مهریه شهاب

هشدار به مردم درون افغانستان و باشندگان شمال کشور

گرچه فعالیت گروپ های مافیایی رهزن و اغواگر تحت هر شرایطی ممکن است کم و بیش وجود داشته باشد ولی علی القاعده در  شرایطی مانند نوسان ارزی؛ بحران مالی یا نوعی از انواعِ نگرانی های فکری و روحی در جامعه؛ بیشتر ممکن است به جریان افتد.

در روز های پسین که تغییرات در نرخ دالر در برابر افغانی جریان دارد؛ طبعا موجبات نگرانی دارندگان و پس انداز کنندگان دالر را به بار اورده است.

البته کسانی میخواهند دالر های شان را به افغانی بدل نمایند ولی این کار در مقادیر بالا؛ دشوار و حتی نامکن است. راه دیگر هم میلان به طلا و خریداری و ذخیره کردن آن است.

من در قبال اینکه نوسانات نرخ دالر و افغانی خوب است یا خراب؛ سخن و تبصره ای ندارم. علاقه مندان کنجکاو درین مورد میتوانند به برنامه های علمی – ویدیویی جناب استاد مسعود به ویژه درس های صنف «آشپزخانه» ایشان مراجعه و کسب دانش نمایند. از جمله برنامه زیرین:

https://youtu.be/m4ksHUzSGbI 

من به خاطری خواستم به هموطنان عزیز ولی نگران خود مخصوصاً ساکنان ولایات شمال کشور هوشدار بدهم که از ناحیه افراد و گروپ های مافیایی کمین کرده به ایشان؛ آوازه ها و شایعات قابل تأمل می شنوم.

از جمله برخی ها؛ مقادیری گونهء جعلی سکه های ایرانی پهلوی، امامی، بهار آزادی وغیره را در خیابان های شهر ها و کوچه پس کوچه های حومه ها و دهات با خود می گردانند و با ترفند ها و جادو و جمبل ها؛ قربانیان را پیدا؛ آنها را بالای شان به پول نقد دالری یا افغانی یا به زیورات گویا از مد افتاده و ارزش باخته مبادله؛ میدارند در حالی که هیچ سند و اثر و نشانه ای از خود باقی نمیگذارند.

چنین کسان؛ معمولا یک، دو یا سه نفر و بیشتر شرکا دارند که حین گرم گرفتن معامله ها؛ سر میرسند و از اصالت بالا و قیمت بسیار کمتر از بازار سکه ها و دانه دام های دیگر؛ میگویند. بعضاً بازار تیزی ها میکنند تا طرف بهتر و عمیقتر خام و اغوا شود. حتی حتی برای جلب افراد قربانی؛ پیش از پیش میان خویشتن هم معاملات ساختگی راه انداخته؛ میدانداری های سحر آمیز ترتیب میدهند و آنها را عمداً به هم میزنند.

در میان این سنخ؛ قسم تیپیک از کسی حدوداً پنجاه ساله؛ حکایت میشود که اغلب با ترحم خواهی مبنی بر اینکه مسافری نابلد است کسان را توقف میدهد. از آنان رهنمایی ها از تکت فروشی طیارات داخلی عازم زرنج و هرات یا از مارکیت اسعار و بازار طلا فروشی می طلبد. میگوید: خود و فامیلش از طرف داعش در خطراست. مخصوصا زنش که ایرانی است و بنابر جبر عزاداری مادر شوهر به افغانستان آمده از داعش بیحد می ترسد.

هرچه زود تر باید به چغچران پرواز کند؛ اما مصارف تکت خود و فامیل چند نفری اش را ندارد. سکه دارد و اما به طلافروشی اعتماد کرده نمیتواند چونکه تحت مراقبت داعش است.

او مانند دیگر همپالکی هایش شرکای کشیک دهنده دارد که به موقع سر میرسند و خریدار فلان مقدار سکه اش میشوند و بندل بندل پولش را میدهند!

 ولی ناگهان بساط به هم میخورد. میگوید به او نمی فروشم؛ آدم بد و منفور است. اما به تو که آدم فوق العاده خوب استی و خدا و حضرت عباس ترا به من رسانیده می فروشم. کسی را خبر نکن که من در خطرم . نیم آنچه خودم خریده ام بگیر و باز نوش جانت، فقط به من دعا کن....

او که اسناد مهاجرت و قبولی اش به تابعیت ایران را مانند متکای بی بدیل به رخ میکشد؛ برای تحکیم مدعا هایش؛ از زیارت کربلای خود و ده ها عبادت و اسلامیت شیعی خود میگوید و بار بار به حضرت عباس و امام کاظم...؛ و نیز برسرزن و اقارب خود سوگند میخورد...

جالب است که یاران این آقا؛ افراد جلنبر نه بکه ثروتمند و تاجر و... اند و چه بسا با واسکت های پر از پول نقش بازی مینمایند. اینکه چه قدر کسان خیر و دلسوز  فریب اینها را خورده و توسط ایشان غارت شده اند؛ به خدا معلوم است.

قصد من درینجا نه داستان پردازی است و نه تبلیغ و مبالغه. یقین دارم قوت های امنیتی در صورت تعقیب درست و کافی و کامل؛ بسی ازین ها را میتوانند دستگیر کنند و به عدالت بسپارند. ولی هدف فوری من؛ بیداری و هشیاری فرد فرد هموطنان عزیزم میباشد که دمادم از سوراخ های متعدد و متکثری گزیده میشوند.

میدانم که با تأسف این ندا و پیام من به شمار قلیلی از هموطنان خواهد توانست برسد. لذا با وصف دلخوری و جگرخونی من؛ شمار بزرگ و ملیونی هموطنان در تاریکی و ناآگاهی بار بار توسط این مار های خوش خط و خال گزیده و حتی بلعیده خواهند شد.

صرف در حد توان خود توصیه میدارم که عزیزان حین گرفتار آمدن در جادو و جمبل چنین اشخاص؛ اولا تلاش کنند آنان را محترمانه و با بهانه های نظیر: گرفتاری دارم؛ وقت ندارم، منتظرم هستند وغیره هرچه زود تر ترک نمایندِ  یا لااقل یکی از اقارب خود را صرف نظر از توافق یا عدم توافق آنها در محل کنار خویش بخواهند. احیاناً در بدل معامله؛ اولاً تقاضای سند و اثباتیه متقن اصالت مثلاً سکه ها را نمایند و خواستار ترتیب مقاوله در محضر شهود گردند. در صورت امکان؛ عکس و تصویر محل و حاضران را بگیرند یا صدا ها را ثبت نمایند.

همین ها به نظرم میرسد تا عزیزان خود بیشترین ها و بهترین ها را انجام دهند. 

باشد که مصداق ضرب المثل تا ... در جهان است، مفلس در نمی ماند؛ نباشیم!

نوشته کریم پوپل
مورخ۱۶.سپتمبر.۲۰۲۴
کالنگ دنمارک
   

   
                                 انتقال لوله گاز از ترکمنستان به هند
پس از مطرح شدن مفکوره  تاپی از دهه۱۹۹۰ میلادی، مذاکرات جدی برای اجرای این پروژه  اقتصادی در سال ۲۰۰۳ با حمایت بانک انکشاف آسیایی آغاز شد.
هند در سال ۲۰۰۸ رسماً به این پروژه پیوست و اولین موافقتنامه مربوط به آن را، در سال ۲۰۱۰ میان چهار کشور افغانستان، هند، پاکستان و ترکمنستان امضا شد. قرارداد اجرای آن نیز، در دسامبر ۲۰۱۵ میان رهبران چهار کشور به امضا رسید و در نهایت، کار عملی در ۲۰۱۶ آغاز شد. کار بخش ترکمنستان این پروژه در سال ۲۰۱۶ تکمیل گردید. ولی کارعملی آن از ۲۰۱۶ ببعد در ولایت هرات به نسبت تهدیدات امنیتی معطل باقی ماند. طالبان در مرحله اول  حمایت خودرا ازین پروژه اعلان کردند بعداً جنگجویان طالب مانع تطبیق این پروژه شدند. کار این پروژه به آینده  معطل ماند.
کاربخش افغانستان این لوله گاز برای بار دوم رسماً توسط رئیس الوزرا طالبان در ولایت هرات به امضا رسانیده شد. اکنون طالبان خواستند پروژه را در افغانستان به سر رسانند.
خط لوله گاز تاپی مجموعاً ۱۸۱۴ کیلومتر طول دارد که از این جمع ۲۰۷ کیلومتر آن در داخل خاک ترکمنستان بوده و ۷۷۴ کیلومتر از خاک افغانستان و ۸۲۶ کیلومتر از خاک پاکستان تا سرحد هندوستان می‌گذرد. 
فازاول پروژهٔ تاپی به ولایت هرات، فاز دوم از هرات به ولایت هلمند، فاز سوم به کندهار و فاز چهارم از کویته و ملتان پاکستان گذشته و در نهایت به شهر فازیلکا در هند می‌رسد. هزینه مجموعی این پروژه بیست و دو میلیارد و پنج صد میلیون دالر می‌باشد.
این پروژه توسط چند کمپنی از افغانستان و ترکمنستان به شمول تصدی گاز افغانستان، کمپنی دولتی گاز ترکمنستان و دو کمپنی خصوصی از افغانستان تطبیق می‌شود.
سهم افغانستان از پروژه تاپی
با بهره‌ برداری از پروژه تاپی، سالانه افغانستان گذشته از گرفتن گاز کافی از این پروژه، بیش از چهار صد میلیون دالر حق ترانزیت گاز بدست خواهند آورد.برای هزاران نفر فرصت کاریابی نیز ایجاد خواهد کرد.
بربنیاد آمارها، افغانستان در ده سال اول سالانه تا پنج صد میلیون متر مکعب گاز از این پروژه به دست خواهد آورد. سهم افغانستان از گاز این پروژه، در ده سال دوم به یک میلیارد متر مکعب و در ده سال سوم پس از تکمیل پروژه، به یک اعشاریه پنج میلیارد متر مکعب گاز خواهد می‌رسد.
آمارهای نخستین نشان می‌دهند که با بهره‌برداری از این پروژه، سالانه ۳۳میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان وهند خواهند رسید. 
پروژه‌های دیگری که در کنار پروژه تاپی عملی می‌شوند
اکنون پروژه تاپی یک پروژه واحد نبوده، بلکه چندین پروژه دیگر نیز در امتداد این لوله گاز عملی خواهند شد. یکی از این پروژه‌ها، پروژه انتقال برق ۵۰۰ کیلووات ترکمنستان، افغانستان و پاکستان است که برق ترکمنستان را به پاکستان از طریق افغانستان انتقال خواهد داد.
 افغانستان سالانه تا ۱۱۰ میلیون دالر حق ترانزیت از انتقال برق ترکمنستان به پاکستان به دست خواهد آورد و سه سب-استیشن برق در ولایت‌های هرات، فراه و کندهار ساخته خواهند شد. به اضافه انتقال برق، کیبل فایبرنوری یا انترنیت نیز در منطقه کشیده خواهد شد و کشورهای همسایه را با هم وصل خواهد کرد.
پروژه دیگری که در امتداد لوله گاز پروژه تاپی عملی خواهد شد، خط آهنی است که پاکستان و ترکمنستان را از طریق افغانستان با هم وصل می‌کند.
در همین حال، خط آهن بندر تورغندی افغانستان به درازای ۱۳ کیلومتر با هزینه بیش از ده میلیون دالر توسط کشور ترکمنستان بازسازی خواهد شد.
چالشها در تطبیق پروژه
۱. دولت ایران نمی‌خواهد این پروژه عملی شود؛ زیرا طرح تاپی به عنوان تهدید و رقیبی برای خط لوله صلح ایران است که گاز را از عسلویه واقع جنوب ایران به خاک پاکستان و هند منتقل میداد . هنوز خط لوله در بخش پاکستان اجرا نشده است. خط لوله گاز در خاک ایران تا مرز پاکستان اجرا شده است.
۲. برسمیت شناختن طالبان از طرف جامعه بین‌المللی
۳. وضیعت امنیتی بلوچستان
۴. کشیدگی سیاسی بین هند و پاکستان
منبع
۱. سایت بانک انکشافی آسیایی
https://www.adb.org/projects/44463-013/main
۲. رادیو آزادی . افتتاح پروژه تاپی در هرات توسط ملا حسن اخند رئیس الوزرا طالبان
https://da.azadiradio.com/a/33116161.html

Download 20posti

شکیلا ابراهیم خیل

ایراني رسنۍ خبر ورکوي چې طالب پلاوي ایران ته په خپل سفر کي له دغه هیواد سره د اقتصادي همکاریو پنځه تفاهم لیکونه لاسلیک کړي دي. طالبانو ویلي دي، چي دغه هوکړه لیکونه يې له توقع څخه لوړ وو.

د ایران دولتي خبري اژانس ایرنا خبر ورکړی دی، چي د طالبانو د رئيس الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر د یو پلاوي په مشرۍ د پنجشنبې په ماښام له دغه هیواد سره د اقتصادي همکارۍ پنځه هوکړه لیکونه لاسلیک کړل.

دغه هوکړه لیکونه د اقتصادي همکاریو د ګډ کمېسیون د غونډي په ترڅ کي لاسلیک سول.

په دې هوکړه لیکونو کي د نړيوال ټرانسپورټ د تګ راتګ لار، ملکي هوايي چلند، د کانونو را ایستل او د خپلواکو سیمو په اړه همکاري شامله ده.

دغه سندونه د طالبانو د رئیس الوزرا د سیاسي مرستیالملا برادر او د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت سرپرست وزیر نورالدین عزیز سره د ایران د کرهڼي وزیر محمد علي نیکبخت او د افغانستان له پاره د ایران د ولسمشرځانګړي استازي حسن کاظمی قمي له خوا لاسلیک او تبادله سول.

 ددغه خبري اژانس د خبر له مخي، د افغانستان له پاره د ایراني ولسمشر ځانګړي استازي او په افغانستان کي د ایران د سفارت سرپرست د یادي ناستي پر مهال وویل: «د افغانستان د خلکو له شل کلني مبارزې وروسته ننافغانستانیو خپلواک هیواد دی، خو ددغه هیواد خلکو ته لا په بېلا بیلو برخو کي ستونزي پرتې دي.»

نوموړی ټینګار کوي، چي د هیواد سیاست يې د افغانانو سره پر مرستو او همکاریو ولاړ دی: «موږ دواړه ګاونډي او مسلمان هیوادونه یوو، دې خبري ته په پاملرني سره، چي د افغانستان اغیزې پر ایراني چاپيریال باندي هم تاثیر لري، دا طبعي خبره ده، چي اقتصادي مرستي او همکارۍ له افغانستان سره د امنیت او ثبات ترڅنګ د ډېرو ستونزو په لږولو کي مرسته کوي.»

ایرنا لیکي، برادرله طالبانو سره د امریکا د چلند په اړه د یوې پوښتني په ځواب کي وویل: «امريکا د افغانستان په چارو کي لاسوهنه نه سي کولای، یوازي په اقتصادی برخه کي مرستي اوهمکاري کولای سي، په دې اړه زموږ دریځ دادی، چي امریکایان په دې لټه کي دي، چي د افغانستان د اقتصادي پرمختګ مخه ډب کړي او همدارنګه ځیني مهال د افغانستان په  سیاسي چارو کی لاسوهنه کوي.»

د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت وزارت سرپرست نورالدین عزیزي د یادي غونډي په ترڅ کي ویلي دي، چيایراني چارواکو پر یو شمېر داسي موضوعګانو له طالبانو سره موافقه کړې، چي د طالبانو د ورغلي پلاوي له توقع څخه لوړ ول.

نوموړي ددغو هوکړه لیکونو پرعملي کیدو ټینګار کړی دی: «کوم پلاوی، چي دافغانستان لوري په دې غونډه کي ونډه لرو، موږ د خدای او ولس په وړاندي مسؤلیت لرو، نو ځکه باید دا هوکړه لیکونه عملي کړو او یوازي د کاغذ پرمخ پاته نه سي.»

د کانونو پر مسلکي را ایستنه هوکړه
په داسي حال کي، چي طالبان پر افغانستان له بیا واکمنۍ څخه وروسته د کانونو پر را ایستلو او پانګونه باندي تمرکز کوي، نو ځکه د دې هوکړه لیکونو یو سند دا ؤ، چي په مسلکي او د انجنیرۍ په معیارونو برابره کان کېندنه وسي.

ایرنا خبري اژانس زیاتوي، د اصفهان د اوسپني ویلو کولو فابریکې مشر ویلي دي، د طالبانو پلاوي له یادي کارخانې څخه تر لیدولو وروسته د کانونو په مسلکي راایستلو کي له دغه شرکت سره هم یو تړون لاسلیک کړی دی.

د اصفهان د اوسپني د ویلي کولو د فابریکې مشر مهدي کوهي د دغو مراسمو په ترڅ کي زیاته کړې: «دغه هیواد ډېر غني کانونه، په ځانګړي ډول له ایران سره نژدې ولایتونو کې او همدا راز زموږ د هېواد سنګان کان ته څېرمه نو ځکه مو له دوی سره تړون لاسلیک کړ، چي د خپل دغه ختیځ ګاونډي سره د اوسپني د کانونو په راایستلو کي همکار واوسو.»

ملا عبدالغني برادر، چي د یوه پلاوي په مشرۍ د شنبې په ورځ ایران ته تللی و، نن جمعه بیرته افغانستان ته راستون سو.

دغه پلاوي له ایراني لوړ پوړو چارواکو سره د دوه اړخیزو اقتصادي همکاریو د زیاتوالي، د چابهار بندر څخه د تېرېدو، ټرانزیټ، د اوسپيني پټلۍ او د سیمي د نښلولو په اړه خبري اتري کړي دي.

دا په داسي حال کي ده، چي په ایران کي د افغان کډوالو وضعیت ورځ تربلي خرابیږي او له ایران څخه د افغان کډوالو د ایستلو بهیر یوه په دوه سوی دی.

په اسلام کلا کي طالب چارواکي وايي، ایران هره ورځ څلور نیم زره افغان کډوال له خپلي خاوري افغانستان ته راشړي.

خو دغه پلاوي له ایراني چارواکو سره د خبرو اترو پر مهال د افغان کډوالو د روان حالت په اړه هیڅ اشاره نه ده کړې.

د دوو کلونو په تېرو سره تر اوسه د ایران په ګډون هیڅ هیواد طالبان په رسمیت نه دي پېژندلي، خو یو شمېر ګاونډيان او د سیمي هیوادونه له طالبانو سره نژدې اړیکي لري. په دې وروستیو کي ایران په تهران کي د افغانستان سفارت طالبانو ته سپارلی دی. 

د طالبانو اداره وایي له چین سره یې د واخان له لارې د ریل پټلۍ لپاره زمینه برابره کړې چې د بدخشان په واخان ولسوالۍ کې له بزای ګنبد څخه د چین تر پولې پورې د نږدې ۵۰ کيلومتره سړک جوړیږي، چې نږدې۴۰۰ میليونه افغانۍ لګښت لري.

د طالبانو ادارې ویاند ذبیح الله مجاهد وایي چې یاده لار د افغانستان لپاره د ترانزیټ یوه مهمه او اسانه لار ده چې د جوړېدو چارې یې دوام لري.

مجاهد وایي، هڅه کوي چې له چین سره چې له دې لارې له افغانستان سره وصلېږي په دې برخه کې تعامل ولري او په راتلونکي کې پر دغه لار د ریل پټلۍ لپاره اسانتیاوې هم په پام کې نیول کېږي.

ذبیح الله مجاهد وایي: «د افغانستان اسلامي امارت د واخان کریدور د پرانیستلو او د هغه لارې تر چین پورې د رسولو هدف خپل لومړیتوب ګڼي، دا د ورېښمو لار ده او د دې جوړول د افغانستان د اقتصاد لپاره ډېره حیاتي او مهمه ده او موږ به په دغه برخه کې له خپلو ټولو امکاناتو استفاده وکړو، چې دا لار برابره شي. دا اوس هم د واخان پر لار کار دوام لري او دغه سړک به د اوس لپاره په ابتدایي شکل جوړېږي او وروسته به نور کار هم پرې وشي.»

هغه زياته کړه: «هڅه کوو چې له چین او یران سره چې دا دواړه هيوادونه د افغانستان له لارې وصل کېږي تعامل ولرو او دغه راز په وروستیو کې دغه لار د ترانزیټ او تجارت لپاره یوه اسانه او مهمه لار ګرځي. بل دا ده چې دلته د ریل پټلۍ لپاره هم وروسته سهولتونه په پام کې نیول کېږي او د دې لپاره هلې ځلې کوو.«

له چین سره د واخان لارې جوړېدو چارې د طالبانو ادارې د کلیو بیارغونې او پراختیا وزارت له لورې پر مخ وړل کېږي، چې دا مهال یې چارې نږدې نیمایي بشپړې شوې دي.

د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.

جاو شینګ وایي: «چین او افغانستان لا زیاتو سوداګریزو او ترانزيټي همکاریو ته اړتیا لري. چین او افغانستان به د ورېښمو لارې په وسيله سوداګري او ترانزیټ پراخ کړي او په دغه برخه کې ګټور پلانونه تر غور لاندې دي. په دې سره افغانستان کيدای شي له خپل مهم موقیعت څخه په یوه مهم اقتصادي هيواد بدل شي.»

په همدې حال کې د صنعت او سوداګرۍ وزارت وایي چې له چین سره د سوداګرۍ زیاتېدو لپاره هڅه کوي، ترڅو د واخان له لارې له چین سره ونښلي.

د یاد وزارت ویاند اخندزاده عبدالسلام جواد وایي، چې ایران او عربي هيوادونه هم لېواله دي چې له دې لارې له چین سره سوداګري ولري.

اخندزاده زیاتوي: «زموږ له خوبونو څخه یو یې د واخان د دهلېز له لارې له چین سره وصلېدل دي. تقریباً کارونه د بشپړېدو په درشل کې دي او دواړه خواوې یعنې چین او افغانستان لېوالتیا لري چې د واخان له لارې له یو بل سره وصل شي.»

د سوداګرۍ او پانګونې خونه هم واخان د سیمې له هېوادونو سره د افغانستان وصل کېدل د دغه هېواد د سوداګرۍ نږدې او تر ټولو کم لګښته لار بولي.

د یادې خونې د مدیره پلاوي غړی خان جان الکوزی وایي: «دا لار تر ټولو نږدې لار ده خلیج ته، تر ټولو نږدې لار ده تورې بحیرې ته او حتا ټولو خلیجي او عربي هيوادونو ته.»

له دې سره اقتصادي کارپوهان، د واخان دهلېز له لارې له چین سره د افغانستان وصلېدل د هيواد د عوایدو په زیاتېدو او اقتصادي پراختیا کې مهم بولي.

د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.
د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.انځور: Taliban Prime Minister Media Office
د اقتصادي چارو شنونکی نور الله عزیز وایي، د ورېښمو لار به د چین او افغانستان ترمنځ د وارداتو او صادارتو برخه لا غني کړي او د افغانستان پر بازارونو به مثبت اغېز ولري: »دا چې په دې وروستیو کې حاکم نظام د واخان پر لار د پانګونې هڅه کړې، دا یو مثبت او مهمه هڅه ده، ځکه چې له دې لارې به دغه هيواد له چین سره خپلې اړیکې پیاوړې کړي. که چېرته موږ وکولای شو، چې له دې لارې خپل تجارت ته دوام ورکړو او دغه لار دومره پیاوړې کړو چې د ترانزیټي سهولتونو لپاره هم ترې استفاده وشي، دا به نه یوازې د افغانستان پر اقتصادي وضعیت مثبت تاثیر وکړي، بلکې کولای شي، چې د سیمې هيوادونو له پاره هم اقتصادي ارزښت ولري، ځکه په اوسني عصر کې د چین تجارت د ټولې نړۍ په مارکیټ کې خاص ځای لري او د مختلفو هېوادونو لپاره په مختلفو نورمونو باندې اجناس تولیدوي.«

عزیز زياته کړه: «په هره اندازه چې موږ وکولای شو له چین سره خپلې تجارتي اړیکې پیاوړې کړو دا کولای شي، چې د افغانستان د اقتصاد لپاره یوه مثبته هڅه وي. د واخان له لارې به تجاران وکولای شي، چې له چین څخه د افغانستان او د سیمې د اړتیا وړ توکي ترلاسه کړي او ترڅنګ به یې وکولای شو، هغه توکي چې له افغانستان څخه صادرېږي، په ځانګړي ډول وچې او تازه مېوې، منرالونه او نور توکي په اسانۍ سره چین ته صادر شي. په مجموعي شکل ویلای شم په هره اندازه، چې افغانستان وکړای شي د سیمې او ګاونډیو هېوادونو ته د تجارت لارې پرانیزي، نو دا د افغانستان پر اقتصاد مثبت تاثیر لري، چې دغه تاثیرات بیا اوږدمهاله اقتصادي پرمختګ لپاره زمینه برابروي.»

ورته مهال یو شمېر نور اقتصادي شنونکي بیا وایي، سره له دې چې افغانستان ډېر مهم او ستراتېژیک موقعیت لري او مرکزي اسیا له سویلي اسیا سره نښلوي، خو بیا هم د ترانزیټ په برخه کې له ګڼو ستونزو سره مخ دی.

د اقتصادي چارو شنونکي عبدالقادر جیلاني یي لامل په تېرو شلو کلونو کې د ځینې ګاونډیانو سیاسي مداخلې، جګړې او نا امني بولي، چې افغانستان ونه شو کړای لویې لارې په معیاري او اساسي ډول ورغوي، تر څو د ترانزیټ په برخه کې شته ستونزې حل شي.

د افغانستان په کانونو کې د چین علاقمندي

د طالبانو سرپرست حکومت مسولین وايي چې چین په افغانستان کې تر یو میلیارد ډالرو ډېره پانګونه کړې او دا چې چین لا ډیرې پانګونې ته علاقه لري. د چین د دغه پانګونې ډېره برخه يې د کانونو د استخراج په برخو کې ده.

د طالبانو په بيا واکمنۍ سره په افغانستان کې د چین د پانګونې اندازه لوړه شوې ده. د قشقرې نفتي حوزې، د لوګر د مس عينک دوهم کان، په هرات کې د غوریانو د اوسپنې کان او د تخار ولایت د سمتي ساحې د طلا کان هغه کانونه دي چې چین پکې عملاً د یو میلیارد او دوه سوه زره امریکايي ډالرو په پانګونه مصروف دی.

اقتصادي کارپوهان په دې باور دي چې د چین اوسنۍ اقتصادي ښکېلتیا او پانګونه د خپلو سیاسي او اقتصادي ګټو پر بناء ده او که په قراردادونو کې د ښکېلو لوریو لپاره توزان په پام کې ونه نیول شي، افغانستان به په اوږد مهال کې اقتصادي انزوا ته یوسي.

د چین پانګونه

له کابل سره تر بل هرچا چین په داسې مهال سیاسي او تر ډېره اقتصادي اړیکې پاللي چې هیچا دې سیاسي دريځ ته زړه نه شو ښه کولی. د طالبانو د سرپرست حکومت له بیا واکمنېدو را وروسته چین یوازینی هیواد دی چې په افغانستان کې يې د پانګونې کچه تر يو میلیارد ډالرو اوړي. د طالبانو ادارې د کانونو او پترولیم وزارت ویاند همایون افغان وايي چې د افغانستان په شمال کې د قشقرې نقتي حوزو استخراج، د تخار طلا او د لوګر د مس عینک دوهم کان هغه ځایونه دي چې چین پکې څه باندې یو میلیارد پانګونه کوي.

چین په قشقري نفتي حوزه کې ۴۵۰ میلیونه ډالر پانګونه کوي او سربیره پر دې د تخار د سمتي حوزې د سروزرو قرارداد هم چین ته ورکړل شوی چې پکې دغه هیواد ۳۱۰ میلیون ډالر پانګونه کوي. د چین له لوري دریمه ستره پانګونه د لوګر ولایت د مس عینک دوهم کان دی چې پکې چین شاوخوا ۴۱۱ میلیون ډالر پانګونه کوي چې مجمعوي پانګونه ۱۱۷۰ میلیون ډالرو ته رسیږي.

افغانستان کې د پانګونې له پاره شرایط څه ډول دي؟

له چین سره د قشقرې د نفتي څاګانو قراردا د روان عیسوي کال په جنورۍ میاشت کې وشو. چین د اقتصادي اړیکو او سوداګرۍ په درشل کې د طالبانو اوسني سرپرست حکومت او سوداګرۍ خونې په ګډو هڅو د هوايي دهلیز له لارې هم صادرات پيل کړي.

د سږ ۲۰۲۳م کال لومړنۍ د جلغوزو جوپه د اکتوبر مياشتي پر ۸ مه نېټه چین ته ولیږدول شوه چې د شمیر له مخې تراوسه ۶۰ ټنه صادارت یې د هوايي دهلیز له طریقه انتقال شوي دي.

د افغانستان د سوداګرۍ او پانګونې خونې مشر یونس مومند په دې هکله دویچه ویله ته وویل: «خوشبختانه چې له تېرو درې کالو راهیسې موږ په ازادانه توګه په خپلو داخلي هڅو د هوايي دهلیز انتقالات پيل کړي دي. سږنۍ لومړنۍ جوپه د ۶۰ ټنو جلغوزو ده چې څلور میلیونه امریکايي ډالره ارزښت لري، چین ته ولیږل شوه. تر هغې چې جلغوزو موسم وي موږ له ۶۰ تر ۱۰۰ ټنو پورې صادارت د هوايي دهلیز له طریقه چین ته ولرو.»

بل لور ته بیا د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.

د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.انځور: Yunus Momand
د طالبانو ادارې د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند عبدالسلام جواد اخندزاده په دې هکله وویل: «له افغانستان سره د چین سوداګري په تېرو شپږو میاشتو کې ۷۴۰ میلیونه ډالرو ته رسیږي، له دې ډلې يې ۱۳میلیونه صادرات او پاتې نور يې واردات دي. د افغانستان په صادارتو کې وچه او تازه مېوه او ګڼ نور توکي شامل دي.»

تر دې ور اخوا د روان کال د جنورۍ مياشتي په لومړۍ نېټه د چین یو پلاوي چې د سي ار بي سي شرکت مسولینو پکې ګډون درلود، د افغانستان د اوبو او برېښنا وزارت او برېښنا شرکت مسولینو سره ناسته لرله څو په افغانستان کې د پانګونې فرصتونه ترلاسه کړي. په دې ناسته کې چینايي پلاوي د اوبو د بندونو په جوړولو او له ډبرو سکرو څخه د ۵۰۰ میګا واټه برېښنا د تولید ژمنه کړې وه چې ورباندې یاد چینايي شرکت د پانګونې ژمنه کړې وه. 

 د همدې کال د اکتوبر مياشتي پر ۵ مه نېټه د طالبانو سرپرست حکومت د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي چین ته د یاد هیواد په رسمي بلنه تللی و او هلته یې د ټرانس همالیه په نوم یوې ناستې کې د ګډون تر څنګ د یاد هیواد د برېښنا رسونې له مرکز سره په خبرو کې له افغانستان سره د مرستو پر ټينګار بحث کړی. 

له چین سره د اقتصادي او سوداګریزو اړیکو په درشل کې د کلیو بیارغونې او پراختیا وزارت د روان ۲۰۲۳م کال د سپټمبر پر ۱۷ مه نېټه د بدخشان د واخان سړک جوړنې خبر ورکړ.

د طالبانو د کلیو او پراختیا وزارت چارواکي وايي چې دا سړک د بدخشان له بزاۍ ګنبد څخه د چین تر پولې پورې رسیږي چې ۷، ۴۹ کلیو متره کیږي. دا پروژه به د خواو شاه ۳۶۰ میلیونه افغانیو په لګښت بشپړه شي.

په افغانستان کې د چین له پانګونو ویره؟

چین په سیمه کې یو له لویو اقتصادي او ځواکمنو هیوادونو څخه دی چې د روان ۲۰۲۳م کال د اکتوبر مياشتي پر ۱۷ مه يې د یو کمربند او یوې لار تر عنوان لاندې د ۱۳۰ هیوادونو ګډه اقتصادي غونډه هم رابللې وه. همدې ناستې ته د طالبانو ادارې د سوداګرۍ وزارت هم بلل شوی و چې موخه یې په اړوندو هیوادونو کې د چین پانګونه، ورسره سوداګري او ترانزیت او دوه اړخیزه اقتصادي اړیکو ته پراختیا ورکول وو.

اقتصادي کارپوه نورالله عزیز په دې باور دی چې د چین لپاره افغانستان د سیالۍ او ګټې دواړو مهم ځای دی. د هغه په خبره د افغانستان کانونه یو له هغو دي چې چین يې علاقمند کړی څو هلته سرمایه ګزاري وکړي، خو وايي که سرپرست حکومت خپلو تړونونو ته متوجه نه شي، بدې پایلې ورته لرلی شي.

اقتصادي کارپوهان په دې باور دي چې د چین اوسنۍ اقتصادي ښکېلتیا او پانګونه د خپلو سیاسي او اقتصادي ګټو پر بناء ده.اقتصادي کارپوهان په دې باور دي چې د چین اوسنۍ اقتصادي ښکېلتیا او پانګونه د خپلو سیاسي او اقتصادي ګټو پر بناء ده.

د اقتصادي چارو کارپوه نورالله عزیز دویچه ویله ته وویل: «مهمه خبره دا ده چې د چین پانګونې او ورسره تر سره کیدونکو قراردادونو کې که محتاط چلند و نه شي. دا به په اوږد مهال کې اقتصادي تاوان ولري. ښه لاره یې دا ده چې اوسنی حکومت باید پر یوه هیواد متکي نه اوسي چې ټول قراردادونه ورسره لاسليک کړي. زیاتره د اقتصاد زبر ځواک هیوادونه د خپلو اقتصادي قرضداریو له طریقه کمزوري هیوادونه د خپل ځان تابع کوي چې ورڅخه ځان خلاصول به يې بیا سخت او اقتصادي تاوان ولري.»

د اقتصادي چارو بل افغان کارپوه محمد صمیم جاهد هم د چین د پانګونې په هکله له احتیاطه د کار اخیستلو سپارښتنه کوي. محمد صمیم جاهد دویچه ویله ته په دې هکله وویل: «له چین سره اوسني تړونونه د چین په ګټه دي. زما نظر دا دی چې په ټولو کې يې چین ته زیاته ترجیج ورکړې ده، چین ډېر کله غواړي د بانکي حسابونو لپاره خپله بشري قوه وګماري، خپلو خلکو ته په تر سره کیدونکي پانګونه کې کار پيدا کړي، زه وایم که چیرته تړون کې توازن مراعت شي، نو بیا هیله شته چې افغانستان به د سریلانکا، پاکستان او افریقايي هیوادونو په سرنوشت اخته نه شي.»

د چین هیواد دولتي او خصوصي پلاوي لا هم افغانستان ته په ګڼو مواردو کې سفرونه لري، څو وکولای شي په نورو برخو کې هم پانګونې ته زړه ښه کړي. دا چې دا پانګونه به څومره اوږد مهالې ګټې ولري او رښتیا به هم چین د خپلو سیاسي اهدافو په لټه کې وي، هغه پوښتنه ده چې وخت به يې ځواب کړی.

نوشته کریم پوپل  
بطور ساده  شغل عبارت از مشغولیت است که بخاطر در آمد مالی و امرار حیات اجرا میشود. یا به عباره وسیع تر شغل عبارت است از مجموع وظايف و مسئوليت‌هاي مرتبط و مستمر و مشخصي است كه از طرف سازمان امور اداري و استخدامي كشور به عنوان كار واحد شناخته شده میشود و هم گفته میتوانیم که  شُغل یا پیشه فعالیتی منظم است که در ازای دریافت  پول انجام می‌شود.در حقیقت ضرورت شغل را بوجود می اورد. در مجموع درافغانستان شغل را  به دسته تقسیم نموده اند. در افغانستان ۳۶.۷۱  فیصد جامعه فرصت های شغلی دارند.طبق راپور سازمان ملل ۸۵ فیصد مردم دارای شغلهای فقیرانه و کم در آمد است. ضرورت دارد که در سال ۴.۶ ملیارد دالرسالانه کمک شود ولی این کمک در استانه سقوط است.
چیزی که خیلیها مهم است در افغانستان بیمه کار وجود ندارد. در طی چند سال که جهان پیشرفت نموده اکثر کشورهای جهان باعث تاسیس بیمه های کار شده در صورت از دست دادن کارگار و صحت کارگربیمه ها می پردازند. درین صورت کارگرها و کارمندان از آسیب به دور نگاهداشته میشوند.
در زمان دولت دموکراتیک که کارگران نقش عمده در دولت داشت. دولت را مجبور نموده بود تا دولت بیمه حیات بیمه صحی  داشته باشد. دولت در هر موسسه یک عدد کلینک باز نموده بود. ولی بدبختانه دولت متوجه کارگران کارمندان خصوصی ، پیشه وران وسایر هموطنان ما که در دولت کار نه می نمودند نشد. آنها توکل به خدا کار مینموند اگر مریض زخمی بیکار می شدند. مسولیت نفقه  فامیلش بدوش خودشان بود. تنها صحت رایگان بود.  در دوره جمهوری اشرف غنی بازهم کارکنان دولت از امتیازات برخود دار سایر ملیت توکل به خدا بود.
در نظام های کشورهای پیشرفته آنان که کار می کنند جمله بیکاران را نان می دهند. دولت فقط مالیه جمع نموده  وعادلانه توزیع می کنند. هرفرد ملت معاش دارند آن که کارمی کنند یا بیکارهستند. برای هر ۵الی ۱۰ هزار نفر یک داکتر وجود دارد. آنان که مریض یا بیکارمیشوند شاروالی شهرمعاش آنرا میپردازد. تمامی طفل الی ۱۸ سالگی معاش دارند. همه ملت بعداز اینکه بازنشت میشوند  معاش تقاعدی حاصل میکنند. دولت ، بیمه ها و اتحادیه های صنفی در طول که یک شخص کار می کند یک فیصد معاش شخص را به مقاصد بیکاری رخصتی ، تقاعد ، پس انداز ،  مصارف دفن از معاشش وضع نموده در زمانش می پردازند. درین صورت همه مردم خوشبخت بوده کسی غریب نیست.
در دولت قبلی تقریباً ۱ میلیون نفر( ۳.۱فیصدنفوس) در دولت در سکتورهای امنیتی تولیدی خدماتی کار می نمودند. مجوعاً ۱۵۲۳۳۰ متقادین دولت بودند که حالا تعداد آن زیاد شده و عده از کارکنان دولت بی سر نوشت میباشند. در مجموع ۱۰۶ هزار تن در سکتور دولتی ۸۰۰۰۰ زن در سکتورهای خصوصی کار مینمودند که آنهای که کارگر بودند واز خود شغل نداشتند همه بیکار شدند.
 
                     عکس یک مارکیت کار که زنان هم شرکت می کنند.
۸۵ درصد این کارگران متاهل و و طور اوسط تعدا خانواده  آنها ۷.۸۵ نفر است، همچنان ۸۵ درصد آنها فاقد سواد ابتدائی و یا غیر رسمی بودند، ۹۸ درصد آنها از اتحادیه های کارگران اطلاعی نداشتند (که ممکن است به آنها کمک کند که با صاحبان کار چه خصوصی و چه دولتی چانه زنی‌ کنند) تا کارگران روزمزد ماهر به طور متوسط در یک روز کاری ۶۰۶ افغانی (معادل ۷.۸۷ دالر آمریکایی) درآمد داشته باشند. در سال  ۲۰۲۱تعداد باسواد در کشور به ۳۱ فیصد یعنی ۱۰.۵ میلیون می باشد که بیشترین این نفوس را جوانان تشکیل می داد.
ملت افغان دارای مشغولیت ذیل اند. 
 در حکومت دموکراتیک  کارگران و کارمندان درتحت  اداره ملی کارکنان و شورای مرکزی اتحادیه صنفی  رهبری میشد. ولی در دوره جمهوریت تحت نام اتحادیه ملی کارگران و کارکنان فعالیت می نمودند. در سال ۱۳۹۰ مکرراً اتحادیه پیشه وران در کشور ایجاد وبه  فعالیت  آغاز نمود. در افغانستان شغل که پیشه آور است سابقه تاریخی دارند .اتحادیه خواست تا این گونه کارگران را در حمایت دولت قرار دهد . پیشه وران عمده که در اقتصاد کشور رول دارند  مانند بافت فرشها، قالین، گلیم، سترنجی، پتو، لنگی، جاکت، جوراب، دستکش، فلزات، تولیدات مسی، شیشه سازی، حجاری، نجاری، موبل و فرنیچر، سرامیک، سفالی، نساجی، معماری، حکاکی، زرگری، لباس دوزی، خامک دوزی، چرم و پوستین دوزی، آهنگری، ریختگری، مسگری، حلبی سازی، تولیدات صنایع ظریفه، کندن کاری و غیره میباشد که در حمایت دولت قرار گرفتند. 
در افغانستان نظام زود تغیر نموده با ازبین رفتن نظام  کارکرده های آن فرموش گردیده یا از چرخش می افتد یا پس از سالها دوباره ایجاد میشود.چنانچه دردوره ظاهر شاه بمنظور تقویه بنیه مالی دهقانان دولت کوپراتیفهای زراعتی را ایجاد نموده تولیدات دهقانان را دولت خود به قیمت مناسب ذریعه مفازه های دولتی بفروش می رساند .ولی در هر نظام این روند و سیستم را غیر اسلامی خوانده فعالیت دهقانان را بدون اداره رها نمودند. یک مثال دیگر فابریکه کلیم افغانستان تولید الکهول را در کشور مینمود که از کشمش و توت ساخته  میشد. وزارت صحت عامه  افغانستان در آن زمان در سال دومیلیون سی سی ضرورت داشت تا به مراکز صحی خویش توزیع نماید همه در خاک خود ما تولید میشد. با آمدن مجاهدین اولین فابریکه که به آتش سوختانده شد شرکت کلیم بود. حالا دولت و شرکت های خصوص سالانه ۵ملیون سی سی را از کشور چین و هند وارد می کنند که  چندان  صحی نیست. یا طالبان اتحادیه ها پارالمان موسسات مدنی و حقوق بشر را کفری خوانده لغو نمودند. خود به قوانین اکتفا می کند که ناچیز و همه گیر نمیباشد.
صنف بندی مشغولیت مردم افغانستان 
۱. سکتور زراعت و مالداری: ۷۰ فیصد مردم افغانستان مشغول سکتور زراعتی اند که ۴۰ فیصد فرصت شغلی را فراهم کرده  ازین جمله ۶۰ فیصد زنان خانواده روستاها مشفول کار زراعتی مالداری ،  تولید تکه قالین گلیم نمد پیله وری وغیره می باشد.که ٪۳۱ درآمد ناخالص ملی از محصولات زراعتی بدست می‌آید. بخش اعظم صادرات افغانستان نیز محصولات زراعتی و دامی است.  ٪۳۱ درآمد ناخالص ملی از محصولات زراعتی بدست می‌آید. بخش اعظم صادرات افغانستان نیز محصولات زراعتی و دامی میباشد. بطور مشخص ۱۲ میلیون نفرمختص در بخش زراعت مشغول به کارند.که  آنان نقش عمده را در افزایش درآمد سرانه کشور دارد. اغلب این افراد نان آور اصلی خانواده خود به حساب می آید. در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به دلیل گسترش دامنۀ جنگ و افزایش نا امنی ها، بیشتر از ۱،۱ میلیون افغان از مناطق مسکونی شان در داخل کشور بی جا گردیده بود ولی شروع  از حاکمیت طالبان جمعاً تعداد ۵۹۰۰۰۰۰ نفرافغان مهاجر در تمام جهان میباشد. که رشته های شغلی تعدا د زیاد از افغانها درهم گسیخته شد.
۲.تجارت : در افغانستان تجارت دولتی و غیر دولتی وجود دارد. در افغانستان ۲۴۰۰۰ شرکت خصوصی ثبت اطاق تجارت افغانستان  شده است.  که درین شرکتها حدود ۵۰۰۰۰۰  کارگر وکارمند مصروف کار میباشند. که این شرکت کار تولیدی خدماتی و مبادلاتی را می کنند.
۴.معارف
طبق راپور اداره یونوسوف در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۴ هزار مکتب در سراسر افغانستان فعال بود که در این مکاتب ۸ میلیون و یکصد هزار شاگرد که ۳۸ در صد شان را دختران تشکیل می‌داد وجود داشت که آنها را ۱۷۵ هزار آموزگار آموزش می‌داد.از این آموزگاران  ۶۹۵۹ نفـر ماسـتر، ۳۳۸۶۳ نفـر لیسـانس و۲۸۱۰۱۱ نفـز پائیـن تـر از درجـه لیسـانس ونامعلـوم در چـوکات دولـت ایفـای وظیفـه مـی نماینـد. ارقــام وزارت معــارف کشــور نشــان میدهــد کــه در درســال مالــی ۱۳۹۷  مجموعــا ۹۷۰۳۲۱۵ شــاگرد شــامل مکاتــب ابتدائـی، متوسـط، لیسـه هـای مسـلکی، انسـتیتوت هـا ی تخنیکـی و مسـلکی، تربیـه معلـم، تعلیمـات دینـی وشـاگردان میباشـد. از آن جمــــله ۹۱۷۱۷۵۱ آن مربـوط تعلیمـات عمومـی دولتـی، ۵۳۱۴۶۴ آن مربـوط بـه تعلیمـات خصوصـی میباشـد . تعـداد مجموعـی معلمیـن در سـال مالـی ۱۳۹۷ در کشـور بـه ۲۳۱۹۴۹ تـن بالـغ میگـردد کـه از آن جملـه ۲۰۳۲۰۱ نفـر آن در بخـش دولتـی و ۲۸۷۴۸ تـن معلمیـن خصوصـی بود.
در افغانستان در سال ۲۰۱۷ تعداد ۱۶۴۰۰ مکتب ۸۴ موسسات تحصیلات عالی دولتی و خصوص وجود داشت از جمله بیشترین ولایت که موسسه تعلیمی  زیاد دارد کابل بدخشان ننگرهاربلخ وکندهاروجو داشت . درینصورت ۱۰ میلیون افغان  مصروف تعلیم و تربیه بودند. که ارین تعداد علاوه بر تعلیم وتربیه مصروفیت دیگر برای در آمد فامیل داشتند.

 
اکنون احصاییه از دست رفته است معلوم نیست که چقدر مکتب باز است و چقدر معلم کارگر مکتبها بیکار است.  هکذا تربیه معلم یا دارالمعلمین از زمان ظاهرشاه فعالیت را آغاز نمود. طالبان تمامی پرسونل تربیه معلم را خانه نشین نموده دروازه دارالمعلمین را بستند.
۵.پیشه وران : پیشه ور ( کاسب ) یا صنعتگر به افرادی گفته می‌شود که مهارت در ساخت اشیاء کاربردی دارند و وسایلی که می‌سازند که نوعیت مختلف دارند مثلاً خیاط نجار  آهنگر زرگر  شرینی پز بوت دوزمسگران شیشه سازان ،   سلمان نلدوان برقی  ترمیم کار ، گدی پران ساز ، موسیقی نواز، قفل ساز، وسایل موزیک ساز،  معمار، رنگمال ، میخانیک ، سنگ شکن  ، قنات و غیره می باشد. وسایل خانه ابزارآلات و همچنین  ماشین های ساده  دستی نیز جزو این کارها به حساب می‌آیند. 
درمجموع صنعگران و پیشه وران یک میلیون نفربوده  اینها توانسته اند برای ۵ میلیون افغان  شغل دهند.
۶. اصناف : صنف از شغلی است که  که برای دریافت پول کار می کند. در اصناف اشخاص که امکانات مهارت زیاد کم و بدون مهارت  شامل میباشدمانند بقال ،، صنایع کوچک نان بای ، دکاندار ، تیل فروش آیس کریم فروش وغیره میباشد که در مجموع یک الی ۱.۵ میلیون نفوس خاک ازین مدرک نان بدست می آورند.تنها در کابل تعداد اصناف به ۱۱‍۴۰۰۰  نفر می رسد .
۷.خدماتی  مانند ترانسپورت ، تاکسی ، مخابرات ، آبرسانی ، خدماتی دینوی شفاخانه رادیو ساز سقاب وغیره میباشد. که ۲ میلیون نفر این خاک ازین مدرک نان  بدست می آورند.
۸. تولیدی کسانی که در تولید سهیم هستند. در افغانستان ۵۰۰۰ فابریکه وجود دارد. اینها توانسته یک میلیون افغان را کار و نفقه دهند.
۹. دست گردان ، کراچی وان  خرکار  دوره گرد جادو گران وغیره تعداد اینها به ۵۰۰ هزار  نفر می رسد.
۱۰. گدا احصایه در دست نیست 
۱۱. بی شغل : آن دسته کسانی اند که هیچ مسلک و شغل ندارند. از دیگران تامین احتیاجات میشود که درین کته گوری بخش بزرگ از زنان افغان اطفال متعلمین محصلین پیر زنان و پیر مردان معلولین و معیبوبین شامل اند.که ۳۷ الی ۴۰ فیصد جامعه افغان را تشکیل می دهند. که حد اقل به ۸ میلیون می رسد.
احصایه کارو شغل مردم  افغانستان
۱. بخش زراعت ۱۲ میلیون نفر
۲. تجارت ۶۰۰۰۰۰ نفر
۳. ۱۰ میلون ۵۰۰۰۰۰ مشفول تعیم تربیه بودند اکنون به ۵ میلیون رسیده است.
۴. پیشه وران  و صنعتگران که زمینه کار را برای ۵ میلیون فراهم گرده است
۵. اصناف  ۱.۵ میلیون کارگر
۶. کارگران و کارکنان خدماتی  ۲میلیون نفر
۷. دست گردان  ۵۰۰۰۰۰ نفر
گدا : بدون احصائیه 
بی شغل بیکار و بی مسلک ۸ میلیون
---------------------------------------------
مجوعه  ۳۴۶۰۰۰۰۰ 
که ازین جمله ۵ میلیون آن متعلم و محصل بوده  فیصدی زیادی نان خور فامیل میباشد که در جمله بیکاران محسوب شده بدین ترتیب ۱۰ میلیون بیکار بوده به غذای شبانه روزی ضرورت دارند.که چند فیصد این مردم نیز به گدایی می پردازند.
راه حل
در جهان ۴۰۰ میلیون شغل وجود داشته  که از جمله ۶۲۲ ان مربوط صنایع ثقیله میباشد . در یک کشور مردم زمانی خوشبخت شده می تواند که اقتصاد کافی داشته باشد. تا زمانیکه که یک کشور برق  تیل فابریکه ذوب فلزات ترانسپورت سرک زمین زراعتی  بقدر کافی نداشته باشد هیچگاه مردم این کشور خوشبخت شده نمی تواند. دولت به عوض که مواد خام معادن کشور را بفروش رساند ضرورت است به مواد پخته تبدیل نموده بفروش رساند.  
نظام دولتی و مارکیت کار
در کشورپیشرفته دولت بالای تمام مارکیت کار حاکمیت داشته هیچ فردی بدون اجازه دولت نمی تواند کار سر بخود را اجرا نماید. و هیچ شخصی نیست که بدون معاش باشد.از طفل یکروز تا بالاترین سن معاش برای زندگی کردن دارند.معاش مریضی پس از تصدیق داکتر فامیلی و بیکاری از طرف شرکتهای بیمه و شاروالی پرداخته میشود. معاش تمام جمعیت یک کشور توسط کمپیوتر راساً به حساب بانکی شخص آمده ، اجراات آن در تحت کنترول و زارت مالیه میباشد.
اما در افغانستان نظام شغل و اشتغال مختلط بوده تنها ۱۱ فیصد مردم حساب بانکی داشته باقی درآمد ازطریق کاغذ یا دست بدست فراهم میشود. ازین ۱۱ فیصد صرف ۴الی ۵ فیصد کارمندانی دولتی بوده معاش خودرا از طرق بانکی در جای که انترنیت است بدست اورده متباقی از طریق کاغذ بدست می آورند.بناعاً وضع پرداخت مالیات در هم و برهم بوده  خیلی عقب مانده است. دکانداران و سایر کاسبین فابریکات و موسسات دولتی و بانکها ۲۰ فیصد از عواید خودرا بدولت می پردازند. آنهم در تحت پروگرام که در ذیل نوشته شده است.
طریقه وضع مالیه از معاشات کارمندان‎ و سایر کارکنان شخصی!
طریقه وضع مالیه از معاشات و حق الخطر کارمندان ملکی ونظامی:
۱- از مبلغ ۱ افغانی الی  ۵۰۰۰ افغانی هیچنوع مالیه از معاش قابل وضع نمی‌باشد‎.
۲- از مبلغ ۵۰۰۱ افغانی الی ۱۲۵۰۰  افغانی ۲٪ مالیه قابل وضع می‌باشد‎.
۳- از مبلغ ۱۲۵۰۱ افغانی الی ۱۰۰۰۰۰  افغانی ۱۰٪ مالیه قابل وضع می‌باشد‎.
۴- از مبلغ ۱۰۰۰۰۰ افغانی بالاتر ۲۰٪ مالیه قابل وضع می‌باشد‎.
هر بخش از وضع مالیه که در شماره‌های ۱٬۲٬۳٬۴ ذکر گردیده باید طور جداگانه وضع و از معاش منفی گردد
از مبلغ ۱۳۵۰۰۰ افغانی طور ذیل مالیه وضع می‌گردد
اولتر از همه از مبلغ که از ۱۰۰۰۰۰  به بالاتر می‌باشد یعنی از۳۵۰۰۰ باید ۲۰٪ مالیه وضع نمایم که ۲۰٪ مالیه ۳۵۰۰۰ افغانی ۷۰۰۰ افغانی می‌شود‎.
در قدم دوم از ۱۰۰٬۰۰۰ هزار باقیمانده مالیه وضع می‌کنیم، البته از مبلغ ۱۰۰۰۰۰ باید ‏۱۲۵۰۰ افغانی را وضع نمایم چون وضع ۱۰٪ مالیه از ۱۲۵۰۰ افغانی به بالا می‌باشد یعنی ز مبلغ  ۸۷۵۰۰ افغانی ۱۰٪ مالیه که مبلغ ۸۷۵۰افغانی می‌شود مالیه وضع میگردد.
در مرحله سوم از ۱۲۵۰۰ افغانی ۲٪ مالیه وضع می‌کنیم البته از تمام مبلغ۱۲۵۰۰ ‏افغانی ۲٪ مالیه وضع نمی‌گردد چون که ۵٬۰۰۰ افغانی از وضع کردن مالیه معاف می‌باشد بناً از ۱۲۵۰۰ افغانی ۵٬۰۰۰ افغانی را وضع و از ۷۵۰۰ افغانی فقط ۲٪ مالیه وضع می‌کنیم که ۱۵۰ افغانی می‌شود
در مرحله چهارم تمام مالیات وضع شده از مجموع معاش ۱۳۵۰۰۰ را جمع نموده و از معاش منفی می‌کنیم‎.
پس از طالبان
کمک‌های خارجی افغانستان که از طرف ۳۴ کشور و با هماهنگی بانک جهانی انجام می‌گرفت، قطع شد.
- یگانه دست آورد پسندیده طالبان قطع مواد مخدر بهتر شدن شرایط امنیتی ، شرایط سرمایه گذاری برای اشخاص که افکار طالبی دارد.
- دسترسی به دارایی‌های خارجی این کشور ممنوع شد
- جریان‌های پولی و مالی افغانستان با جهان منجمد شد
- اقتصاد کلان کشور ثبات خود را به مقایسه دولت قبلی از دست داد
- مردم در معرض خطر قحطی‌ قرار گرفت.
کندی رشد اقتصادی در افغانستان به علت کاهش اعتماد، خشکسالی و کاهش تولید کشاورزی آغاز شده بود. تورم رو به افزایش گذاشت و قیمت‌ انرژی تا نیمه سال، ۱۲ درصد افزایش یافتد. قیمت مواد خوراکی هم در حال بالا رفتن بود و تورم ارزش پول ملی را می‌خورد. با اختلال دولت، درآمدهای بودجه وصول نمی‌شد و اجرای بودجه ناممکن می‌شد.
طالبان حتی پیش از ورود به کابل، ۵۷ درصد درآمدهای گمرکی را که بیش از ۲۷ درصد کل درآمدهای بودجه بود، به تصرف درآورده و دولت ناگزیر شده بودو۴۵ درصد از بودجه‌های عمرانی کشور را تعطیل کند. نظام بانکی از پول تهی می گردید. بانک‌های خارجی از ترس تحریم‌ها از مراودات بانکی بازمی‌ایستادند و دسترسی شرکت‌ها و خانوارها به موجودی‌های بانکی‌شان محدودتر می‌شد و افزایش بی‌اعتمادی و کاهش کمک‌های خارجی کاهش ارزش پول افغانی  با ارزهای خارجی را در پی داشت.
بانک مرکزی افغانستان به قصد دفاع از ارزش پول ملی، به تزریق دلار روی آورد و موجب شد ذخایر ارزی این کشور کاهش یابد. کاهش سریع فعالیت‌های بخش عمومی در خدمات و ساختمان که ۵۸ درصد تولید ملی را تشکیل می‌داد، اقتصاد ملی افغانستان را به سقوط نزدیک‌  تر کرد و قطع کمک‌های خارجی موجب شد که ۲۸ درصد بازرگانی خارجی این کشور بدون تنخواه بماند و ۱۰ میلیون افغان با سقوط درآمد زیر ۹۴ سنت در روز، زیر خط فقر قرار گیرند.
نگاهی به تاریخچه پول «افغانی» از زمان مجاهدین  الی جمهوریت
در سال ۱۳۶۶، یک دالر آمریکا به ۶۷ افغانی مبادله می‌شد. پس از آغاز جنگ‌های داخلی، این نرخ به ۱۶ هزار افغانی برای یک دلار رسید. در طول جنگ‌های داخلی، قوای خارجی، جنگ‌سالاران و مافیای جعل اسکناس هر یک برای خود پول چاپ می‌کردند. در سال ۱۳۷۵، احسان‌الله، رئیس بانک مرکزی، ۱۰۰ تریلیون افغانی را بی‌ارزش اعلام کرد و قرارداد چاپ پول با شرکت روسی را متوقف نمود.. به گفته احسان الله، شرکت مزبور پول‌های چاپ شده را در ولایت تخار در اختیار برهان‌الدین ربانی قرار می‌داد. نرخ افغانی در زمان ریاست احسان‌الله از ۲۱ هزار افغانی برای یک دالر به ۴۳ هزار افغانی معادل یک دلار تنزل کرد.
در ناحیه خودمختار شمال افغانستان، عبدالرشید دوستم تا سال ۱۳۷۷ برای خود پول چاپ می‌کرد. در سال ۲۰۰۱ و با حمله آمریکا به افغانستان، ۷۳ هزار افغانی با یک دالر برابر بود. با سقوط طالبان، این رقم به ۲۳ هزار افغانی برای یک دالر تغییر کرد و در سال ۲۰۰۲، یک دالر با ۳۶ هزار افغانی برابری می‌کرد. در این دوره، هفت نوع پول به مبلغ چندین تریلیون افغانی در جریان بود. تا آنکه در زمان حامد کرزی با کمک کشورهای خارجی و بانک جهانی یک دالر ۵۲ افغانی رسید اکنون ۱۵ میزان سال ۱۴۰۲ است دالر به ۷۵ افغانی تبادله میشود. که بازهم جای شکر است. معلوم می گردد فاربریکات کشور فعال است. افغانستان صادرات هم دارد. درآمد دالری در کشور توقف نکرده است.
وضعیت نرخ بیکاری پس از طالبان
پس از حکومت طالبان نرخ بیکاری به ۱۸ فیصد رسیده است. علاوه مشغولیت غیر شغلی در حال گسترش است مثلا پولیس انجنیر و کارمند اردو به کارهای دکانداری کراچی وانی تبدیل شغل نموده اند.به نقل سازمان بین‌المللی کار از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان، اقتصاد این کشور فلج شده و تعداد زیادی از مشاغل از بین رفته‌اند و دراین‌بین زنان بیشترین آسیب را دیده‌اند.
انتظار می‌رود تا اواسط سال جاری میلادی حدود ۷۰۰۰۰۰ شغل در افغانستان از بین برود. این رقم در بدترین پیش‌بینی‌ها ۹۰۰۰۰۰ شغل اعلام‌شده است که دلیل اصلی آن را می‌توان بحران اقتصادی در افغانستان و محدودیت حضور زنان در بازار کار دانست.
سازمان بین‌المللی کار اعلام کرده سطح اشتغال زنان ۱۶ درصد در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ کاهش‌یافته و احتمالاً بین ۲۱تا ۲۸ درصد تا اواسط ۲۰۲۲ پائین خواهد آمد.
این سازمان اعلام کرد. با توقف پروژه‌های بزرگ زیرساختی در افغانستان، ۵۳۸ هزار شاغل در این بخش که ۹۹ درصد آنان را مردان تشکیل می‌دادند، بیکار شده‌اند‎. ‏ کمبود کار در افغانستان سطح کار کودکان را بالا برده‌است، به‌طوری‌که تنها ۴۰ درصد از کودکان ۵ تا ۱۷ ساله در مکتب حاضر می‌شوند‎.
این سازمان اعلام کرد بیش‌از ۷۷۰ هزار پسر و حدود ۳۰۰ هزار دختر خورد سن در افغانستان کار می‌کنند و این شرایط در مناطق روستایی وخیم‌تر است یعنی جایی‌که ۹٫۹ درصد یا ‏۸۳۹ هزار کودک درحال کار هستند. این رقم در مناطق شهری برابر با ۲٫۹ درصد معادل ۸۰ هزار کودک است‎. امید میرود طالبان بزودی مسلکی شده در رفع عوامل بکوشند.
موخذ
ظرفیت های بالقوه سکتور زراعت میتواند در رُشد اقتصاد افغانستان مُمِد واقع گردد. در ویبساید بانک جهانی 
https://www.worldbank.org/fa/country/afghanistan/publication/unlocking-potential-of-agriculture-for-afghanistan-growth
۲. د احصايې او معلوماتو ملي اداره - اداره ملی احصائیه و معلومات در صفحه فیس بوک  
https://www.facebook.com/NSIA.GOV.AF/posts/2282673178531133/
3.طریقه وضع مالیه از معاشات کارمندان! در ویبساید فیس بوک     
 ۴. اطاق تجارت سکتورهای خصوصی  تاریخچه
https://www.acci.org.af/about-us.html
۵. طالبان موسسات تربیۀ معلم را از تشکیلات چوکات وزارت معارف حذف کرده اند نوشته صدای امریکا
https://www.darivoa.com/a/the-taliban-have-removed-teacher-training-institutions-from-the-ministry-of-education/7178886.html
۶. تغییر نصاب و سرنوشت آموزش؛ سیاست طالبان برای نصاب آموزشی ویرانگر است نوشته روز نامه ۸ صبح
https://8am.media/changing-the-curriculum-and-fate-of-education-the-policy-of-the-taliban-is-devastating-for-the-educational-system/
۷. چالش های تعلیم وتربیه در افغانستان محمد سرور توحیدی پنج شنبه 17 حوت 1396 -
http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=142886
۸.۵۰۰ هزار شغل در افغانستان با روی کار آمدن طالبان از دست‌ رفت نوشته خبرگزاری تسنیم
https://www.tasnimnews.com/fa/n
۹. ادعای خبرگزاری تحت کنترل طالبان: "امارت اسلامی" ۴۰ هزار شغل ایجاد کرده است
در ویبساید افغانستان انترنیشنال
https://www.afintl.com/20211101158328