د تېرې اوونۍ د پنجشنبې په ورځ (د کب ۲۹مه)، د کابل په هوايي ډګر کې یو طالب سرتېری، چې له دوربین پرته روسیې ګرینوف یې پر اوږه وه، د افغانستان لپاره د امریکا د پخواني ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد او څو نورو امریکاییانو سره نژدې ودرېد، او په داسې حال کې یې چې د ملګرو پر شونډو موسکا وه، یو یادګاري عکس واخیست.

دا په شاوخوا څلورو کلونو کې لومړی ځل دی چې د امریکا د حکومت استازي د طالبانو د واکمنۍ پر مهال افغانستان ته ولاړل او د یوه امریکایي وګړي د خوشې کولو سره چې دوه کاله د طالبانو په بند کې و، ډک لاس بېرته ستانه شول.

د دواړو خواوو په مطبوعاتي بیانونو کې مثبتې څرګندونې ولیدل شوې.

د طالبانو حکومت د بهرنیو چارو وزیر وویل، امریکایی وګړی یې "د بشر دوستانه دلایلو" او "د ښه نیت نښې په توګه" خوشې کړی دی، او د امریکا د بهرنیو چارو وزیر هم د هغه د خوشې کولو موافقه "مثبت او رغنده ګام" وباله.

ایا "خلیلزاد" بېرته راستنېږي؟
په کابل کې د زلمي خلیلزاد او لږ تر لږه شپږو امریکاییانو ناڅاپي حضور دا پوښتنه راپورته کړه چې ایا د افغانانو لپاره تر ټولو مشهور پخوانی امریکایی ډیپلومات زلمی خلیلزاد، بیا راستنېږي؟

خلیلزاد ته یوې نژدې سرچینې بي بي سي ته وویل، "ښايي هغه بیا د امریکا د ځانګړي استازي په توګه یا پر بله مهمه دنده وټاکل شي."

د نړیوال بحران ډلې یو لوړ پوړی شنوونکی ګریم سمیت پرته له دې چې د ټرمپ په اداره کې د زلمي خلیلزاد د راتلونکي یادونه وکړي، بي بي سي ته وویل: "طالبان زل "زلمي" ته د هغه چا په سترګه ګوري چې کار ورسره کولی شي. فکر کوم ډېر کارونه شته چې کېدای شي ترسره شي."

د "اتلانتیکې شورا" سلاکار عمر صمد په وینا، د زلمي خلیلزاد رول تر اوسه د سلاکار او سمبالوونکي په کچه و.

"خو دا چې ښاغلی خلیلزاد به په لوړه دنده ګمارل کېږي، دا په دې پورې تړلې چې د افغانستان د مسلې سره د تعامل او چلند بڼه به تاکتیکي وي که ستراتیژیکه."

د افغانستان د مسلو شنوونکی، فیض ځلاند هم په دې باور دی چې د امریکا د بهرنیو چارو له وزارته بهر به د افغانستان په اړه هېڅ کومه نوې دنده رامنځته نه شي او زلمی خلیلزاد به هم د ځانګړي استازي په توګه ونه ټاکل شي. د هغه دنده به د سلاکار په کچه دوام ومومي، چې د ټرمپ په پخوانۍ اداره کې یې له طالبانو سره تعامل کړی و.

خو په واشنګټن کې د جمهوري غوښتونکي ګوند یوې نژدې سرچینې، چې نه یې غوښتل نوم یې یاد شي، بي بي سي ته وویل، د ټرمپ د داخلي کړیو ترمنځ د ښاغلي خلیلزاد په اړه منفي نظر شته. هغه دا هم زیاته کړه: "د بهرنیو چارو وزیر مارک روبیو د خلیلزاد په اړه چندان مثبت نظر نه لري."

هغه زیاته کړه: "تر هغه ځایه چې زه پوهېږم، په هغه امریکايي پلاوي کې چې افغانستان ته یې سفر کړی و د خلیلزاد شتون، د یرغمل نیولو په چارو کې د ولسمشر د ځانګړي استازي، ادم بولر په غوښتنه و، چې د طالبانو او افغان کارپوه په توګه په سفر کې ورسره ملګری وي."

د دې سرچینې په وینا، ټرمپ ته نژدې د بهرني سیاست په کړیو کې د ځانګړي استازي په توګه د ښاغلي خلیلزاد د بېرته راستنېدو په اړه هېڅ بحث نه دی شوی.

هغه وايي، له طالبانو سره د خلیلزاد بلدتیا او د امریکايي وګړي خوشې کولو لپاره د طالبانو په هڅولو کې د هغه احتمالي رول ښايي هغه دلیل وي، چې هغه د امریکايي وګړي د خوشې کولو بهیر کې ور ګډ شو.

ایا "ښه ورځ" تکتیکي وه که ستراتیژیکه؟
د تېر کال د وروستۍ پنجشنبې پر ورځ، کله چې زلمی خلیلزاد له خوشې شوي امریکايي وګړي او د هغه له ملګري ټیم سره له افغانستانه ووت، هغه پراېکس ټولنیزې رسنۍ کې ولیکل: "نن یوه ښه ورځ ده."

هغه ښار ته د امریکايي استازو سفر چې شاوخوا څلور کاله وړاندې د طالب وسله والو په ورتګ او د محمد اشرف غني د حکومت له نسکورېدو سره امریکاییان اړ شول، ترې ووځي، دا شکونه رامنځته کړي دي چې ایا د امریکا او طالبانو حکومت ترمنځ اړیکې له ډیپلوماتیک پلوه یوه جدي او نوي پړاو ته ننوځي؟

د "اتلانتیکې شورا" سلاکار عمر صمد په باور، اوس مهال دا ډېره ګرانه ده، کره او دقیقا وړاندوینه وشي چې ایا د امریکايي پلاوي وروستۍ لیدنه د یوه نوي تعامل پیل دی او نور ګامونه به پکې شامل وي که نه؟

"زه فکر کوم، لومړی دا چې، د ښاغلي ټرمپ ادارې پخپله د افغانستان قضیې ته کافي او اړین پام نه دی کړی. دا هم روښانه نه ده چې د افغانستان مسلې ته دا لنډ مهاله پام تکتیکي دی که ستراتیژیک؟"

"که دا تاکتیکي وي، دا د معاملاتي موخو لپاره دی، خو که ستراتیژیک وي، یقینا دا د ډېرو جدي موخو لپاره پراخ تعامل دی. خو موږ لا هغه ځای ته نه یوو رسېدلي، قضاوت وکړو چې دا کوم غوراوی دی."

د فیض ځلاند په اند، ولسمشر ټرمپ، د مخکیني ولسمشر جو بایډن پرتله د افغانستان په تړاو ډېره لېوالتیا لري. "فکر کوم د ټرمپ لخوا افغانستان ته د دې پلاوي لېږلو او د امریکایي وګړي د خوشې کولو امتیاز ترلاسه کولو او همدارنګه د طالبانو اعلامیه چې دوی دا عمل د ښه نیت نښه بللې، په راتلونکو ورځو، اونیوو او میاشتو کې به په دوه اړخیزو اړیکو کې پرمختګونه وي."

د طالبانو حکومت ټرمپ ته څه ګټه لري؟
جمهوري غوښتونکي ګوند ته د یوې نژدې سرچینې په اند، "د ټرمپ چلند ته باید د هغه د کمپاین ژمنو په رڼا کې وکتل شي، چې هغه یې د پوره کولو هوډ لري. یو له هغو څخه د نړۍ په بېلابېلو برخو کې د بندي امریکايي وګړو خوشې کول دي. اوس مهال، دوه نور امریکایي وګړي لا په افغانستان کې بندیان دي."

بله خبره دا ده چې د افغانستان موضوع د ټرمپ ادارې د بهرنۍ پالیسۍ په سیستم کې د "نا حل شوي نړیوال ناورین او یوې نا بشپړې پروژې" په توګه مطرح ده، خو د لومړیتوب کچه یې ټیټه ده.

د عمر صمد په باور، افغانستان ته د امریکا د نظر بڼه له افغانستانه بهر هم پراخېدلی شي. "اصلي ستراتیژیکه مسله له چین سره سیالي ده او ان ښايي د ځینوامریکايي کړیو ترمنځ، له افغانستان سره د تعامل په اجنډا کې تر یوې اندازې د ایران او منځني ختیځ موضوع هم مطرح کېدای شي."

"د نړیوال بحران ډلې" سلاکار ګریم سمیت په باور، د طالبانو حکومت لاس دومره ډک نه دی چې له امریکا سره معامله وکړي او چنې ووهي. "دا د طالبانو لپاره یوه ستونزه ده. کله چې متقي خلیلزاد ته مخامخ ناست وي، ډېر وړاندیزونه نه لري. هغه څو امریکایي یرغمل لري چې امریکا یې غواړي. په افغانستان کې د ټریلیونونو ډالرو په ارزښت کاني سرچینې شته چې طالبان پکې د امریکایي شرکتونو پانګونې ته ډېره لیوالتیا لري. خو موږ باید ریښتیني واوسو چې په دې برخه کې پانګونه د خصوصي شرکتونو لېوالتیا ته اړتیا لري، په ځانګړې توګه په هغه هېواد کې چې اوس مهال اساسي قانون او تثبیت شوي قوانین نه لري."

ګریم سمیت په دې باور دی چې د دې قوانینو نشتوالی به په افغانستان کې د پانګونې د مخنیوي لامل شي.

"دا ډېره، ډېره ګرانه ده، وګورو طالبان څه وړاندیزونه کولی شي، چې د امریکایانو پام ځانته ور واړوي."

هغه موضوع چې ګریم سمیت یې مطرح کوي او د امریکا په ګډون یې لویدیځ متحدین ورته له نژدې پام کوي، د "ترهګرۍ ګواښ" دی، په ځانګړې توګه د داعش خراسان ډله. "په امریکا او د هغوی له متحدینو سره ډېره لېوالتیا شته چې له طالبانو استخباراتي معلومات ترلاسه کړي او په ورته وخت کې له طالبانو وغواړي چې د داعش پر وړاندې ګامونه اوچت وکړي."

په افغانستان کې د طالبانو حکومت چارواکي وايي، امريکا د طالبانو حکومت د کورنيو چارو د چارسمبالي وزير سراج الدين حقاني پر سر د معلوماتو په تړاو لګول شوې جايزه لغوه کړې او نوموړی يې د تعقيب لاندې کسانو له نوملړه ايستلی دی.

رويترز خبري اژانس د طالبانو حکومت د کورنيو چارو وزارت له قوله د دې خبر پخلی کړی دی.

طالب چارواکي وايي د کورنيو چارو د وزير تر څنګ د دوو نورو طالب مشرانو نومونه هم د مطلوبو کسانو له نوملړه ايستل شوي دي.

خو امریکايي چارواکو تراوسه په دې اړه څه نه دي ويلي او د دغه هېواد د فدرالي پلټنو ادرې (اېف بي ای) پر وېبپاڼه لا هم د سراج الدين حقاني په تړاو د معلوماتو ورکولو ۱۰ ميليونه ډالره جايزې اعلان شته دی.

سراج الدین حقاني له عبدالعزیز حقاني او یحیی حقاني سره په افغانستان کې د امریکایي ځواکونو او د هغوی د متحدینو پر وړاندې د خونړیو بریدونو پلان کولو او برخه اخیستو له امله مطلوب وو.

د سراج الدین حقاني ورور او د طالبانو د غورځنګ یو لوړ پوړی غړي انس حقاني په یوه ویډیويي پیغام کې چې الجزیره تلویزون خپور کړی، د دې خبر د هرکلي ترڅنګ ویلي، "امریکا حالات درکړي او پر دې پوهېدلي چې افغانستان اوس چا ته خطر نه دی" هغه ویلي د طالبانو پنځه تنه چې په پر سر یې جایزې ټاکل شوې وې په دې وروستیو کې یې په ناستو او غونډو کې ګډون کاوه او فعال و.

انس حقاني وايي، له تور لېسته د طالب مشرانو ایستل د دوحې د هوکړې یوه برخه ده.

د طالبانو بهرنيو چارو وزير له امريکايي پلاوي سرهد عکس سرچینه،د طالبانو حکومت د بهرنیو چارو وزارت
د بنديز لرې کېدو دا ګام په داسې حال کې اخيستل کېږي چې طالبانو د پنجشنبې پر ورځ د جورج ګليزمن په نامه یو امریکایی وکړی له دوه کلن بند وروسته خوشی کړ.

نوموړی چې په ۲۰۲۲ کال کې نيول شوی و، کابل ته د زندانيانو په چارو کې د امریکا د ولسمشر ډونلډ ټرمپ سلاکار اډم بولر او د افغانستان سولې لپاره د امریکا د پخواني استازي زلمي خليلزاد له سفر وروسته ازاد شو چې د طالبانو حکومت يې خوشي کېدل "د ښه نیت اقدام" بللی و.

د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو په یوه بیان کې ويلی وو چې د ګلیزمن خوشي کول د یوه "مثبت او رغنده ګام" استازیتوب کوي. نوموړي د هغه د خوشي کولو په تړاو د قطر له "مهم" رول څخه هم مننه کړې وه.

سراج الدین حقاني د جنورۍ په میاشت کې سعودي عرب او متحده عربي اماراتو ته سفر کړی و، او هغه مهال افغانستان ته د نوموړي د بېرته راتګ په اړه ضد او نقیض راپورونه ورکول کېدل.

د ملګرو ملتونو امنيت شورا اعلان کړی و چې سراج الدين حقاني ته د عمري حج لپاره د جنورۍ له ۲۳ د فبرورۍ تر درېيمې نېټې پورې د سفر معافيت ورکړل شوی.

د راپورونو له مخې ښاغلي حقاني د دې سفر پر مهال په متحده عرب اماراتو کې غونډې هم درلودې.

د بندیزونو له نوملړه د ښاغلي حقاني د نوم لرې کولو په تړاو امریکايي چارواکو تر اوسه څه نه دي ویلي، خو دا ډول څه رامخې ته کېږي باور دا دی چې د ولسمشر ټرمپ اداره طالبانو ته د تعامل یو ډول لاس غځوي. که څه هم ښاغلي ټرمپ په وروستیو کې د طالبانو له حکومت سره د پاتې امریکايي وسلو په تړاو خبرداری ورکړی و چې غواړي دغه وسلې ترې بېرته واخلي.

د طالبانو حکومت چې دا دی له دریو کلونو ډېره موده کېږي واکمن دی، د بشري حقونو په ځانګړي ډول د ښځو د زدکړو او کار د بندیزونو له امله سختو نیوکو سره مخ دی خو هم مهاله لوېدیځ هېوادونه د بشري حقونو د رعیت پر شرط له طالبانو سره د تعامل خبرې هم کوي.

هغې په دې نیمه تیاره خونه کې یوازې د ژړا، دعاګانو او قدمونو غږونه اورېدل. لومړی جسد چې یې ولید د یوه سړي و او داسې ښکارېده چې سکنجه شوی وي. سترګې یې نه وې، غاښونه یې ایستل شوي وو او په سینه یې د سوځېدو نښې وې.

نوموړې وايي: "نور جسدونه مې ونه شول کتلای. بهر ووتم."

خو هغه یو څه ارامه شوه. ځکه دا یې ورور نه و. د سایرې ورور د پولیسو افسر و او په ۲۰۱۸ کال بلوچستان کې د ترهګرۍ ضد عملیاتو پر مهال له نیول کېدو وروسته له نږدې یوه کال راهیسې بې ‌درکه و.

د مړو خونه کې نور خلک هم په خپلو تری تم شویو خپلوانو پسې ګرځېدل او هغه جسدونه یې په غور له سترګو تېرول چې کتار ایښودل شوي وو او کورنۍ یې لا نه وې موندل شوې.‌

د مړو د ساتنې په خونو کې دا له کړاو ډک لټون د سایرې د ورځني ژوند معمول ګرځیدلی.

دا ټول یخچالونه نږدې یو شان وي: رپانده راډي څراغونه به پکې لګېدلي او د ورستو جسدونو او انټي سپټیک ګډ وږم به پکې خپور وي.

سایره چې هر ځل د مړو د ساتنې خونې ته ننوځي، نو هیله او دعا یې دا وي چې هغه څوک پکې ونه مومي چې دا ورپسې ګرځي – اووه کاله همداسې اوښتي او هغه لا نه دی موندل شوی.‌

د بشري‌ حقونو فعالان وايي په تېرو دوو لسیزو کې د پاکستان د امنیتي ځواکونو لخوا زرګونه بلوڅ توکمه تري ‌تم شوي دي - ادعا دا ده چې دغه کسان له څو لسیزو راهیسې د بلوڅانو د بېلتونپالنې د روان بغاوت خلاف د پوځي عملیاتو پر مهال له قانوني پروسې پرته توقیف یا تښتول شوي، ربړول شوي او وژل شوي دي.

د پاکستان حکومت بیا دا تورونه ردوي او ټینګار کوي چې ډیری ورک شوي کسان له بیلتون غوښتونکو ډلو سره یو ځای شوي یا له هېواده وتلي دي.

ځینې یې کلونه وروسته مات ګوډ او په ډېر ناوړه وضعیت کې بېرته راستانه شي، خو ډیر یې بېرته نه راګرځي. نور یې بیا د بلوچستان ګوټ ګوټ کې په بې ‌نومه او بې نښانه قبرونو کې موندل کېږي، خو د دوی جسدونه دومره خراب وي چې پېژندل کېدای نه شي.

له دې سره د بېلابېلو عمرونو ګڼې داسې ښځې هم دي چې له کلونو کلونو راهیسې دوی ته په انتظار شپې سبا کوي.

ځوانې او زړې په لاریونونو کې برخه اخلي، په ویرجنو څېرو یې د هغو نارینه‌وو خپلوانو عکسونه په لاسو کې نیولي‌ وي چې ورک دي او نور یې د ژوند او مرګ څه درک نه کېږي. کله چې د بي‌بي‌سي له اړخه له دوی سره د کتو لپاره کورونو ته ورغلو، نو د تور - سلیماني چای – پیالې یې راته مخ کې کېښودې او بیا یې په ستړو او دردېدلو غږونو کیسې راته وکړې.

ډیرو یې ټینګار کاوه چې د دوی پلرونه، وروڼه او زامن بې ګناه دي او پر دولتي تګلارو د نیوکو له کبله په نښه شوي او یا د ډله ‌ییزې سزا په توګه وړل شوي دي.

سایره هم د همدوی له ډلې ده.

نوموړې وايي،‌ له هغې وروسته یې په لاریونونو کې ګډون ته مخه کړه چې پولیسو او سیاستوالو یې د ورور د ځای ځایګي او برخلیک په اړه پوښتنې بې ځوابه پرېښودې.

محمد اصف بلوڅ د ۲۰۱۸ کال په اګست کې له لسو نورو کسانو سره له افغانستان سره پر پوله پراته نوشکي ښار کې ونیول شو. کورنۍ یې یوه ورځ‌ وروسته هغه مهال خبره شوه چې نوموړی یې پر تلویزیون ولید.‌ هغه ګډوډ او وېرېدلی ښکاریده.

چارواکو دوی "ترهګر" بلل او ویل یې چې "افغانستان ته تښتیدل". خو کورنۍ یې وايي چې هغه له ملګرو سره په میله وتلی و.

سایره وايي محمد اصف یو خندان، تل خوشاله او د دې "ډېر ښه ملګری" و. "مور مې اندېښمنه ده چې د هغه موسکا به یې هیره شي."

هغه چې په کومه ورځ ورکېده، سایرې د ښوونځي (اسېد) ازموینه ورکړې وه او غوښتل یې نوموړي ته یې د ښه تېرېدو زېری ورکړي.

محمد اصف د دې کلک ملاتړی و او نوموړې یې هڅوله چې لوړو زدکړو لپاره په ایالتي‌ مرکز کوټه کې پوهنتون ته ولاړه شي.

سایره وايي: "هغه وخت نه پوهېدم چې زه به لومړی ځل د هغه د خوشې کېدو د غوښتنې لاریون لپاره کوټې ته ځم."

د دې له ورور سره درې نیول شوي کسان که څه هم په ۲۰۲۱ کال کې خوشې شول، خو دوی تر اوسه دا کیسه نه ده کړې چې څه ورپېښ شول.

شاړو ځمکو ته یوازې لار
د پاکستان په سویل لویدیځ کې بلوچستان ایالت ته سفر سړي ته داسې احساس وربښي لکه بیخې یوې بلې نړۍ کې چې قدم ږدئ. دا د پاکستان تر ټولو لوی ایالت یا صوبه ده، د دغه هېواد شاوخوا ۴۴ سلنه برخه جوړوي، او ځمکه یې د ګازو، ډبرو سکرو، مسو او سرو زرو په کانونو بډایه ده.

بلوچستان د عرب سمندر څنډه کې پروت دی چې بلې غاړې ته یې د دوبۍ په څېر ځایونه دي چې په شګلنو بیدیاو کې یې اوس ګرانبیه او ځلېدونکې آسمانڅکې ودانۍ ولاړې دي.

خو داسې ښکاري چې په بلوچستان کې وخت ولاړ دی. ډېرو برخو ته یې د امنیتي ملحوظاتو له کبله لاسرسی محدود او ډېر وخت بهرني خبریالان له ورتګه منع کیږي.

په دغه ایالت کې ګرځېدل هم ستونزمن دي. اوږده او تر ډېره تش سړکونه یې د شاړو او خاره غونډیو او بیدیاګانو له منځه تېریږي. څومره چې پکې له مرکزه لېرې ځئ، تاسیسات پکې هماغومره کمېږي او پر خرابو سړوکونو یې یوازې د څو تېرو شویو موټرونو د ټایرونو نښې کتلی شئ.

بریښنا پکې ډېره کمه او اوبه پکې ان تر هغې هم کمې وې. ښوونځي او روغتونونه ناهیلي کوونکي دي.

بازارونو کې یې سړي تر خپلو خټینو دوکانونو بهر د پیرودونکو په تمه ناست وي، چې ډېر کم ورځي.

د پاکستان په نورو برخو کې هلکان تر ډېره د یوه کار، کسب او مسلک په اړه فکر کوي خو دلته یوازې د تیښتې خبرې کېږي: کراچۍ، خلیج، یا بل داسې ځای ته چې لږترلږه د دوی بنده ساه ورسره خلاصېدای شي.

بلوچستان د بریتانوي هند له ویشل کېدو وروسته په ۱۹۴۸ کال کې په داسې حال کې د پاکستان برخه شو چې ځینو بانفوذه قبایلي مشرانو ورسره مخالفت درلود او د یوه خپلواک دولت غوښتنه یې کوله.

ځینې مقاومتونه پر وسله‌ والو بغاوتونو بدل شول او د کلونو په اوږدو کې یې دا تورونه رامخې ته کړي چې پاکستان د طبیعي سرچینو له دې بډایې سیمې څخه پرته له دې چې هلته پراختیايي پانګونه وکړي، ګټه پورته کړې.

د بلوچستان ازادۍ پوځ (بي‌اېل‌اې) په څېر وسله والو ډلو بلوچستان کې بریدونه ډېر کړي دي.‌ د دې ډلې لخوا، چې پاکستان او نورو هېوادونو ترهګر سازمان بللی، بمي چاودنې، وژنې او امنیتي ځواکونو ته کمینونه ډېر شوي دي.

بي‌اېل‌اې روانه میاشت په بولان غاښي کې یو اورګاډی وتښتاوه او سلګونه مساپر یې یرغمل ونیول. دوی د یرغمل شویو کسانو بدل کې په بلوچستان کې د ورکو شویو خلکو د خوشې کېدو غوښتنه وکړه.

کلابندۍ له ۳۰ ساعتونو څخه ډېر دوام وکړ. د چارواکو په وینا ۳۳ بلوڅ وسله وال، ۲۱ ملکي یرغمل شوي او څلور پوځیان پکې ووژل شول. خو نورې شمېرې ښيي چې ګڼ مساپر لا هم بې ‌درکه دي.

په دغه ایالت کې د خلکو ورکېدل تر ډېره د بغاوت ځپلو لپاره د اسلام اباد د ستراتیژۍ برخه ګڼل کیږي. خو دا تګلاره د بغاوت پر ځپلو سربېره د مخالفت غلي کولو، د ملتپالنې احساساتو او د خپلواک بلوچستان لپاره د ملاتړ د کمزوري کولو هڅه هم بلل کېږي.

ډیری بې ‌درکه شوي کسان د بلوڅ ملتپالو ډلو مشکوک غړي یا خواخوږي دي چې د ډیرې کورواکۍ یا خپلواکۍ غوښتنه کوي. خو پام وړ شمېر عادي خلک هم پکې شته چې هېڅ پېژندل شوی سیاسي تړاو نه لري.

د بلوچستان اعلی وزیر سرفراز بګټي بي‌بي‌سي ته وویل، جبري ورکیدل مسله ده خو دا نظر یې رد کړ چې ګوندې په لویه کچه پېښیږي. هغه دا "سیستماتیک تبلیغات" وبلل.

"په بلوچستان کې هر ماشوم ته دا ور اورل شوي چې 'ورک شوي کسان، ورک شوي کسان'. خو څوک به دا معلومه کړي چې څوک د چا لخوا ورک شوي دي؟"

"د ځان ورکولو پېښې هم پکې شته. نو زه یې څنګه ثابتولی شم چې څوک د استخباراتي ادارو، پولیسو، ایف سي، یا بل چا یا زما یا تاسو لخوا نیول شوی دی؟"

د پاکستان د پوځ ویاند ډګر جنرال احمد شریف په دې وروستیو کې په یوه خبري کنفرانس کې وویل چې "حکومت د ورکو شویو کسانو موضوع په منظم ډول حل کوي".

نوموړي د بې ‌درکه کسانو رسمي شمېر چې وخت ناوخت د حکومت لخوا شریکېږي، تکرار کړ.‌ جنرال شریف وویل له ۲۰۱۱ راهیسې بلوچستان کې د جبري ورکېدو له ۲۹۰۰ څخه د زیاتو قضیو ۸۰ سلنه حل شوي دي.

د بشري حقونو ځینې فعالین بیا دا شمېر شاوخوا ۷۰۰۰ تنه ښيي. خو د دغو معلوماتو بله هېڅ باوري سرچینه او د دواړو خواوو د ادعاوو د تایید بله لاره نشته.

'چوپتیا انتخاب نه دی'
د جنت بي‌بي په څېر ښځې د بې‌ درکه کسانو د رسمي شمېر له منلو څخه انکار کوي.

هغه په خپل زوی نظر محمد پسې ګرځي، چې د نوموړې د ادعا له مخې ۲۰۱۲ کال په یوه هوټل کې د ډوډۍ خوړلو پرمهال نیول شوی دی.

دا وايي: "زه د هغه په لټون هر ځای ته ولاړم. ان اسلام اباد ته هم لاړم. یوازې وهل ټکول او انکار مې ترلاسه کړل."

جنت‌ بي‌بي ۷۰ کلنه ده او د کوټې ښار په یوه څنډه کې په یوه کوچني خټین کور کې ژوند کوي. دا ځای ورکو شویو کسانو لپاره وقف شوې سمبولیکې هدیرې ته نږدې دی.

نوموړې، چې د بیسکټو او شېدو کارتنونو د پلورلو کوچنی دوکان لري، ډیر وخت دې لپاره د بس کرایه هم نه شي برابرولی چې د ورکو شویو کسانو په اړه د معلوماتو د غوښتنې په لاریونونو کې برخه واخلي. خو نوموړې پور اخلي چې په دغو احتجاجونونو کې ګډون ته دوام ورکړي.

جنت‌ بي‌بي‌ وايي: "چوپتیا اختیاري نه ده."

له دغو کسانو ډیر - د هغو په ګډون چې موږ یې له کورنیو سره خبرې وکړې - له ۲۰۰۶ کال وروسته ورک شوي دي.

دا هغه کال و چې د بلوڅانو یو مهم مشر، نواب اکبر بوګټي، په پوځي عملیاتو کې ووژل شو. له دې سره په دولت ضد لاریونونو او وسله والو فعالیتونو کې زیاتوالی راغی.

حکومت په غبرګون کې سخت ګامونه پورته کړل، جبري ورکېدل او ورسره پر سړکونو د ناپېژانده جسدونو د موندل کېدو شمېر هم لوړ شو.

په ۲۰۱۴ کال توتک کې د بې‌ درکه شویو خلکو ډله‌ ییز قبرونه وموندل شول. توتک د کوټې د سویل په ۲۷۵ کیلومترۍ کې خضدار ښار ته نږدې،‌ چې سایره پکې اوسي، پروت دی.

جسدونه له پېژندلو ایستل شوي وو. د توتک عکسونو ټول هېواد ولړزاوه، خو د بلوچستان خلکو لپاره دا څه نوی وحشت نه و.

د ماه رنګ بلوڅ پلار عبدالغفار لانګو چې یو پېژندل شوی ملتپال مشر و او د بلوڅانو حقونو لپاره یې مبارزه کوله، د ۲۰۰۹ کال په لومړیو کې ورک شو. هغه پخوا د پاکستان حکومت لپاره کار کاوه خو دنده یې د هغه څه دفاع لپاره پرېښوده چې نوموړي ته ورسره د یوه خوندي بلوچستان هیلې تړلې ښکارېدې.

ماهرنګ ته درې کاله وروسته زنګ راغی چې د پلار جسد یې د بلوچستان د سویل په لسبېله ولسوالۍ کې موندل شوی دی.

نوموړې وايي‌ "کله چې مې د پلار جسد راورسېد، هماغه جامې یې په تن وې، خو څېرې شوې وې. سخت سکنجه شوی و".

هغې پنځه کاله د خپل پلار د وروستیو ورځو په اړه ویرونکي خوبونه لیدل. وايي د هغه قبر ته ولاړه "چې ځان قانع کړي چې نوموړی نور ژوندی نه دی او نه ربړول کیږي".

هغې په دې هیله له قبر غاړه تاوه کړه، چې که ګوندې "هغه [پلار] احساس کړي، خو داسې ونه شول".

د ماهرنګ پلار چې کله ونیول شو، هغې به ورته لیکونه لیکل - "ډیر لیکونه او د مبارکۍ کارتونه به مې رسمول او په اختر کې به مې ورلیږل". خو هغه به کارتونه بېرته رالېږل، او ویل به یې چې د هغه د زندان خونه د داسې "ښکلو" کارتونو لپاره نه ده. هغه ترې غوښتل چې دا لیکونه په کور کې وساتي.

نوموړې وايي: "لا یې هم غېږه را یادېږي."

ماهرنګ وايي، د پلار له مړینې وروسته یې د کورنۍ نړۍ "له منځه ولاړه."

د نوموړې په وینا په ۲۰۱۷ کال کې د هغې ورور د امنیتي ځواکونو لخوا ونیول شو او نږدې درې میاشتې یې وساته.

"دا ډارونکې وه. ما خپلې مور ته دا باور ورکاوه چې څه چې مې له پلار سره پېښ شوي، هغه به مې له ورور سره نه پیښېږي. خو هماغه څه پېښ شول." ماهرنګ وايي "د خپل تلیفون د زنګ په لیدلو ویرېدم، ځکه [فکر به مې کاوه] چې ښايي کوم ځای مې د ورور د جسد د موندل کېدو خبر وي."

هغه وايي دې او مور یې په یو بل کې ځواک وموند: "زموږ کوچنی کور زموږ ترټولو خوندي ځای و، موږ به کله ناکله ناست وو او د ساعتونو ساعتونو لپاره به مو ژړل. خو بهر لپاره موږ دوه پیاوړې مېرمنې وو، چې ماته یې نه منله."

ماهرنګ هماغه وخت پرېکړه وکړه چې د جبري ورکو او غیر قضايي وژنو پر وړاندې مبارزه وکړي. نن دا ۳۲ کلنه مېرمن د مرګ له ګواښونو، ګڼو قضیو او د سفر له بندیزونو سره سره د لاریون د غورځنګ مشري کوي.

ماهرنګ وايي: "موږ پر خپله ځمکه له ځورونې پرته د ژوند کولو حق غواړو. موږ خپلې سرچینې، خپل حقونه غواړو. غواړو چې د وېرې او تاوتریخوالي دا قانون پای ته ورسیږي."

ماهرنګ خبرداری ورکوي چې جبري ورکول د خلکو د غلي کولو پرځای مقاومت لا پسې ډېروي.

هغه وايي‌ "دوی فکر کوي چې د جسدونو غورځول به دا (مقاومت) پای ته ورسوي. خو څنګه کېدای شي چې څوک په دې ډول د خپل عزیز له لاسه ورکول هیر کړي؟ هېڅ انسان دا نشي زغملی."

هغه د قانوني اصلاحاتو غوښتنه کوي چې دا ډاډ ترلاسه شي چې یوه مور هم نور خپل ماشوم د ورکېدو له ویرې له هېواده بهر وانستوي. "موږ نه غواړو چې ماشومان مو په لاریونونو کې را لوی شي. ایا دا ډېره لویه غوښتنه ده؟"

ماهرنګ له بي‌بي‌سي سره له مرکې څو اوونۍ وروسته د شنبې پر سهار ونیول شوه.

نوموړې تر هغې وروسته په کوټه کې د یوه احتجاج مشري کوله، چې په دغه ښار کې ۱۳ ناپېژانده جسدونه په پټه خښ شوي وو، وموندل شول. اندېښنه ده چې دا به د جبري بې‌ درکه کسانو مړي وي.

چارواکو ادعا وکړه چې دا هغه وسله وال وو چې بولان کوژي کې د اورګاډي له تښتولو وروسته وژل شوي دي. خو دا ادعا په خپلواکه توګه تاییدېدای نشي.

ماهرنګ مخکې ویلي وو: "هر وخت امکان شته چې ونیول شم. خو زه له دې ویره نه لرم. دا موږ لپاره څه نوی شی نه دی."

یو نوی نسل لا د مخه سړکونو ته راوتلی دی.

لس کلنې معصومې د لاریونوالو د ګڼې ګوڼې په منځ کې د ښوونځي خپله بکسه کلکه نیولې وي، هغه د هر چا مخ په چټکۍ له سترګو تېروي او په داسې چا پسې ګوري چې د دې د پلار په څیر ښکاري.

نوموړې وايي "یو ځل مې یو سړی ولید او فکر مې کاوه چې زما پلار دی. زه هغه ته ورغلم او بیا پوه شوم چې بل څوک دی."

"د هر چا پلار له کار وروسته کور ته راځي. ما مې پلار ونه موند."

معصومه یوازې درې میاشتنۍ وه چې امنیتي ځواکونو یې پلار په کوټه کې د شپنۍ چاپې پرمهال له ځانه سره یوړ.

مور ته یې ویل شوي وو چې نوموړی به په څو ساعتونو کې بېرته ور وګرځي، خو داسې ونه شول.

معصومه اوس تر ټولګي ډېر وخت په لاریونونو کې تېروي. د پلار عکس تل ور سره وي، ځان سره یې د ښوونځي بکسه کې ساتلی دی.

د هر درس له پیلېدو دمخه یې راباسي او یو ځل ورته ګوري.

"تل په دې فکر کې یم چې نن به مې پلار کور ته راشي."

هغه د لاریون له خیمې بهر ولاړه ده، له نورو سره شعارونه ورکوي، د هغې کوچنۍ چوکاټ د غمجنو کورنیو په ګڼه ګوڼه کې ورک دی.

کله چې لاریون پای ته رسېږي، نو هغې په یوه کونج کې په نرۍ سترنجۍ پلتې وهلې وي. کله چې د شعارونو او ترافیکي ګڼې ګوڼې شور څه کم شي، نو هغه خپل لیکونه راوباسي - هغه لیکونه چې نوموړې لیکلي خو پلار ته یې په لېږلو نه ده بریالۍ شوې.

"ګرانه بابا جانه، ته به کله بیرته راځې؟ زه چې هر وخت ډوډۍ خورم یا اوبه څښم، نو تا یادوم. بابا ته چېرته یې؟ زه تا ډیر یادوم. زه یوازې یم. زه له تا پرته خوب نشم کولی. یوازې دا غواړم چې له تا سره ووینم او ستا مخ وګورم."