې کړې وې.
د انډین ایکسپریس ورځپاڼې د خبر له مخې، مندیپ په پیل کې جسویندر ته ویلي و چې هغه یوه وکیله ده.
د مندیپ کور نیول
پولیسو د مندیپ کور د نیولو لپاره ځانګړي عملیات پیل کړي وو.
مندیپ کور او د هغې میړه، له سي ام اس شرکت څخه د شوې غلا اصلي تورن کسان دي چې له پېښې شپږ ورځې وروسته د پولیسو لخوا ونیول شول.
د پولیسو د کمشنر سینګ سیدو په وینا، په دې قضیه کې له مخکېنیو نیول شویو تورنو څخه شواهد هم ترلاسه شوي چې دوی ټول له غلا وروسته اوتراکنډ ته تللي وو.
مندیپ کور او د هغې میړه جسویندر سینګ له اوتراکنډ څخه د بېرته راستنېدو پر مهال ونیول شول.
د پولیسو په وینا، له مندیپ کور یې ۱۲ لکه روپۍ او د هغې له میړه یې ۹ لکه روپۍ ترلاسه کړې دي.
څنګه یې د غلا پلان جوړ کړ؟
مندیپ کور د لودهیانا په محکمه کې له منجندر سینګ سره ولیدل.
د معلوماتو له مخې، منجندر سینګ د سیمه ییز شرکت سي ام اس کارکوونکی و.
د پولیسو یوه کمشنره وايي، چې منجندر سینګ او مندیپ کور نږدې ملګري دي.
"دواړو غوښتل چې په یوه شپه کې شتمن شي او بیا یې د سیمه ییز شرکت سي ام اس د غلا پلان جوړ کړ."
مندیپ کور او د هغې میړه جسویندر سینګ ته نږدې کسان هم په دې باور دي چې دوی دواړو غوښتل له لنډې لارې "شارټ کټ" څخه په یوه شپه کې بډایه شي.
جسویندر سینګ د همدې دلیل لپاره مزدوري پرېښوده، پداسې حال کې چې مندیپ کور د هوسا ژوند کولو هیله درلوده.
د پولیسو په وینا، دوی هغه کسان دي چې نورو تورنو ته یې د شتمن کېدو خوبونه ورښودل.