د ګوګل د سرچینو څخه ژباړه د ماشومانو له پاره

ژباړن: سید عبید الله نادر

د عبرت کیسه                                   

یو سپین ږیری با با د خپل ځوی انګور او نمسی سره په یوه کور کې ژوند کاوه . څرنګه چې د سپین ږیري بوډا سترګي هم ضعیفه شوي وي او سترګو یې هم سم لیدل نشو کولای . او غوږونه یې هم صحیح نه اوریدل او خپی هم د تګ پر مهال لرزیدی د عمر د زیاتوالي له کبله چې د ډوډۍ د میز په سر به کښیناسته نو لاسونه به يې هم لرزیدل .او مړی به تری پر میز ولویده او یا که مایعات به وو هغه به پر میز توی شول .او آن تر دي اندازې ، چې کله به یې مړۍ خولي ته کوله هغه به د دي له خولي ښویده او خراب منظر به یې د دوی له پاره جوړوه چې هر وارې د ده دځوی او د انګور حالت به د دي صحنی په لیدو بد کیده تر څو چې یوه ورځ دوی پریکړه وکړه ، چې بابا ته په خټینه کاسه کې ډوډی واچوي او د بخارۍ تر شاه یې کښینوي چې خپله ډوډۍ په آرامه وخوري ،ډوډۍ او قتغ  چې به یې با با ته په کاسه کې اچول هغه به دومره کم ول. چې با با پرې ښه نه مړیده . نو په ډیره حسرت سره به یې د میز و خواته کتل او سترګي به یې له اوښکو ډکي شوي. لاس لرزیدل یې تر هغې اندازی وو چې یوه ورځي دا خټینه کاسه یې د لاسه څخه ولویده او ماته شوه ،انګور یې په قهر شوه او بدی خبری یې ورته وکړې .سپینږیری هیڅ هم ونه ویل :فقط آه یې د خولي نه وایست وروسته یې د سپین ږیری له پاره د لرګیو یوه کاسه وپیرله سپین ږیري شکایت ونه کړ او هره ورځ به یې په هغی کې ډوډۍ خوړله. ورځي راغلې او تیري شوی تر څو چې دوی یوه ورځي ښخه او میړه دواړه سره یو ځای ناست ول او سره خبری یې کولي .چې د دوی وړوکي ځوی یوه ټوټه غټ لرګی پر مخکه ایښی وو او پر چاکو یې کنده . پلار ترې و پوښتل چې ځویه څه کار کوی ؟ ځوی یې په ځواب کې ورته وویل : چې زه غواړم د لرګیو یوه کاسه جوړه کړم ، کوم وخت چې ته او زما مور زاړه شوی نو تاسي ته به په کې ډوډۍ واچوم.او تر مخي مو کیږدم پلار د عبرت سخت ټکان وخوړ او بله ورځ خپل پلار سپینږیری با با یې بیرته پر میز راوست .او پر میز یې کښیناوه تر څو یو ځای ډوډۍ وخوري، نو بیا د هغي ورځي وروسته که د سپین ږیری لاسونه  لرزیدل او یا مړۍ تری غورځیده نو هیڅ چا ورته څه نه ویل

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د ګوګل د سر چینو څخه ژباړه د ماشومانو له پاره لنډه کېسه

ژباړن : سید عبید الله نادر

سید عبید الله نادر

هغه لندې کیسې او مضامین چې په کښي د نزاکت پوهېدنې او اخلاقوتعلیم پروت دی،تربیوي او اروایي اړخونه هم لري ،یو څو زما تخلیقي لیکني او څو ژباړي ورسره دي

د نزاکت پوهیدنۍ د آدابو یو بل اړخ

د مجلس د آدابو څخه یو هم دا ده ، چې انسان په مجلس یا غونډه کې ، د یو بل سره غوږ غوږوني يا پتي  خبري ونه کړي ، یعني د حاضرینو په مخ کې د چا غوږ ته ورنزدې نه شي چې په اصطلاح (وپسیږي ) ځکه د ناستو خلکو په ذهنونوکې جلا جلا تصورات رامینخ ته کیږي ، او که رسمی غونډه وي ، نو مقابل لور داسي تصور کوي ،چې زما د لیاقت او اهلیت په هکله وغږیدل ،او یا هم داسي فکر وکړي چې په ما یې ریشخند وواهه ،هر څوک فکر کوي چې شاید زما په باره کې یې څه ویلي وي ،او دا کار د نزاکت فهمۍ او نزاکت پوهیدنۍ  د آدابو څخه لیري یو کار دی ، شاید چې ځیني کسانو چې دا تصور کړی وي چې دوی زما په هکله غږیدلي ډیر متأثره شي ، نن ورځ خو ډیره مترقی زمانه ده ، او خلک څه نا څه په علم سمبال دي ،او د مقابل لور د حرکاتو نه هم یو څه درک کولای شي ، ځکه خلک طبیعتأ د پر له پسي اړیکو سره په ټولنه کې ، خود په خود یو څه ارواح پوهنه زده کوي ، چې آیا دوي د چا په باره کې خبري وکړې ، خندا ګانې خو بلکل د نزاکت نه لیري خبره ده ، انسان نه یواځي په مجلس کې په خبرو اترو تلل کیږي ،بلکه انسان په حرکاتو هم په مجلس کې تلل کیږي (وزن) کیږي

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

 د لیري لید خاوند

وایي چې ډیر یو غشتلی ځلمی ځوان په یو مست او ټکړه آس سپور وو ، او بیدیا ته یی مخه کړه داسي یو ځای ټه په خپل سفر ورسیده ، چې د بیدیا څخه په وتو کې وو نو د لیري څخه یوه ونه ورته ښکاره شوه ،چې د وني لاندي راورسید ګوري چې یو شل د وني لاندي ناست دی ، شل ډیر په عذر او زاري خواست ترې وکړو چې ورسره مرسته وکړي چې معذور دی ،ځوان د خپل د آس څخه را کوز شو .او دا چې ډیر غښتلی وو ، شل یی په دواړه لاسو جګ کړ او د آس پاسه یی کښیناوه ،شل د وخت څخه په استفادی سره آس ته ممیز وکړ او لیري یی خپلي خپي وغزولي ،چې یعني ځان یی په ټګۍ وهلی وو ،ځوان پرې ورږغ کړه چې یوه خبره زما نه واږوره ،او هغه دا ده چې دا قیصه په خپل ټول عمر کې چاته ونه کړې ،او دا زما نصیحت دی تاته ،دا ځکه چې ځوان په خپل بیداره روح او دماغ ، او طبیعی استعداد سره چې خدای تعالی ورکړی وو ، د دي قیصي په منفي اغیز په انسانانو باندی پوهیده ،ځکه که دی ، دا قیصه خلکو ته وکړي ،نو د سخاوت او مردانګۍ تخم به ،په دوی کې محو او خلک به دي ته راوبولي چې د مردانګۍ ، سخاوت ، او فدا کارۍ تخم به د ټول عالم بشریت څخه ورک کړي .او خلک به جرأت و نه کړي چې چا سره مرسته وکړي

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د نزاکت پوهیدنۍ یو نوی مضمون،

کارغه او سپین ږیری

سپین ږیری چې په ډیر متانت او دروندوالي په لاره کې روان وو نا څاپه ودرید ، او مخامخ یي کتل لاروی چې یی تر شاه روان و، هغه هم ورته ودرید او ترې یی و پوښتل با با څه ګوري څه دي ولیدل ،چې ناڅاپه ودریدی : سپین ږیري ځواب ورکړ .دا مخامخ کارغه ګورې چې د لار سر ډنډړکي کې اوبه څکې ما سوچ و کړ که مخامخ پرې ورشم زما څخه به وډاره شي ،او وا به لو ځي ، نو ودریدم چې ښه اوبه و څښي او په آرامه بیا زه خپل تګ ته دوام ورکړم ،ما د ځانه سره ووییل: سبحان الله انسانیت ته څومر لارې شته ،نو زه هم د هغې سپین ږيري په پیروي ودریدم تر څو هغه کارغه اوبه وڅښي ،او یو ډیر لوی درس می د نزاکت پوهیدنۍ او اخلاقو واخیست ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د افسوس عالم             

سپین ږیرۍ بوډا چې ملا یی کړوپه وه ، او په رپانده لاسونو کې یي لکړه وه په لاس ،سر یی ښکته نیولی ،او دوه د لټون سترګي یی د ځمکي په لور ښخي کړي وي ، تا به وییل چې ګوندی څه لټوي ، او په ژور سوچ کښی وو ډوب ، یو ځوان هلک لاروی چې تر څنګه یي تیریده ، نو د ټوکې په انداز کې یي ورته وییل : با با په خاورو کې څه لتوې؟  با با په انتباهي انداز کې ورته ووییل :د افسوس په یو عالم کې لټومه مي ، په خاورو کې ځواني ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د نزاکت پوهیدني یا نزاکت فهمۍ په هکله لنډه کیسه

نظام الملک د سلجوقیانود دربار وزیر وو ، چی په پوهه او دانایی کې ډیر مشهور وو ،او دا تر ننه پوری د هغی د علم وفضل او معرفت انګازی تر مونږ پوری رسیدلي ، وایی چې د ده عادت داسي وو چی چا  به د خوړو څخه که څه هم چې ډیره لږه اوکم به هم وو ورته راوړ نو نظام الملک به د ناستو کسانو سره وویشل ،یوه ورځ یو بزګر د ده حضور ته دری داني بادرنګه ،چی په پخوا به یی د نوی ګل او نیک فال په نامه لویانو ته وړل کیدل ، او دا یو دود وو او اوس هم په ځیني ځیو کې رواج لري ،نو نظام الملک هغه دری واړه په یواځي وخوړل .پرته له دي څخه چه یي د ناستو کسانو په مینځ کې یی وویشي ،یو کس چي د ده په مخ کې لږ ګستاخ غوندی وو ،تری نه یي وپوښتل چی د ډی سبب څه وو ،چي دا نن یی د خپل عادت پر خلاف بادرنګ یواځی وخوړل او حاضرین یی محروم کړل ،نظام الملک ووییل :کله چې ما لمړی بادرنګ وخوړډیر تریخ وو ،او همداسی دویم او دریم ورپسي ډیر ترخه ول ،ما د ځانه سره ووییل : که دا دناستو کسانو په مینځ کې وویشم ،د دي د تریخوالي تحمل به هیڅوک و نه شي کولای ،او خامخا به شکایت وکړي ،او حیا د دي مانع وګرځیده ،ځکه هغه بزګر چې په یو امید راغلی وو هغه به ډیر ناهیلي شي او د شرمسارۍ احساس به وکړي .

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د شیخ ابو سعید ابوالخیر رحمت الله علیه یوه لنده کیسه

شیخ ابو سعید ابوالخیرعلیه رحمه چې زړه یې د معرفت په نور روښانه وو ، او د روښانه زړه او شور خاوندان یې ،د خپلو اشعارو څخه ښه پیژندلی شي ،چې هر شعر یې د صاحبدلانو زړونو ته رڼا بخښي .

نو وایي چې مشهور عارف شیخ ابو سعید ابوالخیر څو درهمه جمع کړي وو ، یا راغونډ کړي وو ، چې پر هغي د حج د فریضی د ادا کولو مصارف پوره کړي ،نو د یو کاروان سره یو ځای شو ،او داچې د سورلي د پاره یې وسه نه درلوده ،چې یو حیوان کرایه کړي ،په همدې ډول د کاروان سره یې په پښو مزل کوۍ ،تر څو کاروانیان د سټریا د رفع کولو د پاره یو ځای کې تم شول ،شیخ ابوسعید د لرګیو او خځلو د جمع کولو د پاره د کاروان په شا اوخوا کې بوخت شو ،د یوې ونی لاندی یې یو سپین ږیری کس ولیده ، چې جامی یې ډیری زړې او شلیدلي دي ،دهغي د احوال څخه یې پښتنه وکړه ،هغه ورته شرح ورکړه ، د احوال په پښتنو او ګرویږنو کې شیخ اوبو سعید دا ټکی یې د ده د وینا څخه درک کړ ، چې د بیکارۍ او خجالت له وجهی څخه خپلو بچیانو په وړاندی یې دلته پناه راوړي ، او څو ورځي کیږي چې ماشومان یې ، او دی پخپله وږی دی ، نو شیخ څو درهمه چې په ملا کې تړلي وو ،هغه یې   راویستل ، او ورته یې ورکړل، اووې  وویل : لاړ شه د خپلو بچیانو او خپل خرڅ دي پرې وکړه ،بینوا سړي ورته وویل: زما رضایت نه دی ،ځکه ته په سفر د حج کې یې او کم خرڅه کیږې ،تا ځان پوره بی خرڅه کړ تر څو زه د خپلو ماشومانو د پاره نفقه برابره کړم ،شیځ ورته وویل : زما حج ته وي ، او که زه اوه ځلي ستا له شاه او خوا(دور و بره) څخه وګرځم ،دا به ډیره غوره وي ،نسبت و هغي ته چې اویا ځلي د هغي بنا څخه تاو راتاو شم ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

                                        لقمان حکیم

لقمان حکیم ، هاغه روښان ضمیره او با تجربه پیر، د داسی یو کس غلام وو ، چي هغي ډیر غلامان درلودل ، خو دده بادار ته لقمان حکیم د خپلي هو ښیارۍ ،پوهی فراست او نزاکت پوهیدنی په لحاظ ډیر ګران وو .

بادار یي د غلامانو په ډله کې لقمان حکیم ته یو خاص نظراو په تیره ډیره مینه یي ورسره درلودله .تر دي حده پوري چي په دسترخوان به ډوډۍ راغله نو د لقمان حکیم بادار به ورته لاس نه کاوه چی مګر لقمان به ډوډۍ خلاصه کړه . ده به د لقمان حکیم وروسته پاتی ډوډۍ و خوړله ،دا هغه لورینه وه چی د لقمان حکیم بادار لقمان حکیم ته د حکمت،پوهی،معرفت او نزاکت پوهیدنی په وجهی یي لقمان حکیم ته درلوده .یوه ورځي دده ارباب ته چا یو خټکی د تحفی په توګه راوړه .ارباب یي لقمان ته مخامخ کشیناست او هغه خټکی یی تری تری کړ(قاش قاش) کړ.او هره تره یا قاش به یي لقمان ته ورکوله ،لقمان حکیم به هغه تره په ډیر اشتها په ورین تندی او په مزی خوړله ،کله چی د ارباب پام دي ته راواوښته، چی لقمان په ډیر مزی سره خټکی خوری نو آخری قاش یی خپل ځان د پاره واخیست، او خپله یي وخوړ ده چی د خټکی قاش صرف خولي ته نژدي کړ نو پوه شو، چي لکه زهرتریخ دی ، او ستونۍ یي بلکل تریخ شو . او حالت یی ورته خراب کړ . ارباب لقمان حکیم ته وویل :څرنګه دي دا تریخ خټکی وخوړ؟ ولي د هغي د خوړلو نه دي انکار و نه کړ ؟کولای دي شوای چی عذر او بهانه راوړي یعنی دا تریخ خټکی ونه خوری؟ . لقمان په خپل حکیمانه او پند آمیزه انداز کې ورته وویل :تا په کلونو،میاشتو،ورځو،او عمرونو، ماته دیر ډیر مزه داره او خوازه خواړه راکړي او ډیر ډیر دي په خپل مهربانی ګانو او لورینو نازولي یم ، د انصاف نه ډیره لیري خبره وه چی یو ځل ستا د لاس نه په ترخو می شکایت کړی وای ،د حق شناسۍ او وفا دارۍ رسم دا تقاضا کوله ، چي د زهرو په نیشونو هم په خپل څیره کې ، یا تندی کې ګنجی رانه ولم .(زه فکر کوم چی د نزاکت فهمی ، او قدر شناسۍ د پاره ښه درس همدا وي دا حکایت په خپل وار سره د انسان په ضمیر رڼا خوروی)

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

په ږیره غولیدل

وایي چي د سلیمان علیه سلام په زمانه کې یو مرغه د اوبو څښلو په نیت

د یوی چیني په لور والوته خومارغه د چیني په شااو خوا کې ماشومان ولیدل نو دومره انتظار یي و ایست چی ماشوما د چیني نه ولاړ شي . کله چي مارغه د چیني په لور د کوزیدو خیال وکړ . نو دا ځل یو سړی د ډیری ښایسته او مهذبی ګیری سره د اوبو چښلو په نیت چیني ته راکوز شو .مارغه د ځانه سره سوچ وکړ . چي دا خو ډیر با وقاره انسان دی . او په ډیري ښایستي ږیري سمبال دی . نو دده له خوا به ګوندی ده ته کوم آزار نه رسی . نو چیني ته راکوزه شوه . خو سړي د مارغه وخواته ډبره واره کړه ډبره د مارغه په سترګه و لګیده ، او یوه سترګه یي ړنده شوه .مارغه خپل شکایت سلیمان علیه سلام ته یوړ حضرت سلیمان علیه سلام سړی احضار کړ . او په محاکمه او قصاص یي محکوم کړ . مارغه د صادر شوی حکم پر وړاندی غبرګون وښود .او اعتراض یي وکړ .چي ددي سړي سترګي ماته آزار نه دی رسولی بلکه دا د هغی ږیره ده چی ماته یي دوکه راکړه . او ما داسی ګمان وکړ او دومره مطمین شوم چی د چینی تر خولي زه په خپله یم .نو عدالت ته به دا ډیره نژدی وي که ددي سړي ږیره وخراييل شي . تر څو نور لکه ماغوندی دده په ږیره دوکه نه شي . (نو ددي حکایت څخه په پند اخیستو سره کوښښ و کړئ چي د یوي باوقاره قیافی او مهذبی ږیری دروند والۍ وساتئ)

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د حکمت نظاره

ډیر ځله به په کوچنیوالي کښي ،چې د خپلو مشرانو تر شا روان وو ،نو د هغوي عادت داسي وو ،چې په لارې کې به یی کوم کاغذ تر سترګو شو ،یا په لارې کې به پروت وو ،هغه به یی په دي نامه چې ګوندی د خدای (ج) یا پیغمبرانو نومونه په کې نه وي ، او د خپو لاندی نه شي ، هغه به یي اوچت کړ او د لارویانو د خپو نه به یی لیري چیرته کېښوده ،څرنګه چې دا عادت راته د خپلو مشرانو نه په میراث پاتي وو ،نو د هجرت په دوران یا په کلنو کې د پیښاور د ټاون د نهر تر غاړه روان وم ،تر مخه می یوه شلیدلي پاڼه چې د ماشوانو د مجلي څخه شلیدلی پرته وه ، ما هم په دي نامه چې د خدای یا رسول نوم پرې نه وي لیکلی ،نو د خپو لاندی نشي نو دا څیرلی پانه می چې د رنګین کمان د مجلی وه اوچته کړه ، چې کاته می دوه څلوریځي ، او یو نعت شریف په کې وو چې دوه څلوریځي یوه یی د حب وطن او بله یی د خدای تعالی په ثنا او صفت کې وه ،دا دوه شعرونه زما وو ،او نعت شریف د بل چا وو ،

نو ماته دا د حکمت نظاره او د پند څخه ډکه خاطره وه ، ځکه د حیرانتیا خبره دا ده چې ګوندی انسان دي یوه پاڼه د ځمکي څخه اوچته کړي ، او هغه دي د خپله د شاعر خپل شعر وي ،دا ۱۳۷۹کال او زما د هجرت شلم کال وو ،چې د دي پاڼي یوه څلوریځه چې د خدای ج په ثنا کې وه ،او د حضرت سعدی صاحب د یو شعر نه په الهام اخیستو سره می وییلي هغه دا ده .

هرورقی د ګلشــن کې ستـا حکمت دی

د بلبلو په ثـــنا کې ، ستــا صـــفت دی

په نظر د عـبرت بین ،په دي چمن کې

هره پاڼه یــــي ، دیوان د مــعرفت دی

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د سعدی د ګلستان د حکایاتو څخه

یوه ډله د حکماوو څخه د کسری په دربار کې د یو مصلحت د پاره سره راغونډ شوی وو .

او خبری یی کولي بزر جمهر چی تر ټولو عالم او فاضل کس وو د ډلی څخه لیری او چوپه خوله ناست وو .نو د وزیرانو د ډلی څخه چي د مصلحت د ورکولو د پاره ناست ول ،  بزرجمهر ته یي وویيل چي ولی زمونږ په ډلي کې نه راځې او خبری نه کوی . بزرجمهر وویيل : چې وزیران د طبیبانو په مثال دي طبیبان دارو نه ورکوی ، مګر مریض او نا خوښ ته. زه چي وینم ستاسو رایه د صواب په لاره ده نو ماته د حکمت نه لیری ښکاري چي پر دي موضوع باندی خبرې وکړم

««««««««««««««««««««««««««««««««««««««««««

د سعدی علیه الرحمه د ګلستانه څخه ښکلي انتباهي ، تعلیمی، تربیوی کېسه

یو جهاندیده او د تجربی خاوند یو حکیم ،خپلو زامنو ته داسي پند او نصیحت ورکولو ، چې د پلار د زړه سرو هنر زده کړئ ، ځکه په ملک او دولت د دنیا هیڅ اعتبار نشته ، او نه دی په کار ، زَر او جواهر په سفر کې په خطر کې دي ،یا یې درنه غله وړي ،او یا درڅخه په مدار مدار مصرفیږي ،لیکن هنر روانه او زیږنده چینه ده ، او تلپاتي دولت دی ،که هنر مند د دولت څخه و غورزیږي ،د هغي غم نشته ،ځکه هنر په خپل نفس لوی دولت دی . هنرمند چې هر ځای ته لاړ شي ، قدرویني او پاس کیني ،بی هنره مړی ټولوي او سختي ویني ،

ژباړن : سید عبید الله نادر

سید عبید الله نادر     

یو شپون چې تل یې عادت درلود، چې په یوه ټاکلي ځای د ونې لاندی کښیناسته ،تر څو وکولای شي چې د خپلو پسونو څارنه په ښه ټوګه وکړای شي ، د ونې لاندی درې لویي ډبری وي ،چې شپون به تل د هغي لویو ډیرو څخه د اور د لګونې له پاره تری کار اخیسته او د ځان د پاره به یې چایی تیارولي ،هر واری چې ده به د ډبرو په مینځ کې اور وکړو ،نو دې ته به متوجه شو چې یوه ډبره به په کې سړه وه ، با وجود د هغي نه چې اور به روښانه او په زور کې وو ،خو دی په علت نه پوهیده ،او دې حکمت ته ډیر حیران وو ،او تل به یې پرې سوچ کاوه ،څو ځلي یې کوښښ وکړو که د ډبرو د ځای بدلون سره که څه بدلون راشي ، نو د ډبرو ځایونه یې څو ځلي بدل کړل ،خو بیا هم د زورور اور با وجود هماغه ډبره به سړه وه ،تر څو یو ورځي د خپلي ذهنې کنجاوۍ له امله و هڅول شو تر څو د دي ډبری د راز څخه خبرشي ،نو بله ورځ یې ځان سره یو کَلَند راوخیسته، او پر هغي یې ډبره دوه نیمه کړله، د ډبرې په مینځ کې یې په ډیر حیرت سره ولیده ،چې واړه موجودات لکه چینجي د ډبرې په مینځ کې ژوند کوي ،نو مخ یې د آسمان په طرف کړ ،په داسي حالت کې چې ټول صورت یې اوښکو پوښلي وو او وي ویل : ای مهربانه خدایه !ته چې د یو چینجی په هکله دومره اندیښنه لرې او دومره غمخواری کوې ،او د هغي د آرمتیا په فکر کې یې ،نو وګوره چې ماته دې څه کړي دي ،خو ما تر اوسه د خپل وجود ډبره ماته کړې نه ده ،تر څو زه په کې ستا نعمتونه ووینم،

سید عبیدالله نادر                                           

وایي یو کس ډیر په ژوري مطالعي بخت وو ، او د اخبار مطالب هم یو دبل پسي په زړه پوري وو ،نو تر څنګه ناست یې یو ماشوم ،ډیری پښتنې ترې کولي ،شوخي یې کوله او سړی یې مطالعي ته نه پریښود ،نو سړی هم د دي د پاره چې ماشوم بخت کړي ، د همدې اخبار یوه بله ګڼه یې راواخیسته او اخبار کې چاپ شوي د نړۍ نقشه یې څیري څیري کړه ، او ماشوم ته یې ورکړه چې دا جوړه کړه ، غوښتل یې ګوندی په دي پلمه ماشوم بخت کړي ،ماشوم څیري شوي ټوټي واخیستی ،او نقشه یې ژر روغه کړه ،او سړي ته یې وښوده ،سړی حیران شو او ډیر په تعجب یې ترې پښتنه وکړه ،چې دا دومره ژر دي دا څرنګه جوړه کړه ؟ ماشوم ووییل : د نقشی تر شاه بنیادمانو عکسونه می سره ترتیب کړل ،او جوړ می کړل ،نو نقشه خپله جوړه شوه ،نو وایي ، ما دا انتباه ترې واخیسته ، چې که د ځمکي پر مخ د انسانانو ځایونه بدل کړو ،او هر څوک د خپل فهم او پوهی په اندازه په خپل ځایونو کښیناوو ،نو دا ستونزی به نه وي دا ستونزی له دي امله مونږ هم ګالو چې واقعی انسانان لا په خپل ځای نه دي نصب شوي ، یا نه دي کښینول شوي ،یعنی که انسانان اصلاح کړو ،او د علم او معرفت په ګاڼه یې سمبال کړو نو د ځمکي پر مخ به ډیري ستونزی حل شي ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د فیسبوک د ملګرو څخه یوه انتباهی کیسه د پښتو ادب په اوړو کې اغږلې

سید عبید الله نادر

یو عارف چې نیت یې کړی وو ، چې څلویښت شپی څله ونیسي او عبادت وکړی ، او نیت یې دا وو چې د خدای تعالی دیدار وکړي ،د ورځي به روژه وو ، او د اعتکاف په حالت کې یاني د خدای د مخلوق څخه به یې ځان ګوښه کړی وو ،سهار روژه او دشپی په قیام او تضرع کې د خدای تعالی په درګاه کې بوخت وو ، نو د عبادت او چلي نیولو په ۳۶ شپه یې په خپل ځان کې یو غیبی آواز واوریده ،چې ویلي یې : شپږ بجی وروسته د ماسپښین نه د مسګرانو بازار او دکانونو ته ورشه هلته به خدای تعالی ووینې ،عارف وایي : چې زه یو ساعت وختی همغی بازار ته ولاړم ،او هلته حاضر شوم ، او ټاکلي دکان پسي ګرځیدم ،وایی : یوه زړه ښځه می ولیده ،چې یو مسی دیګ یې په لاس کې نیولی وو ،اود خرڅولو په تمه، دکان په دکان یې مسګرانو ته یې ښوده ، چې مګر که کوم دکان دار یې په ښه بیه واخلي ،هر مسګر ته به یې چې وښوده ، هغه به لمړی وزن کړ ،او ورته به یې وویل : چې څلور ریاله او شل شاهی یې اخلو ،بوډا ښځي به زارۍ کولي چې نه کیږي ، هغه په شپږ ریاله واخلي ،؟مسګرانو به ویل : چې موری مونږ ته د دې نه زیات واره نه کوی ،زړې ښځي به بیا دیګ په خپل سر کېښود او په بازار کې به روانه شوه ، او ټولو به همدا یو قیمت ورته وییلي :لنډه یې دا چې د یو مسګر دکان ته ورسیده چې زما د نظر دکان وو ، د مسګر دکان ته ودریده مسګر سخت په خپل کار کې بخت وو ، ښځي ورته وویل : ځویه دغه دیګ ما خرڅولو ته راوړی ، په شپږ ریاله یې خرځومه دا نه اخلې؟ دکان دار وویل ولي په شپږ ریاله ؟؟؟سپین سری بوډا د خپل زړه غوټه ورته خلاصه کړه ،چې یو مریض ځوی په کور کې لرم ،د طبیب د نسخې بیسې او د هغي د څو ورځي د خرڅ او خوراک پیسي نه لرم ،او د هغي د نسخي پیسي شپږ ریاله کیږي ، چې هغه باید واخلم ،او دا بیان یې په ډیر ژړه غوني حالت کې کاوه ،چې هر درد من او د احساس خاوند یې ژړوه ،مسګر دیګ واخیست ، او بودې ښځي ته وویل : دا دیګ ډیر قیمتی دیګ دی ، او روغ رمټ دی ، که ستا خوښه وي زه یې په څلویښت ریاله اخلم ، ښځي ورته وویل : چې ته په ما ملنډې وهی ؟مسګروویل نه هیڅکله زه ملنډې نه وهم ، د دي له پاره چې د بیوسي ښځي ډاډ ژر حاصل ښی نو څلویښت ریاله یې ژر په لاس کې ورکیښودل .بوډۍ ښخه ډیره حیرانه شوه ، او د حیران توپ او منډې منډې حالت کې یې او د ډیرو دعا ګانو سره د خپل کور په لو ر رهي شوه ، د ریاضت خاوند او عارف وايي : زه چې ناظر د دي صحنې وم ، او د خدای سره د ملاقات وخت هم رانه هیر وو ،نو د مسګر دکان ته راخوځیدم ،او مسګر ته می وویل:چې کاکا مګر ته په کسب وکار بلد نه یې ؟!!! اکثرو مسګرانو د بازار دا دیګ وتله او د څلور ریاله او شپږ شاهی نه یې زیاته بیه پرې کښینښو ده،او ته هغه په څلویښت ریاله اخلي ؟!!!

مسګر وویل ما دیګ نه دی اخستی ،ما پیسي ورکړي چې هغه د خپل ځوي د نسخې دوا پری واخلي ،او یوه هفته په ډاډه زړه او بی له اندیښنې د خپل ځوی پرستاری پری وکړي ، او د هغی تر څنګه  ،پیسي می پردي زیاتي ورکړي چې مجبوره نه شي چې د خپل کور نور وسایل خرڅ کړي، او سر ګردانه نه شي ،پیسي می ورکړې چې یو څو ورځي روحی آرامی ولري ،ما دیګ نه دی اخیستی ،وايي : زه د خپلي خبری څخه سخت شرمند شوم ،او په ژور فکر کې ډوب تللی وم ،هغه آواز می بیرته په خپل وجود کې واریده چې ویل یې :په چله نیولو او شپه او ورځ عبادت او ځان د خدای له مخلوقه لیري کول د اعتکاف په نامه یا لیری ساتل څوک زمونږ زیارت ته نشي راتلای ،!!!د یو ولیدلی او درمانده انسان لاس نیوی وکړه نو موږ خپله ستا زیارت ته راځو ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د فیسبوک د ملګرو څخه په اخیستنه او د پښتو ادب په اوړو کې اغږلی شوی ژباړن : سید عبیدالله نادر 

'د مغولو په واکمنۍ کې د پاچا "کیدو" یوه لور وه چې "ایګیارنې" نومېدله. په تاتارۍ ژبه کې یې مانا "روښانه سپوږمۍ" ده. دا نجلۍ هم ښکلې ډېره وه او هم ډېره تکړه او زړوره وه. د پلار په ټوله پاچاهۍ کې یې داسې نر نه و چې د زړورتیا په کارنامو کې تر دې مخکې شي'

دا د یوې ځواکمنې شهزادۍ په اړه د ایټالوي سوداګر او لیکوال مارکو پولو خبرې دي چې په خپل کتاب "بوک آف ونډرز" یا "د عجایبو کتاب" کې یې لیکلې دي.

دا شهزادۍ د "ختلون" په ګډون په څو نومونو پېژندل کېده خو مارکو پولو په خپل کتاب کې هغه د "ایګیارنې" په نوم یاده کړې ده.

په ۱۳مه پېړۍ کې د مغولو پاچاهي د اروپا د هنګري له پولو رانیولې بیا په ختیځ کې تر چین سمندره غځېدلې وه. پر دې ټولې سیمې د چنګېزخان ځایناستو حکومت کاوه.

ختلون یاني‌ دا شهزادګۍ د چنګېز خان کودۍ او د اوګودې کړوسۍ کېدله. هغه سړی چې چنګېز خان خپل ځای‌ناستی ټاکلی و. دی د مغولو د یوې ډېرې ځواکمنې کورنۍ مشر و.

خو تر نسل او نسب د مارکو پولو پام د شهزادۍ خپل شخصیت او زړورتیا ته ډېر اوښتی و. هغه که یو خوا تکړه جنګیالۍ وه نو بلخوا یې د ژوند جالب اړخ دا و چې له واده یې انکار کړی و.

یوازې په دې شرط یې واده ته غاړه ایښودله چې 'که داسې یو سړی پيدا شي چې دې ته ماته ورکړي'

خو دا اسانه خبره نه وه، ځکه چې د نورو مغولو ښځو او نارینه‌و غوندې دا هم په غشي ویشتنې کې تکړه وه، هم په اس ځغولو کې ماهره وه او پر دې سربېره په منګولیا یا مغولستان کې د [بوک] په نوم دود غېږ نیونه کې هم څوک نه شول ورته ټينګېدلی. د دا ډول غېږ نیونې پر مهال هغه کس بایلونکی دی چې پر ځمکه تر بل وړاندې ولګېږي.

مینه وال ډېر پیدا شول او ټولو ته شرط مالوم و. که شهزادګۍ یې ماته کړه نو واده به ورسره کوي او که دی مات شو نو سل اسونه به ورکوي.

په ۱۵مه پېړۍ کې د مارکو پولو په یوه کتاب کې دا عکس خپور شوی چې ختلون پکې د غېږ نیونې پر مهال ښودل شوې، پاچا کیدو او د هغه ښځه یې په دربار کې د سیالۍ ننداره کوي.

دا خبر په شاوخوا ټولو هېوادونو کې خپور شو. زلمي راډېر شول خو یو په بل پسې مات شول او له شهزادۍ ختلون سره په شرط کې د ګټل شویو اسونو شمېر لسو زرو ته ورسېد.

مارکو پولو په خپل کتاب کې لیکي‌ چې د یوه بل هېواد شهزاده وویل چې که دی مات شي نو د سلو پر ځای به زر اسونه شهزادۍ ته ورکړي، ځکه چې هغه پوهېده چې که شرط وګټي نو څه په لاس ورځي.

دا شهزاده ډېر ښکلی او د یو بل لوی پاچا زوی و.

ویل کېږي چې 'کیدو یاني د شهزادۍ پلار ډېر خوشاله و او خپلې لور ته یې زارۍ کولې چې ځان ورته مات کړي او شهزادۍ پرېږدي چې شرط وګټي او زوم یې شي."

خو ختلون شهزادګۍ انکار وکړ او د نندارچیانو منځ ته له شهزاده سره غېږ نیونې ته ورغله. هلته ډېرو نندارچیانو هم غوښتل چې شهزاده سیالي وګټي چې "دا ښکلې جوړه سره یو ځای شي او واده وکړي."

'دواړه سیالۍ ته راووتل. یوه بل ته یې غېږې سره ورکړې. خو ډېر ژر شهزاده مات شو او شهزادګۍ ختلون شرط وګاټه.'

ختلون ته زر اسونه ورکړل شول او زلمی شهزاده ځوړند سر د هغې له هېواده ووت او خپلې سیمې ته وکوچېد.

که څه هم مارکو پولو باندي له تاریخي پلوه دا باور نه کېږي چې د تاریخي پېښو د باور وړ مستند سازي دې یې کړې وي. خو کتاب او پکې شته داستان ځکه د خلکو خوښ شو چې د مغولو په اړه یې هغسې کیسې نه دي کړې چې په اړه یې فکر کېږي. یاني بې رحمه او خونخواره او داسې وګړي چې دنیا یې وژله او خوړله بلکې په دغه کتاب کې هغوی ډېر مذهب انسانان ښودل شوي.

خو بیا هم د مارکو پولو ځینې لیکنې دروغ ښکاري، که څه هم تجربې یې رومانوي اړخ لري.

د ختلون شهزادۍ د شخصیت په اړه هم ګڼې افسانې او خیالي کیسې شته خو ځينې یې پر تاریخي لیکنو استناد کوي. په ځانګړي ډول د راشد الدین همداني لیکنې.

هغه د "جامع التواریخ" په نوم کتاب کې په ۱۴مه پېړۍ کې د مغولو د پاچاهۍ په اړه لیکلي دي.‌

خو د ځینو پېښو په اړه داسې تفصیل پکې شته چې سر نه سره خوري.

خو د ختلون شهزادۍ کیسه نیمايي داستان دی او نیم یې پر امکاناتو لیکل شوی چې ښايي‌ داسې به شوي وي.

موږ پوهېږو چې هغه د کیدو پاچا یوازېنۍ لور وه. که سیاسي پرېکړې وې، که د عدالت او انصاف اړوند موارد وو او که د جګړې ډګر و، هغه د خپل پلار یاني پاچا تر ټولو مهمه سلاکاره وه. په داسې حال کې چې تر دې یې ۱۴ مشران وروڼه هم وو.

پاچا هغه بېلابېلو جګړو ته له ځانه سره بیولې وه.

مارکو پولو وايي، "هغه به کله د دوښمن پوځ ته نږدې ورغله، له منځه به یې یو سړی راونیو او پلار ته به یې راوست. داسې لکه یو باز چې پر مرغۍ برید وکړي"

د هغې د بدن په اړه مارکو پولو لیکلي چې، "په ونه دنګه او ځواکمنه وه، لکه دېو داسې وه"

ویل کېږي چې هغه وروسته واده ته رضا شوه خو هیچا هم ماته نه شوه کړای. یو وخت خو یې دېښنو دا اوازه خپره کړې وه چې ګواکې پاچا له خپلې دې لور سره جنسي اړیکې لري. خو دوی دا ادعا رد کړې وه.

خو تر ننه دا په ډاګه نه ده چې هغې له چا سره واده وکړ.

په ۲۱مه پېړۍ کې اوس ختلون په ویډيويي لوبو او ادبیاتو کې د یوې اتلې په توګه پېژندل کېږي

د "جامع التواریخ" کتاب لیکوال راشد الدین همداني وايي چې ختلون شهزادګۍ د "غازان" په نوم یوه ځوان باندې مینه شوې وه چې په ۱۲۹۵ کې د فارس خان و خو واده یې سره ونه کړ.

په ځینو تاریخي حوالو کې ویل کېږي‌ چې "دا نېکمرغه او ښکلی سړی یو قاتل و او د قبلايي په نوم یوه مشر د خپل پلار وژلو ته ساتلی و خو وروسته یې کومه کارنامه کړې وه، ځکه وبښل شو."

ډېری تاریخ لیکونکي پر دې خبره همغږي دي چې کیدو پاچا غوښتل خپله دا لور د خپل میراث واکداره کړي خو نه دې په خپله دا کار مانه او نه یې هم وروڼو داسې غوښتل. د هغې یوازې د جګړې له ډګر سره مینه وه.

دا زړ‌وره او نه ماتېدونکې شهزادۍ ختلون په ۱۳۰۶ کال کې د نامالومو لاملونو له کبله مړه شوه. ځینې خو وايي‌ چې په مشکوک ډول مړه یا وژل شوې.

په اړه یې ډول ډول کیسې لیکل شوې دي.

اوس په ۲۱مه پېړۍ کې هغه په ویډيويي لوبو او ادبیاتو کې د یوې اتلې په توګه پېژندل کېږي.

له ډلې یې یو کتاب "ختلون شهزادۍ ۲۰۱۷" دی چې ګڼې جایزې یې ګټلې دي او منګولیایي خبریال، لیکوال او فلم جوړوونکي شودرټسیګ باتارسون لیکلی دی.

دا تاریخي ناول په مغولستان کې پوره یو کال تر ټولو ډېر پورل کېدونکی اثر و او فلم هم پرې جوړ شوی چې "ختلون، د واریېر پرنسس ۲۰۲۱" نومېږي.