د پاملرنې وړ
نور محمد غفوری
له هغه وخته چې ملي دولتونه رامنځته شوي، هر هېواد د خارجی دښمنانو په وړاندې د خپلو پولو ساتنه او د ځمکنۍ بشپړتیا، ملي حاکمیت او سیاسي آستقلال د حفاظت له پاره هڅې او هاند کوي. د تاریخ په اوږدو کې د هر هېواد په داخل کې هم د مختلفو ټولنیزو ډلو، طبقو او اقشارو تر منځ د مادي نعمتونو او معنوي ارزښتونو په سر کشمکشونه روان وي. په ټاکلي تاریخي دوران کې ځینې ټولنیزې (محافظه کاره) ډلې د هیواد د موجود نظام او مسلط حالت په ساتلو کې خپلې ګټې وینی، خو نورې (ارتجاعي) او په شاتگ غوښتونکې ډلې بیا د نوي نظام په چپه کولو او د پخواني نظام او زړو تولیدی او ټولنیزو اړیکو په بیرته را ژوندی کولو او تسلط کې د خپل واک او ځواک د تر لاسه کولو چانسونه ګوري. دریمه ډله هغه مترقي کسان او ټولنیز ګروپونه دی چې د ټولنیز تکامل په پایله کې نوی رامنځته شوی نظام او نویې تولیدي او ټولنیزې اړیکې تر منسوخ شوی رژیم بهتره بولي، خو په عین وخت کې یې غلطۍ انتقادوي او د سیستم د خالیګاوو د ډکولو له پاره مشخص وړاندیزونه او د ستونځو د حل له پاره مناسبې لارې او چارې لټوي. ټولنیز پرمختګ غوښتونکي ځواکونه د تولیدي قواوو او تولیدی مناسباتو تر منځ د طبیعي کشمکش په پایله کې د ټولنې د قانونمند او حتمی پرمختګ اصول په پام کې نیسي، د تاریخ د جبری بدلونونو په مقابل کې نه دریږی او د دموکراسۍ، ټولنیز پرمختګ، ورورولۍ، سولې او عدالت له پاره هاند او هڅې کوي.
د هېواد د ملي اقتصاد وده، په ټولنیزه- کلتوري برخه کې د وخت له مقتضیاتو سره سم مثبت بدلونونه او د قانونمداره ولسي سیاسي نظام په پښو درول یو دم له آسمانه ځمکې ته نه رالویږي او لکه چې د نړیوال تاریخ او د افغانستان تجربو وښوده د خارجي عسکرو په زور او یوازې د بهرنیو بشري مرستو په واسطه هم نه شي عملي کېدای. دا د هر څه تر مخه د هیواد د داخلي فکټورونو د قانونمند عمل او د خپلو خلکو د ابتکار، زیار او زحمت په پایله کې منځته راتلای شي؛ ځکه چې د هرې طبیعي او اجتماعي پدیدې په راپیداکیدو، وده او انحلال کې د داخلي ضدینو مبارزه اساسي او د داخلي فکټورونو عمل غوره رول لري.
لکه چې وویل شول، د هېواد په هر اړخیزه وده او د ټولنې په پرمختګ کې د خپلو خلکو زیار او زحمت او په تیره بیا د مترقي ځواکونو رغنده رول د ډیر اهمیت وړ دی. د سولې او ټولنیز عدالت پلوي پرمختګ غوښتونکي ځواکونه د ټولنې په عامو ګټو او د ملی اقتصاد په وده کې او د هغو تر سیوری لاندې خپلې شخصي او ډله ایزې ګټې لټوي، نه دا چې پر عامو ملي ګټو باندې خپلو شخصي او ګروپي ګټو ته ترجیح ورکړي. سوله غوښتونکي مترقی مبارز ځواکونه د ولسي کتلو په زور د وطن د آبادۍ او د خلکو د هوساینې په خاطر د پر له پسې ریفورمونو د رامنځته کولو له پاره نه شلیدونکې او نه ستړې کیدونکې دوامداره مبارزه کوي. د سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو- کلتوري مثبتو بدلونونو د دوام او پایښت له پاره د ولس د ډیرکیو ملاتړ اړین دی او دا ملاتړ هغه وخت تر لاسه کېدای شي چې د ټولنې د پراخه کتلو د شعور سطحه لوړه شي، له استثنا پرته د ملت د ټولو غړو له پاره د قانون په چوکاټ کې په سیاسي پریکړو کې د آزاد ګډون شرایط چمتو شي او په هېواد کې د افرادو او مختلفو ګروپونو فردي او ټولنیزې آزادۍ مراعات شي.
د سوله ایز ژوند، ملی یووالی او ټولنیز پیوستون (همبستګۍ) په رامنځته کولو او ساتلو کې په هېواد کې د ټولنیز عدالت ټینګښت، له هر ډول تبعیض پرته د هېواد د ټولو افرادو د حقوقو برابري او په سیاسي ژوند کې د ټولو وطنوالو د آزاد ګډون امکانات اغیزمن فکټورونه دي. د خلکو د ژوند د سطحې د لوړوالی په خاطر د ملي اقتصاد تقویه او د تولیدي قواوو د مؤلدیت او مثمریت لوړوالی، د تخنیک او آی ټي (IT) رواجول او د ټولنیز ژوندانه مدرنیزاسیون او قانونمند پرمختګ غواړي. د همدې یادو شوو اساسي موخو د تحقق له پاره مبارزه د زحمتکښو تودو او ولسي پراخه کتلو د هڅو او مبارزې اساسي محور او مضمون جوړوي. هر وطنپال افغان او هرڅوک چې په افغانستان کې ژوند کوي د یوه داسې اساسي قانون تر سیوري لاندې چې بې له تبعیض او تعصبه د ټولو افغانانو حقوقو او آزادیو ته احترام ولري، د قوی ملي دولت په مټو د هېواد د ځمکنۍ بشپړتیا، ملی حاکمیت او سیاسي استقلال له پاره کار کول يې ملی او اخلاقي دنده ده. په اوسنیو سختو حالاتو کې چې هېواد مو نوی له جګړې څخه راوتلی، په افغانستان کې د مهارت او لیاقت پر بنسټ د ولاړ قانون مند او ملی حکومت موجودیت د هر افغان د زړه هيله ده. د علم او هنر په زور له غوړیدلي قوی اقتصادي بنسټ پرته د خلکو د ژوند د شرايطو ښه والی ناممکن دی. دا ټول هغه څه دي چې ټول افغانان په ګډه ورته کار کولای شي.
د یادو شوو عامو ملی او شریکو عالي هدفونو د ترلاسه کولو له پاره د سترې ملی اجماع د جوړولو له لارې د ملی مبارزې اعلان او د ستونځو د حل له پاره د ټول ملت د فزیکی او فکري انرژۍ څخه ګټه پورته کول همدا نن د تاریخ اړینه او عظیمه غوښتنه ده. د تاریخ حکم دی چې نن افغانان او افغاني ډلې هر ډول کینې او کدورتونه شاته وغورځوي او د پورته یادو شوو محدودو، خو خورا اړینو موخو د ترلاسه کولو له پاره ګډه سراسري مبارزه وکړي. کله چې په هیواد کې د ټولو هېوادوالو په ګډون د سترې ملي اجماع له برکته د عامو وطنی اهدافو په ترلاسه کولو کې بریالي شوو، هلته بیا د نورو دوهمې درجې مهمو ارزښتونو د تر لاسه کولو له پاره د فکري تمرکز او جدی مبارزې د پیل وخت را رسیږي.
نو راځئ چې د وطن د خدمت او د ولس د سوکالۍ له پاره فکرونه او لاسونه سره یو کړو!
عبدالصمد ازهر
د پښتون قومي عدالت غوښتنې بې ساري جرګې بريالۍ پايلې ته هرکلی وايم او د پرېکړو کلک ملاتړ يې کوم. په پرېکړو کې ډېر ارزښتناکه ټکي پراته دي. په دې پيل کې تر دې ښه نه شو کېدای.
د بنديز او وسله والو بريدونو وروسته، دې جرګې ته پاکستاني واکمنو ځکه له مجبوريته اجازه ورکړه چې:
تر هر څه لومړی خلکو قرباني ومنله خو په شا نه شول؛
سخت اقتصادي، سياسي او ټولنيز بحران هم له واکمنو لار ورکه کړې وه؛
او په نيژدې راتلونکي کې د بريکس د مشرانو د غونډې کوربه توب يې هم په غاړه و چې يو آرام تشيال(فضا) ته يې اړتيا درلوده.
لکه پخوا چې مې هم ليکلي دي، زه د پوځي استخباراتو به شيطاني برنامو کې دا احتمال زيات وينم چې هم به د تطميع او تخويف له وسلې نه په کار اخيستو د جرګې پايلې پيکه کړي، هم به د همغه قانون پر بنسټ چې دمخه يې د بنديز لګولو له پاره تکيه پرې کړې وه، يو ځل بيا، هغسې چې يې له عمران خان سره وکړل، د قانون په نامه کشول او وسله وال بريدونه کول وازمايي، وينې تويې کړي او بند خونې ډکې کړي.
خو د ځوځښت د کلونو تجربې او ګام په ګام د سنګرونو لاندې کول دا هيله ځواکمنه ساتي چې منظور پښتين، ملګري يې او له جرګې نه راوتلي جوړښتونه به بياهم د راتلونکو پرمختياوو او پېښو مناسب او ښه مديريت وکړي.
زه په دې کلک باور لرم چې دا قوم اوس ويښ شوی دی. له بنديز او وېرې خپرولو سره سره، غونډغالي ته د غرو او رغو له لارو د ځوانانو او زړو راتويېدل يې ښکاره ثبوت دی. هغه تيږه چې دې جرګې کښېښوده نوره د ماتېدو نه ده. لوړې او ژورې بې له شکه رامخ ته کېږي، فربانۍ به هم ورکول کېږي خو خوځښت به په مخ درومي.
عبدالملک پرهیز
پښتانه چې د پاکستان په نامه د جعلي او تش په نامه استعماري هیواد په اډانه کې د انګلیس د استعمار په دوام د پنجابي ګوډاکي دولت تر ښکیلاک لاندې رواوستل شول، له هغه مهاله تر نن پورې د پنجابي ښکیلاکګر د بې شمېره انساني جنایتونو سره لاس او ګریوان دي په زرګونه وګړي وژل شوي او په زرګونو نور تریتم شوي. د پښتنو پر ټولو اقتصادي زیرمو د پنجاب چور او تالان جاري ساتل شوی او پښتانه له خپلو ابتدايي انساني حقوقو څخه بې برخې ساتل شوي.
پښتنو په بیلابیلو وختونو کې ددغه ناروا زورزیاتي تر وړاندې د اعتراض غږ پورته کړی خو هر ځل په خونړي او انساني ضد وسایلو ټکول شوي دي.
نن پښتانه یو ځل بیا دې ته اړ شول څو د خپلو حقوق د خوندي کول او د زورزیاتي او ظلم څخه د مخنیوي دپاره خپل غږ اوچت او ټول پښتانه د خپلواکۍ او عدالت په لوی غورځنګ کې د اتحاد په لور را وبولي. پنجابي استعمارچیانو دا ځل هم په بیلابیلو وسایلو هڅه وکړه او کوي څو دغه غورځنګ له ماتې سره مخامخ کړي.
پنجابي استعمار له انګریز میتودونو او لارو چارو څخه په کار اخیستو سره هڅه وکړه او کوي څو د پښتنو د یووالي مخه ونیسي او په پښتنو کې د اختلافونو د رامینځ ته کولو د لارې دغه غورځنګ کمزوری او وځپي. ددې کار دپاره پنجابي استعماري کړیو هڅه وکړه او کوي ځینې کړۍ په پښتنو کې د بې اعتمادۍ د رامینځ ته کولو دپاره فعاله کړي او د پښتون غورځنګ پر خلاف د نا سم او جعلي تبلیغاتو د په لاره واچولو له لارې دغه غورځنګ له خپل مینځه دړې وړې کړي.
د بلې خوا دوی د تل په شان د غورځنګ د فعالانو د ترور او وژلو له لارې غواړي د غورځنګ په لیکو کې ویره او ډار خپور کړي.
دوی د تطمع او ځپلو سیاست په لاره اچولی او غواړي ځنې کسانو اوکړیو ته د امتیازونو په ورکولو سره، د پنځمې ستنې په توګه د غورځنګ له مینځه د پښتنو د اوږدو کړاونو او رنځونو څخه د خلاصون غورځنګ له ماتې سره مخامخ کړي.
ټولو ګواښونو ته په کتو سره د پښتنو د ژغورنې غورځنګ په زیات متانت او استقامت سره د خپلو مخو د تر لاسه کولو لاره د زندانونو او وژنو ، او د استخباراتي کړیو د تورو پروپاګندونو سره سره خپله لاره په بري سره ووهي او ددښمن تورې دسیسې خنثې کړي.
پتجابی استعمار د پښتنو د عدالت جرګې په درشل کې یو ځل بیا د ویرې اچولو او تفرقې اچولو همدغه تور میتودونه وکارول ګڼ شمېر د غورځنګ فعالان یې بندیان او یوشمېر یې په بې رحمۍ سره ووژل، او ټول امکانات یې بند کړل. دوی هڅه وکړه چې دغه جرګې ته د لارو په بندولو او ددغه غورځنګ په غیر قانوني اعلانولو سره دغه غورځنګ و څپي او ددغه سترې تاریخي جرګې د جوړیدو لاره ډپ کړي. خو د خلکو زور د خدای زور دی. دغه سیلاب د ټولو خنډونو سره سره زور واخیست او ټولی پرګنې په یو واحد او ګډ تګ لوري کې د ګډېدو سره دې غورځنګ ته لا نور ځواک ورکړ او د پنجاب له خوا رامینځ ته شوي خنډونه يې یو په بل پسې له مینځه یوړل او خلک د جرګې سیمې ته د راتګ په حال کې دي. دا پر شر د عدالت لومړی ستر بری دی.
پښتانه د پنجابیانو د ګواښونو تر وړاندې ودرېدل او سره یو موټی کېږي او د هغوی شومې هیلې او ناوړه پروګرامونه له ماتې سره مخامخوي. دا یو ستر بری د یووالي لومړی بری دی. پښتناه باید دغه یوالی وساتي او غښتلی کړي او له یو بري څخه د بل بري په لور ګام واخلي.
هغه څه چې دلته ډېر مهم دی دادی چې دغه مهم ملي غورځنګ باید تر وروستي بري پورې یوموټی او یو لاس و ساتل شي، د یووالي ساتل یوازې په خبرو نه بلکې د عملي تدبیرونو په غوره کولو سره ترسره کېدی شي. دښمن د هر کوچني اختلاف څخه ګټه پورته کوي او دهغې د لویولو هڅه کوي، نو ځکه د هرې ستونزې حل چې اختلاف پیداکوي ، حل ته اړینه پاملرنه وشي ځکه دښمن زیات مکار دی. که څه هم دښمن په دې پړاو کې له ماتې سره مامخ شوی خو دښمن لا کمزوری نه دی او زیات وسایل او امکانات په واک کې لري. نو ځکه باید د غورځنګ مشران خپله پوره هوښیارتیا و ساتي او ټول مسایل په ځیرتیا سره و څاري او پاملرنه ورته وکوي. دښمن که ګیدړ هم وي باید جدي ونیول شي.
جرګه د ټولو نظریات په پرانیستې ټنډه واوري او د ټولو طرحو مثبت او منفی اړخونو وڅیړي او د اکثریت د نظر پر بنسټ چې د لږکیو نظریات هم په پام کې ونیول شوي وي، خپله راتلونکې کړنلاره او خپل نژدې او لرې هدفو نه وټاکي. د هيڅ چا د خفګان دپاره بهانې په لاس ور نه کړی شي، دا کار به د دښمن د استخباراتي کړیو کار ستونزمن کړي او د یووالي د ساتلو میکانیزم به یقیني کړي.
څرګنده ده چې دا جرګه نه شي کولی د اوږدې مودې ټولې راپاتې ستونزې په یو وار حل کړي، خو دا جرګه کولی شي د یو سنګر له فتحې څخه د بل سنګر د فتحه کولو لاره په بري سره اواره کړي.
مهمې مقالې
نور محمد غفوری
له هغه وخته چې ملي دولتونه رامنځته شوي، هر هېواد د خارجی دښمنانو په وړاندې د خپلو پولو ساتنه او د ځمکنۍ بشپړتیا، ملي حاکمیت او سیاسي آستقلال د حفاظت له پاره هڅې او هاند کوي. د تاریخ په اوږدو کې د هر هېواد په داخل کې هم د مختلفو ټولنیزو ډلو، طبقو او اقشارو تر منځ د مادي نعمتونو او معنوي ارزښتونو په سر کشمکشونه روان وي. په ټاکلي تاریخي دوران کې ځینې ټولنیزې (محافظه کاره) ډلې د هیواد د موجود نظام او مسلط حالت په ساتلو کې خپلې ګټې وینی، خو نورې (ارتجاعي) او په شاتگ غوښتونکې ډلې بیا د نوي نظام په چپه کولو او د پخواني نظام او زړو تولیدی او ټولنیزو اړیکو په بیرته را ژوندی کولو او تسلط کې د خپل واک او ځواک د تر لاسه کولو چانسونه ګوري. دریمه ډله هغه مترقي کسان او ټولنیز ګروپونه دی چې د ټولنیز تکامل په پایله کې نوی رامنځته شوی نظام او نویې تولیدي او ټولنیزې اړیکې تر منسوخ شوی رژیم بهتره بولي، خو په عین وخت کې یې غلطۍ انتقادوي او د سیستم د خالیګاوو د ډکولو له پاره مشخص وړاندیزونه او د ستونځو د حل له پاره مناسبې لارې او چارې لټوي. ټولنیز پرمختګ غوښتونکي ځواکونه د تولیدي قواوو او تولیدی مناسباتو تر منځ د طبیعي کشمکش په پایله کې د ټولنې د قانونمند او حتمی پرمختګ اصول په پام کې نیسي، د تاریخ د جبری بدلونونو په مقابل کې نه دریږی او د دموکراسۍ، ټولنیز پرمختګ، ورورولۍ، سولې او عدالت له پاره هاند او هڅې کوي.
د هېواد د ملي اقتصاد وده، په ټولنیزه- کلتوري برخه کې د وخت له مقتضیاتو سره سم مثبت بدلونونه او د قانونمداره ولسي سیاسي نظام په پښو درول یو دم له آسمانه ځمکې ته نه رالویږي او لکه چې د نړیوال تاریخ او د افغانستان تجربو وښوده د خارجي عسکرو په زور او یوازې د بهرنیو بشري مرستو په واسطه هم نه شي عملي کېدای. دا د هر څه تر مخه د هیواد د داخلي فکټورونو د قانونمند عمل او د خپلو خلکو د ابتکار، زیار او زحمت په پایله کې منځته راتلای شي؛ ځکه چې د هرې طبیعي او اجتماعي پدیدې په راپیداکیدو، وده او انحلال کې د داخلي ضدینو مبارزه اساسي او د داخلي فکټورونو عمل غوره رول لري.
لکه چې وویل شول، د هېواد په هر اړخیزه وده او د ټولنې په پرمختګ کې د خپلو خلکو زیار او زحمت او په تیره بیا د مترقي ځواکونو رغنده رول د ډیر اهمیت وړ دی. د سولې او ټولنیز عدالت پلوي پرمختګ غوښتونکي ځواکونه د ټولنې په عامو ګټو او د ملی اقتصاد په وده کې او د هغو تر سیوری لاندې خپلې شخصي او ډله ایزې ګټې لټوي، نه دا چې پر عامو ملي ګټو باندې خپلو شخصي او ګروپي ګټو ته ترجیح ورکړي. سوله غوښتونکي مترقی مبارز ځواکونه د ولسي کتلو په زور د وطن د آبادۍ او د خلکو د هوساینې په خاطر د پر له پسې ریفورمونو د رامنځته کولو له پاره نه شلیدونکې او نه ستړې کیدونکې دوامداره مبارزه کوي. د سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو- کلتوري مثبتو بدلونونو د دوام او پایښت له پاره د ولس د ډیرکیو ملاتړ اړین دی او دا ملاتړ هغه وخت تر لاسه کېدای شي چې د ټولنې د پراخه کتلو د شعور سطحه لوړه شي، له استثنا پرته د ملت د ټولو غړو له پاره د قانون په چوکاټ کې په سیاسي پریکړو کې د آزاد ګډون شرایط چمتو شي او په هېواد کې د افرادو او مختلفو ګروپونو فردي او ټولنیزې آزادۍ مراعات شي.
د سوله ایز ژوند، ملی یووالی او ټولنیز پیوستون (همبستګۍ) په رامنځته کولو او ساتلو کې په هېواد کې د ټولنیز عدالت ټینګښت، له هر ډول تبعیض پرته د هېواد د ټولو افرادو د حقوقو برابري او په سیاسي ژوند کې د ټولو وطنوالو د آزاد ګډون امکانات اغیزمن فکټورونه دي. د خلکو د ژوند د سطحې د لوړوالی په خاطر د ملي اقتصاد تقویه او د تولیدي قواوو د مؤلدیت او مثمریت لوړوالی، د تخنیک او آی ټي (IT) رواجول او د ټولنیز ژوندانه مدرنیزاسیون او قانونمند پرمختګ غواړي. د همدې یادو شوو اساسي موخو د تحقق له پاره مبارزه د زحمتکښو تودو او ولسي پراخه کتلو د هڅو او مبارزې اساسي محور او مضمون جوړوي. هر وطنپال افغان او هرڅوک چې په افغانستان کې ژوند کوي د یوه داسې اساسي قانون تر سیوري لاندې چې بې له تبعیض او تعصبه د ټولو افغانانو حقوقو او آزادیو ته احترام ولري، د قوی ملي دولت په مټو د هېواد د ځمکنۍ بشپړتیا، ملی حاکمیت او سیاسي استقلال له پاره کار کول يې ملی او اخلاقي دنده ده. په اوسنیو سختو حالاتو کې چې هېواد مو نوی له جګړې څخه راوتلی، په افغانستان کې د مهارت او لیاقت پر بنسټ د ولاړ قانون مند او ملی حکومت موجودیت د هر افغان د زړه هيله ده. د علم او هنر په زور له غوړیدلي قوی اقتصادي بنسټ پرته د خلکو د ژوند د شرايطو ښه والی ناممکن دی. دا ټول هغه څه دي چې ټول افغانان په ګډه ورته کار کولای شي.
د یادو شوو عامو ملی او شریکو عالي هدفونو د ترلاسه کولو له پاره د سترې ملی اجماع د جوړولو له لارې د ملی مبارزې اعلان او د ستونځو د حل له پاره د ټول ملت د فزیکی او فکري انرژۍ څخه ګټه پورته کول همدا نن د تاریخ اړینه او عظیمه غوښتنه ده. د تاریخ حکم دی چې نن افغانان او افغاني ډلې هر ډول کینې او کدورتونه شاته وغورځوي او د پورته یادو شوو محدودو، خو خورا اړینو موخو د ترلاسه کولو له پاره ګډه سراسري مبارزه وکړي. کله چې په هیواد کې د ټولو هېوادوالو په ګډون د سترې ملي اجماع له برکته د عامو وطنی اهدافو په ترلاسه کولو کې بریالي شوو، هلته بیا د نورو دوهمې درجې مهمو ارزښتونو د تر لاسه کولو له پاره د فکري تمرکز او جدی مبارزې د پیل وخت را رسیږي.
نو راځئ چې د وطن د خدمت او د ولس د سوکالۍ له پاره فکرونه او لاسونه سره یو کړو!
عبدالصمد ازهر
د پښتون قومي عدالت غوښتنې بې ساري جرګې بريالۍ پايلې ته هرکلی وايم او د پرېکړو کلک ملاتړ يې کوم. په پرېکړو کې ډېر ارزښتناکه ټکي پراته دي. په دې پيل کې تر دې ښه نه شو کېدای.
د بنديز او وسله والو بريدونو وروسته، دې جرګې ته پاکستاني واکمنو ځکه له مجبوريته اجازه ورکړه چې:
تر هر څه لومړی خلکو قرباني ومنله خو په شا نه شول؛
سخت اقتصادي، سياسي او ټولنيز بحران هم له واکمنو لار ورکه کړې وه؛
او په نيژدې راتلونکي کې د بريکس د مشرانو د غونډې کوربه توب يې هم په غاړه و چې يو آرام تشيال(فضا) ته يې اړتيا درلوده.
لکه پخوا چې مې هم ليکلي دي، زه د پوځي استخباراتو به شيطاني برنامو کې دا احتمال زيات وينم چې هم به د تطميع او تخويف له وسلې نه په کار اخيستو د جرګې پايلې پيکه کړي، هم به د همغه قانون پر بنسټ چې دمخه يې د بنديز لګولو له پاره تکيه پرې کړې وه، يو ځل بيا، هغسې چې يې له عمران خان سره وکړل، د قانون په نامه کشول او وسله وال بريدونه کول وازمايي، وينې تويې کړي او بند خونې ډکې کړي.
خو د ځوځښت د کلونو تجربې او ګام په ګام د سنګرونو لاندې کول دا هيله ځواکمنه ساتي چې منظور پښتين، ملګري يې او له جرګې نه راوتلي جوړښتونه به بياهم د راتلونکو پرمختياوو او پېښو مناسب او ښه مديريت وکړي.
زه په دې کلک باور لرم چې دا قوم اوس ويښ شوی دی. له بنديز او وېرې خپرولو سره سره، غونډغالي ته د غرو او رغو له لارو د ځوانانو او زړو راتويېدل يې ښکاره ثبوت دی. هغه تيږه چې دې جرګې کښېښوده نوره د ماتېدو نه ده. لوړې او ژورې بې له شکه رامخ ته کېږي، فربانۍ به هم ورکول کېږي خو خوځښت به په مخ درومي.
مهریه شهاب
هشدار به مردم درون افغانستان و باشندگان شمال کشور
گرچه فعالیت گروپ های مافیایی رهزن و اغواگر تحت هر شرایطی ممکن است کم و بیش وجود داشته باشد ولی علی القاعده در شرایطی مانند نوسان ارزی؛ بحران مالی یا نوعی از انواعِ نگرانی های فکری و روحی در جامعه؛ بیشتر ممکن است به جریان افتد.
در روز های پسین که تغییرات در نرخ دالر در برابر افغانی جریان دارد؛ طبعا موجبات نگرانی دارندگان و پس انداز کنندگان دالر را به بار اورده است.
البته کسانی میخواهند دالر های شان را به افغانی بدل نمایند ولی این کار در مقادیر بالا؛ دشوار و حتی نامکن است. راه دیگر هم میلان به طلا و خریداری و ذخیره کردن آن است.
من در قبال اینکه نوسانات نرخ دالر و افغانی خوب است یا خراب؛ سخن و تبصره ای ندارم. علاقه مندان کنجکاو درین مورد میتوانند به برنامه های علمی – ویدیویی جناب استاد مسعود به ویژه درس های صنف «آشپزخانه» ایشان مراجعه و کسب دانش نمایند. از جمله برنامه زیرین:
من به خاطری خواستم به هموطنان عزیز ولی نگران خود مخصوصاً ساکنان ولایات شمال کشور هوشدار بدهم که از ناحیه افراد و گروپ های مافیایی کمین کرده به ایشان؛ آوازه ها و شایعات قابل تأمل می شنوم.
از جمله برخی ها؛ مقادیری گونهء جعلی سکه های ایرانی پهلوی، امامی، بهار آزادی وغیره را در خیابان های شهر ها و کوچه پس کوچه های حومه ها و دهات با خود می گردانند و با ترفند ها و جادو و جمبل ها؛ قربانیان را پیدا؛ آنها را بالای شان به پول نقد دالری یا افغانی یا به زیورات گویا از مد افتاده و ارزش باخته مبادله؛ میدارند در حالی که هیچ سند و اثر و نشانه ای از خود باقی نمیگذارند.
چنین کسان؛ معمولا یک، دو یا سه نفر و بیشتر شرکا دارند که حین گرم گرفتن معامله ها؛ سر میرسند و از اصالت بالا و قیمت بسیار کمتر از بازار سکه ها و دانه دام های دیگر؛ میگویند. بعضاً بازار تیزی ها میکنند تا طرف بهتر و عمیقتر خام و اغوا شود. حتی حتی برای جلب افراد قربانی؛ پیش از پیش میان خویشتن هم معاملات ساختگی راه انداخته؛ میدانداری های سحر آمیز ترتیب میدهند و آنها را عمداً به هم میزنند.
در میان این سنخ؛ قسم تیپیک از کسی حدوداً پنجاه ساله؛ حکایت میشود که اغلب با ترحم خواهی مبنی بر اینکه مسافری نابلد است کسان را توقف میدهد. از آنان رهنمایی ها از تکت فروشی طیارات داخلی عازم زرنج و هرات یا از مارکیت اسعار و بازار طلا فروشی می طلبد. میگوید: خود و فامیلش از طرف داعش در خطراست. مخصوصا زنش که ایرانی است و بنابر جبر عزاداری مادر شوهر به افغانستان آمده از داعش بیحد می ترسد.
هرچه زود تر باید به چغچران پرواز کند؛ اما مصارف تکت خود و فامیل چند نفری اش را ندارد. سکه دارد و اما به طلافروشی اعتماد کرده نمیتواند چونکه تحت مراقبت داعش است.
او مانند دیگر همپالکی هایش شرکای کشیک دهنده دارد که به موقع سر میرسند و خریدار فلان مقدار سکه اش میشوند و بندل بندل پولش را میدهند!
ولی ناگهان بساط به هم میخورد. میگوید به او نمی فروشم؛ آدم بد و منفور است. اما به تو که آدم فوق العاده خوب استی و خدا و حضرت عباس ترا به من رسانیده می فروشم. کسی را خبر نکن که من در خطرم . نیم آنچه خودم خریده ام بگیر و باز نوش جانت، فقط به من دعا کن....
او که اسناد مهاجرت و قبولی اش به تابعیت ایران را مانند متکای بی بدیل به رخ میکشد؛ برای تحکیم مدعا هایش؛ از زیارت کربلای خود و ده ها عبادت و اسلامیت شیعی خود میگوید و بار بار به حضرت عباس و امام کاظم...؛ و نیز برسرزن و اقارب خود سوگند میخورد...
جالب است که یاران این آقا؛ افراد جلنبر نه بکه ثروتمند و تاجر و... اند و چه بسا با واسکت های پر از پول نقش بازی مینمایند. اینکه چه قدر کسان خیر و دلسوز فریب اینها را خورده و توسط ایشان غارت شده اند؛ به خدا معلوم است.
قصد من درینجا نه داستان پردازی است و نه تبلیغ و مبالغه. یقین دارم قوت های امنیتی در صورت تعقیب درست و کافی و کامل؛ بسی ازین ها را میتوانند دستگیر کنند و به عدالت بسپارند. ولی هدف فوری من؛ بیداری و هشیاری فرد فرد هموطنان عزیزم میباشد که دمادم از سوراخ های متعدد و متکثری گزیده میشوند.
میدانم که با تأسف این ندا و پیام من به شمار قلیلی از هموطنان خواهد توانست برسد. لذا با وصف دلخوری و جگرخونی من؛ شمار بزرگ و ملیونی هموطنان در تاریکی و ناآگاهی بار بار توسط این مار های خوش خط و خال گزیده و حتی بلعیده خواهند شد.
صرف در حد توان خود توصیه میدارم که عزیزان حین گرفتار آمدن در جادو و جمبل چنین اشخاص؛ اولا تلاش کنند آنان را محترمانه و با بهانه های نظیر: گرفتاری دارم؛ وقت ندارم، منتظرم هستند وغیره هرچه زود تر ترک نمایندِ یا لااقل یکی از اقارب خود را صرف نظر از توافق یا عدم توافق آنها در محل کنار خویش بخواهند. احیاناً در بدل معامله؛ اولاً تقاضای سند و اثباتیه متقن اصالت مثلاً سکه ها را نمایند و خواستار ترتیب مقاوله در محضر شهود گردند. در صورت امکان؛ عکس و تصویر محل و حاضران را بگیرند یا صدا ها را ثبت نمایند.
همین ها به نظرم میرسد تا عزیزان خود بیشترین ها و بهترین ها را انجام دهند.
باشد که مصداق ضرب المثل تا ... در جهان است، مفلس در نمی ماند؛ نباشیم!
نوشته کریم پوپل
مورخ۱۶.سپتمبر.۲۰۲۴
کالنگ دنمارک
انتقال لوله گاز از ترکمنستان به هند
پس از مطرح شدن مفکوره تاپی از دهه۱۹۹۰ میلادی، مذاکرات جدی برای اجرای این پروژه اقتصادی در سال ۲۰۰۳ با حمایت بانک انکشاف آسیایی آغاز شد.
هند در سال ۲۰۰۸ رسماً به این پروژه پیوست و اولین موافقتنامه مربوط به آن را، در سال ۲۰۱۰ میان چهار کشور افغانستان، هند، پاکستان و ترکمنستان امضا شد. قرارداد اجرای آن نیز، در دسامبر ۲۰۱۵ میان رهبران چهار کشور به امضا رسید و در نهایت، کار عملی در ۲۰۱۶ آغاز شد. کار بخش ترکمنستان این پروژه در سال ۲۰۱۶ تکمیل گردید. ولی کارعملی آن از ۲۰۱۶ ببعد در ولایت هرات به نسبت تهدیدات امنیتی معطل باقی ماند. طالبان در مرحله اول حمایت خودرا ازین پروژه اعلان کردند بعداً جنگجویان طالب مانع تطبیق این پروژه شدند. کار این پروژه به آینده معطل ماند.
کاربخش افغانستان این لوله گاز برای بار دوم رسماً توسط رئیس الوزرا طالبان در ولایت هرات به امضا رسانیده شد. اکنون طالبان خواستند پروژه را در افغانستان به سر رسانند.
خط لوله گاز تاپی مجموعاً ۱۸۱۴ کیلومتر طول دارد که از این جمع ۲۰۷ کیلومتر آن در داخل خاک ترکمنستان بوده و ۷۷۴ کیلومتر از خاک افغانستان و ۸۲۶ کیلومتر از خاک پاکستان تا سرحد هندوستان میگذرد.
فازاول پروژهٔ تاپی به ولایت هرات، فاز دوم از هرات به ولایت هلمند، فاز سوم به کندهار و فاز چهارم از کویته و ملتان پاکستان گذشته و در نهایت به شهر فازیلکا در هند میرسد. هزینه مجموعی این پروژه بیست و دو میلیارد و پنج صد میلیون دالر میباشد.
این پروژه توسط چند کمپنی از افغانستان و ترکمنستان به شمول تصدی گاز افغانستان، کمپنی دولتی گاز ترکمنستان و دو کمپنی خصوصی از افغانستان تطبیق میشود.
سهم افغانستان از پروژه تاپی
با بهره برداری از پروژه تاپی، سالانه افغانستان گذشته از گرفتن گاز کافی از این پروژه، بیش از چهار صد میلیون دالر حق ترانزیت گاز بدست خواهند آورد.برای هزاران نفر فرصت کاریابی نیز ایجاد خواهد کرد.
بربنیاد آمارها، افغانستان در ده سال اول سالانه تا پنج صد میلیون متر مکعب گاز از این پروژه به دست خواهد آورد. سهم افغانستان از گاز این پروژه، در ده سال دوم به یک میلیارد متر مکعب و در ده سال سوم پس از تکمیل پروژه، به یک اعشاریه پنج میلیارد متر مکعب گاز خواهد میرسد.
آمارهای نخستین نشان میدهند که با بهرهبرداری از این پروژه، سالانه ۳۳میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان وهند خواهند رسید.
پروژههای دیگری که در کنار پروژه تاپی عملی میشوند
اکنون پروژه تاپی یک پروژه واحد نبوده، بلکه چندین پروژه دیگر نیز در امتداد این لوله گاز عملی خواهند شد. یکی از این پروژهها، پروژه انتقال برق ۵۰۰ کیلووات ترکمنستان، افغانستان و پاکستان است که برق ترکمنستان را به پاکستان از طریق افغانستان انتقال خواهد داد.
افغانستان سالانه تا ۱۱۰ میلیون دالر حق ترانزیت از انتقال برق ترکمنستان به پاکستان به دست خواهد آورد و سه سب-استیشن برق در ولایتهای هرات، فراه و کندهار ساخته خواهند شد. به اضافه انتقال برق، کیبل فایبرنوری یا انترنیت نیز در منطقه کشیده خواهد شد و کشورهای همسایه را با هم وصل خواهد کرد.
پروژه دیگری که در امتداد لوله گاز پروژه تاپی عملی خواهد شد، خط آهنی است که پاکستان و ترکمنستان را از طریق افغانستان با هم وصل میکند.
در همین حال، خط آهن بندر تورغندی افغانستان به درازای ۱۳ کیلومتر با هزینه بیش از ده میلیون دالر توسط کشور ترکمنستان بازسازی خواهد شد.
چالشها در تطبیق پروژه
۱. دولت ایران نمیخواهد این پروژه عملی شود؛ زیرا طرح تاپی به عنوان تهدید و رقیبی برای خط لوله صلح ایران است که گاز را از عسلویه واقع جنوب ایران به خاک پاکستان و هند منتقل میداد . هنوز خط لوله در بخش پاکستان اجرا نشده است. خط لوله گاز در خاک ایران تا مرز پاکستان اجرا شده است.
۲. برسمیت شناختن طالبان از طرف جامعه بینالمللی
۳. وضیعت امنیتی بلوچستان
۴. کشیدگی سیاسی بین هند و پاکستان
منبع
۱. سایت بانک انکشافی آسیایی
https://www.adb.org/projects/44463-013/main
۲. رادیو آزادی . افتتاح پروژه تاپی در هرات توسط ملا حسن اخند رئیس الوزرا طالبان
https://da.azadiradio.com/a/33116161.html
انجنیر زلمی نصرت
(سیاسي فلسفه٬ سیاست د سیالانو لوبه) یو سیاسي٬ تاریخي٬ ټولنیز او یو ژور فلسفي تحقیقاتي اثر دی٬ چې داکتر سید شیر آقا حرکت هغه په ۳۶۸ موخو کې قابل د فهم په خورا لوړه سطحه ایجاد او لیکلي دي.
دغه مهم سیاسي فلسفي اثر د خدای بخښلي داکتر سید شیر آقا حرکت د زوی ښاغلي سید اباسین حرکت له خوا ما ته را ورسید.
د هر څه د مخه د هغه څخه مننه کوم٬ چې داسي یو نایابه او گران بها اثر یې راته ډالۍ کړ.
پوهیږم چې ددغه علمي٬ سیاسي٬ فلسفي اثر په اړوند نظر ورکول او د هغه نقد کول د مسلکي کسانو دنده ده٬ چې ژورحقوقي٬ سیاسي او ټولنیز پوهه ولري٬ ټولنه ـ ځان او جهان وپیژني.
شاید د نهضتونو د پرلپسي د ناکامیو یو دلیل هم دا داوي٬ چې افغان سیاسیون له حد او اندازې څخه زیات په پردیو تکیه او باور کوي نظر خپلو ته٬ چې پایله یې د ترکاڼ او د بیزو مامله شي.
داکتر سید شیرآقا حرکت د لوی فلسفي شاعر رحمان بابا د لاندې بیت په اړه٬ چې متقابل مسولیتونه روښانه کوي٬ هم ژور تحلیل لري:
دلته دم او قدم دواړه په حساب دي
پل غلط له لارې مه ږده بې حسابه
رحمان بابا
په دغه اثر کې د ټولنې سیاسي او حقوقي مناسباتو پر فلسفي اړخونه جدي بحث او څیړنې شوي او دغه مساله یې هم څیړلې ده٬ چې مونږ یو تعداد ولې دومره بې وسه او بې ننگه شوې یو٬ چې پردي گټې پر خپلو گټو بره گڼو او پردي زموږ په ملک کې دخپلو ناروا اعمالو د پلې کولو جرآت کوي.؟
په یاد اثر کې د ملي گټو په نظر کې نیولو سره د سولې او د گفتمان د فرهنگ ترویج او نهادینه کولولاري٬ چاري او لارښوونې او وړاندیزونه په لومړي قدم کې د افغانانو تر منځ په نښه شوي٬ چې سیاست وال٬ دولتونه٬ ولسونه٬ گوندونه او منفرد کسان دې څنگه خپل ذات البیني ستونزي سره حل او د سیالیو په ډگر کې د سالم رقابت پر اصولو ودریږي او پرې عمل وکړي.کنه ټولنیز نظام شلیږي٬ د ټولنې توازون له منځه ځي٬ د سیالې ټولنې جوړیدل ناممکنه او سیاستوال هم ناکامه٬ بدنامه٬ رسوا او ذلیل کیږي.همدارنگه ملي او موضيعي ارزشونه که د بین المللي معیارونو سیال او ور سره برابر نه وي٬ د ارزش وړ نه دي. که څوک د داسې معیارونو سره د لوبې میدان ته ورځي٬ حتمن به یې بایلي. لکه چپیان٬ جهادیان او لیبرال دیموکراتان.د تیرو حکومتونو مثبت او منفي درسونه او معیارونه اوس طالبانو پورې ارتباط نیسي٬ چې د جهان سره څنگه تعامل او سیالي کوي؟.
داکتر سید شیر آقا حرکت په کال ۱۳۵۷ کې د کابل ښاروال په توگه وگمارل شو.لومړی کار یې د کابل ښار ماستر پلان تکمیلول او قانوني کول و.هغه به ویل:
د کابل ښار بې مفهومه پراختیا باید د ۲۱ پیړۍ په ایکالوجیکي فاجعه بدله نشي!!!
په خواشینی سره٬ چې د جهادیانو او د غربیانو په موجودیت د جمهوریت په شل کلنه خود سره او بې قانونه دوره کې کابل ښار د ۲۱ پیړۍ په فاجعه بدل شو، چې معیاری کول یې غټ لگښت او بودجه غواړي.
داکتر سید شیر آقا حرکت د شاهی نظام په جمهوري نظام د بدلیدو په سیاسي بدلون کې فعاله ونډه لرله.
په دې اثر کې د هغه د سترگو لیدلي حالات٬ لید لوري او خاطرې د افغانستان د سیاسي حالاتو په اړوند آن د هغه تر مړینې ( کال ۲۰۲۳) پورې هم لوستلای شو.
هغه ( ۲۰۰۴ ام میلادې کال) کې د افغانستان په باب د علمي٬ فرهنگي٬ سیاسي او فلسفي مسایلو د رسولو په موخه د خپلو افکارو٬ مرامونو د خپرولو په غرض یې د ٫٫ حرکت٬٬ په نوم دوه میاشتنی اخبار تاسیس او د جرمني له ایسن ښار څخه یې خپور کړ.
هغه په دې هلکه داسې وایې:
(... په دې ورستیو وختو کې په افغانستان او د هغه د باندې ډیرې خپرونې خپریږي. هغه څوک چې په ایمانداری سره دغه کار سر ته رسوي٬ مونږ یې هر کلی کوو. ددغه خپرونو په سرخطو کې معمولآ لیکل کیږي: بې طرفه٬ آزاده٬ مستقله٬ ملي٬ اسلامي او داسي نور.
موږ ټولې دغه پدیدې نسبي گڼو٬ ځکه د لومړي ورځې څخه وایو چې موږ هیڅکله بې طرفه نه یو. موږ ټاکلی او مشخص هدف٬ طرف او ارمان لرو. زموږ طرف د هر څه د مخه زموږ گران هیواد افغانستان دی٬ افغان اولس٬ د هغوی ملي گټې٬ منلي رسوم٬ عنعنات٬ عقاید او مقدسات او وروسته له هغه بین المللي او عام انساني تعلقات او تعهدات دي٬ چې په پوره ایمانداری سره د هغې پلوي او دفاع کوو او نور به هم دې کار ته اړ باسو..)
٫٫ حرکت٬٬ د اشغال مخالف او د هغه ضد و٬ په دې مورد کې هم د روسانو٬ ناټو او امریکایانو د يرغل په اړه د واقعیتونو پر بنیاد جدې تحلیلي مسایل او فاکتونه لوستلای شو.
نیکلای استراوسکې چې د ( پولاد څنگه کلک شو ) ناول سره شهرت پیدا کړ٬ داسي وایې:
انسانان د خپل ژوند په ورستیو شیبو کې٬ خپلو تیرو ته ځغلنده نظر اچوي٬ چې څه یې کړي او له هغه نه کوم څه پاتې دي او کنه!.
کال ۲۰۲۴ میلادې د فبروری د میاشتی په ۱۵ نیټه ښاغلي جنرال ذبیح الله زیارمل چې یو مدت تر یو چتر لاندې د داکتر سید شیر آقا حرکت سره کاري معرفت درلود٬ د هغه په مورد کې راته داسې وویل:
داکتر سید شیر آقا حرکت صاحب د قلم٬ صاحب د مطالعې با سواده٬ با سویه علمي٬ فرهنگي٬ سیاسي او یو فعال اکادمیک پلټونکی او څیړونکی شخص و.
پاک لاس او نفس یې درلود او د نیکو او ښو اخلاقاقو خاوند و.
د داکتر سید شیر آقا حرکت د ژوند او نورو اثارو په باره کې ( د تللو د یادونو) د مقالو په ټولگه کې اړین معلومات خپاره شوي دي.
زه باور لرم٬ که دغه اثر زموږ د هیواد نور پوهان او مسلکي کسان تر لاسه او ولولي٬ هغوي هڅوي٬ چې په خپلو تخصصي٬ مسلکي او علمي ساحو کې ورته اثار ایجاد او هیوادوالو ته وړاندي کړي.او باور لرم٬ چې دا شان اثار د ځوان او ملي مبارزو د لارې مشعل گرځیدلای شي.
پای
نویسنده Nidal Taibi برگردان شيرين روشار
هنگامی که زمانه اضطراب آور و آینده غم انگیز به نظر می آید، زدودن گرد و غبار از برخی جستارها مفرح ذات است. جستارهای هانری برگسون، فیلسوف فرانسوی، (۱۹۴۱-۱۸۵۹) از این دسته اند.
نسل های پس از او، وی را در کلمات قصاری چون «خیزش حیاتی» یا «نیروی معنوی» و غیره، مومیائی کردند، در حالیکه او نویسنده آثاری بسیار متنوع است که در آنها به موضوعات گوناگونی چون طول زمان، حافظه، شهود، آزادی و مذهب می پردازد. با این حال، همگی از خط مشترکی پیروی می کنند و آن زیست گرائی است. برگسون در آثارش از «جستاری بر داده های آنی ذهن» گرفته تا «دو سرچشمه اخلاق و مذهب»، «خنده» و «تحول خلاق»، به خاطر خشکی برداشت های ماشین گرا و غایت گرا از زندگی که تصور می کنند همه چیز از پیش در جهان وجود داشته و هیچ چیز دیگری خلق نخواهد شد، کوشیده است تا از نگرشی به زندگی دفاع کند که با قدرت خلاقیت فی نفسه خود، در ذات هر انسان نهفته است. برگسون که به اندازه استعدادهایش دشمن داشت (کتاب «سگ های نگهبان» پُل نیزان هنوز در خاطره هاست)، در دوران حیات از هاله ای بهره مند بود که امروز به دشواری می توان تصورش را کرد. کلاس هایش در «کولِژ دوفرانس» نه تنها هنرمندان، دانشمندان، دانشجویان و اقتصاددانان را جذب می کرد بلکه خارجی ها و زنان جوان را نیر... شارل پِگی و سندیکالیست انقلابی، ژُرژ سورل، درس های او را شنیده و کتاب هایش را خوانده اند. یکی از دلایل این شیفتگی، سبک برگسون است که الهام و شهود را به مفهموم پردازی ترجیح می داد.
پُراحساس و شوریده حال، برگسون اندیشه اش را به ضرب ایجاز و استعاره پیش می بُرد. اگر چه این سبک غنائی او را به بالاترین افتخار ادبی یعنی دریافت جایزه ادبی نوبل در ۱۹۲۷ رساند، اما همان نیز سایه ای از شک و تردید بر ماهیت فلسفی جستارهایش افکند. برای آشکار کردن مسائلی که این سوء تفاهم دربر دارد است که برونو کلِمان، استاد ادبیات فرانسه، به نوشتن کتابش همت می گمارد (۱). او می گوید که به دور از ادا و اطوارهای هنرمندانه، این سبک به طور کامل در راستای یک اندیشه فلسفی است که می کوشد مشکل به کارگیری واژگان غیرتخصصی را دور بزند. برونو کلمان حتی پا را فراتر گذاشته و ما را به خواندن برگسون به عنوان یک نویسنده، هنرمندی تمام عیار دعوت می کند و اعلام می کند که ارزش یک متن فلسفی تنها در تزی که از آن دفاع می کند نیست بلکه در غنا و پُرمایگی و زیبائی و لذتی که فراهم می آورد نیز هست.کلاً و به طور خلاصه، قالب از محتوا جدائی ناپذیر است.
شایعه پیگیر و قوی دیگری نیز مدعی بود که فیلسوف خود را درگیر مسائل بزرگ زمانه خود نمی کرد. به گفته وکیل میشل لاوال (۲)، تصویر یک برگسون بی بخار و گوشه نشین در کرسی کولژ دوفرانس تصوری خیالی است. اگرچه او در ماجرای دریفوس ساکت ماند، اما رفتارش را می توان با جهان گرائی افراطی اش توضیح داد. او موضع هموطنان یهودی خود را دنبال کرد که «نمی خواستند دیگران فکر کنند که آنها از دریفوس دفاع می کردند چون دریفوس یهودی بود. نمی خواستند که دیگران بتوانند رفتارشان را به نوعی تمایز یا همبستگی نژادی نسبت دهند». هنگام جنگ اول جهانی، او با افکار اکثریت موافق بود - «مبارزه علیه آلمان همان مبارزه تمدن علیه بربریت و وحشیگری است.» در مقابل، از همان سال ۱۹۳۴، می نویسد : «باشد که صدای یهودیان در تمامی دنیا طنین انداز شود. نه تنها برای رهائی و رستگاری یهودیان، بلکه برای اجتناب از اینکه ننگ قطعی وحشیگری ضدیهود مایۀ رسوائی تمدن در تمامیت آن شود.» ژیل دولوز چنان همدلی پایداری با اندیشه برگسون نشان می داد که حتی جستاری را به او اختصاص داد (۳).
پی نوشت ها :
۱- Bruno Clément, Henri Bergson, Prix Nobel de littérature, Verdier, coll. « Philosophie », Paris, 2021, 320 pages, 19,50 euros
۲- Michel Laval, Il est cinq heures, le cours est terminé. Bergson, itinéraire, Les Belles Lettres, Paris, 2023, 192 pages, 15 euros
۳- Gilles Deleuze, Le Bergsonisme, Presses universitaires de France, Paris, 1966
په اوسني افغانستان کې د جمهوري نظام بنسټ ایښودونکی او د افغانستان لمړی جمهور رئیس، شهید ښاغلی سردار محمد داؤد خان رحمه الله!
شهید ښاغلی سردار محمد داؤد خان رحمه الله د شهید سردار محمد عزيز خان زوى د سردار محمد یوسف خان لمسی د سردار یحیٰ خان کړوسی د افغانستان د وروستي پاچا محمد ظاهر شاه د تره زوی او د افغانستان د پخواني پاچا شهید غازي محمد نادر شاه وراره او زوم وو چې په 1909 زېږدیز کال کښې د اوسني کابل ولایت په ښار کښې زېږېدلی وو.
زلمی نصرت
د ساحل پر غاړه ناست وم او په مزه٬ مزه مې د سمندرگي څپو او د لمر وړانگو ته کتل٬ چې د لمر د پریوتو وخت نږدې شو.
په سمندر کې د زیړي لمر د وړانگو د ډوبیدو سره د سمندر څپې او د لمر وړانگې او شغلې سره لاسونه وپړقول او په اشارو، اشارو یې خبر داری ورکړ، چې په پریوتو یو، ډوبیږو، غورځیږو او ورکیږو.
د ساحل شاوخوا رستورانونو کې شمعې بلې او په ځلیدا شوې، خو د لمر د غروب د ښکلا او ښایست ځای یې ونشو نیولای او له ځان سره مې وویل٬ کاشکې٬ کاشکې دا ننداره٬ چې د بریالیتوب٬ ځواک او د ځوانۍ نښه څرگندوي، په خوب کې مې لیدلای وای.
د وطن د گودرونو٬ سیندونو٬ باغونو٬ دښتو٬ غرونو٬ چینو٬ چنارونو٬ باغچو٬ دیرو او حجرو او د خپلو جنگ ځپلو خلکو د تیر او اوس محال د ژوند د غروب په تصور کې غرق وم ٬ چې په دغه وخت کې ساحل غاړې ته د ماینونو او د چاودیدونکو توکو د پاکولو کسان٬ چې عمرونه یې شپيتو ته رسیدل٬ راښکاره شول٬ راغلل او راسآ د ساحل په پستو شگو کې په لټولو شول.
خیال مې بدل شو٬ وارخطا شوم٬ ارامتیا رانه کډه وکړه او د ځان سره مې وویل:
لکه چې دلته یې هم ځانونه را رسولي دي او په کراره مو نه پریږدي او لکه چې هیچ چيرې خلاصون او امن ترې نلرو.
نږدې د یو هندو دوکان ته ورغلم او پوښتنه مې ترېنه وکړه٬ چې لالاجې څه خبره ده.؟
هندو ښکته او پورته راته وکتل او را ته یې وویل٬ چې د کوم ځای یې؟
ما ورته وویل چې افغان یم.
سر یې وښوراوه او بیا یې راته وویل ٬ چې پټان یې.؟
ددې د پاره چې خبره را لنډه شي٬ ما هم زر ځواب ورکړ٬ چې هو بلې٬ بلې پټان یم.
د پټان د اوریدو سره٬ په قهقا شو او په خندا یې راته وویل٬ چې ٫٫خانجي٬٬ مه ډاریږه او ملامت هم نه یې٬ ځکه چې تاسې افغانان د ماینونو٬ او باروتو او جنگ٬ جوگړو سره را لوی شوي یاست او هر څه خپلو ذهني عینکو نه گورئ او که مریخ ته هم لاړ شئ٬ دماغي او ذهني ارامتیا به و نه لرئ؟.
دهندو دا خبره خورا زیات وزورولم او ودردلوم٬ خو څه مې ورته و نه ویل.
زما په ژوند کې ممکن دا به لومړی ځل و٬ چې یو هندو ته چپه خوله ودریدم.
بیا یې وویل چې پټان صاب هغوی هره ورځ د غروب په محال د خلکو د روحي آرامتیا او اطمینان له پاره، چې د D ویټامین د اخستلو او لمبا له پاره له نورو هیوادو څخه دې جزيرې ته راځې٬ ساحل ته راځی او دوی ماينونه نه، بلکه د احتیاط له مخې، ستنې، میخونه، ماتې ښيښې او دیته ورته شیان په شگو کې لټوي٬ راټولوي٬ ساحلي شگې زما او ستا لپاره پاکوي او صفا کوي.
ددې خبرې په اوریدو٬ ورته په مسکا شوم٬ سټ مې وگرول او ترینه ولاړم.
ولي الله ملکزی
له نن څخه ۱۴۹۹ کاله وړاندې، په مکې او ګرد چاپېره سپېرو غرونو او شګلنو دښتو کې د تمدن، نظام او اخلاقي معیارونو په نوم هیڅ هم نه وو. کیږدۍ وې، بتکدې وې، میکدې وې او د ساقي کړنګیدلي جامونه. بدلمنو ښځو به په جونګړو سرې جنډې رپولې او ځینو انډیوالانو به خپلې کور ودانې یو له بل سره بدلولې را بدلولې. ولې تر ټولو ستر ناورین دا وو چې تورمخو پلرونو به د شرم له وجې، خپلې تنکۍ او ګلالۍ لوڼې ژوندۍ په خاورو کې خښلولې.
د خلیل په سپینه ږیره او ذبیح په تنکېو لاسونو جوړه د توحید خونه، د هُبَل په ګډون له لس ګونو بتانو څخه ډکه وه. چَم په چَم به ډبرینو خداېګوټو ته د تعظیم پخاطر مشرکې ککرۍ سر په سجده وې او عربان د فقر تورې بلا پخپلې غیږې کې ټینګ نیولی وو. کونډې د میراث برخه وه او مړوښې ښځې به د حیض په ورځو کې له بړبړي اوښانو سره په غوجل کې ساتل کیدلې. د زمان په همدې خوړین او زبېښلي پېر کې چې د حضرت مسیح د پېدایښت ۵۷۱م کال د اپریل۲۲مه د دوشنبې ورځ وه، د بني هاشمو په قبیله کې یو ماشوم وزیږید. پلار یی له پیدایښت ترمخه په حق رسیدلی وو؛ په شپږ کلنې کې یی مور وفات او د بوډا نیکه، شپږو عمه ګانو او نهو ترونو اسرې ته پاتې شو چې یو یې ابو لهب وو.
خو د څلوېښت کلنۍ په عمر یې د حِراء د سمڅې دننه د جبرائیل له خولې داسې ملکوتي غږ ترغوږونو شو چې خولې یی ورباندی راماتې کړې. د لیک لوست او وحدانیت دغه لمړني فرمان، پاشل شوې قبیلې د یوې عقیدې او یو زعامت لاندې راټولې او له غلامۍ، بدمرغۍ او نیستۍ څخه یې د بادارۍ، واکمنۍ او بیدارۍ لیکې ته سیده کړې. ناغیړو او سرسبیلو قریشو ورباندې د مکې خاوره سور تنور کړه؛ دېته یی اړویست چې خپله لور او یو شمیر نژدې یاران د سور سمندر بلې غاړې کې د نصراني نجاشي دربار ته واستوي. د طائف احمقانو پرې د لیوني ګومان وکړ؛ په ډبرو یی وویشت؛ خو هغه د پښېمانۍ په ځای لازیات هوډمن شو.
په خپله نالوستې او أمي وو، خو د القلم، النساء او النور په نوم نازل شوي سورتونه یې خپل امت ته امانت ورسول. د څنګ ملګري یې داسې وروزل چې له چا یې صدیق جوړ کړ، څوک یې فاروق کړ، څوک عثمان، څوک علي او څوک یې خالد بن الولید کړ، هغوئ چې اوس د تاریخ منلي او د پرګنو ښاغلي دي. داسی یو امت یې رامنځ ته کړ چې د کاشغر منارې، د بخاری ګومبزې، د بغداد کتابخانې، د دمشق محرابونه، او د اندلس قُرطُبه او غَرناطه یې د مدنیت شاهدان دي. داسی امت چې د میرمنو مقام او د بوډا ګانو احترام د کرامت نښه وبلل شوه. د مکې د فتحې په ورځ یې د تبعیض او آپارتاید په خلاف، تور پوستي غلام (بلال) ته امر وکړ چې د کعبې بام ته پورته شي او آذان وکړي. د عرفات په غونډۍ یی خپلو اصحابو ته وویل: «ای خلکو تاسو ټول له آدم څخه پېدا یاست او هغه له خاورې او خټې څخه جوړ وو. عرب له عجم څخه غوره نه دی مګر هغه څوک چې ډیره تقوی او ښه انسانیت ولري. ای خلکو، له الله وډاریږئ او له خپلو میرمنو سره د عزت چارچلند وکړئ».
داسې میړه وو چې عائشې رض ته اجازه ورکوي د غشو ننداره وکړي او د حدیبیې د تړون په ورځ د أم سَلَمَة مشوره مني چې خپل ویښتان واړه او حلالکه وکړي. داسې پلار وو چې کله فاطمه رض له واده وروسته کورته راځي، دې ورته پاڅیږي، څادر ورته غوړوي او لاس یې مچې کوی. داسې نیکه وو چې په سجده پروت دی، لمسی یې په اوږو ناست دی خو دې نه سر نه جګوي ترڅو د لور زوئ یې خوشحاله شي. داسې مشر وو چې د مکې مشرکینو ته بښنه کوي، د مدینې له یهودو سره تړون کوي او د نجران نصاری په خپل مسجد کې ملاقات ته ورغواړي. داسې دوست وو چې د منافقینو د مشر، أُبَيِّ بْنِ سَلُول د زوئ، عَبْدُ الله خواهش پوره کوي هغه ته خپل څادر ورکوي ترڅو د خپل منافق پلار کفن په کې را ونغاړي.
ډیر کله به یې د ورځو ورځو لپاره له نغري څخه لوګی نه پورته کیده؛ نه یی درهم او دینار ترشا پرېښودل او نه یی څوک ولیعهد وټاکه، بلکې د زعامت د غوراوي دا مهمه پرېکړه یې د خپل امت دِرایت ته پریښوده. هغه د اخلاقو د ګرځنده او مجسم قرآن بڼه درلودله، «كان خُلقُه القرآنَ». کله یې چې زوئ (ابراهیم) وفات شو، نو په دغې ورځې لمر تندر ونیولو/ کسوف رامنځ ته شو. په داسې حال کې چې له سترګو یې اوښکې روانې وې، خلکو ته یې وویل: «لمر او سپوږمۍ د چا په ژوند او مرګ نه توریږي، هغه د الله نښې دي». آیرلنډې مستشرق، هربرټ وایټ پخپل کتاب (ستر ښوونکي) کې کاږي: «محمد خپل أمت او ټولنه له وهمونو او ګمانونو څخه د حقیقت په لور او له بت پرستۍ څخه د خدای پرستۍ لور ته را وبلله او یوه جاهله ټولنه یی د مدنیت او سړیتوب په لارې روانه کړه».
هغه څوک چې وايي د میلاد النبي نمانځنه بدعت دی، هغوئ دې لومړی د خپلو ملي جشنونو او اولادونو د ورځو نمانځنه پریږدي بیا دې د صحیح مسلم دا حدیث مخې ته ودروي. «سُئِلَ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الِاثْنَيْنِ؛ قَالَ: ذَاكَ يَوْمٌ وُلِدْتُ فِيهِ، وَيَوْمٌ بُعِثْتُ - أَوْ أُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهِ - کله چې له رسول الله ص څخه پوښتنه وشوه ته ولې د دوشنبې په ورځ روژه نیسې؟ هغه ځواب ورکړ، ځکه چې زه په دغې ورځې زیږیدلې یم او په دغې ورځې پېغمبر شوی یم، یا وحې راباندې نازله شویده».
یا رسول الله ! ته سید الخلق یې، ته د وفا سمبول یې، ته د تسل ډیوه یې ته د هیلو څرک یې. تل به د خپلو امتیانو د ګوګل په پنجرو کې اوسیږي؛ ځکه چې ته د انسانیت، رحمت، اعتدال او مینې استازې یې. نو په ډېر درناوي سره وایم: صَلَواتُ الله وَسَلامُه عَلیکَ، یا محمد بِن عبدالله
—------------------------------
پاملرنه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولای شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay
سید عبید الله نادر
د جولای په لسمه د روانه کال ۲۰۲۴ د چهار شنبی ورځ چې تر یوه ورځي د مخه پوری ارواښاد ګیله من وزیر د روغتون په بستر کې ډیر شدید ټپی پروت وو،ما یو مات او ګوډ شعر لکه د نورو شاعرانواو ادیبانو په څیرد ده د روغتیا او سلامتیا د غوښتلو په پار لیکلی وو.
او په کې می د پاک رَب څخه ده ته، د سلامتیا دعا کړې وه ،او د هغي نه د مخه می چې هغه مهال ارواښاد ګیله من وزیر په زندان کې بندی وو. ما یو لنډ مضمون د ده په اړوند لیکلی وو .چې د ۲۰۲۴ کال د همدې کال د اپریل په میاشته کې می مضمون په فیسبوک کې خپور کړ، نو همدغه مضمون او خپل شعر می په همدغه ورځ اته او نهه خپرندویه ټولنو ته ولیږه چې ټولو کې خپور هم شو .
څو شیبې می دمه وکړه ،او د چایو ګوټ می وکړ او د ګوټ سره سم می فیسبوک خلاص کړ
لکه دا ټوله نړۍ او دنیا چې په دي مرض اخته ده زه هم په همدي مرض ګرفتار یم.
چې د فیسبوک پر مطالبو می نظر ولګید و می لیدل چې د ګیله من وزیر د مرګ خبر خپور شوی ډیر پری غمجن شوم . لمړی خو زما هیڅ اعتبار او یقین را نه غی خو د ځانه سره می وویل: ورځه که ډیرو شریک کړی وي ، او هم با اعتباره دوستانو شریک کړی وي نو دا خبره به رښتیاوي. که نه غلطه ده کاته می چې ډیرو شریک کړی وو ،خو ما وویل :خدای تعالی دي غلطه ثابته کړي.هماغه ورځ تر ډیره پوری می د ده دا تصویر سترګو ته راته د ده په خوانۍ می هم ډیر زړه درد وکړ . او دا چې د ده څخه واړه بچیان پاتي شول پری نور هم خفه شوم.
خو څه وکړو چې د ظالم او بیرحمه قاتل د لاسه، ډیره د تعجب خبره ده چې، د پاکستان په پلازمینه کې دومره لوی سړی که څه هم د سن له لحاظه کوچنۍ وو خو د پوهی او درک له لحاظه لوی سړی وو او لویه هستي وه .
یاني بیرحمانه په رڼا ورځ په پلازمینه کې وژل کیږي ،چې زه نه پوهیږم چې دا د اسلام آباد امنیت دي پوځیانو قاتلانو صرف د خپل ځان له پاره راوستی او که د خلکو له پاره ؟
د پښتنو او افغانانو له پاره خو چور اسلام برباد ثابت شو.لنډه یې دا چې ټوله ورځ می د ده تصویر تر سترګو کیده خو ورته می دعا ګانې کولي اګر که مونږ له نژدي نه، سره نه و لیدلي خو ده سره زمونږ د افغانانو او د بری پشتونخواه د ځوانانو شور او اخلاص می چې ده ته لیده نو زما هم مینه ورسره وه . د خلکو مینه او خلاص ته می چې کاته نو ما ویل : ګیله منه آشنا ته مړ نه یې ژوندی یې ،خو دا په حقیقت کې مړه مونږه یو،که د زړه په سترګو خپل حال ته وګورو او ځیر شو. زه فکر کوم د زړه سره ګیله منه! چې ته مونږ ته لاسونه لپه کړه، او لاسونه جګ کړه او دعاووي وکړه .
(چې ای خدایه! ته په خپل فضل او کرم دا ژوندي متحرکې جنازې چې مونږه یو او زمونږ رهبران دي دا ټول وبخښي او د پنجابیانو د پوځ دا په آخور کې لوی شوي جنرالان او کر نیلان او دا د رنډۍ خانو متولدین د انسانیت لارې ته سم کړې ،او دوی ته په ځمکه باندی د انسانیت د اوسیدو طریقه وښایي. او دا حرامیان سمې لارې ته راولي او دوي ته هدایت وکړې ،او دوی ته د قناعت د توفیق نعمت نصیب کړې چې نور د ډالرو د ګټلو له پاره د پښتنو په سر سودا ونه کړي . ځکه د رسوایي او بی آبرویي تر سرحده دوی ډالرو پسي منډې ووهلي او تر اوسه یې لا وهی ،او د ډالرو ګټلو له پاره ځانونه دومره رسوا نه کړي، او ونه شرموي او دوی ته توفیق د قناعت د دي له پاره هم ور په برخه کړې . چې نور د پښتنو په سر سودا باندی دوی ډالری و نه ګټي ،او نوره دنیا هم و نه غولوي چې پیسې تری و شکوي .دوی ته دي څیښتن تعالی د قناعت نعمت ور حاصل کړي ،او ګل خانانو ته یې سیاسي شعور او د معرفت په رڼا کې ژوند نصیب کړې او د بیدارۍ له نعمته یې برخورداره کړې او پولیسو ته یې د مسولیت احساس ورکړې او یو سیاسي درک او زړه سوی په خلکو ورنصیب کړي ، او پوځ او پوځیان او جنرانلانو ته یې حیا ورکړي ، او د اخلاقو له نعمته یې برخورداره کړې، اود دوي لاس پوڅو ته هم حیا په نصیب کړې،او افغانان هم د دوی له شره خلاص کړې)،د یوسف جان په دي څو ټکو چې د یوې مرکې په پای کې د یو شاعر سره وویلي ، او د ده دزړه نه راوتلي څو کرخي د زړه وینا باندی چې د درد خبری دي مضمون لنډوم چې وایي : ګیله من هم مونږ نه ګیله من لاړ. ګیله من د دي قافلې یو ښکلی سردار وو ،چې چا مړ کړی مونږ وایو چې بد یې کړي ،او ظلم یې کړی .د یو ډیر ښکلی غږ. په مری یې لاس کېښود ،خو بیا هم ګیله منه! ته مړ نه یې ستا ټکي به همیشه ژوندي وي او دغه ټکي به د انقلاب سر نامې وي د زړونو نه به و نه ووځې