د پاملرنې وړ
د انسان مغز کې آبي رنګه ټکی د ساینسي څېړنو لپاره یو نوی او پراخ باب پرانیزي، ځکه چې دا د ډېرو مهمو دندو مسؤل دی، لکه زموږ د پام او خوب تنظیمول.
هر هغه څوک چې له بېخوبۍ ځورېږي، د دې حالت له امله د زغم له لاسه ورکولو او ناهیلۍ احساس ښه پېژني، ځکه چې انسان هڅه کوي د خپل ذهن څراغونه مړه کړي او دننه غږونه ارام کړي. هغه هیله لري چې کاش داسې تڼۍ یا ګولۍ وای چې دا ټول ذهني فعالیت یې سملاسي بندولی.
د ذهني چوپتیا لپاره د یوې تڼۍ تصور دومره ناممکن نه دی لکه څنګه چې ښکاري. د عصبي علومو ډېر پوهان نن دې پایلې ته رسېدلي چې زموږ بیداري د دوامدار بهیر یوه بڼه ده، چې د مغز یوه پېچلې شبکه یې همغږي کوي. د دې شبکې په مرکز کې د عصبي حجرو یوه کوچنۍ ډله شته، چې د "لوکاس کاولوریاس" په نوم یادیږي، دا د لاتیني ژبې کلمه ده چې د "آبي ټکی" معنی لري.
دا نوم د آبي ټکي عصبي حجرې په مستقیم ډول تشریح کوي، ځکه چې دا حجرې د یاقوتي رنګ له امله ځانګړي شوي، دا رنګ د یوه ځانګړي عصبي لېږدوونکي، یعنې نورایپینفرین (یا نورادرینالین) د ترشح له امله رامنځته کېږي. همدا راز، دا نوم موږ ته د آبي ټکی دنده هم را په ګوته کوي، ځکه چې نورایپینفرین زموږ فزیکي او ذهني هوښیارتیا کنټرولوي.
د اوږدې مودې لپاره، ساینسپوهانو ګومان کاوه چې آبي ټکی د خوب پر مهال غیرفعال وي، خو اوس دا څرګنده شوې چې دا هېڅکله هم په بشپړ ډول نه غلی کېږي. بلکې دا د ټیټې کچې وقفهییز فعالیت ته دوام ورکوي، چې ښايي زموږ ژور خوب تنظیم کړي. که موږ د دې بهیر لا ښه درک ترلاسه کړو، نو دا به له موږ سره د بېخوبۍ او د اضطراب له امله د خوب د ګډوډۍ په درملنه کې مرسته وکړي.
د مغز د میکانیزم سیستم
.
آبي ټکی د مغز په تنه کې د غاړې په شاتنۍ برخه کې مستقیما موقعیت لري او شاوخوا ۵۰ زره حجرې لري، چې دا د مرکزي عصبي سیستم د ۸۶ میلیاردو عصبي حجرو پرتله ډېر لږ شمېر دی.
فیلیکس فیک دازیر، چې د فرانسې د ملکې ماري انتوانېت او د هغې د مېړه پاچا لویس شپاړسم ډاکټر و، د اتلسمې پېړۍ په وروستیو کې د دې نقطې موجودیت لومړی ځل مشاهده کړ. خو دې نقطې د ډېرې مودې لپاره د چا پام ځان ته وانه ړاوه.
په هر حال، دا حالت په شلمه پېړۍ کې هغه مهال بدل شو، چې څرګنده شوه آبي ټکی د مغز په سیګنالونو کې مهم رول لري.
نورایپینفرین (نورادرینالین) د عصبي حجرو د برېښنايي سیګنال "خارجولو" احتمال زیاتوي. کله چې د آبي ټکي عصبي حجرې فعالې شي، دا هورمون یا عصبي لېږدوونکی د مغز نورو برخو ته استوي، چې دا کار په یادو برخو کې د عصبي حجرو ترمنځ اړیکې پیاوړې کوي.
په دې بهیر کې ځینې نازک توپیرونه شته، چې د مختلفو عصبي رسپټورونو (قبلوونکو) له مخې بدلون مومي. ځینې عصبي حجرې له لږ اندازې نورایپینفرین سره هم ډېر حساس وي، خو ځینې نورې حجرې یوازې د لوړو کچو په شتون کې غبرګون ښيي. دا معنا لري چې کله د آبي ټکی فعالیت لوړ شي، دا د مغز پر ځینو برخو تر نورو ډېر اغېز کوي، چې دا چاره بیا د تمرکز او خلاقیت په څېر مهمو پروسو لوی اغېز لرلی شي.
د عصبي علومو څېړونکې او لیکواله ميتو ستوروني په خپل کتاب "لویه وړتیا: خپل مغز ته وده ورکړئ چې د کار کولو طریقه بدله کړئ" کې آبي ټکی د مغز د "ګیر بکس" په توګه بیانوي، چې د مختلفو فعالیتونو لپاره مناسبې درجې لري.
لومړی ګیر: په آبي ټکی کې ډېر لږ فعالیت وي او د نورادرینالین کچه هم ټیټه وي. دا حالت زموږ پام تیت و پرک کوي او ذهن مو له یوې مفکورې بلې ته ځي.
دویم ګیر: د آبي ټکی فعالیت معتدل وي، چې کله ناکله د مهمو (تحریکوونکو) په ځواب کې لوړېدو ته رسېږي. د مغز د مخکیني تېر (prefrontal cortex) فعالیت، چې د فکر کولو او د ساه کنټرولولو لپاره کارېږي، په دې حالت کې د نورادرینالین پر وړاندې ډېره حساسه وي. دا د ذهني تمرکز لپاره تر ټولو غوره حالت دی.
درېیم ګیر: په آبي ټکي کې دوامداره لوړ فعالیت وي، چې د نورادرینالین لوړې کچې لامل ګرځي. دا بیا د مغز هغه برخې فعالوي، چې د "مقابلې یا تېښتې" حالت کنټرولوي، په داسې حال کې چې د مغز مخکینی تېر (prefrontal cortex) ورو- ورو بندېدو ته نژدې کېږي. په دې حالت کې، د عصبي حجرو ترمنځ اړیکې ډېرې تېزېږي او دا انسان ته خورا زیات حساسیت ورکوي، خو ستونزه دا ده چې ذهن اصلي معلومات له شاوخوا شور ماشوره نه شي جلا کولی. تمرکز ستونزمنېږي او انسان ځان ستړی احساسوي.
بېلابېل عوامل د آبي ټکی د فعالیت کچه ټاکي، چې یو له هغو د ورځې وخت دی. د آبي ټکي فعالیت د طبیعي ورځني ریتم (circadian rhythm) سره بدلون مومي. کله چې موږ له خوبه راویښېږو، دا کچه ټیټه وي، بیا د ورځې په اوږدو کې لوړېږي او د ماښام پر مهال بېرته ټیټېږي.
د شپې ویښ پاتېدل
.
د آبي ټکي د پام په کنټرول کې د رول له امله، منطقي ښکاري چې دا د شپې د خوب پر مهال آرام وي، خو دا په بشپړ ډول غیر فعال نه وي، بلکې له وقفې سره کار کوي. د سویس د لوزان پوهنتون څېړونکې انیتا لوتي خپلو څېړنو کې موندلې چې دا فعالیت زموږ د خوب کیفیت ټاکي.
د شپې په اوږدو کې، موږ د خوب له بېلابېلو پړاوونو تېرېږو. یو له دغو پړاوونو د چټکې سترګې خوځښت خوب (REM sleep) دی، چې د سترګو د حرکتونو له امله نومول شوی. دا پړاو د خوب له لیدو سره تړاو لري او باور کېږي چې د یادونو د پروسس او پیاوړتیا لپاره خورا مهم دی.
په هر حال، موږ د شپې ډېره برخه په داسې خوب تېروو چې د چټکې سترګې خوځښت نه لري (NREM sleep). پدې پړاو کې، مغز د ژور پاکوالي پروسه ترسره کوي او د حجرو هغه فاضله مواد له منځه وړي، چې که راټول شي، نو عصبي ګډوډۍ رامنځته کولی شي.
لوتي د ویدو موږکانو د مغزي فعالیت اندازه اخیستې او موندلې یې ده چې د چټکې سترګې خوځښت نه لرونکي خوب د آبي ټکي له موقتي فعالیت سره تړاو لري، چې هر ۵۰ ثانیې وروسته پیښېږي.
دا فعالیت د مغز د مهاد (Thalamus) برخې ته سیګنال استوي. مهاد د هګۍ په بڼه دوه ځایونه دي، چې د مغز په منځ کې موقعیت لري او د حواسو په پروسس کې مهم رول لري. د دې پایله دا وي، چې یو ژوندی موجود د شاوخوا چاپېریال حس کولای شي (لکه شور ماشور ته پام)، خو بیا هم په بشپړ ډول نه راویښېږي.
لوتي وايي: "دا د ویښتیا زیاتوالي یو حالت رامنځته کوي، موږ ته دا نظر راکوي چې ویښتیا په مغز کې تدریجي بڼه لري."
د هغې په باور، دا منظمې د ویښتیا لنډې دورې د احتمالي خطرونو لپاره اړینې دي، په ځانګړي ډول د طبیعت په وحشي چاپېریال کې "خوب ډېر مهم دی، خو باید داسې یو میکانیزم ورسره مل وي، چې د یوې ټاکلې کچې ویښتابه ته اجازه ورکړي، چې ژوندی موجود له خپل چاپېریال سره متقابل پاتې شي."
د چټکې سترګې خوځښت خوب پیل اکثره د آبي ټکی د فعالیت له ټیټېدو سره تړاو لري، چې دا ښيي دا سیمه د خوب د دې مرحلې په رامنځته کېدو کې مهم رول لري.
لوتي وايي: "د چټکې سترګې خوځښت خوب ته دا انتقال باید ډېر دقیق کنټرول شي، ځکه چې په دې پړاو کې زموږ عضلات ارامېږي." دا د بدن موقتي فلج دی، چې موږ له دې منع کوي له خپلو خوبونو سره فزیکي تعامل وکړو. هغې زیاته کړه، "په دې حالت کې موږ له چاپېریال بشپړ جلا کېږو."
لوتي خپلې تجربې پر موږکانو ترسره کړې، نو لا هم تایید ته اړتیا ده چې آیا آبي ټکی په انسانانو کې هم ورته رول لري. که داسې وي، نو ممکن د آبي ټکي بدلون د خوب د اختلالاتو لکه اندېښنې سره تړاو ولري.
هغې دا هم وموندله چې که موږکان له کمسارې فشار سره مخ شي (لکه د دوی د قفس ټکول)، د آبي ټکي فعالیت ډېرېږي، چې د دوی د شپې ویښتیا زیاتوي او دا د غوڅ غوڅ خوب لامل کېږي.
د ذهني ارامۍ ساتلو هڅې
د آبي ټکی د فعالیت درک کولو ځینې څېړونکي دې څېړلو ته هڅولي چې ایا د مغز بېلابېلې انګیزې د آبي ټکی ارامولو او د خوب ښه کولو لپاره ګټورې دي که نه.
د بېلګې په توګه، یوې ډلې ساینسپوهانو یوه ځانګړې غوږۍ (هیډفون) ازمویلې، چې عصبي سیمې ته یو کوچنی بریښنایي جریان لېږي. دا سیمه له آبي ټکی سره اړیکه لري او هدف یې د آبي ټکي د فعالیت لنډمهاله کمول دي. خو دا لا نه ده معلومه چې دا طریقه د بېخوبۍ مخه نیولی شي که نه.
له خوب مخکې د تلویزیون، تلیفونونو یا ټابلیټونو له چالانولو پرته، زموږ ذهنونو ته د ارام کولو اجازه ورکول د "صحي خوب عادت" ګڼل کېږي.
موږ هم د نیلي ټکي له حرکت ګټه اخیستلای شو، چې له بدن سره دوه اړخیزه اړیکه لري. نیلي ټکی د لا ارادي عصبي سیستم برخه ده، چې د غیر شعوري فزیولوژیکي فعالیتونو لکه تنفس، د زړه د دربېدو درجې او د وینې فشار کنټرولي.
عصبي سیستم په دوه برخو وېشل کېږي: د اعصابو صمیمي سیسټم چې د فشارونو پر وړاندې د ځواب ورکولو مسئول دی او د غیر صمیمي اعصابي یا پرازیمپیتاوي سیسټم چې بدن د ارامتیا لپاره چمتو کوي. داسې ښکاري چې موږ کولی شو هره برخه د فزیکي فعالیتونو مختلفو اندازو په واسطه فعاله کړو.
مثلاً، معتدل یا سخت فزیکي ورزشونه لکه مزل، منډه، سپورټ یا د بېړۍ چلول، د اعصابو صمیمي سیسټم تحریکوي چې د نیلي ټکي فعالیت تې کړي او زموږ پر دماغ زیات فشار راولي. که تاسو په سهار کې سست یاست او غواړئ چې بیدار شئ، دا یو ګټور شی دی، خو کله چې تاسو د ورځې له سختو فشارونو وروسته خپل دماغ آرامول غواړئ، نو دا ډېر کم ګټور دی.
شاید تاسو فکر کوئ چې فزیکي هڅه به تاسو ستړي کړي او د خوب کولو کې مرسته وکړي، خو برعکس، که تاسو د خوب ستونزې لرئ، نو پوه شئ چې د شپې په وروستیو ساعتونو کې جیم ته تلل یو بد فکر دی.
بله خوا، نرم تمرینونه لکه د استراحتی تمرینات کولی شي د غیر صمیمي اعصابي سیسټم فعالیت لا زیات کړي چې زموږ د فکرونو او احساساتو آرامولو کې مرسته کوي.
همدارنګه، د ساه اخیستو تمرینونه لکه پرانایاما چې د یوګا یوې زړې بڼې ته اشاره کوي، دا تخنیک د نفس کنټرول لپاره مختلف ډولونه او اوږدوالی لري".
"موږ کولی شو له دې مسلې په شپه کې د ارامۍ پر مهال ګټه واخلو.
ډېرې تجربې ښیي چې ذهني تمرین (مراقبه) کولی شي هغه وخت کم کړي چې موږ یې د ویده کېدو لپاره مصرفوو، او د معمولي بې خوبۍ ضد درملو سربېره زموږ د خوب کیفیت په عمومي توګه ښه کړي.
لنډا دا چې موږ داسې یوه فزیکي کیلي نه لرو چې کله غواړو زموږ ذهني فعالیت ودرول شي، خو د خپل ورځني روتین سمبالولو او د ذهن او بدن ترمنځ له اړیکې په ګټه اخیستل موږ ته د دې لپاره ډېره ښه موکه راکوي هغه ژوره ارامي ترلاسه کړو چې ورته اړتیا لرو."
رویداد انقراض که انقراض جمعی و بحران زیستی هم نامیده میشود، کاهش گسترده و سریع گونههای حیاتی در کرهٔ زمین است. چنین رویدادی با تغییر شدید تنوع و فراوانی حیات میکروسکوبی مشخص میشود. البته با توجه به آنکه بخش عمدهٔ حیات بر زمین مربوط به گونههای میکروسکوبی است که با گذر زمان قابل شناسایی نیست، این رویداد بر مبنای جنبههای زیستشناختی قابل مشاهدهٔ زیست کره انجام میشود و نه کل حیات بر روی زمین. انقراض بر روی زمین با نرخی غیر یکنواخت رخ دادهاست و سنجش آن بر اساس فسیلهای جانداران دریایی انجام میشود. طی ۵۴۰ میلیون سال حیات بر روی زمین، پنج رویداد انقراض بزرگ شناسایی شدهاست که طی هر دورهٔ آن بیش از نیمی از جانداران از میان رفتهاند. البته با توجه به تعریف انقراض جمعی و تغییر عوامل سنجش آن، تا ۲۰ مورد انقراض قابل شناسایی است.
پنج رویداد انقراض بزرگ عبارتند از:
رویداد انقراض اردویسن-سیلورین (انقراض پایان اردوسین) طی دو رویداد در ۴۵۰ تا ۴۴۰ میلیون سال پیش ۲۷ درصد همهٔ خانوادهها، ۵۷ درصد همهٔ سردهها و ۸۵ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض دِوُنین-پسین ۳۶۰ میلیون سال پیش طی یک دورهٔ ۲۰ میلیون ساله در اواخر دوران دِوُنین ۱۹ درصد همهٔ خانوادهها، ۵۰ درصد همهٔ سردهها و ۸۰ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض پرمین-تریاسه (انقراض پایان پرمین) در ۲۴۵ میلیون سال پیش بزرگترین انقراض جمعی تاریخ زمین رخ داد و ۵۷ درصد همهٔ خانوادهها، ۸۳ درصد همهٔ سردهها و ۹۰ تا ۹۶ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض تریاسه-ژوراسیک (انقراض پایان تریاس) حدود ۲۱۰ میلیون سال پیش رخ داد و طی آن ۲۳ درصد همهٔ خانوادهها، ۴۸ درصد همهٔ سردهها و ۷۰ تا ۸۰ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن (انقراض پایان کرتاسه) ۶۵٫۵ میلیون سال پیش رخ داد و طی آن ۱۷ درصد همهٔ خانوادهها، ۵۰ درصد همهٔ سردهها و ۷۶ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
(بقای حیات در کرهٔ زمین، پدیدهای بس دشوار و پیچیدهاست. از میان میلیاردها گونه (موجودات زنده) که از آغاز زمین تاکنون پای به عرصهٔ هستی نهادهاند، ۹۹٫۹۹٪ دیگر وجود ندارند. همچنان که میبینی، حیات در کرهٔ خاکی نه فقط عمری کوتاه دارد بلکه به طرز نومید کنندهای ظریف و به تارمویی بستهاست.
(از ویژگیهای شگفتیآور هستی ما آن است که ما از کرهای برخاستهایم که خیلی خوب به گسترش حیات یاری میرساند ولی مهارتش در خاموش کردن شعلههای زندگی بس بیشتر است).بیل برایسون.
برخی از دانشمندان این فرض را طرح کردهاند که اکنون زمین در دوران ششمین انقراض بزرگ دستهجمعی است که اصطلاحاً انقراض هولوسین نامیده میشود و از ده هزار سال پیش آغاز شدهاست. اجماعی وجود ندارد که آیا این انقراض متمایز از رویداد انقراض کواترنری است یا بخشی از آن است.
عدهای از پژوهشگران بر این باورند که نیمی از گونههای کنونی جهان تا سال ۲٬۱۰۰ نابود میشوند اتحادیهٔ بینالمللی حفاظت از محیط زیست در گزارش سال ۲۰۱۱ خود اعلام کرد که ۲۵٪ از پستانداران زمین در شرف نابودی و انقراض هستند. بر اساس یافتهها که در نشریهٔ ساینس آمده از سال ۱۵۰۰ میلادی تا ۲۰۱۴ بیش از ۳۲۰ مهرهدار ساکن خشکیها منقرض شدهاند. به علاوه مهمتر اینکه جمعیت کلیهٔ گونههای باقی مانده بهطور میانگین شاهد افتی ۲۵ درصدی در شمار آنها بودهاست. ۲۵ درصد میزان گونههای رایج مهرهداران و ۴۵ درصد بیمهرگان افت کرده. سالانه ۱۱ هزار تا ۵۸ هزار گونهٔ منقرض شده و از میان میروند اما افزونبر آن جمعیت گونههایی که رایج هستند هم به شدت افت میکند. انسانها مسئول این وضع هستند، پنج انقراض انبوه پیشین ناشی از پدیدههایی مثل برخورد سیارکها به زمین یا در اثر فعالیت شدید آتشفشانی بود، پدیدههایی که این بار در انقراض نقشی ندارند و معلوم است که روند کنونی ناشی از فعالیت انسان است، بنابراین این نخستین بار در تاریخ زمین است که یک گونه عامل انقراض انبوه سایر موجودات است. این روند در واقع به خاطر الگوهای مصرفی بشر است.
منبع Wilson, o. E
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا
Author,کرېس والېنس
دنده,د ټیکنالوژۍ خبریال
ګوګل یو نوی چېپ وړاندې کړی او ادعا کوي، چې له دې چېپ سره کولی شي په پنځو دقیقو کې هغه یوه مسئله حل کړي، چې د نړۍ ترټولو ګړندۍ کمپیوټر یې د حل لپاره ۱۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ کالونو ته اړتیا لري.
په دې برخه کې، چې کوانټم محاسبې یادېږي دا چېپ وروستی پرمختګ دی.
هڅه کېږي، چې د دې فوق العاده کمپیوټر جوړولو لپاره له فزیک څخه ګټه پورته شي.
ګوګل وايي، چې د" وېلو "په نوم دې چپ کې نوي پرمختګونه کارول شوي خو لا هم تر تجربې لاندې دی.
ویل کېږي " دا لویو عملیاتي کوانټم کمپیوټرونو لپاره لاره هواروي."
کارپوهان وايي، چې وېلو اوس مهال تر ډېرې کچې ازمايښتي وسیله ده، او دا کلونه وخت او میلیاردونه ډالرو ته اړتیا لري، چې د یوه پیاوړي کوانټم کمپیوټر په توګه د نړۍ سترو مسئلو حل کولو ته په بشپړ ډول چمتو شي.
د کوانټم ستونزه
د کوانټم کمپیوټرونه په بنسټیز ډول د شته کمپیوټرونو، ګرځنده تلیفونونو او دودیزو لپټاپونو سره په توپیر کار کوي.
دا کمپیوټر مسایل په خورا چټکۍ سره د کوانټم میخانیک چې د ډېرو کوچنیو ذراتو د چلند اړوند دی په کارولو سره حل کوي.
تمه دا ده، چې کوانټم کمپیوټرونه وکولی شي، سختې مسئلې لکه د نویو درملو د تولید په ګړنديتوب کې ګټور تمام شي.
په ورته وخت کې دا اندېښنه شته ده، چې دا ټېکنالوژي کېدای شي د منفي موخو لپاره هم وکارول شي، د بېلګې په توګه د حساسو معلوماتو پټ نوم یا پاسورد (کوډ) ماتولو لپاره ترې ناسمه ګټه پورته شي.
د فبرورۍ په میاشت کې اپل اعلان وکړ، چې د ای مسېج (iMessage) چټونو د کوډ کولو طریقه به د کوانټم "کوانټم پروف" ډول ته واوړي، ترڅو راتلونکي کې پیاوړي کوانټم کمپیوټرونه ونه شي کړی نفوذ ور وکړي.
هارټموټ نون د ګوګل د کوانټم مصنوعي ځېرکتیا د لابراتوار مشري کوي، چېرې چې وېلو جوړ شوی دی، دی ځان په دې طرح کې د "اصلي خوشبین" په توګه یادوي.
نوموړي بي بي سي ته وویل، وېلو به په ځینو عملي چارو کې وکارول شي، خو دمګړۍ یې د نورو معلوماتو له ورکولو ډډه وکړه.
په ورته وخت کې هغه زیاته کړه، چې د سوداګریزو چارو لپاره مناسب چېپ ته لاسرسی درلودل به د دې لسیزې تر پای پورې شونې نه وي.
دا چارې به په پیل کې د هغو سیسټمونو سمول وي، چې د کوانټم اغېز په کې ارزښت لري.
"د بېلګې په توګه، د هغو اټومي ریکټورونو طرحه چې د درملو د اغېزو درک او درملو ته وده ورکول پورې اړوندېږي، همدارنګه د ګاډو لپاره د غوره بټریو وده او دې ته ورته د ډېرو لوړو پروژو یو اوږد لړلیک."
کوانټم کمپیوټر څه دی؟
په ساده ژبه که تاسو معمولي کمپیوټرونه د یوه آس او ګاډۍ په توګه په پام کې ونیسئ د دوی پر وړاندې د کوانټمي کمپیوټرونو چټکتیا به د سپورتي موټرو په ډول وي.
که څه هم دا دواړه ورته کارونه کوي، خو بیا هم دوی خورا توپیر سره لري. په ټوله نړۍ کې ډېر خلک هڅه کوي، چې ډېر ژر کوانټم کمپیوټرونه چمتو کړي.
دودیز کمپیوټرونه معلومات د بایټونو په ډول زېرمه کوي، چې کولی شي صفر یا یو وي خو د کار ډول یې داسې دی چې د بایټونو یوه ډېره اوږده لړۍ تولیدوي یا یې زېرمه کوي.
خو کوانټم کمپیوټرونه کیوبېټ (qubits) لري، چې ډېر کارېدونکی دی یعنی ډېر معلومات په ډېرو کمو بایټونو کې زېرمه کوي، چې په پایله کې ډېر زیات معلومات په ډېرې چټکۍ سره ځای په ځای کېږي.
البته د دې کمپیوټرونو په تولید کې د پرمختګ سرعت ورو دی. د کیوبېټ ماهیت د وړاندوینې وړ نه دی او خورا حساس دی، دا په دې معنی چې ډېر وخت به ونیسې ترڅو دا کمپیوټرونه د هر چا د لاسرسي وړ شي.
دا ناشونې ده، چې په راتلونکي کې به عام خلک د ورځنيو کارونو لپاره دغه کمپيوټرونه وکاروي، که څه هم کارپوهان وايي، چې دا ټېکنالوژي به د هر چا ژوند بدل کړي.
"مڼې او نارنج"
ښاغلي نون بي بي سي ته وویل، چې د وېلو فعالیت په داسې کچه کې دی، چې تر نن ورځې پورې "تر ټولو غوره کوانټم پروسیسر" ګرځېدلی.
خو د بریتانیا د سري په پوهنتون کې د کمپیوټر ساینس کارپوه پروفیسور الان ووډوارډ وايي، کوانټم کمپیوټرونه به د عملیاتو په برخه کې په پراخه کچه د اوسني "کلاسیک" کمپیوټرونو څخه غوره کار وکړي خو د هغو ځای نشي نیولی.
نوموړي یوازې د یوې تجربې له مخې د وېلو بریا کې مبالغه کولو په اړه خبرداری ورکړی.
یاد پروفیسور بي بي سي ته وویل، "موږ باید احتیاط وکړو، چې مڼې او نارنج سره پرتله نه کړو."
ګوګل د دې چېپ په ازماېښت کې د یوې مسئلې حل کول یې د کارکړنې د معیار په توګه یاد کړ، چې کوانټم کمپیوټرونو لپاره طرح شوی و خو د دې چپ د پام وړ چټکتیا زیاتېدل د کلاسیکو کمپیوټرونو سره پرتله کې په ټولو برخو کې نه په ډاګه کېږي.
سربېره پر دې هغه وویل، چې وېلو د پرمختګ په ځانګړي ډول د تېروتنو د اصلاح په برخه کې د پام وړ ګڼل کېږي.
په خورا ساده ژبه هرڅومره، چې یو کوانټم کمپیوټر ګټور وي، هغومره ډېر کیوبایټونه لري. کیوبایټ د معلوماتو د محاسبې واحد په کوانتم کې دی.
کمپيورټرد عکس سرچینه،Google
په هر حال د دې ټیکنالوژۍ یوه لویه ستونزه دا ده، چې د تېروتنو ګواښ لري ځکه تر دې دمه، هر څومره چې یو سیستم ډېر کیوبایټ ولري هغومره یې د تېروتنو شونتیا زیاته وي.
خو د ګوګل څېړونکي وايي، چې دوی دا مسئله برعکس کړې او دوی په دې توانېدلي چې دا نوی چپ په داسې ډول طرحه کړي، چې د کیوبایټونو زیاتېدو سره په ټول سیستم کې تېروتنې راکمېږي.
ښاغلی نون په دې باور دی، دا یوه لویه لاسته راوړنه ده چې پر یوې۳۰ کلنې ننګونې برلاسي شول.
نوموړي بي بي سي ته وویل، چې دا د الوتکو د پرمختګ سره پرتله کېدای شي، "الوتکې په یوه ماشین کار کوي خو دویم ماشین یې لا خوندیتوب زیاتوي همداسې درېیم او څلورم. "
پروفیسور ووډوارډ وویل، چې تېروتنه د لا قوي کوانټم کمپیوټر جوړولو پر وړاندې خنډ دی او دا لاسته راوړنه د ټولو هغو کسانو لپاره یوه هڅونه ده چې د کوانټم کمپیوټر جوړولو په لټه کې دي.
خو ګوګل پخپله ویلي، چې د بشپړ فعال او ګټور کوانټم کمپیوټرونو رامنځته کولو لپاره د تېروتنې کچه باید د هغه څه پرتله خورا ټیټه وي، چې وېلو ښودلې.
وېلو په کلیفورنیا کې د ګوګل په نوي تولیدي فابریکه کې جوړ شو.
د نړۍ په ګوټ ګوټ کې هېوادونو د کوانټم کمپیوټرونو په څېړنه او پراختیا پانګونه کړې.
بریتانیا په دا وروستیو کې د کوانټم محاسبو ملي مرکز (NQCC) رامنځ ته کړی دی.
د دې مرکز مشر مایکل کاتبرټ بي بي سي ته وویل، چې د هغو نظریو وړاندې کولو کې چې د تبلیغاتو څرخ ته لمن وهي احتیاط کوي او فکر کوي چې وېلو " د یوه پرمختګ پر ځای باید د عطف یو ټکی وګڼل شي. "
له دې سره هغه تائید کړه، چې دا چېپ "په ښکاره ډول یو ډېر اغیزمن کار و."
هغه وویل، کوانټم کمپیوټرونه به د ډېرو کارونو ترسره کولو کې مرسته وکړي لکه، "لوژستیکي مسئلو کې په الوتکو کې د کارګو توزیع کول یا د مخابراتي سېګنالونو تنظیمول یا په ملي شبکو کې د انرژي ذخیره کول."
دمګړۍ بریتانیا کې د کوانټم برخه کې فعالې موسسې شته چې ۸۰۰ میلیون پونډه بودیجه ورته ځانګړې شوې او ۱۳۰۰ کسان ورته ګومارل شوي دي.
په دې وروستیو کې په بریتانیا کې د اکسفورډ پوهنتون او په جاپان کې د اوساکا پوهنتون څېړونکو یوه مقاله خپره کړې، چې په کیوبایټونو کې خورا ټیټې تېروتنې ښیې.
د هغو د کار ډول د یوه کوانټم کمپیوټر جوړولو لپاره دی چې د حرارت په معمولي کچه کې کار وکړي خو د ګوګل د چېپ کار ډول ټوپیر لري ځکه د ګوګل چېپ باید په ډېره ټېټه درجه کې کار وکړي، ترڅو اغیزمن وي.
د انسان مغز کې آبي رنګه ټکی د ساینسي څېړنو لپاره یو نوی او پراخ باب پرانیزي، ځکه چې دا د ډېرو مهمو دندو مسؤل دی، لکه زموږ د پام او خوب تنظیمول.
هر هغه څوک چې له بېخوبۍ ځورېږي، د دې حالت له امله د زغم له لاسه ورکولو او ناهیلۍ احساس ښه پېژني، ځکه چې انسان هڅه کوي د خپل ذهن څراغونه مړه کړي او دننه غږونه ارام کړي. هغه هیله لري چې کاش داسې تڼۍ یا ګولۍ وای چې دا ټول ذهني فعالیت یې سملاسي بندولی.
د ذهني چوپتیا لپاره د یوې تڼۍ تصور دومره ناممکن نه دی لکه څنګه چې ښکاري. د عصبي علومو ډېر پوهان نن دې پایلې ته رسېدلي چې زموږ بیداري د دوامدار بهیر یوه بڼه ده، چې د مغز یوه پېچلې شبکه یې همغږي کوي. د دې شبکې په مرکز کې د عصبي حجرو یوه کوچنۍ ډله شته، چې د "لوکاس کاولوریاس" په نوم یادیږي، دا د لاتیني ژبې کلمه ده چې د "آبي ټکی" معنی لري.
دا نوم د آبي ټکي عصبي حجرې په مستقیم ډول تشریح کوي، ځکه چې دا حجرې د یاقوتي رنګ له امله ځانګړي شوي، دا رنګ د یوه ځانګړي عصبي لېږدوونکي، یعنې نورایپینفرین (یا نورادرینالین) د ترشح له امله رامنځته کېږي. همدا راز، دا نوم موږ ته د آبي ټکی دنده هم را په ګوته کوي، ځکه چې نورایپینفرین زموږ فزیکي او ذهني هوښیارتیا کنټرولوي.
د اوږدې مودې لپاره، ساینسپوهانو ګومان کاوه چې آبي ټکی د خوب پر مهال غیرفعال وي، خو اوس دا څرګنده شوې چې دا هېڅکله هم په بشپړ ډول نه غلی کېږي. بلکې دا د ټیټې کچې وقفهییز فعالیت ته دوام ورکوي، چې ښايي زموږ ژور خوب تنظیم کړي. که موږ د دې بهیر لا ښه درک ترلاسه کړو، نو دا به له موږ سره د بېخوبۍ او د اضطراب له امله د خوب د ګډوډۍ په درملنه کې مرسته وکړي.
د مغز د میکانیزم سیستم
.
آبي ټکی د مغز په تنه کې د غاړې په شاتنۍ برخه کې مستقیما موقعیت لري او شاوخوا ۵۰ زره حجرې لري، چې دا د مرکزي عصبي سیستم د ۸۶ میلیاردو عصبي حجرو پرتله ډېر لږ شمېر دی.
فیلیکس فیک دازیر، چې د فرانسې د ملکې ماري انتوانېت او د هغې د مېړه پاچا لویس شپاړسم ډاکټر و، د اتلسمې پېړۍ په وروستیو کې د دې نقطې موجودیت لومړی ځل مشاهده کړ. خو دې نقطې د ډېرې مودې لپاره د چا پام ځان ته وانه ړاوه.
په هر حال، دا حالت په شلمه پېړۍ کې هغه مهال بدل شو، چې څرګنده شوه آبي ټکی د مغز په سیګنالونو کې مهم رول لري.
نورایپینفرین (نورادرینالین) د عصبي حجرو د برېښنايي سیګنال "خارجولو" احتمال زیاتوي. کله چې د آبي ټکي عصبي حجرې فعالې شي، دا هورمون یا عصبي لېږدوونکی د مغز نورو برخو ته استوي، چې دا کار په یادو برخو کې د عصبي حجرو ترمنځ اړیکې پیاوړې کوي.
په دې بهیر کې ځینې نازک توپیرونه شته، چې د مختلفو عصبي رسپټورونو (قبلوونکو) له مخې بدلون مومي. ځینې عصبي حجرې له لږ اندازې نورایپینفرین سره هم ډېر حساس وي، خو ځینې نورې حجرې یوازې د لوړو کچو په شتون کې غبرګون ښيي. دا معنا لري چې کله د آبي ټکی فعالیت لوړ شي، دا د مغز پر ځینو برخو تر نورو ډېر اغېز کوي، چې دا چاره بیا د تمرکز او خلاقیت په څېر مهمو پروسو لوی اغېز لرلی شي.
د عصبي علومو څېړونکې او لیکواله ميتو ستوروني په خپل کتاب "لویه وړتیا: خپل مغز ته وده ورکړئ چې د کار کولو طریقه بدله کړئ" کې آبي ټکی د مغز د "ګیر بکس" په توګه بیانوي، چې د مختلفو فعالیتونو لپاره مناسبې درجې لري.
لومړی ګیر: په آبي ټکی کې ډېر لږ فعالیت وي او د نورادرینالین کچه هم ټیټه وي. دا حالت زموږ پام تیت و پرک کوي او ذهن مو له یوې مفکورې بلې ته ځي.
دویم ګیر: د آبي ټکی فعالیت معتدل وي، چې کله ناکله د مهمو (تحریکوونکو) په ځواب کې لوړېدو ته رسېږي. د مغز د مخکیني تېر (prefrontal cortex) فعالیت، چې د فکر کولو او د ساه کنټرولولو لپاره کارېږي، په دې حالت کې د نورادرینالین پر وړاندې ډېره حساسه وي. دا د ذهني تمرکز لپاره تر ټولو غوره حالت دی.
درېیم ګیر: په آبي ټکي کې دوامداره لوړ فعالیت وي، چې د نورادرینالین لوړې کچې لامل ګرځي. دا بیا د مغز هغه برخې فعالوي، چې د "مقابلې یا تېښتې" حالت کنټرولوي، په داسې حال کې چې د مغز مخکینی تېر (prefrontal cortex) ورو- ورو بندېدو ته نژدې کېږي. په دې حالت کې، د عصبي حجرو ترمنځ اړیکې ډېرې تېزېږي او دا انسان ته خورا زیات حساسیت ورکوي، خو ستونزه دا ده چې ذهن اصلي معلومات له شاوخوا شور ماشوره نه شي جلا کولی. تمرکز ستونزمنېږي او انسان ځان ستړی احساسوي.
بېلابېل عوامل د آبي ټکی د فعالیت کچه ټاکي، چې یو له هغو د ورځې وخت دی. د آبي ټکي فعالیت د طبیعي ورځني ریتم (circadian rhythm) سره بدلون مومي. کله چې موږ له خوبه راویښېږو، دا کچه ټیټه وي، بیا د ورځې په اوږدو کې لوړېږي او د ماښام پر مهال بېرته ټیټېږي.
د شپې ویښ پاتېدل
.
د آبي ټکي د پام په کنټرول کې د رول له امله، منطقي ښکاري چې دا د شپې د خوب پر مهال آرام وي، خو دا په بشپړ ډول غیر فعال نه وي، بلکې له وقفې سره کار کوي. د سویس د لوزان پوهنتون څېړونکې انیتا لوتي خپلو څېړنو کې موندلې چې دا فعالیت زموږ د خوب کیفیت ټاکي.
د شپې په اوږدو کې، موږ د خوب له بېلابېلو پړاوونو تېرېږو. یو له دغو پړاوونو د چټکې سترګې خوځښت خوب (REM sleep) دی، چې د سترګو د حرکتونو له امله نومول شوی. دا پړاو د خوب له لیدو سره تړاو لري او باور کېږي چې د یادونو د پروسس او پیاوړتیا لپاره خورا مهم دی.
په هر حال، موږ د شپې ډېره برخه په داسې خوب تېروو چې د چټکې سترګې خوځښت نه لري (NREM sleep). پدې پړاو کې، مغز د ژور پاکوالي پروسه ترسره کوي او د حجرو هغه فاضله مواد له منځه وړي، چې که راټول شي، نو عصبي ګډوډۍ رامنځته کولی شي.
لوتي د ویدو موږکانو د مغزي فعالیت اندازه اخیستې او موندلې یې ده چې د چټکې سترګې خوځښت نه لرونکي خوب د آبي ټکي له موقتي فعالیت سره تړاو لري، چې هر ۵۰ ثانیې وروسته پیښېږي.
دا فعالیت د مغز د مهاد (Thalamus) برخې ته سیګنال استوي. مهاد د هګۍ په بڼه دوه ځایونه دي، چې د مغز په منځ کې موقعیت لري او د حواسو په پروسس کې مهم رول لري. د دې پایله دا وي، چې یو ژوندی موجود د شاوخوا چاپېریال حس کولای شي (لکه شور ماشور ته پام)، خو بیا هم په بشپړ ډول نه راویښېږي.
لوتي وايي: "دا د ویښتیا زیاتوالي یو حالت رامنځته کوي، موږ ته دا نظر راکوي چې ویښتیا په مغز کې تدریجي بڼه لري."
د هغې په باور، دا منظمې د ویښتیا لنډې دورې د احتمالي خطرونو لپاره اړینې دي، په ځانګړي ډول د طبیعت په وحشي چاپېریال کې "خوب ډېر مهم دی، خو باید داسې یو میکانیزم ورسره مل وي، چې د یوې ټاکلې کچې ویښتابه ته اجازه ورکړي، چې ژوندی موجود له خپل چاپېریال سره متقابل پاتې شي."
د چټکې سترګې خوځښت خوب پیل اکثره د آبي ټکی د فعالیت له ټیټېدو سره تړاو لري، چې دا ښيي دا سیمه د خوب د دې مرحلې په رامنځته کېدو کې مهم رول لري.
لوتي وايي: "د چټکې سترګې خوځښت خوب ته دا انتقال باید ډېر دقیق کنټرول شي، ځکه چې په دې پړاو کې زموږ عضلات ارامېږي." دا د بدن موقتي فلج دی، چې موږ له دې منع کوي له خپلو خوبونو سره فزیکي تعامل وکړو. هغې زیاته کړه، "په دې حالت کې موږ له چاپېریال بشپړ جلا کېږو."
لوتي خپلې تجربې پر موږکانو ترسره کړې، نو لا هم تایید ته اړتیا ده چې آیا آبي ټکی په انسانانو کې هم ورته رول لري. که داسې وي، نو ممکن د آبي ټکي بدلون د خوب د اختلالاتو لکه اندېښنې سره تړاو ولري.
هغې دا هم وموندله چې که موږکان له کمسارې فشار سره مخ شي (لکه د دوی د قفس ټکول)، د آبي ټکي فعالیت ډېرېږي، چې د دوی د شپې ویښتیا زیاتوي او دا د غوڅ غوڅ خوب لامل کېږي.
د ذهني ارامۍ ساتلو هڅې
د آبي ټکی د فعالیت درک کولو ځینې څېړونکي دې څېړلو ته هڅولي چې ایا د مغز بېلابېلې انګیزې د آبي ټکی ارامولو او د خوب ښه کولو لپاره ګټورې دي که نه.
د بېلګې په توګه، یوې ډلې ساینسپوهانو یوه ځانګړې غوږۍ (هیډفون) ازمویلې، چې عصبي سیمې ته یو کوچنی بریښنایي جریان لېږي. دا سیمه له آبي ټکی سره اړیکه لري او هدف یې د آبي ټکي د فعالیت لنډمهاله کمول دي. خو دا لا نه ده معلومه چې دا طریقه د بېخوبۍ مخه نیولی شي که نه.
له خوب مخکې د تلویزیون، تلیفونونو یا ټابلیټونو له چالانولو پرته، زموږ ذهنونو ته د ارام کولو اجازه ورکول د "صحي خوب عادت" ګڼل کېږي.
موږ هم د نیلي ټکي له حرکت ګټه اخیستلای شو، چې له بدن سره دوه اړخیزه اړیکه لري. نیلي ټکی د لا ارادي عصبي سیستم برخه ده، چې د غیر شعوري فزیولوژیکي فعالیتونو لکه تنفس، د زړه د دربېدو درجې او د وینې فشار کنټرولي.
عصبي سیستم په دوه برخو وېشل کېږي: د اعصابو صمیمي سیسټم چې د فشارونو پر وړاندې د ځواب ورکولو مسئول دی او د غیر صمیمي اعصابي یا پرازیمپیتاوي سیسټم چې بدن د ارامتیا لپاره چمتو کوي. داسې ښکاري چې موږ کولی شو هره برخه د فزیکي فعالیتونو مختلفو اندازو په واسطه فعاله کړو.
مثلاً، معتدل یا سخت فزیکي ورزشونه لکه مزل، منډه، سپورټ یا د بېړۍ چلول، د اعصابو صمیمي سیسټم تحریکوي چې د نیلي ټکي فعالیت تې کړي او زموږ پر دماغ زیات فشار راولي. که تاسو په سهار کې سست یاست او غواړئ چې بیدار شئ، دا یو ګټور شی دی، خو کله چې تاسو د ورځې له سختو فشارونو وروسته خپل دماغ آرامول غواړئ، نو دا ډېر کم ګټور دی.
شاید تاسو فکر کوئ چې فزیکي هڅه به تاسو ستړي کړي او د خوب کولو کې مرسته وکړي، خو برعکس، که تاسو د خوب ستونزې لرئ، نو پوه شئ چې د شپې په وروستیو ساعتونو کې جیم ته تلل یو بد فکر دی.
بله خوا، نرم تمرینونه لکه د استراحتی تمرینات کولی شي د غیر صمیمي اعصابي سیسټم فعالیت لا زیات کړي چې زموږ د فکرونو او احساساتو آرامولو کې مرسته کوي.
همدارنګه، د ساه اخیستو تمرینونه لکه پرانایاما چې د یوګا یوې زړې بڼې ته اشاره کوي، دا تخنیک د نفس کنټرول لپاره مختلف ډولونه او اوږدوالی لري".
"موږ کولی شو له دې مسلې په شپه کې د ارامۍ پر مهال ګټه واخلو.
ډېرې تجربې ښیي چې ذهني تمرین (مراقبه) کولی شي هغه وخت کم کړي چې موږ یې د ویده کېدو لپاره مصرفوو، او د معمولي بې خوبۍ ضد درملو سربېره زموږ د خوب کیفیت په عمومي توګه ښه کړي.
لنډا دا چې موږ داسې یوه فزیکي کیلي نه لرو چې کله غواړو زموږ ذهني فعالیت ودرول شي، خو د خپل ورځني روتین سمبالولو او د ذهن او بدن ترمنځ له اړیکې په ګټه اخیستل موږ ته د دې لپاره ډېره ښه موکه راکوي هغه ژوره ارامي ترلاسه کړو چې ورته اړتیا لرو."
رویداد انقراض که انقراض جمعی و بحران زیستی هم نامیده میشود، کاهش گسترده و سریع گونههای حیاتی در کرهٔ زمین است. چنین رویدادی با تغییر شدید تنوع و فراوانی حیات میکروسکوبی مشخص میشود. البته با توجه به آنکه بخش عمدهٔ حیات بر زمین مربوط به گونههای میکروسکوبی است که با گذر زمان قابل شناسایی نیست، این رویداد بر مبنای جنبههای زیستشناختی قابل مشاهدهٔ زیست کره انجام میشود و نه کل حیات بر روی زمین. انقراض بر روی زمین با نرخی غیر یکنواخت رخ دادهاست و سنجش آن بر اساس فسیلهای جانداران دریایی انجام میشود. طی ۵۴۰ میلیون سال حیات بر روی زمین، پنج رویداد انقراض بزرگ شناسایی شدهاست که طی هر دورهٔ آن بیش از نیمی از جانداران از میان رفتهاند. البته با توجه به تعریف انقراض جمعی و تغییر عوامل سنجش آن، تا ۲۰ مورد انقراض قابل شناسایی است.
پنج رویداد انقراض بزرگ عبارتند از:
رویداد انقراض اردویسن-سیلورین (انقراض پایان اردوسین) طی دو رویداد در ۴۵۰ تا ۴۴۰ میلیون سال پیش ۲۷ درصد همهٔ خانوادهها، ۵۷ درصد همهٔ سردهها و ۸۵ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض دِوُنین-پسین ۳۶۰ میلیون سال پیش طی یک دورهٔ ۲۰ میلیون ساله در اواخر دوران دِوُنین ۱۹ درصد همهٔ خانوادهها، ۵۰ درصد همهٔ سردهها و ۸۰ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض پرمین-تریاسه (انقراض پایان پرمین) در ۲۴۵ میلیون سال پیش بزرگترین انقراض جمعی تاریخ زمین رخ داد و ۵۷ درصد همهٔ خانوادهها، ۸۳ درصد همهٔ سردهها و ۹۰ تا ۹۶ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض تریاسه-ژوراسیک (انقراض پایان تریاس) حدود ۲۱۰ میلیون سال پیش رخ داد و طی آن ۲۳ درصد همهٔ خانوادهها، ۴۸ درصد همهٔ سردهها و ۷۰ تا ۸۰ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن (انقراض پایان کرتاسه) ۶۵٫۵ میلیون سال پیش رخ داد و طی آن ۱۷ درصد همهٔ خانوادهها، ۵۰ درصد همهٔ سردهها و ۷۶ درصد همهٔ گونههای جانداران از میان رفتند.
(بقای حیات در کرهٔ زمین، پدیدهای بس دشوار و پیچیدهاست. از میان میلیاردها گونه (موجودات زنده) که از آغاز زمین تاکنون پای به عرصهٔ هستی نهادهاند، ۹۹٫۹۹٪ دیگر وجود ندارند. همچنان که میبینی، حیات در کرهٔ خاکی نه فقط عمری کوتاه دارد بلکه به طرز نومید کنندهای ظریف و به تارمویی بستهاست.
(از ویژگیهای شگفتیآور هستی ما آن است که ما از کرهای برخاستهایم که خیلی خوب به گسترش حیات یاری میرساند ولی مهارتش در خاموش کردن شعلههای زندگی بس بیشتر است).بیل برایسون.
برخی از دانشمندان این فرض را طرح کردهاند که اکنون زمین در دوران ششمین انقراض بزرگ دستهجمعی است که اصطلاحاً انقراض هولوسین نامیده میشود و از ده هزار سال پیش آغاز شدهاست. اجماعی وجود ندارد که آیا این انقراض متمایز از رویداد انقراض کواترنری است یا بخشی از آن است.
عدهای از پژوهشگران بر این باورند که نیمی از گونههای کنونی جهان تا سال ۲٬۱۰۰ نابود میشوند اتحادیهٔ بینالمللی حفاظت از محیط زیست در گزارش سال ۲۰۱۱ خود اعلام کرد که ۲۵٪ از پستانداران زمین در شرف نابودی و انقراض هستند. بر اساس یافتهها که در نشریهٔ ساینس آمده از سال ۱۵۰۰ میلادی تا ۲۰۱۴ بیش از ۳۲۰ مهرهدار ساکن خشکیها منقرض شدهاند. به علاوه مهمتر اینکه جمعیت کلیهٔ گونههای باقی مانده بهطور میانگین شاهد افتی ۲۵ درصدی در شمار آنها بودهاست. ۲۵ درصد میزان گونههای رایج مهرهداران و ۴۵ درصد بیمهرگان افت کرده. سالانه ۱۱ هزار تا ۵۸ هزار گونهٔ منقرض شده و از میان میروند اما افزونبر آن جمعیت گونههایی که رایج هستند هم به شدت افت میکند. انسانها مسئول این وضع هستند، پنج انقراض انبوه پیشین ناشی از پدیدههایی مثل برخورد سیارکها به زمین یا در اثر فعالیت شدید آتشفشانی بود، پدیدههایی که این بار در انقراض نقشی ندارند و معلوم است که روند کنونی ناشی از فعالیت انسان است، بنابراین این نخستین بار در تاریخ زمین است که یک گونه عامل انقراض انبوه سایر موجودات است. این روند در واقع به خاطر الگوهای مصرفی بشر است.
منبع Wilson, o. E
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا
Author,کرېس والېنس
دنده,د ټیکنالوژۍ خبریال
ګوګل یو نوی چېپ وړاندې کړی او ادعا کوي، چې له دې چېپ سره کولی شي په پنځو دقیقو کې هغه یوه مسئله حل کړي، چې د نړۍ ترټولو ګړندۍ کمپیوټر یې د حل لپاره ۱۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ کالونو ته اړتیا لري.
په دې برخه کې، چې کوانټم محاسبې یادېږي دا چېپ وروستی پرمختګ دی.
هڅه کېږي، چې د دې فوق العاده کمپیوټر جوړولو لپاره له فزیک څخه ګټه پورته شي.
ګوګل وايي، چې د" وېلو "په نوم دې چپ کې نوي پرمختګونه کارول شوي خو لا هم تر تجربې لاندې دی.
ویل کېږي " دا لویو عملیاتي کوانټم کمپیوټرونو لپاره لاره هواروي."
کارپوهان وايي، چې وېلو اوس مهال تر ډېرې کچې ازمايښتي وسیله ده، او دا کلونه وخت او میلیاردونه ډالرو ته اړتیا لري، چې د یوه پیاوړي کوانټم کمپیوټر په توګه د نړۍ سترو مسئلو حل کولو ته په بشپړ ډول چمتو شي.
د کوانټم ستونزه
د کوانټم کمپیوټرونه په بنسټیز ډول د شته کمپیوټرونو، ګرځنده تلیفونونو او دودیزو لپټاپونو سره په توپیر کار کوي.
دا کمپیوټر مسایل په خورا چټکۍ سره د کوانټم میخانیک چې د ډېرو کوچنیو ذراتو د چلند اړوند دی په کارولو سره حل کوي.
تمه دا ده، چې کوانټم کمپیوټرونه وکولی شي، سختې مسئلې لکه د نویو درملو د تولید په ګړنديتوب کې ګټور تمام شي.
په ورته وخت کې دا اندېښنه شته ده، چې دا ټېکنالوژي کېدای شي د منفي موخو لپاره هم وکارول شي، د بېلګې په توګه د حساسو معلوماتو پټ نوم یا پاسورد (کوډ) ماتولو لپاره ترې ناسمه ګټه پورته شي.
د فبرورۍ په میاشت کې اپل اعلان وکړ، چې د ای مسېج (iMessage) چټونو د کوډ کولو طریقه به د کوانټم "کوانټم پروف" ډول ته واوړي، ترڅو راتلونکي کې پیاوړي کوانټم کمپیوټرونه ونه شي کړی نفوذ ور وکړي.
هارټموټ نون د ګوګل د کوانټم مصنوعي ځېرکتیا د لابراتوار مشري کوي، چېرې چې وېلو جوړ شوی دی، دی ځان په دې طرح کې د "اصلي خوشبین" په توګه یادوي.
نوموړي بي بي سي ته وویل، وېلو به په ځینو عملي چارو کې وکارول شي، خو دمګړۍ یې د نورو معلوماتو له ورکولو ډډه وکړه.
په ورته وخت کې هغه زیاته کړه، چې د سوداګریزو چارو لپاره مناسب چېپ ته لاسرسی درلودل به د دې لسیزې تر پای پورې شونې نه وي.
دا چارې به په پیل کې د هغو سیسټمونو سمول وي، چې د کوانټم اغېز په کې ارزښت لري.
"د بېلګې په توګه، د هغو اټومي ریکټورونو طرحه چې د درملو د اغېزو درک او درملو ته وده ورکول پورې اړوندېږي، همدارنګه د ګاډو لپاره د غوره بټریو وده او دې ته ورته د ډېرو لوړو پروژو یو اوږد لړلیک."
کوانټم کمپیوټر څه دی؟
په ساده ژبه که تاسو معمولي کمپیوټرونه د یوه آس او ګاډۍ په توګه په پام کې ونیسئ د دوی پر وړاندې د کوانټمي کمپیوټرونو چټکتیا به د سپورتي موټرو په ډول وي.
که څه هم دا دواړه ورته کارونه کوي، خو بیا هم دوی خورا توپیر سره لري. په ټوله نړۍ کې ډېر خلک هڅه کوي، چې ډېر ژر کوانټم کمپیوټرونه چمتو کړي.
دودیز کمپیوټرونه معلومات د بایټونو په ډول زېرمه کوي، چې کولی شي صفر یا یو وي خو د کار ډول یې داسې دی چې د بایټونو یوه ډېره اوږده لړۍ تولیدوي یا یې زېرمه کوي.
خو کوانټم کمپیوټرونه کیوبېټ (qubits) لري، چې ډېر کارېدونکی دی یعنی ډېر معلومات په ډېرو کمو بایټونو کې زېرمه کوي، چې په پایله کې ډېر زیات معلومات په ډېرې چټکۍ سره ځای په ځای کېږي.
البته د دې کمپیوټرونو په تولید کې د پرمختګ سرعت ورو دی. د کیوبېټ ماهیت د وړاندوینې وړ نه دی او خورا حساس دی، دا په دې معنی چې ډېر وخت به ونیسې ترڅو دا کمپیوټرونه د هر چا د لاسرسي وړ شي.
دا ناشونې ده، چې په راتلونکي کې به عام خلک د ورځنيو کارونو لپاره دغه کمپيوټرونه وکاروي، که څه هم کارپوهان وايي، چې دا ټېکنالوژي به د هر چا ژوند بدل کړي.
"مڼې او نارنج"
ښاغلي نون بي بي سي ته وویل، چې د وېلو فعالیت په داسې کچه کې دی، چې تر نن ورځې پورې "تر ټولو غوره کوانټم پروسیسر" ګرځېدلی.
خو د بریتانیا د سري په پوهنتون کې د کمپیوټر ساینس کارپوه پروفیسور الان ووډوارډ وايي، کوانټم کمپیوټرونه به د عملیاتو په برخه کې په پراخه کچه د اوسني "کلاسیک" کمپیوټرونو څخه غوره کار وکړي خو د هغو ځای نشي نیولی.
نوموړي یوازې د یوې تجربې له مخې د وېلو بریا کې مبالغه کولو په اړه خبرداری ورکړی.
یاد پروفیسور بي بي سي ته وویل، "موږ باید احتیاط وکړو، چې مڼې او نارنج سره پرتله نه کړو."
ګوګل د دې چېپ په ازماېښت کې د یوې مسئلې حل کول یې د کارکړنې د معیار په توګه یاد کړ، چې کوانټم کمپیوټرونو لپاره طرح شوی و خو د دې چپ د پام وړ چټکتیا زیاتېدل د کلاسیکو کمپیوټرونو سره پرتله کې په ټولو برخو کې نه په ډاګه کېږي.
سربېره پر دې هغه وویل، چې وېلو د پرمختګ په ځانګړي ډول د تېروتنو د اصلاح په برخه کې د پام وړ ګڼل کېږي.
په خورا ساده ژبه هرڅومره، چې یو کوانټم کمپیوټر ګټور وي، هغومره ډېر کیوبایټونه لري. کیوبایټ د معلوماتو د محاسبې واحد په کوانتم کې دی.
کمپيورټرد عکس سرچینه،Google
په هر حال د دې ټیکنالوژۍ یوه لویه ستونزه دا ده، چې د تېروتنو ګواښ لري ځکه تر دې دمه، هر څومره چې یو سیستم ډېر کیوبایټ ولري هغومره یې د تېروتنو شونتیا زیاته وي.
خو د ګوګل څېړونکي وايي، چې دوی دا مسئله برعکس کړې او دوی په دې توانېدلي چې دا نوی چپ په داسې ډول طرحه کړي، چې د کیوبایټونو زیاتېدو سره په ټول سیستم کې تېروتنې راکمېږي.
ښاغلی نون په دې باور دی، دا یوه لویه لاسته راوړنه ده چې پر یوې۳۰ کلنې ننګونې برلاسي شول.
نوموړي بي بي سي ته وویل، چې دا د الوتکو د پرمختګ سره پرتله کېدای شي، "الوتکې په یوه ماشین کار کوي خو دویم ماشین یې لا خوندیتوب زیاتوي همداسې درېیم او څلورم. "
پروفیسور ووډوارډ وویل، چې تېروتنه د لا قوي کوانټم کمپیوټر جوړولو پر وړاندې خنډ دی او دا لاسته راوړنه د ټولو هغو کسانو لپاره یوه هڅونه ده چې د کوانټم کمپیوټر جوړولو په لټه کې دي.
خو ګوګل پخپله ویلي، چې د بشپړ فعال او ګټور کوانټم کمپیوټرونو رامنځته کولو لپاره د تېروتنې کچه باید د هغه څه پرتله خورا ټیټه وي، چې وېلو ښودلې.
وېلو په کلیفورنیا کې د ګوګل په نوي تولیدي فابریکه کې جوړ شو.
د نړۍ په ګوټ ګوټ کې هېوادونو د کوانټم کمپیوټرونو په څېړنه او پراختیا پانګونه کړې.
بریتانیا په دا وروستیو کې د کوانټم محاسبو ملي مرکز (NQCC) رامنځ ته کړی دی.
د دې مرکز مشر مایکل کاتبرټ بي بي سي ته وویل، چې د هغو نظریو وړاندې کولو کې چې د تبلیغاتو څرخ ته لمن وهي احتیاط کوي او فکر کوي چې وېلو " د یوه پرمختګ پر ځای باید د عطف یو ټکی وګڼل شي. "
له دې سره هغه تائید کړه، چې دا چېپ "په ښکاره ډول یو ډېر اغیزمن کار و."
هغه وویل، کوانټم کمپیوټرونه به د ډېرو کارونو ترسره کولو کې مرسته وکړي لکه، "لوژستیکي مسئلو کې په الوتکو کې د کارګو توزیع کول یا د مخابراتي سېګنالونو تنظیمول یا په ملي شبکو کې د انرژي ذخیره کول."
دمګړۍ بریتانیا کې د کوانټم برخه کې فعالې موسسې شته چې ۸۰۰ میلیون پونډه بودیجه ورته ځانګړې شوې او ۱۳۰۰ کسان ورته ګومارل شوي دي.
په دې وروستیو کې په بریتانیا کې د اکسفورډ پوهنتون او په جاپان کې د اوساکا پوهنتون څېړونکو یوه مقاله خپره کړې، چې په کیوبایټونو کې خورا ټیټې تېروتنې ښیې.
د هغو د کار ډول د یوه کوانټم کمپیوټر جوړولو لپاره دی چې د حرارت په معمولي کچه کې کار وکړي خو د ګوګل د چېپ کار ډول ټوپیر لري ځکه د ګوګل چېپ باید په ډېره ټېټه درجه کې کار وکړي، ترڅو اغیزمن وي.