ولي الله ملکزی

په اتمې هجري پیړۍ کې زېږیدلی د عربي نړۍ تر ټولو مشهور تاریخپوه، ټولنپوه او اقتصاد پوه، ابن خلدون په خپل مشهور کتاب (المُقَدِمَة) کې د تاریخ عناصر او موخې په څلورو ټکو کې رانغاړي: «انسان، ماضي، چاپیریال او د پېښو لاملونه». نوموړی په دې باور وو چې تاریخ د ولسي هویت پېژندنې علم او د پېښو د لټون ځانګړی هنر دی. البته، زیاترو مورخینو مازې په روایتونو باندې لنګر اچولې او د عامو پرګنو ورځنی بهیر یې تر ډیره ځایه له پامه غورځولی او هغو ته نه دي تم شوي. 
له نیکه مرغه،‌ زموږ د هیواد معاصر او بې جوړې تاریخپوه،‌ پوهاند عبد الحی حبیبي د همدغو ټکو په پام کې نیولو سره د «تاریخ افغانستان بعد از اسلام» ترعنوان لاندې داسې مستند او هر اړخیز کتاب لیکلی چې د نظر مخالفین یې هم د یوې معتبرې او ډاډمنې سرچینې په توګه مني. په دې کتاب کې افغانستان ته د اسلام د څرکونو له را رسېدو وړاندې، د زردشتي، بودايي، برهمني ادیانو او د ساسانیانو، کوشانیانو، یفتلیانو او د هغه مهال په معاصرو مدنیتونو باندې کافي رڼا اچول شوېده. دلته لولو چې زموږ سیمې ته راغلو چینايي سیالانیانو پخپلو سرسري یونلیکونو کې څه کاږلي او عربو راویانو پخپلو متونو او حاشیو کې د خراسان، کابلستان او ماوراء النهر په هکله څه نقل کړيدي؟ 
په دې تاریخي کتاب کې د امویانو او عباسيانو د خونړیو تربګنیو تر اړخه، د سنيانو او شیعه ګانو د مذهبي اختلافاتو تورې وریځې هم له ورایه برېښي. دلته یوازې په روایتونو بسیا نه ده شوې، بلکې څېړنیز اړخ یې هم ډېر غښتلی او متوازن دی. د بېلګې په توګه؛ د راشده خلافت په پېر کې چې د فتوحاتو موخه اسلامي دعوت او د توحیدي عقېدې خپرول دي؛ د راز راز شِرکیاتو سره کلکه مبارزه هم په بې پرې بڼې انځور شویده. خو کله چې د عباسیانو په وخت کې یوناني فلسفه او منطق ژباړل کیږي، موسیقي پراخیږي، د خلفاوو دربارونو ته د عجمو کلتور ننوزي او قصرونو ته د مجسمو ډالۍ کول عادي خبره ګڼل کیږي، نو مولف د دغه ستر بدلون یادول اړین ګڼي او بیا بیا یې د لوستونکو مخې ته ږدي. 
د ډېرې خوښۍ ځای دی چې د پوهاند حبیبي همدا تاریخي شاهکار د افغانستان د علومو اکاډمۍ شمله ور لیکوال، څېړنپوه ډاکټرعبدالقیوم زاهد مشواڼي له دري څخه پښتو ته ژباړلی دی. ډاکټر مشواڼی په ۱۳۵۶ لمریز هجري (۱۹۷۷م) کال کې د کونړ د غازي آباد ولسوالۍ د بارګام په هغه ښکلي کلي کې زېږېدلی چې د دنګو غرونو لمنې یې د ختریزو، ګورګرو او غوړاسکو خوشبویه بوټو پوښلې دي. لېسه یې د کوزې پښتونخوا په تېمرگرې کې لوستې، لېسانس او ماسټري یې د کابل پوهنتون د ژبو او ادبياتو پوهنځي له پښتو څانګې څخه اخيستې او تېر کال یې د پېښور پوهنتون، پښتو اکاډمي څخه خپله ډاکټري/ PHD ترلاسه کړېده.
(د افغانستان تاریخ؛ تر اسلام څرک وروسته) څلور څپرکي او ۱۱۳۴ مخونه لري؛ د علامه حبیبي څېړنیز مرکز له خوا خپور او د قلم کتابپلورنځي یې د چاپ چارې سرته رسولې دي. په لومړني څپرکي/ فصل کې د افغانستان ټولیز وضعیت، ادیان او واکمنې شاهي کورنۍ څېړل شويدي. په دوهم څپرکي کې د امویانو د جنډې لاندې د اسلامي فتوحاتو لړۍ، د کابل،‌ زابلستان هرات جنګونه او په سند او ملتان کې د محمد بن قاسم د لښکرو په سوبو باندې تفصیلي خبرې شویدي. په دریم څپرکي کې د عباسي خلافت پېل او خلیفه ګان، د ابومسلم خراساني پاڅون او پاېلې او د برمکیانو او طاهریانو راڅرګندېدل ښه شاربل شویدي. وروستنی فصل یې په ننني افغانستان او ګرد چاپېره اقلیم کې د اسلام خپرېدل او د پراخو پرګنو ټولنیز، فکري او مذهبي حالت تشریح کوي او لوستونکي له هغه څه سره آشنا کوي چې پخوا یې ورسره ډېره کمه آشنايي درلودله.
د کتاب ژباړه ډېره روانه، لهجه ېې خوږه او په فهرست او ما‌خذونو کې علمي میتودونه په پام کې نیول شویدي. ما ټول کتاب نه دې لوستې، البته کومې برخې چې ما مطالعه کړې نو خال خال مې ګرامري غلطۍ او املائي تېروتنې ترسترګو شوې کوم چې په دې ډول کتابونو کې طبیعي بهیر ګڼل کیږي. په دې ګردې نړۍ کې یوازینی کتاب چې «لَا رَيۡبَۛ فِيهِۛ» او غلطۍ نه لري، هغه سپېڅلی قرآنکریم دی.
د څېړنپوه مشواڼي د چاپ او ناچاپه کتابونو شمېر له دېرشو څخه اَوړي، ولی د زاهد پښتو پښتو سیند (قاموس)، د وزارت معارف په چوکاټ کې د اتم ټولګېو لپاره درسي پښتو نصاب او د امیر عبدالرحمن خان د تاج التواریخ ژباړه جلا ارزښت او ځانګړی مقام لري. همدا شان، د پښتو ادب د تاريخي بهير کره کتنه، انسان په نا آشنا جزيره کې (ناول)، په پښتو منظوم ادب کې د مبارزې څرک، پر پښتني کلتور د وروستېو جنگونو اغېز، له پښتو سره د گوري او ساوي ژبې پرتلنه او مشواڼي څوک دي؟ نورې هغه پنځونې دي چې د تاریخ او ادب تږي تر ډېره ځایه خړوبولای شي.
زه د تاریخ څانګې د یو شاګرد په صفت، په دې کتاب کې ډېر داسې څه وینم او زدکړه ترې کوم چې د پوهنتون په څلور کلنې دورې کې مې نه دي لوستلي. له همدې امله هغو دوستانو ته یې د مطالعې بلنه او سپارښتنه کوم چې د اسلام، عربانو، افغانستان او د دې پلنې او سوره ورې سیمې د انسان، تاریخ او ماضي سره دلچسپي لري. په پای کې خپل دروند دوست، ډاکټر مشواڼي ته د لازیاتو علمي او اکاډمیکو خدمتونو او بریاوو هیله لرم. قلم یې تل له رنګونو او ذهن یې همېشه له رنګینو خیالونو ډک.
—-----------------------------
یادونه: په مننې سره، که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

                        سید عبیدالله نادر     

د افریقا په غربی سیمو کې ،کله چې یو څوک یو ناوړه عمل تر سره کوی .هغه کس خلک اخلي او د کلي مرکز ته یې وړي . او خلک یې تر شا او خوا راتاویږي ،او دی په مینځ کې وي ،نو د کلي خلک ټول د ده مثبت کارونو په هکله او نیکو کارونو په هکله خبری کوي او یادونه یې کوي ،دوی معتقد دي چې هر وګړی ذاټأ ښه وي ،خو ځیني وخت یوه سهوه یا خطا ځیني وشي ،د قام ټول افراد او غړي د یو بل تر څنګه جمع کیږي،تر څو کس ته د ده د ذاتي خوبائیو یادښت وکړي .د دوی بشپړه عقیده پر دي ده چې دغه رقم حمایت کول د یوه فزیکي سزا یا تنبه څخه ښه وي ،تر دي چې کس سړی خجالته کړي او دی و شرموي . او هغوي دي حرکت ته (ابونتو وایي)چې معنی یې انسانیت د یو بله سره او ټولو موجوداتو سره معنی ورکوي.

کارل ګوستاد-یونګ

د فیسبوک له سر چینو څخه ژباړه

ژباړن :سید عبید الله نادر

اسماعیل شاهد:

مرکه: ولي الله ملکزی

که څوک د اویا میلیونه پښتنو په منځ کې اسماعیل شاهد د دوو ټوکمارو پېرنګیانو، چارلي چاپلن او مسټر بین سره په یوه تله وتلي، نو ښايي غاړه به یې بنده نه شي. دا ۷۳ کلن بې جوړې هنرمند، د کوزې پښتونخوا په چارسدې کې زېږېدلی، FA (د ښکلو هنرونو) کالج یې لوستې او په خټه اتمانزی دی. دوه ودونه یې کړي، درې زامن درې لوڼې لري او د درویشت لمسیانو ترڅنګ، درې کړوسي هم لري. د ۲۷ کالو لپاره یې د پېښور د DC (مرستیال کمشنر) په دفتر کې ماموریت کړی او پلار یې د پېښور عدلي محکمې په انګړ کې چې کچرۍ نومیږي، د چاي او خوراک کانټین درلود.
د پښتو دغه منلی کومیډین او ځلېدلی ستوری چې موږ ټول د هغه له نوم، اداکارۍ او ډرامو سره اشنا یو، له تیرو څو اونیو راهیسې د کاناډا او امریکا ځینو ایالتونو ته هنري سفرونه لري. تیره شپه، د کالېفورنیا د سانفرانسیسکو په سیمې کې د ځینو دوستانو له خوا ماښامنۍ ته رابلل شوې وو. ما هم د لومړي ځل لپاره له نژدې څخه ولیدلو چې ډېر متواضع، با خدا او کلیوال انسان دی. دا ښاغلی نه یواځې د شیشه اي پردې او سټېج په سر د نندارچیانو په مخونو او شونډو موسکا راولي، بلکې په حجرې او دېرې کې هم هڅه کوي چې د کوربنو عاطفه را وپاروي، شعور یې وتخنوي او د نغري ګرد چاپېره خلک ښه وخندوي.
د شهید سردار محمد داود، ډاکټر نجیب الله او حامد کرزي سره د ملاقاتونو، د لوېدیځې نړۍ د ښکلاوو او لاس انجلس کې د هالیوډ د نړۍ والې سټوډیو له خوږو خاطرو وروسته ېې زما د دې پوښتنې په ځواب کې چې د خندا او موسکا دا هنر دې له چا زده کړېدی؟ داسې وویل: (دا یوه الهي ورکړه ده، زه په دې فن کې هېڅ استاد نه لرم. البته د شوکت علي، مسعود احمد شاه، عزیز اعجاز، فرمان الله خان او صلاح الدین په څېر تکړه ډاېکټرانو او پروډوسرانو څخه مې ډېرڅه زده کړي او زه یې پوروړی یم. د پلار په ژوند کې ما د هیڅ ډول هنري فعالیت جُرئت نه درلود؛ د هغه له وفات وروسته په ۱۹۷۷م کال کې د پېښور راډیو ستېشن ته لاړم چې که وکولاې شم یوه سندره ثبت کړم. خو هلته راته د تمثیل سَت او وړاندیز وشو؛ دا لړۍ هماغه دم پېل شوه او تردې دمه روانه ده. که چېرې زما ټلویزیوني ډرامې، Telefilm (ټلویزیوني لنډ فلمونه) او د سټېج نندارې حساب شي، نو ممکن شمېر به یې په زرګونو وي، خو د پښتو سېنمايي فلمونو شمېر مې له اتو زیات نه دی). 
ما ورڅخه پوښتنه وکړه چې آیا فکر نه کوې د دغو فلمونو او ډرامو ژبه او د هنرمندانو نازیبا حرکتونه د پښتنو دروند او حیاناک کلتور ته د ګټې په ځای تاوان رسوي؟ داسې ځواب یې راکړ: (بالکل، ستاسو خبره ټیک ده چې د پښتنو د رسمونو، شملو او هیلو انځور په کې تر ډیره ځایه نه مراعت کیږي. خو اصلي خبره د فلمونو او شوګانو د جوړونکو ده. دوئ هغه څه لیدونکو ته وړاندې کوي چې هم خپلې مصرف شوې پېسې بېرته ترلاسه کړي او هم نورې وګټي. زه شخصا په هغو ډرامو او تیاترونو کې کار نه کوم چیرته چې د کورنیو حُرمت په پام کې نه نیول کیږي). نوموړی مني چې د پښتو ډرامو کیفیت او معیار د پخوا په څېر خوندور نه دی پاتې او د کورنۍ له ښځینه غړو سره د ځینو ډرامو یوځای لیدل اوس ګران شويدي. 
اسماعیل شاهد د ډرامو د متن او نوعیت په اړه وايي: (ما یوه ډرامه هم پخپله نه ده لیکلې، ولې ډېر کله مې په متن کې ادلون بدلون راوستې، مناسبې مکالمې مې لیکلې دي او هدایتکاري مې هم ډېره کړېده. د ارواښاد ډاکټر محمد اعظم اعظم په قلم لیکل شوې ډرامه ستړي مه شئ، همدارنګه شرط، دوه دوه پنځه، جادوګر او ملنګی هغه ډرامې دي چې بیخي ډیرې کتل شویدي. د میم زرما ټلویزیوني ډرامه چې بیا اردو ته وژباړل شوه، زما د ویاړ ډرامه چې د پاکستان د ولسمشر له خوا ما ته د غوره کردار د اجراء کولو له مخې جایزه راکړل شوه، دا زما یوه له تاریخي ډرامو څخه ګڼل کیږي). 
 د دې ځانګړې مرکې په پای کې مې اسماعیل شاهد وپوښته چې د پښتنو غوڅ اکثریت د ښکلو هنرونو ټول ژانرونه خوښوي، خو پیکه اړخ یې دا دی چې د خپلو هنرمندانو چندان قدر نه کوي او په بازاري لهجې یې یادوي. نو آیا ته کله له داسې کوم ځوروونکي برخورد سره مخ شوې یې؟ ځواب یې څرګند او دا ډول وو: ( نه ملکزی صېب نه، زه هیڅکله له دغسې ناخوالي چلند سره نه یم مخ شوی. زه په خپلو ولسونو ډېر ګران یم، هر چېرې چې تللی یم دوئ زه نازولی یم، الله دې د دوئ قدر وکړي. خو زه دلته له ټولو پښتنو څخه یوه هیله او غوښتنه لرم چې یه خلکو! د الله او رسول په خاطر یو اتفاق شئ او دا ژبه مو ژبه کړئ. بله دا چې زه سیاسي سړی نه یم مګر دا یوه خبره ښه په صفا ټکو کې کوم: هر پښتون چې په هرځای کې دی او هغه خپل ځان افغان نه ګڼي، نو هغه د سره پښتون نه دی).
—-----------------------------
یادونه: په مننې سره، که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

لنډفلکولریکه قصه

عبدالملک پرهیز

په یو کلي کې یو بې وزلي بزګر اوسیده چې ډېره ښکلې مېرمنه یې درلوده.

دوی که څه هم زیات بې وزلي او غریب ول، خو له خپل ژوندانه زیات خوښ او خوشحاله ول.

د دوی تر مینځ هیحکله هم شخړې او ناندرې نه وې پیدا شوې او چا یې غږ نه ؤ آوریدلی. 

د دوي د جونګړې تر څنګ ، یو شتمن سړي اوسیده چې ډېره ښکلی او څو پوړیزه وداني یې لرله.

یوه ورځ دغه شتمن سړي د خپل کور له کړکۍ څخه بهر کتل چې سترګې یې د ګاونډي په انګړ کې د بزګر پر ښکلې مېرمنې ولګېدې. 

د بزګر مېرمن دومره ښکلې او ښایسته وه چې شتمن سړی په هماغه لومړي نظر پرې زړه بایلوده.

شتمن په دې فکر شو څو په هره لاره وي، دغه ښکلې مېرمنه له بزګر څخه جلا او ځانته  واده کړي. 

نو ځکه د هغې د خپلولو پر لارو چارو یې فکر وکړ او پریکړه یې وکړه څو له دغې ښکلې مېرمنې سره اړیکه ونیسي.

هغه ځانته مالومه کړه چې بزګر هره ورځ سهار وختي تر لمر خاته دمخه د کروندې په لور ځي او ماښام ناوخته بیرته کور ته راځی.

کله چې سبا سهار وختي بزګر له کوره ووت او د کار په لور ولاړ نو شتمن د بزګر د کور انګړ ته چې کنډوالې ته ورته ؤ، خپل کمیس و غورځاوه. او په تمه پاتې شو څو د بزګر میرمن له خپلې کوټې څخه را ووځي.

 شیبه وروسته د بزګر مېرمن له کوټې راوځي. شتمن په بیړه ځان رسوي او مېرمنې ته سلام کوي.

شتمن وایي:  زه ستاسې ګاونډی یم او زما کمیس ستاسې په انګړ کې لویدلی دی غواړم خپل کمیس واخلم.

د بزګر مېرمن وايی : سمه ده راشه او خپل کمیس واخله.

کله چې شتمن خپل کمیس اخلي نو ښکلې مېرمن ته په ځیر ګوري او وايي:

اوه، ته څومره ښکلې یې؟ ما هیڅکله هم خپل ژوند کې دومره ښکلې مېرمن لیدلې نه ده. خو افسوس چې ته د داسې سړي مېرمن یې چې له تا سره هیڅ مینه نه لري.

مېرمن وایی: زه پر خپل خاوند او هغه پر ما ګران دی موږ له یو بل سره له زړه نه مینه لرو. ځه دا بې ځایه خبرې ماته مه کوه.

شتمن بیا وایي: دا څنګه مینه ده؟!

ته د نړۍ تر ټولو ښکلې مېرمن یې خو په داسې زړو جامو کې ګرځې چې زما د نوکرانو جامې هم ترې ښې او نوي دي، که هغه له تاسره مینه لري نو تاته به ښکلي جامې راوړي. 

میرمن بیا هم سړي ته وايی: موږ  په همدې جامو کې له یو بل سره مینه لرو، مینه په کې نه بلکې زموږ په زړونو کې ده.

شتمن وایي: که ته هغه خوشې کړې او زما میرمن شې نو زه به تا ته د دنیا تر ټولو ښکلي جامې وپیرم، له تا به بي بي جوړه کړم . زه پر تا مین یم او له تا سره رښتنې مینه لرم نو ځکه ستا خوشحالي غواړم. 

ښکلی مېرمن هغه ته وایي ځه دا بې ځایه خبرې مه کوه، زه هغه نه خوشې کوم ځکه پر ما ګران دی او موږ له یو بل سره مینه لرو.

شتمن د بزګر د میرمنې له خبرو خفه کېږي خو نه مایوسه کېږي.

کله چې شتمن ځي نو د بزګر مېرمن له ځانه سره فکر کوی چې ولې مېړه یې هغې ته هیڅکله هم نوي او ښکلې جامې نه پیري؟

شاید هغه له ما سره مینه نه لري، کیدی شي له بل چا سره مینه ولري؟!

دهغې په زړه کې وسوسه پیداکېږی او د باور مزي یې سستیږي.

کله چې ماښام بزګر کور ته راځي نو وینی چې میرمن یې د تل خلاف خفه ده. 

له خپلې مېرمنې پوښتنه کوي: څه خبره ده؟ ناروغه خو به نه یې؟

مېرمن یې په ځواب کې وایي: نه ناروغه نه یم، بیخي روغه رمټه یمه. 

بزګر: نو بیا څه خبره ده چې داسې طبیعت وران او ویجاړ دی؟ 

مېرمنه وایي: دا ځکه چې ته له ما سره مینه نه لرې.

بزګر: دا څه بې ځایه خبرې کوې!. ته پوهېږې چې تر هر چا او هر څه پر ما ګرانه یې او د زړه له تله در سره مینه  لرم.

مېرمن: هو، په تشو خبرو مې مه تېر باسه، دا هسې تشې خبرې دي.

بزګر: ګوره ګرانې! زما په وس کې چې څه وي له تا یې نه سپموم. که زما ځان مې هم وغواړې له تا یې ځاروم.

ښکلي خبري دي، ځان دې له ما مه ځاروه، بس یوه جوړه نوي جامې راته راوړه. له هغه وخته چې ستا مېرمنه یم تل په همدې زړو او جنډه جامو کې ګرځم. آیا مینه همدې ته وایې؟ نور خلک خپل مېرمنې ته ښکلي او نوي جامې راوړي. 

بزګر ددې خبرو په آوریدو سره زیات اندیښمن کېږي او سبا خپلې ټولې پیسې له ځانه سره اخلي او ښار ته ځي او خپلې مېرمن ته ښکلي جامې رانیسي او مېرمنې ته یې راوړي. مېرمنه یې خوشحالېږي او له ځانه سره وایي: 

ګاونډی دروغ وایي زه پر خپل مېړه ډېره ګرانه یم.

سبا شتمن بیا هم په بله پلمه د بزګر کور ته راځي او ګوري چې د بزګر مېرمنې ښکلي او نوي جامې آغوستي او ډېره خوشحاله ده. 

مېرمنه وایي:  وګوره چې خاوند مې څومره ښکلي جامې راته راوړي دی هغه له ماسره ډېره مینه لری. 

شتمن: که ته رښتیا هم پر هغه ګرانه یې نو  تاته به یې ښکلي ګاڼې هم راوړي واي!؟

 نوموړی د ګاڼو کوچنی بکس ګوټی پرانیزي او د بزګر ښکلې مېرمنې ته یې ښایي او وايې: دا غاړه کۍ، دغه ټیک، دا د الماسو ګوته او ټول سره زر دا ټول به ستا شي که  ته زما ښځه شې.

مېرمنه وایي: زه په خپلې غریبۍ خوشحاله یمه، خپلې ګاڼې دې ځانته وساته ، زه خپل خاوند په شتمنۍ نه بدلوم. زما خاوند غریب دی خو موږ له یو بل سره مینه لرو. ځه نور دلته مه راځه ما په دې خبرو تیر ایستی نه شې. 

شتمن بیا هم یو څه مایوسه کېږي خو هیله له لاسه نه ورکوی.

کله چې شتمن ځي نو د مېرمنې په فکر کې ګډوډ فکرونه لاره پیداکوي. 

دا هم رښتیا وایي، زه خو هيڅ ګاڼې نه لرم، خاوند مې هیڅ هم ماته ګاڼې نه راوړي. اور دې په داسې مینه ولګی. ټوله ورځ په کور کې ناسته یمه هغه ته خواړه پخوم، کور جارو کوم، جامې یې وینځم. خو دی تش لاسونه راځی او ځی او وایي ته په ما ګرانه یې. هرو مرو له بل چا سره پټه مینه لري او ما تېر باسي. د هغې په زړه کې دې ته ورته راز راز خبرې او فکرونه راځي او پر مېړه یې باور سستېږي. له سترګو یې د اوښکو باران جاري کېږي.

کله چې ماښام بزګر کور ته راځي او زیات ستړی او ستومان هم وي. ګوري چې مېرمن یې هیڅ هم نه دي پاخه کړي.

بزګر: ښځې بیا څه خبره ده ولې ژاړې، بیا ولې خفه یې؟ 

مېرمن: ته له ما سره مینه نه لرې، زه هیڅ ګاڼې نه لرم او تا ماته هیڅ کله همدګاڼې نه دي اخیستي. د نورو خلکو ښځې څومره زیاتې او ښکلي ګاڼې لري، زه څه لرم؟ دا هم مینه شوه!؟

بزګر: بزګر بیا هم زیات پریشانه کېږي او وایي: غم مه کوه خدای مهربان دی ګاڼې به هم درته راوړم.

بزګر چې خپلې ټولې پیسې پر جامو لګولي وې، او نور یوه روپۍ یې هم نه لرله، له ځانه سره فکر کوي چې د ګاڼو د پاره پیسې څنګه او چیرته پیداکړي؟  له لږ فکر وروسته دې پایلې ته رسېږي چې  له خپل ورور څخه پیسې پور کړي او خپلې ګرانې مېرمنې ته ګاڼې را ونیسي.

سبا د خپل ورور کور ته ځی او ترې د پور غوښتنه کوي.

 خپل ورور ته وايي: ستا په ځمکو کې به کار وکړم او ستا د پور پیسې به څومره چې ژر ممکن وي خلاص کړم.

ورور یې وایي: سمه ده زما هغه ځمکې آبادې کړه چې له تیږو او کاڼو ډکې دي. ټولې تیږي به له ځمکې ایسته کړې او کښت او کر ته به یې چمتو کړې.

د ورور ټول شرطونه مني. پیسې اخلي او له ښاره خپلې ښکلې او ګرانې میرمنې ته د سرو زرو ګاڼې پیري او کور ته ځي او خپلې مېرمنې ته د ښکلیو او ارزښتناکه ګاڼو سوغات ورکوي.

مېرمن یې د ګاڼو په تر لاسه کولو ډېره خوشالېږي او له ځانه سره وایي چې مېړه یې ورسره رښتیانۍ مینه لري، ګاونډی خوشې دروغ وایي او ماته په ذزړه کې شک پیداکوي. 

سبا بیا هم شتمن ګاونډی د هغې لیدو ته راځي او د ګاڼو په لیدلو زیات خفه کېږي، ځکه بیا هم له ناکامي سره مخامخ کېږي خو بیا هم له خپله هوډه نه په شا کېږي او د بزګر مېرمنې ته وایي:

 دا د مینې نښه نه ده، که هغه رښتیا هم له تاسره مینه لري نو تاته باید لږ تر لږه یوه معجزه و ښايي.

مېرمن په حیرانتیا وایي: معجزه! موږ خو عادي خلک یو، عادي خلک د معجزې وس نه لري. 

خو شتمن ګاونډی وایي: ولی نه، موږ هم معجزه کولی شو، که چیرې موږ  په رښتیا مین شوي اوسو، رښتنې مینه د معجزې شرط دی.

مېرمنه وایي: ښه که ته رښتیا وایې نو ماته یوه معجزه وکړه!

شتمن وایي: زه یوازې هغه وخت معجزه کولی شم چې ته خپل خاوند خوشې کړې او له ما سره واده وکړې.

مېرمنه که څه هم په دې خبره باور نه کوي، خو بیا هم په زړه کې یې شک پیداکېږي او ماښام خپل مېړه ته وایي،: تا راته ښکلي جامې  او لوړ بیه ګاڼې د خپلې مینې د ثبوت په توګه راوړې خو دا د مینې ثبوت نه دی. 

بزګر: زه څه وکړم چې تا ته خپله مینه ثابته کړم.

مېرمن: ماته معجزه وکړه، بیا به ستا مینه و منم.

بزګر زیات پریشانه کېږي او نه پوهېږي څنګه معجزه وکړي.

سبا بیا د ورور په ځمکه کې د کار له پاره ځي. په کرونده کې له زیات کاره وروسته د لنډې دمې له پاره په هغه ځای کې د یوې لویې ونې  په لور ځي څو د هغې تر سیور لاندې دمه وکړي.

کله چې ونې ته رسېږی ویني چې هلته یو بوډا سړی ناست دی. بوډا ټه  سلام کوي.

بوډا پوښتنه کوي: څوک یې او دلته څه کوې؟

بزګر خپله ټوله قصه هغه ته کوي او وایي مېرمن مې زما د مینې د ثبوت له پاره د معجزې غوښتنه کوي. نه پوهېږم څه وکړم؟

زه معجزه کولی نه شم زه خو یو عادي انسان یم، خو مېرمن مې خفه ده او زما پر مینه باور نه کوي، نه پوهېږم څه وکړم. 

بوډا وایی:

زه تاته دوه لښتې درکوم، دغه دوه لښتې واخله. لښتې تا سره  د معجزه  په کولو کې مرسته کوي.

کله چې لومړې لښته د چا په لور ونیسې او ووایې خر شه نو له هغه کس به  خر جوړ شي او کله چې  دویمه لښته یې په لور ونیسې نو بیرته به انسان شي.

بزګر وویل: کولی شې دغه معجزه پر ما ترسره کړې څو ډاډه شم چې دا کار ترسره کېږي. 

بوډا وویل: هو.

کله چې لومړې لښته د بزګر په لور نیسي نو وایي خر شه،  بزګر په خره بدلېږي او د خره  غږونه باسي. کله چې دویمه لښته د هغه په لور نیسي وایي سړی شه، نو بزګر بیرته انسان کېږي.

بزګر په زیاتې خوښۍ لښتې له ځانه اخلي او د تل خلاف وختي کور ته ځي. 

شتمن چې پوهیده بزګر په کور کې نشته نو د بزګر کور ته تللی ؤ او د هغه له مېرمنې یې غوښتل چې له بزګر جلا او له ده سره واده وکړي.

هغه د بزګر مېرمنې ته وویل: ته پر خپل مېړه ګرانه نه یې، که ته رښتیا په هغه ګرانه اوسې نو هغه به هرومرو د خپلې مینې په خاطره تاته کومه معجزه وکړي!

هغه هڅه کوله د مېړه په نسبت د هغه د مېرمنې باور بیا هم له مینځه یوسي او پر خپل مېړه یې بدګومانه کړي. 

بزګر چې کله کور ته رسېږي نو د شتمن سړي ټولې خبرې آوري او پر خپلې مېرمنې غږ کوي: ګرانې مېرمنې نن مې تا ته د خپلې مینې د ثابتولو پریکړه کړې او داسې معجزه به وکړم چې زما د مینې د تل پاتې ثبوت په توګه به پاتې شي.

هغه لومړۍ نښته شتمن سړی ته نیسي او وایې  د خپلو  کرغېړنو کړنو په خاطر ځه او خر شه.

شتمن سړی په شیبه کې په خره بدلېږي.

مېرمن ددې معجزې د لیدلو  له امله بیخي هک حیرانه پاتې کېږي او له بزګر پوښتنه کوي چې دا کار یې څنګه ترسره کړ؟

بزګر له خپلې میرمنې پوښتنه کوي: هغه د جامو او ګاڼو خبره هم ده تاته کړې وه؟ مېرمنې یې وویل:

هو ده له ما غوښتنه کوله چې تا خوشې کړم او له هغه سره واده وکړم خو ما یې خبرې نه منلې. ده ویل چې زه پرتا ګرانه نه یم او باید له تا جلا او له هغه سره واده وکړم.

بزګر ویل:  زه پریشان وم نو له خدای مې هیله وکړه چې د یوې معجزه واک او وس راکړی نو خدای زما سوال او غوښتنه و منله او ماته یې د معجزه واک راکړ.

بزګر دواړه لښتې په یو سم ځای کې ږدي. 

 هغه خر به انګړ کې تړي او هره ورځ په خره سپریږي او  کار ته ځي.  هغه د خپل ورور له کروندې څخه ټولې تیږې او کاڼی ټولوي او پر خره یې باروي او بل ځای ته یې وړي.

د وخت په تېریدو بزګر په خپلو پښو دریږي او د زیاتو شتو او مال خاوند کېږي او په زیاتې خوښۍ او نیکمرغۍ کې ژوند کوي.

د کلونو له تیریدو وروسته خر زوړ او له کاره لوېږي او نور د کار وس  د لاسه ورکوي.

خر چې نور د بزګر نه په کاریده نو بزګر دویمه لښته راوړي او د خره په لور یې نیسي او وايي ځه سړی شه. خر په یو ان کې بیرته په انسان بدلېږي.

 خو اوس زیات بوډا او کمزوری شوی ؤ. 

بزګر هغه ته وایي:  ځه اوس خپل کور ته ولاړ شه او په یاد ولره چې بیا هیځکله هم د چا د مېرمنې د خپلولو هڅه و نه کړې.

لنډه قصه

لیکوال :انتون چیخوف

زباړن: عبدالملک پرهیز

د مني د تیاره شپو څخه یوه شپه وه، یو بوډا بانکوال په خپل کاري دفتر کې په آرامۍ او ورو ورو خو په پر له پسې ډول د خونې له یو ګوټ څخه بل ګوټ ته قدم واهه، یوه پخوانۍ خاطره،  کوم چې پنځلس کاله دمخه د مني په یوه شپه په یوه میلمستیا کې پیښه شوې وه، ور یاده شوه. په دغه مېلمستیا کې چې ده جوړه کړې وه،  زیاتو پوهانو او نابغه ګانو برخه اخیستې وه. په مېلمستیا کې د راغلو مېلمنو ترمینځ د مختلفو موضوع ګانو اړوند، په زړه پورې خبرې هم ترسره کېدلې. د خبرو په بهیر کې د اعدام د سزا اړوند هم خبرې وشوې. 

ډېری مېلمانه، چې په مینځ کې یې څېړونکي او ورځپاڼه لیکونکي کم نه ول،  د اعدام د سزا مخالف ول او هغه یې د یو مسیحي دولت  دپاره ناجایزه، منسوخ شوی، نا مناسبه او ناوړه وسیله  بلله. او همدارنګه ځنیو عقیده لرله چې باید به ټوله نړۍ کې عمري بند د اعدام پر ځای  پلی شي.

  کوربه وویل:" نه زه له تاسې سره موافق نه یم." او ویل یې: "که څه هم ما نه  اعدام تجربه کړی او نه هم عمري بند. خو که څوک وغواړي ددې دوو ترمینځ یو ته لومړیتوب ورکړي زما له نظره د اعدام سزا د عمري بند د سزا  په پرتله زیاته اخلاقي او انساني ده. اعدام بي له ځنډه سړی وژني، خو د عمري بند په پایله کې انسان ورو ورو او په تدریج سره وژل کېږي. کوم جلاد  انساني دی؟ هغه چې تاسې په څو ثانیو کې وژني یا هغه چې تاسې د څو کلونو په اوږدو کې په پرله پسې ډول او ورو ورو له مینځه وړي؟"

د میلمنو له مینځه یو مېلمه وویل:

"دا دواړه یو برابر غیر اخلاقي او نا وړه دي. ځکه د دواړو هدف یو دی او هغه له انسان څخه د ژوند اخیستل دي.

دولت خو څه خدای نه دی!!!

دولت ان د هغه څه د اخیستلو حق نه لري کوم چې د بېرته ورکولو وس یې نه لري."

د میلمنو په ډله کې یو ٢٥ کلن ځوان چې وکیل ؤ هم شتون درلود. کله چې یې له هغه و پوښتل چې هغه څه نظر لري؟ 

هغه وویل: "اعدام او عمر بند دواړه یو برابر غیر اخلاقي دي خو که زما نظر و غواړئ چې زه کوم یو ته لومړیتوب ورکوم، په ډاډ سره ویلی شم چې زه به عمر بند غوره کړم. ژوند کول هر ډول او له هرې لارې چې وي له ژوند نه کولو څخه ډېر ښه دی. "

دغه خبرې اترې ورو ورو د مېلمنو ترمینځ په جدي خبرو اترو بدلې شوې. اوسنی بوډا بانک وال چې هغه وخت ځوان او له انرژی ډک ځوان ؤ، خپل کنترول له لاسه ورکړ او پر میز یې، پر سوک ټینګ ګوزار وکړ او د ځوان وکیل په لور ولاړ او ویې ویل:" دا درواغ دي، ته دروغ وایې. 

زه له تا سره د دوه میلیونه شرط وهم چې ته به پنځه کاله هم په بند کې تېرې نه کړې! "

ځوان وکیل وویل:

"رښتیا! ايا ته په رښتیا او په ټینګه دا خبره کوي؟ زه له تا سره شرط وهم چې  پنځه کاله نه بلکې ان پنځلس کلونه به په بند کې تیر کړم."

بانک وال په لوړ غږ وویل: 

"منم یې، دوستانو زه دوه میلیونه شرط وهم. "

وکیل هم وویل:" منم یې. تاسې دوه میلیونه شرط وهئ او زه پر خپلې آزادۍ شرط هم." 

په دې ډول دغه ناوړه او خطرناکه شرط ووهل شو.

بانک وال چې دا وخت یې د لګښت او بنډارونو دپاره په ميلیونونو پانګه او شتمني لرله،  له زیاتې خوښۍ په جامو کې نه ځاییده.

د شپې په اوږدو کې یې په ټوکو او ملنډو وکیل ته ویل:

"ځوانه! مخکې له دې چې نا وخته شي په عقل راشه، ماته دوه میلیونه دومره پیسې نه دي خو ته به د خپل ژوند ډېر ښه پنځلس کلونه له لاسه ورکړې. زه وایم  درې یا ځلور ځکه له دې  زیات طاقت کولی نه شې، سربېره پر دې  فکر وکړه چې په خپله خوښه زندان تر رښتني زندان ډېر سخت دي. 

دا فکر چې هره شیبه او هره ورځ له دغه زندان څخه د ځان د آزادولو حق لرې، په دغه کوټه کې به ستا ژوند  لکه د زهرو تریخ شي." 

او بیا په خندا یي وویل: "په رښتیا زړه مې در باندې سوزيږي."

خو اوس بانک وال، د خپلې خونې له ګوټ څخه بل ګوټ ته قدم اخیسته، او دغه خاطرې یې را یادولې او له ځانه یې پوښتنه کوله:

 "ما ولې دا شرط وواهه؟ څه ګټه یې لرله؟ " "وکیل د خپل ژوند پنځلس کاله له لاسه ورکوي او زه خپل دوه میلیونه بیځایه سوزوم!"

"آیا دا کار به خلکو ته  قناعت ورکړی شي چې د اعدام سزا، د ابدي بند له سزا څخه ښه ده؟ نه نه دا ټول چټیات او بې ځایه خبرې دي! زما له نظره دا هر څه د مړې خيټې خبرې وې. وکیل هم یوازې او یوازې ددې دپاره چې دغه پیسې او د طلا سکې لاس ته راوړي دغه شرط وواهه."

بیا یې هغه څه چې  له میلمستیا وروسته پیښ شول ټول یو په یو را یاد کړل.

په دې پریکړه شوې وه چې وکیل باید د بانک وال  د کور څنګ ته په بڼ کې تر سختې څارنې لاندې بند ومني. موافقه شوې وه چې په ټوله دغه موده کې نوموړی به کور ته د تلو، له خلکو سره د لیدلو، د خلکو د غږ آورېدلو،  د ورځپاڼو او مجلو د تر لاسه کولو له حق څخه په بشپړه توګه بې برخې وي. هغه جازه لرله څو د موسیقي یوه آله ولري، کتاب ولولي، لیکنه وکړي، شراب وڅکي او سګرت و څکي.

په تړون کې لیکل شوي ول چې نوموړی په بشپړې چوپتیا سره،  کولی شي د هغې کړکۍ لارې چې د همدې کار دپاره جوړه شوې وه ،له بهرنی نړۍ سره اړیکه ونیسي. هغه کولی شو د لیک په وسیله د موسیقي د وسایلو، کتاب او د خوړو او څکلو د توکو اړوند خپله اړتیا له همدې لارې واستوی.

په تړون کې ټول جزیات ان ډېر کوچني جزیات لیکل شوي ول. چې دا کار ددې سبب کېده څو  نوموړی په ډېرې سختۍ سره په ګوښه توب کې و ساتل شي.  دا یو ځانګړی تړون ؤ او هغه یې اړ ایستلو څو د همدغې ورځې له دولس بجو څخه چې د ١٨٧٠ کال د نومبر د میاشتې له ١٤ نېټې سره یې سمون درلود،  د ١٥ کلونو دپاره د ١٨٨٥ کال د نوامبر د څوارلسمې نېټې تر ١٢ بجو پورې په زندان کې تېر کړي.

 له دغه شرایطو څخه د وکیل ډېره کوچني سرغړونه، ان د وخت له پوره کېدو څخه دوه دقیقې مخکې هم له تړون څخه سرغړونه ګڼل کېده او  بانک وال ته يې دا حق ورکاوه څو دغه تړون باطل کړي او له تړون څخه ووځي او د دوه میلیونه پیسو د ورکولو له ژمنې څخه ځان آزاد کړي.

د ځوان وکیل زندان پیل شو.

د بند په لومړي کال، وکیل تر هغه ځایه چې د هغه له لنډو یادښتونو څخه مالومېږي، له یوازیتوب او ځانته والي زیات کړېده. 

د هغه له خونې شپه او ورځ د پیانو غږ راتله.

هغه له شرابو او تنباکو څخه ډډه وکړه او و یې نه منل. 

هغه ولیکل:" شراب د انسان د شوق د حسونو د  راپارېدو سبب ګرځي او دغه حسونه د یو زنداني ستر دښمنان دي. سربیره پردې په یوازیتوب کې د ښه شرابو یوازې  څکل د بل هر څه په پرتله یو ستومانه کوونکی او ربړونکی کار دی. همدارنګه تنباکو د خونې د هوا د ککړتیا سبب هم ګرځي."

په لمړي کال یې وکیل ته د ساده شخصیت لرونکي کتابونه، پیچلي عاشقانه رومانونه، تخیلي، کمیدی، پولیسي او داسې نور داستانونه استول.

په دویم کال، د پیانو غږ نور نه اورېدل کېده، وکیل یوازې د شرابو غوښتنه کوله. 

کومو کسانو چې هغه لیدلی ؤ ویل یې چې هغه ددغه کال په اوږدو کې یوازې خوړل، څکل او پر تخت اوږد غږیده!!!

هغه ډېر کله اوسلي ایستل او په زیاتې اعصاب خرابۍ یې له ځانه سره خبرې کولې.

نور یې هیڅ کتاب نه لوسته او کله کله د شپې له خوا کیناسته او لیکنه یې کولې او ټوله شپه یې خپل زیات وخت په لیکلو تیرولو. او کله به چې سهار شو نو ټولې لیکنې به یې څیرې کول. او بیا څؤ ځلی د هغه د ژړا او زګېرویو غږونه آورېدل کېده.

 د شپږم کال په نیمایي کې، زنداني په زیاتې لېوالتیا سره د تاریخ، فلسفې او ژبې زده کړه پیل کړه.

هغه ددغه موضوع ګانو اړوند دومره زیاته علاقه ښودله چې بانک وال په سختۍ سره کولی شو، هغه ته دغه کتابونه چمتو کړي.

په څلورو کلونو کې د هغه په غوښتنه نژدې شپږسوه ټوکه کتابونه وپېرل شول.

له کتاب لوستو سره د هغه له دغې مینې یوه موده تیره شوې وه چې بانک وال له زنداني څخه یو لیک تر لاسه کړ:

"زما د زندان واکمنه! زه دغه لیک په شپږو ژبو لیکم، دغه لیک مسلکي کسانو ته وښایه، پرېږده چې هغوی یې ولولي، که هغوی په دغه لیکنه کې ان یوه تیروتنه هم پیدا نه کړه نو له تاسې غوښتنه کوم آمر وکړئ څو په بڼ کې یو ډز وکړي. د ډز د غږ په آورېدو سره به زه پوه شم چې زما هڅې بیځایه نه وې.

نابغه خلک هر کله او په هر هیواد کې په هره ژبه خبرې کوي. د هغوی ټولو دننه یوه ډیوه روښانه ده .

اوه،  که تاسې زما په خوښې او خوشحالۍ پوهیدلی، چې زه اوس کولی شم پر ټولو ژبو پوه شم او خبرې وکړم؟!

د زنداني غوښتنه و منل شوه او د بانک وال په اجازه په بڼ کې دوه ډزې وشوې.

وروسته د بند په لسم کال، وکیل د میز شاته بی حرکته کیناسته او یوازې یې د نوي وخت انجیل لوسته.

بانک وال حیران ؤ، چې څنګه، هغه څوک چې کولی شي په ٤ کلونو کې شپږسوه ټوکه کتابونه ولولي او زده کړي، اوس نژدې یو کال د هغه کتاب په لوستلو تیروي چې لوستل او پوهیدل یې ډېر اسانه کار دی؟!!!

بیایې د دینونو او الهیاتو کتاب لوستل د نوي وخت د انجیل پر ځای پیل کړ.

د بند په دوه ورستیو کلونو کې، زنداني د پاملرنې وړ زیات مختلف کتابونه ولوستل چې د موضوع له پلوه یې سره هیڅ اړیکه نه درلوده.

هغه د طبیعي علومو د کتابونو لوستو ته خپل وخت بېلګه کړ او وروسته یې د شکسپیر یا بایرون کتابونه ولوستل. 

کوم غوښتن لیکونه چې له هغه تر لاسه کیدل نوموړي په یو وحت کې د کیمیا او طبي علومو کتابونه، رومانونه او د فلسفي او الهي موضوعاتو اړوند کتابونه او  مقالې او لیکنې غوښتلې.

نوموړي داسې په شوق لوستل چې ته به وایې  په دریاب کې د ماتو ګوډو څیزونو په مینځ کې لاهو دی او د خپل ژوند د ژغورلو دپاره د یوې دړې څخه بلې دړې ته لاس اچوي.

II

بانک وال  ته دا هر څه را په یاد شول او فکر یې وکړ، سبا دولس بجې نوموړی آزادیږي!!!!

د تړون له مخې زه باید هغه ته دوه میلیونه ورکړم. 

زما ټوله شتمني اوس همدغه دوه میلیونه ده او که دا هم هغه ته ورکړم زه بیخي بې وزلی او تباه کېږم.

پنځلس کاله دمخه د هغه پانګه د شمېرلو نه وه، خو اوس هغه په یو داسې حالت کې ؤ چې ډارېده له ځانه پوښتنه وکړي چې پور یې زیات دی او که شتمني یې!؟

د ونډو په بازار کې قمار، د ونډو په پېرلو کې بې پروايي، داسې بې پروایئ چې له شرط وهلو وروسته یې هم و نه شو کولی د هغو له شره ځان خلاص کړي. دې کار په پرله پسې ډول د هغه پانګه کمه کړې وه او هغه مغروره، بې پروا او پر ځان ډاډه میلیونر اوس دویمه درجه بانک وال ؤ چې د بازار په  هر ځل لوېدو او پورته کېدو لړزېږي.

بوډا په داسې حال کې چې په ناهیلۍ سره خپل سر ګراوه،  تر شونډو لاندې یې ویې ویل:

لعنت پر شرط وهلو!

ولې  مړ نه شو.!؟

هغه اوس یوازې  څلوېښت کاله عمر لری او تر وروستۍ پیسې هر څه له ما اخلي.

واده کوي او له خپل ژوندانه خوند اخلي او د ونډو په بازار کې له خطر سره لاس او پنجې نرموي او زه به د هغه په سترګو کې د یو حاسد بوډا په توګه پاتې شم او هره ورځ به د هغه دغه تکراري خبرې آورم :" زه د خپل ژوندانه د خوښیو له پاره ستا پوروړی یم. اجازه راکړئ له تاسې سره مرسته وکړم." 

نه، بس دی. له ماتې او بدمرغۍ څخه د ژغورون یوازنۍ لاره د هغه مړینه ده.

ساعت د ماسختن درې بجې ښودلې. د کور خلک ټول ویده ول. او یوازنی څه چې آوریدل کېده له کړکۍ څخه بهر د یخ وهلو ونو د څانګو آوازونه ول. په داسې حال چې هڅه یې کوله غږ او غوږ رامینځ ته نه کړي ولاړ او له هغه صندوق څخه یې کیلي واخستله، چې پنځلس کاله چا خلاص کړی نه ؤ. پالا پوش یې واغوست او له کوره ووت. 

بڼ تیاره او سوړ ؤ، باران ورېده. نمجن او تند باد په بڼ کې زوږ رامینځ ته کاوه او ونې یې خورولې.

بانک وال هر څومره چې پر خپلو سترګو فشار راوړ و یې نه شو کولی ځمکه، سپینه مجسمه، د بڼ په څنډه کې کوټه او ونې وویني. کله چې د خونې دروازې ته نژدې شو نو دوه ځله یې بر ساتونکي غږ وکړ خو ځواب یې تر لاسه نه کړ. بې له شکه ساتونکی د بدې او سړې هوا له امله اړ شوی ؤ، پخلنځي یا ګل خونې ته ولاړ شي او هلته به خوب وړی وي. 

بوډا له ځانه سره فکر وکړ: "که د خپل هدف د پلي کولو جرات ولرم نو په لومړی سر کې ساتونکی تر شک لاندې راځي."

په توره تیاره کې یې په سختۍ سره د زینو او دروازې لټون کاوه او په پای کې د بڼ دروازه یې پیداکړه او دننه شو او بیا په یوې نرۍ لاره روان شو او د اورلګیت پلته یې بله کړه. هیڅوک هم هلته نه ول، له ورایه، د خونې په یو ګوټ کې یو تش کټ او یوه توره اوسپنیزه  بخارۍ تر سترګو کېدله.  د بندي د کوټې پر دروازه مهر او موم لاس ناخوړلي پاتې ول. 

کله چې پلته مړه شوه په داسې حال کې چې بوډا له ډاره لړزېده، له کړکۍ څخه یې د خونې دننه نظر واچوه. د بندی په خونه کې د شمعې رڼا تر سترګو کېده او بندی د میز شاته  ناست ؤ او د شا له لوري یې یوازې سر او لاسونه لیدل کېدی شول. د میز د پاسه پرانیستی کتابونه، دوه څوکۍ او چپلکې تر سترګو کیدلې. 

پنځه دقیقې تېرې شوې خو بندي ان یو ټکان هم و نه خوړلو. په پنځلس کاله بند کې نوموړي زده کړی ول آرام او بې حرکته کیني. بانک وال په خپله ګوته د کړکۍ پر ښیښه ټک ټک وکړ. خو بندی هیڅ غبرګون ښکاره نه کړ. له دې وروسته بانک وال په احتیاط سره د دروازې موم او مهر ایسته کړ او کیلي یې په قلف کې دننه کړه. زنګ وهلی قلف غژ غژ وکړ او دروازې هم عجیبه کرکر و کړه او ور خلاص شو. نوموړی تمه لرله چې د بندي حیرانه غږ او د پښو غږ واوری. درې دقیقې تېرې شوې خو لکه د پخوا په څېر هیڅ غږ یې وا نه ورېده. هغه پریکړه وکړه چی دننه شي.

د میز تر شا داسې یو سړی ناست ؤ چې له عادي انسان سره یې هیڅ ورتوالی نه درلود. هغه یو اسکلیت ؤ چې ګنځې ګنځې پوستکی پرې خپور ؤ او لکه د ښځو توني ويښتان او ببره ږیره یې لرله او د بدن پوستکی یې ژېړ بخنه او خاورین ښکارېده. غومبورې یې کش شوي ول،  پراخ او ډنګر وچولی یې درلود او هغه لاس چې نوموړی خپل ببر سر پرې ایښی ؤ لکه لرګی وچ او ډنګر ؤ چې د هر چا د زړه سواند سبب ګرځېده. ويښتان یې سپین شوي ول.

هر چا چې د هغه بوډا، ډنګر او بې شیمې وجود ته کتل، باور یې نه کېده چې هغه به څلوېښت کلن وي. د مخې میز دپاسه چې سر یې په لورې ځوړند و یو کاغذ پروت ؤ او کوم څه پرې لیکل شوي ول:

بانک وال فکر وکړ بدمرغه بیچاره ویده دی او کېدی شي د میلیونونو پیسو خوب وینې. زه باید یوازی د هغه نیم ژوندی بدن په کټ کې واچوم او په یوه شیبه کې پر بالښت ساه و باسم.

 ډېرې دقیقې څېړنې او پلټنې به هم د هغه د غیر طبعي مړینې نښې پیدا نه کړي. خو لومړی باید ولولم دلته یې څه لیکلي دي.

بانک وال د میز له سره د کاغذ پاڼه پورته کړه او ویې لوستله:

" سبا به د شپې په دولس نیمو بجو زه خپله آزادی او له خلکو سره د پیوستون حق تر لاسه کړم. خو ددغه خونې څخه تر وتلو او د لمر له لیدلو دمخه باید، فکر کوم له تاسې سره یو څو خبرې شریکې کړم. په بشپړې روغتیا او سلامتیا سره د خدای په حضور کې چې ما ویني، وایم چې د آزادۍ، ژوند، سلامتۍ او ټول هغه څه چې ستاسې کتابونه یې د نړۍ برکتونه بولي، څخه بېزاره یم.

ما پنځلس کاله مادی ژوند مطالعه کړ. سمه ده چې په دغه موده کې مې نه ځمکه ولیدله او نه خلک، خو ما ستاسې په کتابونو کې ډېر ښه شراب و څکل، سندرې مې وویلې. په ځنګلونو کې مې وحشي غرڅه او هوسۍ ښکار کړې. د نجونو سره مې مینه وکړه … د سپینو وریځو په څېر مېرمنې چې ستاسې د شاعرانو جادویي ذوق هغوی رامینځ ته کړي، د شپې له پلوه زما لیدو ته راتللې او ماته یې په زړه پورې کیسې ویلې او زه يې د خیالونو نړۍ ته وړلم. ستاسې په کتابونو کې د البرز او مونت بلانک د غرونو سوکو ته وختلم او هلته مې ولیدل چې څرنګه هر سهار لمر راخېژي او خپلې وړانګې خپروي او لمر لویدل څرنګه د سمندرونو او اسمان څنډې او د لرې غرونو لمنې ژېړ او سور بخنه کوی. له هغه ځایه مې ولیدل چې څرنګه تالنده او برېښنا د وریځو زړه څیرې کوی. ما شنه ځنګلونه، کروندې، سیندونه، رودونه او ښارونه ولیدل. ما د سمندری ښاپیریو او د ځنګلونو د پرښتو غږونه آورېدلي دي. ما د شیطانانو وزرونه چې په آلوتو زما لورې ته راتلل او د خدای په اړه یې خبرې کولې، لمس کړی دي. ستاسې په کتابونو کې زه په ژور او بې پایه سمندرونو کې ډوب شوم، معجزې مې وکړې، ښارونه مې له بنسټه و سوزول، نوي دینونه مې تبلیغ کړل، پر ټولو هیوادونو واکمن شوم …

ستاسې کتابونو ماته پوهه راکړه. هغه څه چې  له شور او زوږه ډک انسان فکر کاوه، چې د پیړیو په اوږدو کې رامینځ ته شوي، د کوچنی بڅرکی په څېر زما په کوپړۍ کې ځای پر ځای کړل. زه پوهېږم چې له تاسې تولو څخه هوښیار یم. زه ستاسې له کتابونو بیزاره یم. له ټولو دنیاوي نعمتونو او هوښیارتیا کرکه لرم، هرڅه پوچ، بې بنسټه، انتزاعي او لکه د سراب تېر ایستونکي دي. که تاسې مغرور هوښیار او ښکلي هم اوسئ نو مړینه به تاسې لکه په سوړو کې  د موږکانو په څېر له مینځه یوسي او ستاسې راتلونکی نسل، ستاسې تاریخ او ستاسې تل پاتې نابغه ګان به د کنګل وهلي کثافاتو په څېر شي چې ټول به د دغه خاورینې کرې سره یو ځای وسوځي.

تاسې لیونیان یاست، او په غلطه لاره تللي یاست. تاسې دروغ د رښتیا  او بدرنګي مو د ښکلا پر ځای منلي دي. تاسې به حیرانه شئ که چیرې د مڼو ونه د مڼې پر ځای چنګښې او ملخان ونیسي او سره ګلان د عطرو پر ځای د آس د خولې بوی ورکړي. هماغسې چې زه تاسې ته حیران یم چې جنت مو له ځمکې سره بدله کړ، زه تاسې درک کولی نه شم.

 زه به خپل رښتنی ټيټ توب د کوم دپاره چې تاسې ژوندي یاست، په عمل کې وښایم. زه له هغه دوه میلیونو څخه چې یو وخت مې د جنت په څېر په خوب کې لیدل، اوس ترې کرکه لرم او پرې سترګې پټوم او ځان د هغې د لرلو له حق څخه بې برخې کوم. زه به له ټاکل شوي وخت څخه پنځه دقیقې دمخه له دغه ځایه ووځم څو په دې ډول تړون تر پښو لاندې کړم. 

کله چې بانک وال لیک ولوست نو لیک یې د میز د پاسه کېښود او ددغه عجیبه انسان سر یې ښکل کړ او ویې ژړل. هغه له خونې بهر ووت. هغه هیڅکله لکه د اوس په څېر د حقارت احساس نه ؤ کړی، ان د ونډو په بازار کې له سختې ماتې وروسته هم. کور ته ستون شو او په خپل کټ کې اوږد و غزېده، خو اوښکو او پرېشانۍ تر ډېره وخته  هغه خوب ته نه پرېښوده….

سبا سهار ساتونکی په مونډه مونډه راغی او هغه ته یې وویل: د خونې سړی یې مې ولیده چې د کړکۍ له لارې بڼ ته راووت او د عمومی دروازې څخه بهر لاړ او ورک شو. بانک وال سمدلاسه له ساتونکي سره د پېښې ځای ته ولاړ او پېښه یې تایید کړه. او د بې ځایه آوازو څخه د مخنیوي دپاره یې په زیاتې بې پروایې سره لیک د میز له سره پورته کړ او د کور په صندوق کې یې خوندي کړ.

د ګوګل د سرچینو څخه ژباړه د ماشومانو له پاره

ژباړن: سید عبید الله نادر

د عبرت کیسه                                   

یو سپین ږیری با با د خپل ځوی انګور او نمسی سره په یوه کور کې ژوند کاوه . څرنګه چې د سپین ږیري بوډا سترګي هم ضعیفه شوي وي او سترګو یې هم سم لیدل نشو کولای . او غوږونه یې هم صحیح نه اوریدل او خپی هم د تګ پر مهال لرزیدی د عمر د زیاتوالي له کبله چې د ډوډۍ د میز په سر به کښیناسته نو لاسونه به يې هم لرزیدل .او مړی به تری پر میز ولویده او یا که مایعات به وو هغه به پر میز توی شول .او آن تر دي اندازې ، چې کله به یې مړۍ خولي ته کوله هغه به د دي له خولي ښویده او خراب منظر به یې د دوی له پاره جوړوه چې هر وارې د ده دځوی او د انګور حالت به د دي صحنی په لیدو بد کیده تر څو چې یوه ورځ دوی پریکړه وکړه ، چې بابا ته په خټینه کاسه کې ډوډی واچوي او د بخارۍ تر شاه یې کښینوي چې خپله ډوډۍ په آرامه وخوري ،ډوډۍ او قتغ  چې به یې با با ته په کاسه کې اچول هغه به دومره کم ول. چې با با پرې ښه نه مړیده . نو په ډیره حسرت سره به یې د میز و خواته کتل او سترګي به یې له اوښکو ډکي شوي. لاس لرزیدل یې تر هغې اندازی وو چې یوه ورځي دا خټینه کاسه یې د لاسه څخه ولویده او ماته شوه ،انګور یې په قهر شوه او بدی خبری یې ورته وکړې .سپینږیری هیڅ هم ونه ویل :فقط آه یې د خولي نه وایست وروسته یې د سپین ږیری له پاره د لرګیو یوه کاسه وپیرله سپین ږیري شکایت ونه کړ او هره ورځ به یې په هغی کې ډوډۍ خوړله. ورځي راغلې او تیري شوی تر څو چې دوی یوه ورځي ښخه او میړه دواړه سره یو ځای ناست ول او سره خبری یې کولي .چې د دوی وړوکي ځوی یوه ټوټه غټ لرګی پر مخکه ایښی وو او پر چاکو یې کنده . پلار ترې و پوښتل چې ځویه څه کار کوی ؟ ځوی یې په ځواب کې ورته وویل : چې زه غواړم د لرګیو یوه کاسه جوړه کړم ، کوم وخت چې ته او زما مور زاړه شوی نو تاسي ته به په کې ډوډۍ واچوم.او تر مخي مو کیږدم پلار د عبرت سخت ټکان وخوړ او بله ورځ خپل پلار سپینږیری با با یې بیرته پر میز راوست .او پر میز یې کښیناوه تر څو یو ځای ډوډۍ وخوري، نو بیا د هغي ورځي وروسته که د سپین ږیری لاسونه  لرزیدل او یا مړۍ تری غورځیده نو هیڅ چا ورته څه نه ویل

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د ګوګل د سر چینو څخه ژباړه د ماشومانو له پاره لنډه کېسه

ژباړن : سید عبید الله نادر

دودیال

یادښت: د ۱۳۹۱ل. کال په اوړي کې د اطلاعاتو او فرهنګ د مشاور ارواښاد جلال نورانی په نوښت وپتېیل شوه چې په افغانستان کې د معاصرو نثری –تخلیقی ادبیاتو د خوږ ژانر(طنز او طنزلیکنې) په اړه یو علمی سیمینار دایر شي. دهغه وخت د رادیو- تلویزیون رئیــس ښاغلی ډاکترواحد نظري(چې خپله هم ښه طنز لیکوال، سناریست، دفلم ډایرکتر اوادیتور، او د هنرونو په رموزونوپوه څېره او دسیمنار د تدویر لپاره دیو شمیر امکاناتو لرونکی و) هم دا موضوع په ډیره خوشحالۍ تایید او د هرډول مرستې وعده یې ورکړه.

طنزی از سرزمین هندوستان
نوشته دلیپ سنګ
ترجمه ذبیح الله اسمایی

عجایبات نیویارک افسانه ایست و ادم غیر مترقبه به انها مواجه میګردد.
یکی از ان عجایب که من به ان مواجه شدم این بود که در یک روزنامه خبر کوتاهی را به این شرح خواندم:
،، میتنګهای بیوه زنان و بیوه مردان وادی شمال درخیابان ۳۲۱ ، کوچه واشنګتن برګنفیلد روز چهار شنبه ساعت هشت بعد از ظهر دایر میګردد. درمحفل دینس جانز موزیک مینوازد. رقص وجود خواهد داشت و موجودیت کیک و قهوه نیز برکیفیت محفل خواهد افزود. ،،

ژباړه د عبدالملک پرهیز

موږک د کروندې د خاوند په کور کې یو تلک و لید.

ولاړ او جرګ، پسه او غوايی يې ترې  خبر کړل.

ټولو موږک ته وویل دا ستا ستونزه ده

ولي الله ملکزی 

(یو څو لپې فکرونه) د یو داسې دروند قلموال د مقالو ټولګه او د فکري ارزونو نچوړ دی چې د خپلې ټولنې په نبض آګاه، په دردونو یې دردمند او په خوښۍ یې خوښ دی. کله چې موږ د پښتو د معاصر نثر د عروج او ارتقاء خبره شاربو، نو یو له هغو نومونو څخه چې سمدستي زموږ د ذهن په تاخچو کې ښکته پورته شي، هغه د ادیب، شاعر او لیکوال، اسدالله غضنفر نوم دی. نوموړی د هندوکش د پورې غاړې په یوې سترګه ورې، شمله ورې او خوله ورې کورنۍ کې سترګې غړولې دي. د دغه وطنپال او فرهنګپال کهول مشر، استاد محمد صدیق پسرلی دی چې ما له ده او مرحوم عبدالله غمخور صیب سره یوځای په پيښور کې لیدلی وو.

د ارواښاد پسرلي هر زوئ، د خپل ویاړلي پلار په پل، پل ایښی او زموږ د فولکلوریک ادب او هنري ژانرونو په ودې او پراختیا کې یې غوښن رول لوبولی دی. د دوئ په دودیزې شاعرۍ او سلیسې لیکوالۍ کې د طبیعت ښکلا ځلیږي، له باورونو او ارزښتونو څخه دفاع کیږي او له انسان او انسانیت سره د مینې څرکونه په کې تر سترګو کیږي. ښايي دا به تصادف وي چې زه او ښاغلی غضنفر په یوکال کې زیږیدلي یو او دواړو د پیښور له پوهنتون څخه ماسترۍ اخیستې دي؛ خو په دې خبرې مې سر نه خلاصیږي چې په دې کتاب کې د ۶۳ مقالو راټولول د حضرت پيغمبر صیب د عمر د کلونو په شمیر د تبرک علامه ده که دا هم یو تصادف وګڼو؟

د کونړ خلک رواج لري چې د درمند په ورځ، ماشومانو ته په لمن کې یوه لپه غنم ور اچوي چې الوچې او الوکاټ پرې واخلي. خو غضنفر په دې کتاب کې، نوي لیکوال کول ته د نثر داسې درمندونه ډالۍ کړي چې سلیقه، ذائقه او ځانګړې کلیواله محاوره ورسره مل ده. نوموړي په دې ټولګې کې د رازونو بڼ ته سر ورښکاره کړی، ابن الوقت یې راپيژندلی، د سانسور ګټې یې په ګوته کړی او د کلتور ځینو ناخوالو اړخونو ته تم شویدی. له وطنه د وتلو وطنوالو په جلاوطنۍ یې خاطر ځوریدلې او ورپسې د وحدت الوجود او وحدت الشهود د لواړګیني بابا مزار ته تللی دی. د ټولنې له بې انصافیو څخه یې د پردې د پورته کولو ښایستوکې هڅه کړې او د شرم، ګناه او جرم قانوني او دیني اړخ یې په لنډو، خو معنا دارو کرښو کې تعریف کړیدی.

لیکوال ځای ځای، د خپلې جنتي ځوانۍ، حسرتونو، ماښامونو، ونو او وګړو خوږې ترخې د خپلې حافظې په یو کونج کې سمبال ساتلی او په خوند خوند یې یادونه کوي. که ټولنیزې ستغې سپورې او ناکردې یې په ډیر مهارت سره د خپلو لوستونکو مخ ته ایښي، نو د سیاست شا یې هم ګرولې ده. پخپلې سریزې کې د شهید داود خان د جمهوریت په کلونو کې د یوې روښانه سبا په اړه دومره ډاډه بریښي چې د جګړې او مصیبت په نوم هیڅ ډول بلا به په دې وطن رانازله نه شي. خو اوس چې د سر او ږیرې ویښتان یې په سپینیدو دي، وايي: « د جمهوري نظام راوستونکو دې ته پام نه وو کړی چې د سلطنت موسسې خو خپل اعتبار له دود او تاریخ څخه اخیسته؛ جمهوریت که انتخابي نه وي نو مشروعیت به له چا څخه اخلي؟»

د خلق او پرچم د کودتا په اړه وايي: « آن که د ثور کودتا هم نه وای شوې، د حالاتو د بحراني کیدو او د وطنوالو د پریشانۍ مخنیوی مشکل وو. بې ثباتي را روانه وه خو موږ نه لیدله. زموږ دولتي نظام، زموږ منورې طبقې او زموږ عام ولس درې واړو لویې ستونزې لرلې. زموږ د ټولنې بله لویه ستونزه دا وه چې اکثرو منورینو، د سیاست شوقیانو او د ګوندونو غړو ته موجود ثبات د لمر د راختو او پریوتو په څیر یو طبیعي جریان ښکاریده. بله ستونزه دا وه چې موږ ته د نوي تمدن وسايلو خوند را کاوه، خو دېته په آسانه حاضر نه وو چې د خپل ژوند طریقې ورسره برابرې کړو. جاپانۍ راډیو، سویسي ساعت او جرمني موټر لرلو ته مو سودا شوه، خو دا سودا را ونه لویده چې دغو ملتونو دا ترقي څنګه وکړه ؟»

دوستانو، سره د دې چې ما لا ټول کتاب نه دې لوستي، خو دا متل راته سم د کاڼي کرښه ښکاري: (سالی که نکوست، از بهارش پیداست). د خال خال عنوانو له انتخابولو او لوستلو وروسته؛ زه یوه وربشه شک هم نه لرم چې نالوستې مقالې به د لوستل شوو څخه سیوا، هر اړخیزې او لازیاتې مزه دارې وي. که څوک د پښتو د کلیوالې، روانې او خوږې لیکوالۍ د هنرونو، ټولنپوهنې د رمزونو او تاریخي رازونو څخه د خبریدو تلوسه لري، نو زه په ګرنټۍ سره ورته وایم چې د دې کتاب په لوستلو به نه ستومانه شئ او نه پښيمانه. د ذلک الکتاب او رڼا د ستر خالق څخه؛ ښاغلي اسدالله غضنفر ته د لازیاتو پنځونو، څیړنو او لیکونو توفیق غواړم. قلم یې تل له رنګونو او ذهن ېې له رنګینو خیالونو ډک.

همدا شان، په پای کې د ګران دوست، نصیر رښتین منندوئ یم چې تیره ورځ د تعلیمي سیمینار په پاي کې سټیج ته راغی او په غوږ کې یې راته وویل: اشنا، د غرمنۍ میلمستیا په ځای، همدا کتاب درته ډالۍ دی چې د فکرونو سمندر یې په کوزه کې ځای کړی او د ټوپک په ځای یې د قلم مینه والو ته د لیکنې سوغاتونه په لپو کې ویشلې دي.

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

آگهی بایسته! 

چاپ کتاب «پندنامه‌ی فروپاشی» که بیش‌ترینه به زاویه‌های تاریک و معمایی سقوط عبرت‌ناک حاکمیت دولتی در ثور سال ۱۳۷۱ خورشیدی پرداخته است در دو بخش جداگانه و دارای پیوند خردورز از خامه‌ی زلمی نصرت و غرزی لایق در حال آماده‌شدن است. در این اثر برای بار نخست پرسمان‌های درون‌حزبی حزب وطن در برهه‌ی آشوب‌سازِ پس از پلینوم هژدهم کمیته‌ی مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان تا فروپاشی حاکمیت حزب وطن از دو تیرکش مورد اصابت نقد و واکاوی قرار گرفته است:

یک،

اندازه‌گیری کش‌وقوس‌ها در چنبره‌ی رهبری حزب وطن با چشم‌داشت این «اصل زرین» همان ساختار قشله‌گرا: «رهبری جمعی و مسئوولیت‌های فردی» (غرزی لایق)

دو،

چشم‌انداز بی‌ریا از ریزبین لشکر بی‌دفاع و همیشه ‌بی‌خبر همان حزب سربازخانه‌یی که در آموزه‌ها، آزموده‌ها و شنیده‌گی‌های زلمی نصرت بازتاب مسئوولانه یافته است

.

[][][]

در سرسخن بخش نخست کتاب منجمله آمده است:

٫٫خیلی آدم‌ها پیشوای شان را فقط از ورای حرف‌هایش که گفته می‌شوند باور می‌کنند، از ورای سخن‌رانی‌هایش ایمان می‌آورند، هیچ آدمی اما، نه‌می‌داند پشت آن دروازه‌های بسته چه اتفاق‌ها رخ می‌دهند...٬٬(نیکولو ماکیاولی)

[]

جستار «فروپاشی» حزب وطن و حاکمیت آن در ماه ثور سال ۱۳۷۱ خورشیدی برابر با ماه اپریل سال ۱۹۹۲ میلادی و پی‌آمدهای مرگ‌بار آن برای هستار مادی و روحانی همبودگاه افغانی هنوز نیاز به بازگشایی و رمززدایی دارد. بی‌گمان، در برگه ‌های گه ‌شماری پرآشوب و هنگامه ‌ساز سرزمین درددیده‌ی ما جای‌گاه همان هبوط پندآموز با چند خبررسانی کژوراست و با چند نگاشته و بیان یادواره‌های ناقص و آه‌مند جاودانه‌گی خواهد یافت، آن‌چه پشت درهای بسته اما، فیلم ‌نامه‌ی آن کابوس را نوشتاری می‌ساخته است تا دیرها و حتی برای همیشه نا‌گفته و ناسفته باقی خواهد ماند. با دریغ، آنانی‌که بازی‌گران روراست افغانی آن فاجعه بوده‌اند، کمابیش همه به ابدیت پیوسته، در این میانه اما، نه از ببرک کارمل و نه از محمود بریالی و نه از داکتر نجیب‌الله با آن‌که پس از «فروپاشی» زمان کافی در اختیار داشته‌اند، حرف و حدیث باورمند و شفاف و بی‌غش برای تاریخ به ارث نه‌مانده است. آن‌چه زیر نام «نامه‌های داکتر نجیب‌الله» در سال ۲۰۰۴ میلادی به چاپ رسانده شد و در آتیه‌ی این واکاوی به درون‌مایه‌ی آن پرداخته شده است، به هیچ‌صورت نه‌می‌تواند ذهن کنجکاو و تاریخ‌نگر را به بسنده‌گی و تسکین برساند. از این ره‌گذر بازگشت به جستار «فروپاشی» به هدف کالبدشگافی فن‌شناسانه‌ی آن یک نیاز و ناگزیری دانش‌محور و تاریخ‌نگارانه است و هنوز تا دیرها به کاوش گوشه‌های نه‌گفته‌ی آن خواهند پرداخت.‌

دست‌آویزهای میسر و پاره‌یی از نگاشته‌ها پیرامون «فروپاشی» که بیش‌ترینه در آوند کینه‌های پارینه‌ی درون‌حزبی، چیره‌گی جو عسرت‌ها و حسرت‌های پس از شکست و روان بیمار و آسیمه‌ی برخی نویسنده‌ها و گوینده‌های حزبی در دیار غربت به بازار اندیشه راه باز می‌کرده‌اند، بی‌گمان، کار جداکردن سره از ناسره را با کساد و رکود سردچار می‌ساخته اند. به ویژه نوشته‌هایی که از خامه‌ی کسان نزدیک به چنبره‌ی رهبری حزب وطن و نیز سهم‌داران سرراست «فروپاشی» راهی بزن‌گاه کاوش‌ها و کنکاش‌ها می‌گردیده اند، به جای گشودن گره چیستان‌ها، گره‌های تازه به این پرسمان می‌افزوده‌ و سبب بروز گمانه‌زنی‌ها و زایش افسانه‌ها و فردادهای ناروا و گم‌راه‌کننده می‌شده‌اند. یک‌جانبه‌گی و حزبیت تام در بیان رخ‌دادها، کژدیسه‌گی بیم‌ناک در رونمایی شناسه‌ی آدم‌ها، سرپیچی خشن از ارزش‌های پژوهنده‌گی، بی‌بندوباری در پاس‌داری از هنجارها و روش‌های تاریخ‌نگاری و سری از بدرفتاری‌های از این سنخ که ویژه‌ی برخی از نوشتارها پیرامون «فروپاشی» و پیش‌زمینه‌های عینی و ذهنی آن رخ‌داد غم‌انگیز می‌باشد، کار بالای پرونده‌ی «فروپاشی» را کماکان گرم و پرچالش و دوام‌دار نگه‌می‌دارد…

ولي الله ملکزی 

(د سره بیرغ زوال) د یوې داسې څیړنې نوم دی چې روایت، درایت او ولوله په کې یو له بل  سره غاړه غړۍ بریښي. دلته د یوې داسې مفلسې ایډیالوژۍ د زنکدن شیبې شمارل شویدي چې له اولې ورځې په ماتې محکومه وه. دلته د کمونیزم په فکري جوړښت او اخلاقي زوال خبرې شوي چې ولې یې په دین پالو ټولنو کې معنوي ارزښتونه اپین وګڼل؟ دلته په اشارو او کنایو کې، د کلخوز او سلخوز اقتصادي نظریه نقد شوې او هغه یې د ملکیت د فطري غوښتنې خلاف یوه ناچله قباله ګڼلې ده. له ختیزې اروپا سره د افغانستان عیني واقعیتونه پرتله شوي، د کلتورونو او دودونو رنګونه په نښه شوي او د برلین  دیوال هم له پامه نه دی غورځیدلی.

دلته د خلق او پرچم د کیڼ اړخو ګوندونو د پیدایښت، سیاسي ناندریو او سلیقوي اختلافاتو څخه پرده پورته شوې او د میر اکبر خیبر د ترور په خبر باندې خبره شویده. د کور دننه، د خلقي په خلقي او پرچميانو په خلقيانو د تورونو، تومتونو او ګواهیو ذکر خیر شوی چې د حضرت یوسف او زلیخا یادونه یې تازه کړيده. (وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ أَهْلِهَا - د زلیخا د خپلې کورنۍ ماشوم د هغه د برائت ګواهي ورکړه). دلته (د شرق د نابغه او خلاق رهبر) نور محمد تره کي او د هغه د وفادار شاګرد (د ثور د پرتمین انقلاب زړور قومندان) حفیظ الله امین خپلمنځي اړیکې شاربل شوي او د ځینو په وینا، د هغه فاشستي خویونه یې انځور کړیدي.

دلته په ډیر هنر سره، ځای ځای د غوايي د خونړۍ کودتا په ماښام د پیل شوي ناورین او د باروتو د لوګیو، زندانونو او ناځوانه رقابتونو لاملونه او کرکترونه په ګوته شويدي. دلته د لوستونکو په اذهانو کې د وینو، غمونو او بمونو د صحنو د مجسم کولو یوه ښایستوکې هڅه هم شوې چې د تراژیدۍ ترټولو ناخوالی څپرکې دی. دلته د وجدان د  ویرجنې محکمې اشارې ترسترګو کیږي او د تاریخ ارشیف ته یې د سپارلو مسیر حتمي بولي. دلته په ډیر تفصیل سره، د مرغومي په شپږمې د تاج بیګ ماڼې کې د انقلابي ملګرو د میلمستیا او نعناع د خوندور سوپ کیسه راغلی او د امین د خنداګانو او خوشباوریو خاطرې هم لیکل شویدي. دلته د ببرک کارمل د (اخلاق شوروي و انسان نوین) شعارونو او د برژنیف سیاسي اشتها او وهمونو ته یوه لنډه وقفه د یادونې وړ ده. د هیواد په هرې کوڅې، بانډې او کلي کې، د شوروي اتحاد د سرو لښکرو بې کرکې جنایتونه افشا شوي او د مرموزو وحشتونو رازونه لوڅ لپړ شويدي.

د جلال آباد د نامرادې جګړې هغه خونړۍ پیښې ترسیم شوېدي چې یو جهادي مشر یې اوس ستره تیروتنه بولي، خو بیا هم د بښنې د غوښتنې هوډ ورسره نه شته. د شاهنواز تڼي کودتا او له حکمتیار سره د تار غزولو داستان، د عبدالوکیل، جنرال عظیمي، آصف دلاور او د شورای نظار د مشر احمد شاه مسعود ترمنځ د جبل السراج تړون، نور هغه څه دي چې په دې کتاب کې ورباندې بحث شویدی.

د دې څیړنې نوښتګر څیړونکي، اجمل اټک یوسفزي د لمر او سیوریي په پیوند کې مزل کړی، خپله عاطفه یې زندۍ کړې او د کیڼ لاسونو سیالو اړخونو متبادل تومتونه یې په بې پرې بڼې کاږلي او له ټولو سره یې ځان په یو واټن کې ساتلی دی. پخپله داسې وايي: (قضاوت، سپینول او تورول زما کار نه دی او نه د کوم لوري یا شخص سره خواخوږي او فکري تړاو لرم. نه د مغرضو کسانو په شان دومره تنګ نظر او وړوکې فکر لرم چې په دغه شان حساسو او ملي مسائلو کې خپل آند او سلیقه ورګډه کړم). زما په فکر، که کوم خلقي دا کتاب ولولي ښايي ووايي چې دا خو پرچمی دی، که پرچمي یې مطالعه کړي نو ممکن ګومان وکړي چې دا کس به حتما خلقي وي؛ خو که اخواني ټپیپه بنده یې ولولي نو ضرور به وپوښتي چې دا په کې لا څوک دی؟

یوسفزی په دې باور دی چې: د افسوس خبره دا ده چې ترننه هم د دغو پیښو اصلي عاملینو یو هم خپلې تیروتنه نه ده منلی. د ولس او تاریخ نه یې بخښنه ونه غوښتله، بلکې هڅه کوي چې خپلو غلطیو، بغاوتونو او دې ستر ناورین ته توجیهات پیدا کړي او د خپلمنځي اختلافاتو پړه هم یو په بل باندې واچوي. دغو سرو انقلابیانو د هیواد اکثریت وګړي اشرار او د امپریالیزم ګوډاګیان بلل؛ مخالفین چار ماري کیدل، پولیګون کې خالي ځای پاتې نه شو او د بي بي سي د راډیو اوریدل جرم وو. خو نن همدغه ملګري د دوئ په اصطلاح له اخوان الشیاطین وړاندې د غرب سیوسیال ته ناست دي.

دا کتاب کې چې ۴۱۰ مخونه لري، ما تر پایه نه دې لوستې خو څو ټکو ته مې پام شو: له ۱۶ مخ څخه تر ۱۰۸ مخ پورې له خال خال پیرګرافونو پرته ټول یې دري/ فارسي دي چې باید ژباړل شوي وای. څو ځایه مې د املائي غلطیو ترڅنګ، ګرامري غلطۍ هم ولیدلې او د علمي میتود له مخې، د کتاب په پای کې د ماخذونو او سرچینو د یادولو په ځای د ۲۹ مطرحو ګوندي او پوځي افسرانو په عکسونو باندې بسیا شوېده. بله دا چې په کتاب کې د ۱۹ برخو یادونه شوې خو اوله برخه یې ما پیدا نه کړه؛ بهتره به وه که کتاب په فصلونو باندې ویشل شوې وای او بیل بیل عنوانه ورته غوره شوي و‪و.

۵۱ کلن یوسفزی د ننګرهار په کامې کې زیږیدلې، د شعر وږمو او خوږو یې د هیواد او کوزې پښتونخوا د هنرمندانو د حنجرو ذائقه برابره کړې او د هندوستان څو کلاسیکو سندرغاړو یې هم اشعار زمزمه کړیدي. تردې یې دمه پنځلس کتابونه د نثر، شعر، طنز، ناول او تحقیق په برخې کې لیکلي او چاپ کړي چې ارګ یا مرګ، پښتانه مباح الدم دي، رڼې اوښکې او د شربت ګلې کیسه یې د یادولو دي.

زه ګران اجمل جان ته له ستر خالق څخه د لازیاتو نظمونو، نثرونو او پنځونو توفیق غواړم او هیله کوم چې قلم یې تل له رنګونو او ذهن یې له رنګینو خیالونو ډک وي.

—------------------------------------------------

پاملرنه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

پل‌ها نقش مهمی در معماری مدرن و توسعهٔ شهرها دارند و جزو راه‌های ارتباطی پرکاربرد محسوب می‌شوند باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ابزارهای پیشرفته‌تر امروزه شاهد ساخته‌شدن پل‌های عظیمی در سرتاسر جهان هستیم. اینکه بگوییم کدام یک از پل های دنیا طولانی ترین پل هستند کار سختی است. در چند سال گذشته اختلاف های زیاد برای اندازه گیری طول بلندترین پل های دنیا وجود داشته چون معیارهای زیادی برای این اندازه گیری وجود دارد ولی پل هایی که در زیر معرفی شده است به عنوان طولانی ترین پل های جهان شهرت دارند: 

پل هانگ کانگ - ژوهای: این پل و مسیری که آن را به جاده متصل می‌کند در مجموع ۵۵ کیلومتر طول دارد و هانگ‌کانگ را به شبه‌جزیرهٔ ماکائو و به شهر جوهای در خاک چین متصل می‌کند این پل طوری طراحی شده که در مقابل زلزله و طوفان مقاوم است و برای ساخت آن حدود ۴۰۰ هزار تن فولاد به کار رفته است؛ با این میزان فولاد می‌توان ۶۰ برج ایفل ساخت. 

حدود ۳۰ کیلومتر مسیر این پل از روی آب در دریای جنوب در دلتای رودخانهٔ پرل (مروارید) می‌گذرد که ۷ کیلومتر آن مسیر تونلی است که در زیر آب ساخته شده و بوسیلهٔ دو جزیرهٔ مصنوعی به پل متصل شده است.

پل بزرگ پکن: پل بزرگ پکن هم با طول بیش‌از ۴۸ کیلومتر همانند اکثر پل‌های طولانی دنیا بخشی از خط قطار تندرو پکن – شانگهای محسوب می‌شود که در سال ۲۰۱۰ افتتاح شده‌است.

پل جدید یولانوفسک: این پل هم روی رودخانهٔ ولگا در روسیه کشیده شده تا شهر اولیانوفسک را به سمت شرقی آستان اولیانوفسک وصل کند پل با طول ۱۹٫۹۸ کیلومتر دومین پل طولانی روسیه و یکی از طولانی ترین پل های اروپا است.

پل پنانگ: اگر این پل نبود هیچ وقت نمی توانستید از راه جاده ای خودتان را از مالزیا به جزیرهٔ زیبای پنانگ برسانید این پل دو مسیر رفت و برگشت دارد و در قسمتی از آن جایی مخصوص برای گرفتن عوارض از وسایط نقلیهٰ عبوری قرار گرفته است این پل با ۱۳٫۵ کیلومتر طول دراز ترین پل مالزیا و چهارمین پل طولانی جنوب شرقی آسیا است.

 پل جوبیلی پارک وی: پل «جوبیلی پارک وی» یک جفت پل بتونی موازی است که ایالت های مختلف آمریکا را به هم وصل می کند این پل حدود ۱۲ کیلومتر طول دارد و در سال ۱۹۷۸ افتتاح شده

پل بیجینگ: این پل بخشی از پروژه‌ٔ عظیم خط آهن تندروی پکن به شانگهای است طول این پل ۴۸,۵۸ متر می باشد. 

شهر ساتاروف روسیه پلی دارد که روی رودخانهٔ ولگا کشیده شده و در زمان افتتاح در سال ۱۹۶۵ طولانی ترین پل این ناحیه بود طول این پل حدود ۲۸۰۳ متر است و شهر ساتاروف در غرب رودخانهٔ ولگا را به شهر انگلس در سمت شرق رودخانه وصل می کند. پل ساتاروف طولانی ترین پل روسیه است. 

پل Aizhai: طولانی ترین پل جهان برای حل معضل ترافیک در یکی از آستان های کوهستانی چین ساخته شده است که هزینه ای بیش از ۱۷۰ میلیون پوند در بر داشته است. پل "Aizhai" به طور رسمی در مارچ ۲۰۱۲ برای حل معضل ترافیک افتتاح شد؛ طول این پل بیش از ۱۱۷۶ متر است و ارتفاع آن به ۳۳۶ متر می رسد. پل Aizhai طولانی ترین پل جهان است. 

پل کنفدراسیون: در فصل زمستان گذشتن از روی این پل تجربه ای خاص و منحصر بفرد است چون در این فصل از سال تنگهٔ نورتامبرلند در کانادا کاملا یخ می زند. از این پل برای اتصال آستان Brunswick و جزیرهٔ «پرینس ادوارد» استفاده می شود و زمستان ها لقب «طولانی ترین پل دنیا روی یخ» را می گیرد. پل کنفدراسیون طولانی ترین پل دنیا روی یخ است.

دراز ترین پل جهان دانی یانگ کونشان ( Danyang–Kunshan ) نام دارد که با طول ۱۶۴٫۸ کیلومتر توانست نام خود را به عنوان طولانی ترین پل دنیا در کتاب رکاردهای گینس به ثبت برساند برای ساخت این پل عظیم۸.۵ میلیارد دلار بودجه صرف شد و از ۱۰۰۰۰ نیروی کار استفاده گشت و یکی از بزرگ ترین پروژه های ساخت و ساز چین از سال ۲۰۰۰ میلادی تا به امروز بوده است. سالانه به طور میانگین ۸۰ میلیون نفر از روی دانی یانگ عبور می کنند ساخت این پل در سال ۲۰۰۶ میلادی آغاز و در سال ۲۰۱۰ میلادی پایان یافت و در سال ۲۰۱۱ میلادی به روی عموم باز شد. این پل بر روی رود یانگ‌تسه در آستان جیانگسو در شرق چین بنا شده و شانگهای را به نانجینگ مرکز آستان جیانگسو متصل می کند این مسیر در گذشته با موتر حدود ۱۱ ساعت زمان لازم داشت اما امروزه با وجود این پل و قطار های پرسرعتش این زمان به ۵ ساعت کاهش یافته است.

امکان پیاده روی بر روی دانی یانگ کونسان وجود ندارد اما اگر علاقمند هستید که بر روی این پل بروید می توانید از قطارهای سریع السیر هم استفاده کنید.

چین یکی از بزگ ترین کشورها در صنعت گردشگری است و در سال ۲۰۱۲ میلادی به عنوان کشوری که بیشترین سرمایه گذاری را در سطح جهان برای پیشرفت صنعت گردشگری کرد معروف شد و نامش هم با همین عنوان در فهرست گینس به ثبت رسیده است.

پل چناب‌- هند

این پل کمانی در حقیقت برج ایفل در پاریس و پل مرتفعی در چین که عنوان بلندترین سازهٔ جهان را یدک می‌کشد پشت سر گذاشته و به بلندترین پل جهان تبدیل خواهد شد ارتفاع این پل ۳۵۹ متر است که بر فراز رود چناب ساخته شده است این رود از کشمیر هند به سمت پاکستان جریان دارد.

آشوینی وایشناو وزیر راه آهن هند به تازگی عکسی از این پل کمانی را در شبکه‌های مجازی ارسال کرده و آن را «بلندترین پل کمانی دنیا- پل چناب بر فراز ابرها» خوانده است.

این سازهٔ فلزی بخشی از پروژهٔ راه آهن هیمالیا است که از ده‌ها پل و تونل به مسافت ۹۰۰ کیلومتر تشکیل شده و شهر دهلی نو را به کشمیر و منطقه سری‌نگر متصل می‌کند.

برای پل چناب از یک جرثقیل کیبلی با ارتفاع ۹۱۵ متر که بالاترین ارتفاع جهان است استفاده شده این جرثقیل دارای کمان اصلی ۴۶۷ متری است که برای مقاومت در برابر باد تا سرعت ۲۶۶ کیلومتر در ساعت و دمای منفی ۴۰ درجه سانتیگراد طراحی شده است.

یکی از مهندسان در این پروژه گفته: ما قطعات فولادی و بتنی ضد انفجار را به عنوان یک اقدام احتیاطی برابر حملات تروریستی احتمالی در این پل قرار داده‌ایم.

کارشناسان نظامی می‌گویند در صورتی که حتی یکی از ۱۷ پایهٔ اصلی این پل هم تخریب شود این پل آسیبی نخواهد دید.

هند می‌گوید پل ۱.۳ کیلومتری چناب با هزینه ۱۷۶ میلیون یورو دورتادور منطقه کشمیر ساخته شده و دیگر پروژه های ریلی در هیمالیا نیز به آن متصل خواهند شد.

پل کمانی «ناجیه» چین با ارتفاع ۳۰۵ متر در آستان گوئیژو در حال حاضر مرتفع ترین پل ریلی جهان به حساب می آید.

په جاپان کې یو ۵۰ کلن کراټه کوونکی توانیدلی هغه دوه ایږې تیښتې ته اړباسي چې پر نوموړي یې برید کړی و.

پولیسو او ځايي رسنیو د پنجشنبې په ورځ اپریل ۲۵ (غوايي ۶) وویل، ماساتو فوکودا له دغو بریدګرو نسواري رنګه ایږو سره په نښته کې سربېرن ټپي شوی دی.

رسنیو وویل، د جاپان د ایچي سیمې دغه اوسېدونکی د نایورو په غرنۍ سیمه کې د یو ابشار لیدلو ته روان وو چې پر لاره د دوو ایږو سره مخامخ شو او یوې یږې ورباندې برید وکړ.

د ایږو دپاره له بده مرغه چې دا سړی د کراټې د هنر ماهر و. فوکودا یوې سیمه ییزې خپرونې ته وویل: "ما فکر وکړ چې باید له خپل هنر څخه کار واخلم که نه و به وژل شم."

د راپورونو له مخې، فوکودا بریدګره ایږه دوه ځله پر سر په لغتو ووهله چې له کبله یې د هغه پښه ژوبله شوه خو دواړه هیږې له سیمې وتښتېدلې.

د رسنیو په وینا، ددې ایږو قد لږ تر لږه ۱.۵ متر و.

ایږې چې وزن یې تر ۵۰۰ کیلوګرامه رسیږي، تر انسانانو ځواکمنې ګڼل کیږي.

تاسې څومره ښځې پېژنئ؟ ښايي شمېر به یې لسګونه وي. ځینې به وي چې هر وخت ښايي پرته له کومې ستونزې اړیکه ورسره نیولی شئ. تاسې ترې وپوښتئ چې پاکستان کې په عامه ځایونو کې ورسره سړي څه ډول چلن کوي. او ډېر ورته په ځیر ځیر ګوري؟ بیا یې ځواب ته غوړ شئ. ډېرې کمې ښځې به وي چې دې ستونزې سره به نه مخ کېږي.

د کتلو دا تجربې بیا د ښځو عمر، ونې، ظاهري پوښښ او اقتصادي حالت ته په پام توپیر کوي.

پاکستان کې که په کومه برخه کې د برابرۍ یادونه کېږي، هغه به همدا وي، چې سړي په هر حالت، هر ځای او له تبعیض پرته ښځو ته ډېر او په ځیر وګوري.

ښايي هر سړی داسې نه وي، خو هره ښځه دې ستونزې سره مخ ده او هره ښځه باید دا وزغمي.

وروستیو کې د بی بی سي اردو برخې خبریالې ابصا کومل پر خواله رسنۍ د خپلې یوې نظر پوښتنې پر بنسټ ویلي، د هغو سړیو شمېر چې ښځو ته ډېر په ځیر ګوري زیات شوی. هغې ویلي: "عمومي ځایونو کې باید دا خبره ولیکل شي، چې که چې بې دلیله ښځو ته ځیر کېږئ، داسې ښکارئ لکه بیزو."

د ابصا د نظر پوښتنې او مشاهدې په غبرګون کې ډېرو ویلي و، چې ښايي د دې لامل د ښځو جامې یا ظاهري پوښښ نه وي.

ډېرو خلکو یې ملاتړ کړی او ویلي یې دي، چې دا کار نه یوازې اسلام اباد کې ښځو سره کېږي بلکه نورو ډېرو لویو ښارونو کې هم د پراخېدو په حال کې دی.

ځینو ویلي چې ښځو ته "په ځیر کتل" هغوی ځوروي.

سکونډل، څارل، لاس وروړل بیا له ځور ورهاخوا پر دوی لاپسې ډېر بد اغېز کوي.

خو هغوی چې د بل څه کولو وس و نه لري، په کتلو هم خوښ او قانع دي.

په دې بحث کې ډېرو بیا سیاسي رهبران هم یاد کړي، دي چې په تېر کې د ښځو د ځورول کېدو لامل شوي، او خبرو یې ښځو ته د نا امنۍ احساس ورکړی، دې کار بیا سړي لا نور هم د دې کار په ترسره کولو کې زړور کړي دي.

"داسې نه ده چې دوی مونږ ته څه وايي یا کوي، خو کتل کوي"

ځینو ښځو چې د بی بي سي اردو څانګې سره د دې موضوع په اړه د خبرو او نظر ورکولو لپاره اړیکه نیولې وه ویلي، دا د ښځو پر وړاندې هغه ستونزه ده چې پکې رالویې شوې دي.

هغوی وايي، داسې نه ده چې دوی به ترې نه ستړې کېږي، خو په وینا یې زده کړې یې دي چې ژوند ورسره وکړي. او دې ته ذهنا چمتو دي چې که له کوره وځي نو خامخا داسې چلن سره به مخ کېږي.

د دوی په خبره، دوی خپلې جامې بدلولی شي، د خپل تګ راتګ لاره بدلولی شي، چېرته د تګ راتګ وخت بدلولی شي خو هیڅکله له ځانه د سړیو سترګې او نظر نه شي اړولی.

ماشا محمود یوه وبلاګره او د لاهور اوسېدونکې ده. مخکې یې دنده لرله او په یوه دفتر کې یې کار کاوه.

هغې بي بي سي سره خبرو کې ویلي: "لکه څنګه چې په عامه ځایونو کې سړي ښځو ته ډېر په ځیر ګوري، دا رنګه دوی په دفترونو او کار ځایونو کې هم ښځو ته کتل کوي. اوس مونږ ته عادي شوې ده. له مونږ دوه کوره لیري یو سړی دی چې تل ماته او زمونږ د کور نورو ښځو ته راګوري."

نوموړې همدا راز ویلي: "داسې نه ده چې مونږ ته دې د ویلو څه لري یا مونږ سره دې څه کار لري، دا کتل ټول هغه څه دي چې دی یې کوي. په روغتون کې هم ماسره دغسې شوي، یو کس راته ډېر په ځیر ځیر کتل او سترګې یې نه اړولې."

هغه وايي: "آیا نارینه په دې پوهېږي چې دا کتل یې څومره ځوروونکي او دردناک دي؟

آیا دوی پخپله د دې چلن جدیت کله درک کړی؟

آیا دوی ته کله چا دا ورښودلې، چې دا چلن له اخلاقي نظره ناسم دی؟"

دا ښايي هغه سوالونه او ځوابونه وي چې یا د ښوونیز او درسي نصاب برخه وي او یا به په قوانینو کې ورته جزا ټاکل شوې وي.

په ځير کتل څه ډول احساس درکوي؟
مخکې له دې چې مونږ دا پوښتنه له ماشا محمود وکړو، هغې ویل "په ځیر کتل د نا امنۍ احساس ورکوي. وايي‌ کله چې سړي یوې ښځې ته په ځیر ځير ګوري او سترګې نه ترې اړوي هغه له دې وېره لري چې ښايي کوم بل څه ورسره وکړي او تاوان ورسوي، پر سړیو باور یې له منځه تللی دی."

که نارینه یئ یې او په شعوري یا لا شعوري ډول ښځو ته په ځیر ځير کتلو عادت لرې نو ښايي دا ځواب تاسې سره مرسته وکړي چې چلن مو بدل کړئ.

نو راخئ چې اوس په دې اړه له یوه سړي سره خبرې وکړو

جاشوا دانمش محصل دی. هغه بي بي سي ته ویلي، دا په رښتیا یوه ستونزه ده. هېڅ څوک نشته چې ووايي داسې څه نه دي پېښ شوي.

کله چې له نوموړي وپوښتل شول چې څه فکر کوي چې یوه ښځه د یوه سړي د کتلو په ځواب کې باید څه وکړي؟ ویې ویل: "زما په اند ښځه هېڅ څه نه شي کولی، پرته له دې چې له پامه یې وغورځوي. خو دا ډېره مهمه ده چې سړیو ته له ماشومتوبه دا ورزده شي چې دا ناسم چلن دی."

میشا محمود دا هم وايي چې، د پاکستان په اوسنیو حالاتو کې خلک د خپل ژوند خوندیتوب په اړه اندېښمن دي چې که غبرګون وښيي هسې ته کوم لوی تاوان ور واوړي.

"مخکې به ما په هغه چا غږ پورته کاوه چې ماته به یې کتل او یا به یې کتو ځورولم، خو اوس چې اوس حالاتو ته په کتو ځان سره فکر کوم چې داسې کسانو ته غبرګون ښودل پکار نه دي، بلکه له پامه یې غورځول غوره دي."

په مرکو کې چې ډېرو نارینه وو سره خبرې کېږي ښځو سره خواخوږي کوي او پر ملاتړ یې غږېږي، وايي چې د سړیو له خوا ښځو سره دا چلن غیر اخلاقي دی.

خو کله چې پر خواله رسنیو نظر پوښتنه کوې ډېر یې وايي، چې ستونزه په سړیو کې نه ده، بلکه د ښځو په جامه او له کوره په وتلو کې ده.

"دوی سر تر پښو، تر کومه ځایه یې چې نظر رسېږي، در ګوري"

اوس راځئ چې په لویدیځو هېوادنو کې پر دغه چلن خبرې وکړو

هغه پاکستانۍ ښځې چې له هېواده وتلي او لویدیځو هېوادنو ته تللي، وايي له پاکستانه له وتلو سره تر ټولو "لویه کلتوري حیرانتیا"ورته دا ده چې هېڅوک نه ورګوري، ځان خوندي احساسوي. دوی له وېرې پرته عامه ځایونو، سړکونو او کوڅو ته ووځي، په بسونو کې هم دوی له دې وېره نه لري چې څوک به ورته وګوري او یا به یې لمس کړي.

جاواریا وسیم یوه ځوانه فلم جوړوونکې ده. هغه هم د سینما برخه د زدکړو لپاره له فرانسې ورته تجربه لري.

هغې بي بي سي ته ویلي، خو په پاکستان کې د یوې ښځې په توګه باید تل همدې وېرې سره ژوند وکړي او د خپل خوندیتوب په اړه اندېښمنه وي.

"زه چې له کوره ووځم سړي راته ګوري، له سر تر پښو، څومره یې چې کتلی شي راګوري، که ځان مې هر څومره پوښلی وي بیا هم درته ګوري. اوس خو انلاین ټکسي ګانو کارول هم ډېرې نا امنه شوې دي."

"قانون له ښځو سره څه مرسته کولی شي؟"

د پاکستان د جزا قانون په ۵۰۹ ماده کې د سړیو له خوا ښځو سره د دې چلن لپاره جزا او جریمه ټاکل شوې، خو په عمل کې دې قانون ښځو ته د کتلو برخه کې هېڅ ډو خوندیتوب نه دی رامنځته کړی.

وکیلې فاطمه بټ بي بي سي ته ویلي، په دې قانون کې د ځیر کتلو یادونه نه ده شوې بلکه ویل شوي چې ښځې د هغه کار یا حرکت په غبرګون کې چې د ځورونې لامل یې کېږي او حیثیت یې ورسره راټیټېږي، د شکایت حق لري.

د هغې په وینا: "خو ستونزه دا ده چې دا قانون تر اوسه نه دی تفسیر شوی چې دا کار یا حرکت باید تر کومه حده وي او په جزا کې شاملېږي که نه. په دې برخه کې هېڅ بېلګه نشته ځکه چې د ځیر کتلو ثابتول ګران کار دی."

جاواریا وسیم د شکایت د ثبتولو په اړه خپله تجربه بي بي سي سره شریکه کړې او ویلي یې دي، د داسې یوې پېښې په اړه یې پولیسو ته شکایت هم کړې و، خو شکایت یې ثبت نه شو ځکه چې د ثبوت په ډول هېڅ څه ورسره نه و.

خو په وینا یې:"پولیسو د کس نوم ثبت کړ چې د دویم شکایت د ترسره کېدو سره به سملاسي پولیس د هغه پر وړاندې ګام پورته کوي."

آیا پاکستان کې د پولیسو له خوا په دې بڼه د نومونو ثبتول به سړي له دغه کاره راوګرځوي او زړه توري به یې کړي؟ ښايي نه

باید د کورنیو له خوا په ماشومتوب کې خپلو نارینه اولادونو ته دا ورزده شی چې ښځو ته په ځیر ځير و نه ګوري.

یا خو د ابصا کومل د وړاندیز له مخې، باید په عامه ځایونو کې ولیکل شي چې "که ښځو ته په ځیر ګورئ داسې ښکارئ لکه بیزو؟"