له پاکستان څخه د سلګونه زره افغان کډوالو د ایستلو چټکه لړۍ داسې مهال روانه ده چې له وړاندې افغانستان کې لویه برخه خلک لاسنیوي ته اړتیا لري او را روان ژمي په دې اړه اندېښنې نورې هم زیاتې کړې دي.

که څه هم پاکستان له وړاندې له نړیوال ادارو غوښتي چې په دوی دې نور فشار نه راوړي خو تازه ملګرو ملتونو ویلي، د کډوالو ایستلو دا چاره به افغانستان کې بشري ناورین نور هم سخت کړي.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د بشري مرستو همغږی کوونکی ډنيل انډرېس په خپلو تازه څرګندونو کې وایي هره ورځ زرګونه کسان له پاکستانه را ستنېږي چې دوی يې په لوړه کچه له فشار سره مخ کړي.

نوموړی وايي، "تر ټولو لویه ننګونه پرته له شکه دا ده چې څنګه سلګونه کلي چې دا خلک ورځي هغوی ته په کې د اوسېدو ځای او نور مشکلات حل شي، په دې ژمي کې دوی له ډېر سخت حالت سره مخ کېدونکي دي، روان بهیر دلته د بشري ناورین ترټولو نازک وضعیت رامنځته کړی دی. "

ښاغلی انډرېس وايي، "موږ په دې کچه لویه ستنېدنه بل ځای نه ده لېدلې او دا کار په همدې لویه کچه غبرګون ته اړتیا لري."

نوموړي له مرستندویه هېوادونو او بنسټونو غوښتي چې د راستنو شویو افغانانو لاسنیوي لپاره خپل ملاتړ او مرستې ډېرې کړي.

ملګري ملتونه داسې مهال د ډېرو مرستو غوښتنه کوي چې تازه اروپايي ټولنې له افغانانو سره د نژدې ۱۴۳ ميليون يورو نورې بشري مرستې اعلان کړې دي.

د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې استازې رافایلا یودیچه په یوه ویډیویي پيغام کې وایي چې دغه ټولنه به د افغان نارينه وو، ښځو او ماشومان ملاتړ روان ساتي.

ملګري ملتونه وایي تر اوسه له ۳۸۰ زره ډېر کډوال ستانه شوي او پاکستان پتېلې چې د ستنوونکو کډوالو شمېر به یو اعشاریه ۷ میلیونو ته ورسوي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولي (يوناما) وايي، دغه هېواد د اقليمي بدلون له اغېزو سره د مبارزې لپاره د لسو تر ټولو زيان منونکو او هغو هېوادونو په ډله کې دی چې په دې برخه کې لږ چمتووالی لري.

دغې ادارې د يوې اعلاميې په خپرولو سره له نړيوالو غوښتي چې د اقلیمي بدلون په اړه د پوهاوي پر ځای په زيانمن افغانستان کې عملي ګامونه واخلي ځکه په وينا يې اقليمي بدلون په دې هېواد کې د ميليونو کسانو پر ورځني ژوند اغېز کړی دی.

يوناما دغه څرګندونې په داسې حال کې کړې چې د متحده عربي امارتو په دوبۍ کې د اقلیمي بدلون سره د مبارزې په موخه د کاپ ۲۸ په نامه غونډه روانه ده.

د يوناما د اعلاميې له مخې نژدې ۲۰ ميليونه افغانان د خوړو خونديتوب له بېړنۍ يا بحراني کچې سره مخ دي چې د پرلپسې درېيم کال وچکالۍ، اقتصادي فشارونو، طبيعي ګواښونو، دوو ويجاړونکو زلزلو تر څنګ اقليمي بدلون په افغانستان کې د روغتيا، بېوزلۍ او کډوالۍ برخه کې منفي اغېزې نورې هم زياتې کړې دي.

د يوناما په اعلاميه کې د ملګرو ملتونو د سرمنشي د ځانګړې استازې او د دې ادارې د مشرې زوزا اوتونبایوا له خولې ويل شوي، ټول اړخونه بايد په غیر سياسي او رغنده توګه د افغانانو د ګټو لپاره کار وکړي.

د روزا اوتونبایوا په وينا، افغانستان کې "دا وضعیت د دوام وړ نه دی".

د يوناما مشرې دغه څرګندونې په داسې حال کې کړې چې له افغانستانه کوم استازې دغې غونډې ته نه دی وربلل شوی.

وړاندې په افغانستان کې د طالبانو حکومت تر واک لاندې د چاپېريال ساتنې ادارې يوه خبرپاڼه کې ويلي وو، سره له دې چې افغانستان د اقليمي بدلون له امله له سختو "ننګونو" سره مخ دی خو بيا هم دغې مهمې ناستې ته د دوی استازي نه دي وربلل شوي.

په اعلاميه کې راغلي وو، "د اقلیمي بدلون له امله د افغانستان زيانمنتيا به د خلکو اقتصادي او ټولنيز وضعيت نور هم خراب کړي... او ان بشري ناورین به رامنځته کړي."

افغانستان يو له هغو هېوادونو بلل کېږي چې د اقليمي بدلون له امله ډېر اغېزمن شوی، ګڼې سيمې يې وچکالۍ ځپلې او کمسارو سېلابونو هم ډېر زيانونه اړولي دي.

د اقليمي بدلون سره د مبارزې سرمشریزه کاپ ۲۸ کې له شلو زیاتو هېوادونو له نړیوالې تودوخې سره د مبارزې د موخو پوره کولو لپاره د دری برابره اټومي انرژۍ د زياتوالي غوښتنه کړې ده.

د امریکا د اقلیمي چارو ځانګړي استازي جان کري ویلي، دا یو ساینسي حقیقت دی چې که غواړو د شلمې پېړۍ تر نیمايي پورې د کاربن تولید او بېرته جذب کچه برابره شي نو اټومي ځواک ته به اړتیا وي. خو ځینو ګوتنیوونکو دغه کار خطرناکه بللی دی.

تر دې مخکې د امریکا، چین او برازیل په ګډون ۱۳۴ هېوادونو هوکړه کړې وه چې له چاپېریالي بدلون سره د مبارزې لپاره په خپلو ملي پلانونو کې د خوړو او کرنې برخو کې د شین کوريزو غازونو تولید ته پام وکړي.

د اقليمي بدلون په اړه د ملګرو ملتونو غونډې (کاپ ۲۸) ته له ۲۰۰ د ډېرو حکومتونو استازې وربلل شوې دغه غونډه چې د نومبر په ۳۰ پيل شوې د ډسمبر تر ۱‍۲ به دوام وکړي.

د پاکستان د تحریک انصاف ګوند مقاماتو د شنبې په ورځ ډسمبر دوهمه (لیندۍ ۱۱) وویل چې ددې ګوند مشر پخواني صدراعظم عمران خان د ګوند له مشرۍ څخه ګوښه کړای شوی دی.

عمران خان چې د ګڼو تورونو سره مخ او دا مهال په زندان کې دی، وایي دا کار ددې لپاره شوی چې د راتلونکي کال په ټاکنو کې د هغه د ګډون مخنیوی وشي.

عمران خان په ۱۹۹۶ کې د پاکستان تحریک انصاف (پي ټي ای) ګوند تاسیس کړ، د ګوند د جوړولو یو کال وروسته یې په ټاکنو کې د پارلمان یوه څوکۍ هم ونه ګټله، خو ګوند یې په چټکۍ سره وده وکړه او د ۲۰۱۸ کال په ټاکنو کې د رایو له ګټلو وروسته په ملي اسمبلۍ کې ترټولو لوی بلاک شو او عمران خان یې د صدارت څوکۍ ته ورساوه.

عمران خان تېر کال په پارلمان کې پداسې حال کې د بې باورۍ له رايې سره مخ شو چې ددې هیواد دوو سترو ګوندونو سره د واک د ویشلو لپاره بیساری ایتلاف وکړ او هغه یې له واکه لرې کړ. د پاکستان د تاريخ په ډېره برخه کې کله چې پوځي حکومت نه و، دغو دوو ایتلافي ګوندونو پر دې هیواد حکومت کړی دی.

د پاکستان د تحریک انصاف ګوند یو مقام وویل، عمران خان، چې د اګست د میاشتې راهیسې بندي دی او د دولتي اسنادو د افشا کولو د تور په ګډون په څو قضیو کې محاکمې ته انتظار باسي، د ګوند له مشرتابه څخه لرې کړای شو او پر ځای یې ګوهر خان، چې له عمران سره تړاو نه لري، د ګوند د رئیس په توګه وټاکل شو.

دا بدلون وروسته له هغه رامنځته شو چې د پاکستان د ټاکنو کمیسیون تیره میاشت د پاکستان تحریک انصاف ګوند ته خبرداری ورکړ چې دوی ښایي خپله انتخاباتي نښه - د کرکټ بیټ - له لاسه ورکړي که چیرې د ګوند د مشرتابه د ټاکلو لپاره داخلي رایې ګیري ونه کړي.

د نړیوال بانک د معلوماتو له مخې، په داسې یو هیواد کې چې د لویانو د سواد کچه یوازې ۵۸ سلنه ده، ټاکنیز نښان خورا مهم دي.

عمران خان، د کرکټ یو پخوانی نړیوال لوبغاړی دی چې په ۱۹۹۲ کې یې د نړیوال جام د ګټلو په ترڅ کې د پاکستان د ملي ټیم کپتاني کړې وه پداسې حال کې چې په زندان کې دی د ګوند په ټاکنو کې له ګډون څخه منع شوی و.

د پاکستان د تحریک انصاف ګوند د رسنیو ویاند سید ذوالفقار بخاري وویل: "دا یو موقتي انتظام دی."
پي ټي ای د پراخ کړکېچ په وړاندې مبارزه کوي، د ګوند مخکښ شخصیتونه یا زنداني شوي یا د ګوند پریښودو ته اړ شوي دي.

د سویلي آسیا په دې هیواد پاکستان کې سیاستوال اکثرا په هغو قانوني کړنو کې ښکیل وي چې د حقونو د څارونکو په وینا د ځواکمن پوځ لخوا تنظیم شوي وي. پاکستان د خپل تاریخ له نیمایي څخه ډیر په مستقیم ډول د پوځ له خوا اداره شوی او پوځ د لوی ځواک څخه ګټه پورته کوي.

د سیاسي چارو کارپوه حسن عسکري رضوي د شنبې په ورځ فرانس پرس ته وویل: "د تحریک انصاف یو ملاتړی به د عمران خان لپاره انتخاباتي نښان ته رایه ورکړي." د هغه په وینا "عمران خان د تحریک انصاف د ګوند معنوي مشر پاته کیږي."