نوشته : کریم پوپل
  
                               قسمت اول
سبزیجات معمولاً نباتات علفی بوده اغلباً از قسمت‌های مختلف آنها به مقصد تغذیه انسانها مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند برگ، دانه، ساقه، ریشه، گوشت، پیاز، گل، میوه به صورت خام، پخته، خشک شده، پودرشده به مصرف تغذیه انسان می‌رسد. سبزیجات گیاهان قد کوتاه است که اکثراً نرم بوده به همین خاصیت معمولاً خام خورده می‌شوند.
یا به عباره دیگر تقریباً تمامی محصولات زراعتی و باغی اهلی- به استثنای محصولات درختی و غله جات سبزی اطلاق می‌شود که از برگ، ساقه، ریشه، جوانه، غنچه، پیاز، ساقه و ساقه زیرزمینی، گل، میوه، دانه یا سمارق به‌طور کامل و مستقیم و بدون تغییر و تبدیل قسمت اعظم مواد درونی آنها به‌صورت خام- پخته – خشک – کنسروی – یخ‌زده یا کنسرو شده به مصرف تغذیه انسان می‌رسد؛ بنابراین لبلو و دانه‌های روغنی جزو سبزی‌ها محسوب نمی‌شوند. سبزیکاری یعنی تولید انواع سبزی به منظور تغذیه و بهره‌برداری از قسمت‌های مختلف آن می‌باشد.
انواع سبزی جات معمولی که در جهان وجود دارد
در طبیعت سبزیجات دارای ۲۰۰۰۰ نوع می‌باشد. که صد نوع آن بیشتر مورد استفاده قرار دارد. بیشترین سبزی که در جهان مورد استفاده قرار دارد بادنجان رومی پس آن پیازو کچالو است.
طبقه‌بندی سبزیجات
باید توجه داشت نظر به فرهنگ زراعتی تفاوت دقیقی بین میوه و سبزی در جهان بین بشروجود دارد. بشر برای فرق بین سبزیجات از لحاظ شکل و طرق استفاده تقسیم‌بندی نموده مانند:
سبزی‌های برگی، سبزی‌های سالادی، سبزی‌های گلی، سبزی‌های ریشه ای، سبزی غده ای، سبزی‌های پیازی، حبوبات، کدوییان، سمارقها، جواری شرین، بادنجانی می‌باشد. زیاده میوه جات درختی است. ارتفاع درختان معمولاً بین ۱٫۸ الی ۲۰۰متر بوته بین ۶الی ۱۰ متر و علف بین ۶ الی ۱۰ سانتی‌متر بوده بعضاًکمی بلندترالی ۲۰ سانتی‌متر است.
۱. طبقه‌بندی سبزیی‌ها بر اساس قسمت‌های خوراکی
الف- سبزی‌های ریشه‌ای(Root crops): مانند زردک، لبلبو لبلبوخورد شلغم مانند، شلغم و مولی می‌باشد.
ب- سبزی‌های پیازی(Bulb crops): مانند پیاز، سیر، سیر پیازی، نوش پیار، نوش دراز و کندنه
پ- سبزی‌های غده‌ای(Tuber crops): مانند کچالو و کچالو شرین و کچالو سرخ
ت- سبزی‌های پالیزی(Vine crops): مانند بادرنگ، تربوز، انواع کدو، خربزه و تره
ث- سبزیی‌های گلدار(Cole crops): مانند کلپی، کاهوچه، کولرابی (شلغم سفید)، کرم سبز و سرخ و کرم دراز و کرفس.
ج- سبزیی‌های خورشی(Greens): مانند سبزی پالک، کرفس، گشنیر، رواش، لبلو برگی، تره، گشنیز، سیچ و شبد می‌باشد.
چ- سبزی‌های سلاتی(Salad crops): مانند کاهو، کاسنی، تره وتراتیزک
ح- سبزی‌های سولانی (Solanaceous crops): مانند بادنجان سیاه، بادنجان رومی و مرچ
خ- سبزی‌های لیگومی (Legumes): مانند لوبیای سفید، لوبیا سرخ، نخود، باقلی، ماش، عدس، و دال
د- سبزی‌های خوردنی(Herbs): مانند ریحان، نعناع وحشی، پودینه، گشنیز برگ بید مانند، تراتیزک ملی سرخک وملی سفید نوش پیاز می‌باشد.
ذ- متفرقه(Miscellaneous): مانند جواری نرم، زرد چوبه، سمارق، بامیه و فاصلیا
سبزی جات مقاوم و غیر مقاوم
معمول سبزیجات در هنگام سردی رشد شان متوقف شده، در سرمای شدید و یخبندان از بین می‌روند. دلیل آن اینست که سبزی جات جسم نازک داشته نرم است؛ زیرا سبزیجات از کاربن هایدرایت ساده ساخته شده اکثرآ فاقد شعم و پروتین می‌باشد. جدا کردن سبزیی‌های مقاوم از نیمه مقاوم فقط از روی جوانه زدن بذر آن‌ها در حرارتهای مختلف و قدرت مقابله آن‌ها با سردی، فقط در زمانی که گیاه کوچک است، معلوم می‌گردد و پس از آن که نبات بزرگ شد دیگر تابع این قانون نیست. برای مثال ملی ملی سرخک شلغم و زردک با وجودی که جزو دسته نیمه مقاوم هستند، می‌توانند زمستان را درون خاک باقی بمانند زیرا خاک، برای ریشه آن‌ها حکم عایقی حرارتی دارد که ریشه را در برابر سرما حفظ می‌کند. ولی بوته ان بزودی از بین می‌رود. در مجموع سبزیجات که از خاک بلند می‌شوند در زمستان می میرندولی آنهای که زیر خاک است مانند کچالو زردک ملی ملی سرخک پیازتا مدتها در زیر حاک زنده باقی می‌ماند.

تاریخ کشت سبزیجات
بشربرای میلیون سال ازدانه درختان و گوشت حیوانات وحشی و مغز استخوان غرض تغذیه استفاده می‌نمود. زمانیکه حیوانات وحشی کم یا نابود شد شروع کرد به اهلی ساختن حیوانات تغذیه از نباتات نمودند. انسان تغذیه از نباتات را از حیوانات علف‌خوار یادگرفتن در بعضی حالات گرسنگی از نباتات که گاو اسپ بز میمون آهو شتر استفاده می‌نمودند آن نبات را شناخت نموده از آن تغذیه می‌نمودند در جریان آنعده علف‌ها ی که برای تغذیه مناسب نبوده آنرا شناسای نمودند. زمان کشت نباتات از ۱۱۰۰۰ سال شروع شد. سبزیجات مانند کدو بادنجان پالک پیازرا مصرف نمودند.
خاکهای زراعتی
باید خاک زراعتی را بدانیم. هر مقاله زراعتی را که مینویسیم خاک را باید بدانیم
۱.خاک ریگی  کنار دریاها
۲. سلتی (بین ریگ خاک مت)  فراه هرات نیمروز
۳. مت یا خاک جوی یا سقز هلمند
۴. خاک عادی اکثر نقاط افغانستان
۵. لوم (متشکل از ریگ سلت و مت است) این خاک را زراعتی گویند.دره های افغانستان
۶. خاک پیت است که کاملاً خاک عضوی است. نورستان کنرهار
منابع
۱. تاریخ کشت سبزی جات ویکی پدیا انگلیسی
https://en.wikipedia.org/wiki/Vegetable
۲. سبزیجات ونوع استفاده آن در ویبسایت 
https://vegycrunchy.com/%D9%85%D8%B7

%D8%A7%D9%84%D8%A8/%D8%B3%D8%A8%D8%

B2%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA

-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/
۳. تعریف سبزی 
https://www.gologiah.ir/sabzi/sabzikarie-omomi/tarife-sabzi.html

 مهریه شهاب

هشدار به مردم درون افغانستان و باشندگان شمال کشور

گرچه فعالیت گروپ های مافیایی رهزن و اغواگر تحت هر شرایطی ممکن است کم و بیش وجود داشته باشد ولی علی القاعده در  شرایطی مانند نوسان ارزی؛ بحران مالی یا نوعی از انواعِ نگرانی های فکری و روحی در جامعه؛ بیشتر ممکن است به جریان افتد.

در روز های پسین که تغییرات در نرخ دالر در برابر افغانی جریان دارد؛ طبعا موجبات نگرانی دارندگان و پس انداز کنندگان دالر را به بار اورده است.

البته کسانی میخواهند دالر های شان را به افغانی بدل نمایند ولی این کار در مقادیر بالا؛ دشوار و حتی نامکن است. راه دیگر هم میلان به طلا و خریداری و ذخیره کردن آن است.

من در قبال اینکه نوسانات نرخ دالر و افغانی خوب است یا خراب؛ سخن و تبصره ای ندارم. علاقه مندان کنجکاو درین مورد میتوانند به برنامه های علمی – ویدیویی جناب استاد مسعود به ویژه درس های صنف «آشپزخانه» ایشان مراجعه و کسب دانش نمایند. از جمله برنامه زیرین:

https://youtu.be/m4ksHUzSGbI 

من به خاطری خواستم به هموطنان عزیز ولی نگران خود مخصوصاً ساکنان ولایات شمال کشور هوشدار بدهم که از ناحیه افراد و گروپ های مافیایی کمین کرده به ایشان؛ آوازه ها و شایعات قابل تأمل می شنوم.

از جمله برخی ها؛ مقادیری گونهء جعلی سکه های ایرانی پهلوی، امامی، بهار آزادی وغیره را در خیابان های شهر ها و کوچه پس کوچه های حومه ها و دهات با خود می گردانند و با ترفند ها و جادو و جمبل ها؛ قربانیان را پیدا؛ آنها را بالای شان به پول نقد دالری یا افغانی یا به زیورات گویا از مد افتاده و ارزش باخته مبادله؛ میدارند در حالی که هیچ سند و اثر و نشانه ای از خود باقی نمیگذارند.

چنین کسان؛ معمولا یک، دو یا سه نفر و بیشتر شرکا دارند که حین گرم گرفتن معامله ها؛ سر میرسند و از اصالت بالا و قیمت بسیار کمتر از بازار سکه ها و دانه دام های دیگر؛ میگویند. بعضاً بازار تیزی ها میکنند تا طرف بهتر و عمیقتر خام و اغوا شود. حتی حتی برای جلب افراد قربانی؛ پیش از پیش میان خویشتن هم معاملات ساختگی راه انداخته؛ میدانداری های سحر آمیز ترتیب میدهند و آنها را عمداً به هم میزنند.

در میان این سنخ؛ قسم تیپیک از کسی حدوداً پنجاه ساله؛ حکایت میشود که اغلب با ترحم خواهی مبنی بر اینکه مسافری نابلد است کسان را توقف میدهد. از آنان رهنمایی ها از تکت فروشی طیارات داخلی عازم زرنج و هرات یا از مارکیت اسعار و بازار طلا فروشی می طلبد. میگوید: خود و فامیلش از طرف داعش در خطراست. مخصوصا زنش که ایرانی است و بنابر جبر عزاداری مادر شوهر به افغانستان آمده از داعش بیحد می ترسد.

هرچه زود تر باید به چغچران پرواز کند؛ اما مصارف تکت خود و فامیل چند نفری اش را ندارد. سکه دارد و اما به طلافروشی اعتماد کرده نمیتواند چونکه تحت مراقبت داعش است.

او مانند دیگر همپالکی هایش شرکای کشیک دهنده دارد که به موقع سر میرسند و خریدار فلان مقدار سکه اش میشوند و بندل بندل پولش را میدهند!

 ولی ناگهان بساط به هم میخورد. میگوید به او نمی فروشم؛ آدم بد و منفور است. اما به تو که آدم فوق العاده خوب استی و خدا و حضرت عباس ترا به من رسانیده می فروشم. کسی را خبر نکن که من در خطرم . نیم آنچه خودم خریده ام بگیر و باز نوش جانت، فقط به من دعا کن....

او که اسناد مهاجرت و قبولی اش به تابعیت ایران را مانند متکای بی بدیل به رخ میکشد؛ برای تحکیم مدعا هایش؛ از زیارت کربلای خود و ده ها عبادت و اسلامیت شیعی خود میگوید و بار بار به حضرت عباس و امام کاظم...؛ و نیز برسرزن و اقارب خود سوگند میخورد...

جالب است که یاران این آقا؛ افراد جلنبر نه بکه ثروتمند و تاجر و... اند و چه بسا با واسکت های پر از پول نقش بازی مینمایند. اینکه چه قدر کسان خیر و دلسوز  فریب اینها را خورده و توسط ایشان غارت شده اند؛ به خدا معلوم است.

قصد من درینجا نه داستان پردازی است و نه تبلیغ و مبالغه. یقین دارم قوت های امنیتی در صورت تعقیب درست و کافی و کامل؛ بسی ازین ها را میتوانند دستگیر کنند و به عدالت بسپارند. ولی هدف فوری من؛ بیداری و هشیاری فرد فرد هموطنان عزیزم میباشد که دمادم از سوراخ های متعدد و متکثری گزیده میشوند.

میدانم که با تأسف این ندا و پیام من به شمار قلیلی از هموطنان خواهد توانست برسد. لذا با وصف دلخوری و جگرخونی من؛ شمار بزرگ و ملیونی هموطنان در تاریکی و ناآگاهی بار بار توسط این مار های خوش خط و خال گزیده و حتی بلعیده خواهند شد.

صرف در حد توان خود توصیه میدارم که عزیزان حین گرفتار آمدن در جادو و جمبل چنین اشخاص؛ اولا تلاش کنند آنان را محترمانه و با بهانه های نظیر: گرفتاری دارم؛ وقت ندارم، منتظرم هستند وغیره هرچه زود تر ترک نمایندِ  یا لااقل یکی از اقارب خود را صرف نظر از توافق یا عدم توافق آنها در محل کنار خویش بخواهند. احیاناً در بدل معامله؛ اولاً تقاضای سند و اثباتیه متقن اصالت مثلاً سکه ها را نمایند و خواستار ترتیب مقاوله در محضر شهود گردند. در صورت امکان؛ عکس و تصویر محل و حاضران را بگیرند یا صدا ها را ثبت نمایند.

همین ها به نظرم میرسد تا عزیزان خود بیشترین ها و بهترین ها را انجام دهند. 

باشد که مصداق ضرب المثل تا ... در جهان است، مفلس در نمی ماند؛ نباشیم!

نوشته کریم پوپل
مورخ۱۶.سپتمبر.۲۰۲۴
کالنگ دنمارک
   

   
                                 انتقال لوله گاز از ترکمنستان به هند
پس از مطرح شدن مفکوره  تاپی از دهه۱۹۹۰ میلادی، مذاکرات جدی برای اجرای این پروژه  اقتصادی در سال ۲۰۰۳ با حمایت بانک انکشاف آسیایی آغاز شد.
هند در سال ۲۰۰۸ رسماً به این پروژه پیوست و اولین موافقتنامه مربوط به آن را، در سال ۲۰۱۰ میان چهار کشور افغانستان، هند، پاکستان و ترکمنستان امضا شد. قرارداد اجرای آن نیز، در دسامبر ۲۰۱۵ میان رهبران چهار کشور به امضا رسید و در نهایت، کار عملی در ۲۰۱۶ آغاز شد. کار بخش ترکمنستان این پروژه در سال ۲۰۱۶ تکمیل گردید. ولی کارعملی آن از ۲۰۱۶ ببعد در ولایت هرات به نسبت تهدیدات امنیتی معطل باقی ماند. طالبان در مرحله اول  حمایت خودرا ازین پروژه اعلان کردند بعداً جنگجویان طالب مانع تطبیق این پروژه شدند. کار این پروژه به آینده  معطل ماند.
کاربخش افغانستان این لوله گاز برای بار دوم رسماً توسط رئیس الوزرا طالبان در ولایت هرات به امضا رسانیده شد. اکنون طالبان خواستند پروژه را در افغانستان به سر رسانند.
خط لوله گاز تاپی مجموعاً ۱۸۱۴ کیلومتر طول دارد که از این جمع ۲۰۷ کیلومتر آن در داخل خاک ترکمنستان بوده و ۷۷۴ کیلومتر از خاک افغانستان و ۸۲۶ کیلومتر از خاک پاکستان تا سرحد هندوستان می‌گذرد. 
فازاول پروژهٔ تاپی به ولایت هرات، فاز دوم از هرات به ولایت هلمند، فاز سوم به کندهار و فاز چهارم از کویته و ملتان پاکستان گذشته و در نهایت به شهر فازیلکا در هند می‌رسد. هزینه مجموعی این پروژه بیست و دو میلیارد و پنج صد میلیون دالر می‌باشد.
این پروژه توسط چند کمپنی از افغانستان و ترکمنستان به شمول تصدی گاز افغانستان، کمپنی دولتی گاز ترکمنستان و دو کمپنی خصوصی از افغانستان تطبیق می‌شود.
سهم افغانستان از پروژه تاپی
با بهره‌ برداری از پروژه تاپی، سالانه افغانستان گذشته از گرفتن گاز کافی از این پروژه، بیش از چهار صد میلیون دالر حق ترانزیت گاز بدست خواهند آورد.برای هزاران نفر فرصت کاریابی نیز ایجاد خواهد کرد.
بربنیاد آمارها، افغانستان در ده سال اول سالانه تا پنج صد میلیون متر مکعب گاز از این پروژه به دست خواهد آورد. سهم افغانستان از گاز این پروژه، در ده سال دوم به یک میلیارد متر مکعب و در ده سال سوم پس از تکمیل پروژه، به یک اعشاریه پنج میلیارد متر مکعب گاز خواهد می‌رسد.
آمارهای نخستین نشان می‌دهند که با بهره‌برداری از این پروژه، سالانه ۳۳میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان وهند خواهند رسید. 
پروژه‌های دیگری که در کنار پروژه تاپی عملی می‌شوند
اکنون پروژه تاپی یک پروژه واحد نبوده، بلکه چندین پروژه دیگر نیز در امتداد این لوله گاز عملی خواهند شد. یکی از این پروژه‌ها، پروژه انتقال برق ۵۰۰ کیلووات ترکمنستان، افغانستان و پاکستان است که برق ترکمنستان را به پاکستان از طریق افغانستان انتقال خواهد داد.
 افغانستان سالانه تا ۱۱۰ میلیون دالر حق ترانزیت از انتقال برق ترکمنستان به پاکستان به دست خواهد آورد و سه سب-استیشن برق در ولایت‌های هرات، فراه و کندهار ساخته خواهند شد. به اضافه انتقال برق، کیبل فایبرنوری یا انترنیت نیز در منطقه کشیده خواهد شد و کشورهای همسایه را با هم وصل خواهد کرد.
پروژه دیگری که در امتداد لوله گاز پروژه تاپی عملی خواهد شد، خط آهنی است که پاکستان و ترکمنستان را از طریق افغانستان با هم وصل می‌کند.
در همین حال، خط آهن بندر تورغندی افغانستان به درازای ۱۳ کیلومتر با هزینه بیش از ده میلیون دالر توسط کشور ترکمنستان بازسازی خواهد شد.
چالشها در تطبیق پروژه
۱. دولت ایران نمی‌خواهد این پروژه عملی شود؛ زیرا طرح تاپی به عنوان تهدید و رقیبی برای خط لوله صلح ایران است که گاز را از عسلویه واقع جنوب ایران به خاک پاکستان و هند منتقل میداد . هنوز خط لوله در بخش پاکستان اجرا نشده است. خط لوله گاز در خاک ایران تا مرز پاکستان اجرا شده است.
۲. برسمیت شناختن طالبان از طرف جامعه بین‌المللی
۳. وضیعت امنیتی بلوچستان
۴. کشیدگی سیاسی بین هند و پاکستان
منبع
۱. سایت بانک انکشافی آسیایی
https://www.adb.org/projects/44463-013/main
۲. رادیو آزادی . افتتاح پروژه تاپی در هرات توسط ملا حسن اخند رئیس الوزرا طالبان
https://da.azadiradio.com/a/33116161.html

Download 20posti

شکیلا ابراهیم خیل

ایراني رسنۍ خبر ورکوي چې طالب پلاوي ایران ته په خپل سفر کي له دغه هیواد سره د اقتصادي همکاریو پنځه تفاهم لیکونه لاسلیک کړي دي. طالبانو ویلي دي، چي دغه هوکړه لیکونه يې له توقع څخه لوړ وو.

د ایران دولتي خبري اژانس ایرنا خبر ورکړی دی، چي د طالبانو د رئيس الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر د یو پلاوي په مشرۍ د پنجشنبې په ماښام له دغه هیواد سره د اقتصادي همکارۍ پنځه هوکړه لیکونه لاسلیک کړل.

دغه هوکړه لیکونه د اقتصادي همکاریو د ګډ کمېسیون د غونډي په ترڅ کي لاسلیک سول.

په دې هوکړه لیکونو کي د نړيوال ټرانسپورټ د تګ راتګ لار، ملکي هوايي چلند، د کانونو را ایستل او د خپلواکو سیمو په اړه همکاري شامله ده.

دغه سندونه د طالبانو د رئیس الوزرا د سیاسي مرستیالملا برادر او د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت سرپرست وزیر نورالدین عزیز سره د ایران د کرهڼي وزیر محمد علي نیکبخت او د افغانستان له پاره د ایران د ولسمشرځانګړي استازي حسن کاظمی قمي له خوا لاسلیک او تبادله سول.

 ددغه خبري اژانس د خبر له مخي، د افغانستان له پاره د ایراني ولسمشر ځانګړي استازي او په افغانستان کي د ایران د سفارت سرپرست د یادي ناستي پر مهال وویل: «د افغانستان د خلکو له شل کلني مبارزې وروسته ننافغانستانیو خپلواک هیواد دی، خو ددغه هیواد خلکو ته لا په بېلا بیلو برخو کي ستونزي پرتې دي.»

نوموړی ټینګار کوي، چي د هیواد سیاست يې د افغانانو سره پر مرستو او همکاریو ولاړ دی: «موږ دواړه ګاونډي او مسلمان هیوادونه یوو، دې خبري ته په پاملرني سره، چي د افغانستان اغیزې پر ایراني چاپيریال باندي هم تاثیر لري، دا طبعي خبره ده، چي اقتصادي مرستي او همکارۍ له افغانستان سره د امنیت او ثبات ترڅنګ د ډېرو ستونزو په لږولو کي مرسته کوي.»

ایرنا لیکي، برادرله طالبانو سره د امریکا د چلند په اړه د یوې پوښتني په ځواب کي وویل: «امريکا د افغانستان په چارو کي لاسوهنه نه سي کولای، یوازي په اقتصادی برخه کي مرستي اوهمکاري کولای سي، په دې اړه زموږ دریځ دادی، چي امریکایان په دې لټه کي دي، چي د افغانستان د اقتصادي پرمختګ مخه ډب کړي او همدارنګه ځیني مهال د افغانستان په  سیاسي چارو کی لاسوهنه کوي.»

د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت وزارت سرپرست نورالدین عزیزي د یادي غونډي په ترڅ کي ویلي دي، چيایراني چارواکو پر یو شمېر داسي موضوعګانو له طالبانو سره موافقه کړې، چي د طالبانو د ورغلي پلاوي له توقع څخه لوړ ول.

نوموړي ددغو هوکړه لیکونو پرعملي کیدو ټینګار کړی دی: «کوم پلاوی، چي دافغانستان لوري په دې غونډه کي ونډه لرو، موږ د خدای او ولس په وړاندي مسؤلیت لرو، نو ځکه باید دا هوکړه لیکونه عملي کړو او یوازي د کاغذ پرمخ پاته نه سي.»

د کانونو پر مسلکي را ایستنه هوکړه
په داسي حال کي، چي طالبان پر افغانستان له بیا واکمنۍ څخه وروسته د کانونو پر را ایستلو او پانګونه باندي تمرکز کوي، نو ځکه د دې هوکړه لیکونو یو سند دا ؤ، چي په مسلکي او د انجنیرۍ په معیارونو برابره کان کېندنه وسي.

ایرنا خبري اژانس زیاتوي، د اصفهان د اوسپني ویلو کولو فابریکې مشر ویلي دي، د طالبانو پلاوي له یادي کارخانې څخه تر لیدولو وروسته د کانونو په مسلکي راایستلو کي له دغه شرکت سره هم یو تړون لاسلیک کړی دی.

د اصفهان د اوسپني د ویلي کولو د فابریکې مشر مهدي کوهي د دغو مراسمو په ترڅ کي زیاته کړې: «دغه هیواد ډېر غني کانونه، په ځانګړي ډول له ایران سره نژدې ولایتونو کې او همدا راز زموږ د هېواد سنګان کان ته څېرمه نو ځکه مو له دوی سره تړون لاسلیک کړ، چي د خپل دغه ختیځ ګاونډي سره د اوسپني د کانونو په راایستلو کي همکار واوسو.»

ملا عبدالغني برادر، چي د یوه پلاوي په مشرۍ د شنبې په ورځ ایران ته تللی و، نن جمعه بیرته افغانستان ته راستون سو.

دغه پلاوي له ایراني لوړ پوړو چارواکو سره د دوه اړخیزو اقتصادي همکاریو د زیاتوالي، د چابهار بندر څخه د تېرېدو، ټرانزیټ، د اوسپيني پټلۍ او د سیمي د نښلولو په اړه خبري اتري کړي دي.

دا په داسي حال کي ده، چي په ایران کي د افغان کډوالو وضعیت ورځ تربلي خرابیږي او له ایران څخه د افغان کډوالو د ایستلو بهیر یوه په دوه سوی دی.

په اسلام کلا کي طالب چارواکي وايي، ایران هره ورځ څلور نیم زره افغان کډوال له خپلي خاوري افغانستان ته راشړي.

خو دغه پلاوي له ایراني چارواکو سره د خبرو اترو پر مهال د افغان کډوالو د روان حالت په اړه هیڅ اشاره نه ده کړې.

د دوو کلونو په تېرو سره تر اوسه د ایران په ګډون هیڅ هیواد طالبان په رسمیت نه دي پېژندلي، خو یو شمېر ګاونډيان او د سیمي هیوادونه له طالبانو سره نژدې اړیکي لري. په دې وروستیو کي ایران په تهران کي د افغانستان سفارت طالبانو ته سپارلی دی. 

د طالبانو اداره وایي له چین سره یې د واخان له لارې د ریل پټلۍ لپاره زمینه برابره کړې چې د بدخشان په واخان ولسوالۍ کې له بزای ګنبد څخه د چین تر پولې پورې د نږدې ۵۰ کيلومتره سړک جوړیږي، چې نږدې۴۰۰ میليونه افغانۍ لګښت لري.

د طالبانو ادارې ویاند ذبیح الله مجاهد وایي چې یاده لار د افغانستان لپاره د ترانزیټ یوه مهمه او اسانه لار ده چې د جوړېدو چارې یې دوام لري.

مجاهد وایي، هڅه کوي چې له چین سره چې له دې لارې له افغانستان سره وصلېږي په دې برخه کې تعامل ولري او په راتلونکي کې پر دغه لار د ریل پټلۍ لپاره اسانتیاوې هم په پام کې نیول کېږي.

ذبیح الله مجاهد وایي: «د افغانستان اسلامي امارت د واخان کریدور د پرانیستلو او د هغه لارې تر چین پورې د رسولو هدف خپل لومړیتوب ګڼي، دا د ورېښمو لار ده او د دې جوړول د افغانستان د اقتصاد لپاره ډېره حیاتي او مهمه ده او موږ به په دغه برخه کې له خپلو ټولو امکاناتو استفاده وکړو، چې دا لار برابره شي. دا اوس هم د واخان پر لار کار دوام لري او دغه سړک به د اوس لپاره په ابتدایي شکل جوړېږي او وروسته به نور کار هم پرې وشي.»

هغه زياته کړه: «هڅه کوو چې له چین او یران سره چې دا دواړه هيوادونه د افغانستان له لارې وصل کېږي تعامل ولرو او دغه راز په وروستیو کې دغه لار د ترانزیټ او تجارت لپاره یوه اسانه او مهمه لار ګرځي. بل دا ده چې دلته د ریل پټلۍ لپاره هم وروسته سهولتونه په پام کې نیول کېږي او د دې لپاره هلې ځلې کوو.«

له چین سره د واخان لارې جوړېدو چارې د طالبانو ادارې د کلیو بیارغونې او پراختیا وزارت له لورې پر مخ وړل کېږي، چې دا مهال یې چارې نږدې نیمایي بشپړې شوې دي.

د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.

جاو شینګ وایي: «چین او افغانستان لا زیاتو سوداګریزو او ترانزيټي همکاریو ته اړتیا لري. چین او افغانستان به د ورېښمو لارې په وسيله سوداګري او ترانزیټ پراخ کړي او په دغه برخه کې ګټور پلانونه تر غور لاندې دي. په دې سره افغانستان کيدای شي له خپل مهم موقیعت څخه په یوه مهم اقتصادي هيواد بدل شي.»

په همدې حال کې د صنعت او سوداګرۍ وزارت وایي چې له چین سره د سوداګرۍ زیاتېدو لپاره هڅه کوي، ترڅو د واخان له لارې له چین سره ونښلي.

د یاد وزارت ویاند اخندزاده عبدالسلام جواد وایي، چې ایران او عربي هيوادونه هم لېواله دي چې له دې لارې له چین سره سوداګري ولري.

اخندزاده زیاتوي: «زموږ له خوبونو څخه یو یې د واخان د دهلېز له لارې له چین سره وصلېدل دي. تقریباً کارونه د بشپړېدو په درشل کې دي او دواړه خواوې یعنې چین او افغانستان لېوالتیا لري چې د واخان له لارې له یو بل سره وصل شي.»

د سوداګرۍ او پانګونې خونه هم واخان د سیمې له هېوادونو سره د افغانستان وصل کېدل د دغه هېواد د سوداګرۍ نږدې او تر ټولو کم لګښته لار بولي.

د یادې خونې د مدیره پلاوي غړی خان جان الکوزی وایي: «دا لار تر ټولو نږدې لار ده خلیج ته، تر ټولو نږدې لار ده تورې بحیرې ته او حتا ټولو خلیجي او عربي هيوادونو ته.»

له دې سره اقتصادي کارپوهان، د واخان دهلېز له لارې له چین سره د افغانستان وصلېدل د هيواد د عوایدو په زیاتېدو او اقتصادي پراختیا کې مهم بولي.

د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.
د یادې پروژې د پیل پرمهال په افغانستان کې د چین سفیر جاو شینګ په یوه ټویټ کې ویلي ول چې د ځمکني ترانزيټ لپاره دا ډول پروژې د افغانستان په اقتصادي وده کې مهم رول لري او دغه هېواد به له خپل مهم موقعیت څخه یوه بله سالمه ګټه ولري.انځور: Taliban Prime Minister Media Office
د اقتصادي چارو شنونکی نور الله عزیز وایي، د ورېښمو لار به د چین او افغانستان ترمنځ د وارداتو او صادارتو برخه لا غني کړي او د افغانستان پر بازارونو به مثبت اغېز ولري: »دا چې په دې وروستیو کې حاکم نظام د واخان پر لار د پانګونې هڅه کړې، دا یو مثبت او مهمه هڅه ده، ځکه چې له دې لارې به دغه هيواد له چین سره خپلې اړیکې پیاوړې کړي. که چېرته موږ وکولای شو، چې له دې لارې خپل تجارت ته دوام ورکړو او دغه لار دومره پیاوړې کړو چې د ترانزیټي سهولتونو لپاره هم ترې استفاده وشي، دا به نه یوازې د افغانستان پر اقتصادي وضعیت مثبت تاثیر وکړي، بلکې کولای شي، چې د سیمې هيوادونو له پاره هم اقتصادي ارزښت ولري، ځکه په اوسني عصر کې د چین تجارت د ټولې نړۍ په مارکیټ کې خاص ځای لري او د مختلفو هېوادونو لپاره په مختلفو نورمونو باندې اجناس تولیدوي.«

عزیز زياته کړه: «په هره اندازه چې موږ وکولای شو له چین سره خپلې تجارتي اړیکې پیاوړې کړو دا کولای شي، چې د افغانستان د اقتصاد لپاره یوه مثبته هڅه وي. د واخان له لارې به تجاران وکولای شي، چې له چین څخه د افغانستان او د سیمې د اړتیا وړ توکي ترلاسه کړي او ترڅنګ به یې وکولای شو، هغه توکي چې له افغانستان څخه صادرېږي، په ځانګړي ډول وچې او تازه مېوې، منرالونه او نور توکي په اسانۍ سره چین ته صادر شي. په مجموعي شکل ویلای شم په هره اندازه، چې افغانستان وکړای شي د سیمې او ګاونډیو هېوادونو ته د تجارت لارې پرانیزي، نو دا د افغانستان پر اقتصاد مثبت تاثیر لري، چې دغه تاثیرات بیا اوږدمهاله اقتصادي پرمختګ لپاره زمینه برابروي.»

ورته مهال یو شمېر نور اقتصادي شنونکي بیا وایي، سره له دې چې افغانستان ډېر مهم او ستراتېژیک موقعیت لري او مرکزي اسیا له سویلي اسیا سره نښلوي، خو بیا هم د ترانزیټ په برخه کې له ګڼو ستونزو سره مخ دی.

د اقتصادي چارو شنونکي عبدالقادر جیلاني یي لامل په تېرو شلو کلونو کې د ځینې ګاونډیانو سیاسي مداخلې، جګړې او نا امني بولي، چې افغانستان ونه شو کړای لویې لارې په معیاري او اساسي ډول ورغوي، تر څو د ترانزیټ په برخه کې شته ستونزې حل شي.

د افغانستان په کانونو کې د چین علاقمندي

د طالبانو سرپرست حکومت مسولین وايي چې چین په افغانستان کې تر یو میلیارد ډالرو ډېره پانګونه کړې او دا چې چین لا ډیرې پانګونې ته علاقه لري. د چین د دغه پانګونې ډېره برخه يې د کانونو د استخراج په برخو کې ده.

د طالبانو په بيا واکمنۍ سره په افغانستان کې د چین د پانګونې اندازه لوړه شوې ده. د قشقرې نفتي حوزې، د لوګر د مس عينک دوهم کان، په هرات کې د غوریانو د اوسپنې کان او د تخار ولایت د سمتي ساحې د طلا کان هغه کانونه دي چې چین پکې عملاً د یو میلیارد او دوه سوه زره امریکايي ډالرو په پانګونه مصروف دی.

اقتصادي کارپوهان په دې باور دي چې د چین اوسنۍ اقتصادي ښکېلتیا او پانګونه د خپلو سیاسي او اقتصادي ګټو پر بناء ده او که په قراردادونو کې د ښکېلو لوریو لپاره توزان په پام کې ونه نیول شي، افغانستان به په اوږد مهال کې اقتصادي انزوا ته یوسي.

د چین پانګونه

له کابل سره تر بل هرچا چین په داسې مهال سیاسي او تر ډېره اقتصادي اړیکې پاللي چې هیچا دې سیاسي دريځ ته زړه نه شو ښه کولی. د طالبانو د سرپرست حکومت له بیا واکمنېدو را وروسته چین یوازینی هیواد دی چې په افغانستان کې يې د پانګونې کچه تر يو میلیارد ډالرو اوړي. د طالبانو ادارې د کانونو او پترولیم وزارت ویاند همایون افغان وايي چې د افغانستان په شمال کې د قشقرې نقتي حوزو استخراج، د تخار طلا او د لوګر د مس عینک دوهم کان هغه ځایونه دي چې چین پکې څه باندې یو میلیارد پانګونه کوي.

چین په قشقري نفتي حوزه کې ۴۵۰ میلیونه ډالر پانګونه کوي او سربیره پر دې د تخار د سمتي حوزې د سروزرو قرارداد هم چین ته ورکړل شوی چې پکې دغه هیواد ۳۱۰ میلیون ډالر پانګونه کوي. د چین له لوري دریمه ستره پانګونه د لوګر ولایت د مس عینک دوهم کان دی چې پکې چین شاوخوا ۴۱۱ میلیون ډالر پانګونه کوي چې مجمعوي پانګونه ۱۱۷۰ میلیون ډالرو ته رسیږي.

افغانستان کې د پانګونې له پاره شرایط څه ډول دي؟

له چین سره د قشقرې د نفتي څاګانو قراردا د روان عیسوي کال په جنورۍ میاشت کې وشو. چین د اقتصادي اړیکو او سوداګرۍ په درشل کې د طالبانو اوسني سرپرست حکومت او سوداګرۍ خونې په ګډو هڅو د هوايي دهلیز له لارې هم صادرات پيل کړي.

د سږ ۲۰۲۳م کال لومړنۍ د جلغوزو جوپه د اکتوبر مياشتي پر ۸ مه نېټه چین ته ولیږدول شوه چې د شمیر له مخې تراوسه ۶۰ ټنه صادارت یې د هوايي دهلیز له طریقه انتقال شوي دي.

د افغانستان د سوداګرۍ او پانګونې خونې مشر یونس مومند په دې هکله دویچه ویله ته وویل: «خوشبختانه چې له تېرو درې کالو راهیسې موږ په ازادانه توګه په خپلو داخلي هڅو د هوايي دهلیز انتقالات پيل کړي دي. سږنۍ لومړنۍ جوپه د ۶۰ ټنو جلغوزو ده چې څلور میلیونه امریکايي ډالره ارزښت لري، چین ته ولیږل شوه. تر هغې چې جلغوزو موسم وي موږ له ۶۰ تر ۱۰۰ ټنو پورې صادارت د هوايي دهلیز له طریقه چین ته ولرو.»

بل لور ته بیا د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.

د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت مسولین هم له چین سره د اقتصادي ښکیلتا په برخه کې د ۷۴۰ میليونه ډالرو په ارزښت د صادرتو او وارداتو خبر ورکوي.انځور: Yunus Momand
د طالبانو ادارې د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند عبدالسلام جواد اخندزاده په دې هکله وویل: «له افغانستان سره د چین سوداګري په تېرو شپږو میاشتو کې ۷۴۰ میلیونه ډالرو ته رسیږي، له دې ډلې يې ۱۳میلیونه صادرات او پاتې نور يې واردات دي. د افغانستان په صادارتو کې وچه او تازه مېوه او ګڼ نور توکي شامل دي.»

تر دې ور اخوا د روان کال د جنورۍ مياشتي په لومړۍ نېټه د چین یو پلاوي چې د سي ار بي سي شرکت مسولینو پکې ګډون درلود، د افغانستان د اوبو او برېښنا وزارت او برېښنا شرکت مسولینو سره ناسته لرله څو په افغانستان کې د پانګونې فرصتونه ترلاسه کړي. په دې ناسته کې چینايي پلاوي د اوبو د بندونو په جوړولو او له ډبرو سکرو څخه د ۵۰۰ میګا واټه برېښنا د تولید ژمنه کړې وه چې ورباندې یاد چینايي شرکت د پانګونې ژمنه کړې وه. 

 د همدې کال د اکتوبر مياشتي پر ۵ مه نېټه د طالبانو سرپرست حکومت د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي چین ته د یاد هیواد په رسمي بلنه تللی و او هلته یې د ټرانس همالیه په نوم یوې ناستې کې د ګډون تر څنګ د یاد هیواد د برېښنا رسونې له مرکز سره په خبرو کې له افغانستان سره د مرستو پر ټينګار بحث کړی. 

له چین سره د اقتصادي او سوداګریزو اړیکو په درشل کې د کلیو بیارغونې او پراختیا وزارت د روان ۲۰۲۳م کال د سپټمبر پر ۱۷ مه نېټه د بدخشان د واخان سړک جوړنې خبر ورکړ.

د طالبانو د کلیو او پراختیا وزارت چارواکي وايي چې دا سړک د بدخشان له بزاۍ ګنبد څخه د چین تر پولې پورې رسیږي چې ۷، ۴۹ کلیو متره کیږي. دا پروژه به د خواو شاه ۳۶۰ میلیونه افغانیو په لګښت بشپړه شي.

په افغانستان کې د چین له پانګونو ویره؟

چین په سیمه کې یو له لویو اقتصادي او ځواکمنو هیوادونو څخه دی چې د روان ۲۰۲۳م کال د اکتوبر مياشتي پر ۱۷ مه يې د یو کمربند او یوې لار تر عنوان لاندې د ۱۳۰ هیوادونو ګډه اقتصادي غونډه هم رابللې وه. همدې ناستې ته د طالبانو ادارې د سوداګرۍ وزارت هم بلل شوی و چې موخه یې په اړوندو هیوادونو کې د چین پانګونه، ورسره سوداګري او ترانزیت او دوه اړخیزه اقتصادي اړیکو ته پراختیا ورکول وو.

اقتصادي کارپوه نورالله عزیز په دې باور دی چې د چین لپاره افغانستان د سیالۍ او ګټې دواړو مهم ځای دی. د هغه په خبره د افغانستان کانونه یو له هغو دي چې چین يې علاقمند کړی څو هلته سرمایه ګزاري وکړي، خو وايي که سرپرست حکومت خپلو تړونونو ته متوجه نه شي، بدې پایلې ورته لرلی شي.

اقتصادي کارپوهان په دې باور دي چې د چین اوسنۍ اقتصادي ښکېلتیا او پانګونه د خپلو سیاسي او اقتصادي ګټو پر بناء ده.اقتصادي کارپوهان په دې باور دي چې د چین اوسنۍ اقتصادي ښکېلتیا او پانګونه د خپلو سیاسي او اقتصادي ګټو پر بناء ده.

د اقتصادي چارو کارپوه نورالله عزیز دویچه ویله ته وویل: «مهمه خبره دا ده چې د چین پانګونې او ورسره تر سره کیدونکو قراردادونو کې که محتاط چلند و نه شي. دا به په اوږد مهال کې اقتصادي تاوان ولري. ښه لاره یې دا ده چې اوسنی حکومت باید پر یوه هیواد متکي نه اوسي چې ټول قراردادونه ورسره لاسليک کړي. زیاتره د اقتصاد زبر ځواک هیوادونه د خپلو اقتصادي قرضداریو له طریقه کمزوري هیوادونه د خپل ځان تابع کوي چې ورڅخه ځان خلاصول به يې بیا سخت او اقتصادي تاوان ولري.»

د اقتصادي چارو بل افغان کارپوه محمد صمیم جاهد هم د چین د پانګونې په هکله له احتیاطه د کار اخیستلو سپارښتنه کوي. محمد صمیم جاهد دویچه ویله ته په دې هکله وویل: «له چین سره اوسني تړونونه د چین په ګټه دي. زما نظر دا دی چې په ټولو کې يې چین ته زیاته ترجیج ورکړې ده، چین ډېر کله غواړي د بانکي حسابونو لپاره خپله بشري قوه وګماري، خپلو خلکو ته په تر سره کیدونکي پانګونه کې کار پيدا کړي، زه وایم که چیرته تړون کې توازن مراعت شي، نو بیا هیله شته چې افغانستان به د سریلانکا، پاکستان او افریقايي هیوادونو په سرنوشت اخته نه شي.»

د چین هیواد دولتي او خصوصي پلاوي لا هم افغانستان ته په ګڼو مواردو کې سفرونه لري، څو وکولای شي په نورو برخو کې هم پانګونې ته زړه ښه کړي. دا چې دا پانګونه به څومره اوږد مهالې ګټې ولري او رښتیا به هم چین د خپلو سیاسي اهدافو په لټه کې وي، هغه پوښتنه ده چې وخت به يې ځواب کړی.