د يوازيوالي يا له ټولنې څخه جلا پاتې کيدل، د تر وخت مخکي مړيني د ځانگړو ناروغيو سره تړاو لري. دا موضوع په چين کې د يو څېړنیز ټيم له څېړنو او ارزونو جوته شوي ده.

د «سي ان ان» د معلوماتو له مخې څېړونکي د انسان په بدن کې د سترس هورمون کورتيزول د ترشح له کبله د مړيني خطر ډيريدل يوازي توب گڼي.

د یوازیتوب یا ټولنیز انزوا تجربه کول د ځینو ناروغیو په سبب او تر وخت مخکي مړینې خطر سره تړاو لري. دا موضوع په چین کې یوې څیړونکې ډلې تائید کړې ده.

د «سي ان ان »په وینا، څیړونکي په دې باور دي چې د فشار هورمون کورتیزول د خوشې کیدو، يا ترشح زیاتوالی د یوازیتوب له امله تر وخت مخکې مړینې د خطر د زیاتوالي لامل دی. دا هورمون چې د بدن پر دندو اوږد مهاله منفي اغیزه لري.

د هاربین طبي پوهنتون یوه څېړنیز ټیم له بيلا بيلو هیوادونو څخه ۹۰  څېړينې ارزولي چې په ټولیز ډول تر ۲،۲ ميلیونه زیاتو کسانو پکې برخه اخیستې وه. په څېړنو کې له شپږو میاشتو څخه نيولې تر ۲۵ کلنۍ پورې کسان تر څارنې او ارزونې لاندې نيول شوي.

پایلو وښودله چې هغه خلک چې ټولنیز يوازيتوب یا انزوا تجربه کوي او هغه خلک چې په ټولنیز ډول جلا شوي نه وو، د هغوی په پرتله د هرې ناروغۍ له امله له وخت څخه مخکې د مړینې احتمال يې ۳۲ سلنه ډېر و. همدارنګه هغه ګډونوال چې د یوازیتوب احساس کوي د نورو په پرتله تر وخت مخکې مړینې احتمال يې ۱۴ سلنه ډیر و.

د څېړونکو په وینا، موږ ټول وخت په وخت د یوازیتوب احساس کوو، خو کله چې دا د يوازيتوب احساس دایمي وي، دا بیا کولی شي د اوږدمهاله فشار په توګه عمل وکړي چې دا غیر صحي دی. ځکه چې دا د فشار هورمونونو کچه لوړوي او په بدن کې سوزش زیاتوي.

د څېړنې لیکوالانو د زړه ناروغۍ یا د سینې یا کولوریکټال سرطان سره د خلکو ترمنځ د یوازیتوب، ټولنیزي انزوا او مړینې ترمینځ اړیکې هم لیدلي دي.

له دې کبله د هغو خلکو د ژر مړینې احتمال چې له ټولنیز پلوه جلا شوي او د زړه ناروغۍ یا د سینې سرطان لري د دې ناروغیو پرته د نورو خلکو په پرتله يې شمیر ډیر و.

څېړونکي ټینګار کوي، هغه خلک چې له ټولنیز پلوه جلا یا یوازېتوب احساس کوي، غیر صحي عادتونه لري: لکه سګرټ سکول، الکول څښل، کمزوری رژیم «یا لږ تمرین»، کوم چې د ناروغۍ او ژر مړینې مهم لامل دی. دا څېړنه د فطرت انساني چلند په ژورنال کې خپره شوې ده.

په تاسو کي ښايي کوم چا دغه متل اورېدلی وي، چي «موسیقي د روح غذا ده.» زموږ ورځنۍ تجربې دا مني، خو ایا دا د ناروغیو لپاره هم ګټوره ثابتېدلای سي؟

ایا ستاسو د خوښي موسیقي اورېدل ستاسو پر روغتیا او بدني فعالیت ښه اغیز کولای سي؟ په دې اړه سائنس پوهان په دوامداره توګه زموږ پر پوهه زیاتوالی راولي. 

د بېلګي په ډول په نیویارک کي مېشت «لیوئیس آرمسټرانګ سینټرفار موزیک اینډ هلیت» په ۲۰۱۳م کال کي تر زېږېدلو ۲۳ اونۍ یعني تر خپل ټاکل سوي وخت ترمخه د ۲۷۲ ماشومانو روغتیا او لومړنۍ کړني څارلي دي. 

د بېلا بېلو روغتونو د کوچنیانو په وارډونو کي د ترسره سوي یادي څېړني له مخي، هغو ماشومانو ته، چي موسیقي او د مور په ږغ کي سندري ورږغول سوې، نو نه یوازي دا ماشومان ارام ویده سول، بلکي د هغوی د زړه دربی هم لږ کړ او هغوی د نورو ماشومانو په پرتله له روغتون څخه ژر رخصت سول.

څېړونکی او د څېړنیزې مجلې «موزیک او درمل» مسئول مدیر جواین لوويي وايي: «دا خبره په ثبوت رسېدلې ده، چي له عملیات خوني څخه نیولې بیا تر کورنۍ درملني پوري موسیقي د ښې روغتیا په برخه کي لوی لاس لري.«

 نوموړی په دې باور دی چي «موسیقۍ د انسانان د ژوند په اوږده لار کي د ژبي په پرتله څو برابره مهم رول ادا کړی دی.« 

تر ټولو لومړی، ږغ

د پرمختګ په هنداره کي د ژوند لیدونکی لیکوال ظفر سید له دویچه ویله سره د خبرو پرمهال وویل: «نوي څېړني ښيي، چي له اویا زرو کالو انسانان له خبرو کولو سره بلد دي، خو موسیقي له څو پېړیو راهیسي زموږ په جذباتو ښکاره کولو او د ویني په منظموالي کي بنسټیز رول لري او که چیري داسي نه وای نو نن به زموږ او ستاسو د دماغ ډېره مهمه برخه، چي ریوارډ سیسټم نومیږي له منځه تللې وای.«

هغه زیاتوي «له بله پلوه موږ د مور په نس کي تر ټولو لومړی د هغې د زړه د غورځېدلو ږغ اورېدلی دی، نو ویلای سوو، چي زموږ د اورېدلو حس د تال په اورېدلو سره پياوړی سوی دی. 

له دې څخه تاسو قضاوت کولای سی، چي موسیقي زموږ په وجود کي څومره ژوري ريښې لري، له دې سره سره د موسیقۍ دایره دومره پراخه ده، چي په نړۍ کي هیڅ داسي کلتور نه سته، چي هلته دي موسیقي نه وي. همدا سبب دی چي د موزیک روغتیا پالان د بېلا بيلو ناروغیو په درملنه کي له موسیقۍ څخه ګټه اخلي.« اوس دلته دا پوښتنه راولاړیږي، چي موسیقي زموږ پر روغتیا او ذهن څه اغیز لري او موخه يې څه ده؟

موسیقي زموږ پر دماغ او روغتیا څه اغیز لري؟

د «برټیش ایسوسېشن آف موزیک تهراپیسټ» یو غړي کلیرمیډوک په دې اند دی: «موسیقي د اوریدلو پرمهال د انسان د دماغ ډېرو برخو ته د ځان رسولو وړتیا لري، هغه په لاشعوري ډول بیداروي، موسیقي د انسان په وجود کي هغو لوړو او ژورو ته ځان رسوي، چي عادي خبري هغو برخو ته د رسیدو او پوهیدو وړتیا نه لري یعني دا یوازی زموږ دماغ نه دی، چي د موسیقۍ تر اغېز لاندی راځي، بلکي د زړه پر غورځېدو اود ویني پر فشار هم موسیقي خپله اغېزه ښندي.« 

د ۲۰۲۱ م کال د مارچ میاشتي پر ۳۰مه نېټه د هارورډ میډیکل ښوونځي په مجله کي په دې اړه یوه څېړنه خپره سوې ده چي سرلیک يې دی: «موسیقي ستاسو پر زړه څه ډول اغیزه لرلای سي» چي په دې څېړنه کي د یادي څانګي تصدیق سوي نیورو میوزیک ډاکټر براین هاریس داسي وايي: «د مځکي پر مخ بېله موسیقي څخه ماسوا بل داسي شی نه سته، چي ستاسو ذهن پر حرکت راولي.«

 نوموړی د یو څو بېلګو تر وړاندي کولو وروسته لیکي: «ښايي د کوم سبب له مخي د دماغ یوه ځانګړې برخه کار پرېږدي، خو د ذهن په پېچلې نړۍ کي ځینې نورې برخې بیا فعالي وي. 

د موسیقۍ ډاکټر کولای سي، چي په یوې لږي پاملرني سره د انساني ذهني نړۍ هغي برخي ته ځان ورسولای سي، چي د عادي خبرو او اړیکو له لاري هوري ځان رسول ناشونی کار دی.«

د موسیقۍ په واسطه د کومو ناروغیو درملنه کېدای سي؟

جیسیکا ګین د لویدیځ اونټاریو په پوهنتون کې د عصبي ناروغیو ډاکټره ده. هغه د «ایا موسیقي لکه درمل کارکولای سو؟» تر پورته سرلیک خپرولو لاندي د یوشمیر حوالو ورکولو وروسته د پارکینسن یو مثال وړاندې کوي. پارکینسن یوه داسي عصبي ناروغي ده چي ناروغان خپل بدن نه سي کنټرولای.

د هغې په قول: «ان که چیري ناروغان په منظم ډول موسیقي نه اوري، دوی په حیرانتیا سره په خپل بدن باندې قوي کنټرول لري. په دې اړه موږ نورو څېړنو ته هم سترګي په لار یوو.«

دویچه ویله اردو څانګي سره په خبرو کي د لاهور روغتون ډاکټرعثمان علي وايي: «د اروايي ناروغیو درملنه په موسیقۍ یوه عامه خبره ده، د عصبي د بېلا بيلو ناروغیو او دماغي ټکرونو او هیري ناروغیو د روغوالي په خاطر په اکثرو روغتیايي مرکزونو کي ځانګړي د موسیقۍ مرکزونه سته، چي ښايي له ګټي يې هیڅوک انکار ونه کړي.« 

په یونیورسټي کالج دانارتهه کي د هنر او روغتیا علومو څیړونکی او پروفیسور ډاکټر ذوالفقار وايي: «ښکلي هنرونه په مایوس حالت کي انسان ته ډاډ ورکوي.«05:39

د دویچه ویله اردو څانګي سره د خبرو پرمهال نوموړي زیاته کړه: «دې موضوع ته له بلې زاویې کتل کېږي. خو موسیقي یا د ښکلو هنرونو هره بڼه د ټولني درملنه ده، نو څومره چي ټولنه خوشحاله وي په همهغه کچه به د انفرادي ژوند امکانات هم چمتو وي.« 

د هغه په خبره »دا یوه داسي درملنه ده، چي هیڅ لګښت او هیڅ څنګلوري ستونزي نه لري، دا درملنه له هره پلوه زموږ روغتیا ته ګټه لري بېله دي چي موږ وځوروي.« 

ساینسپوهانو د ګوزڼ یا پولیو ضد داسې نوی واکسین جوړ کړی چې تر پخواني به یې اغېزمنتیا ډېره وي. دا واکسین د بریتانوي او امریکايي ساینسپوهانو لخوا جوړ شوی او وايي تمه لري د نړۍ په یوازې دوو هېوادونو، افغانستان او پاکستان کې ګوزڼ ناروغي بېخي ختمه کړي.

ساینسپوهانو نوی واکسین ته داسې خاصیت ورکړی چې د پولیو ویروس پرېنږدي لا خطرناک شي او انسان فلج کړي.

دغه واکسین چې د اوسني ګوزڼ واکسین په شان د څاڅکو په ډول تطبیقېږي، کمزوري کړای شوي پولیو مکروبونه لري، او د جینیتکي بیاجوړونې په مرسته مکروب مهار کوي او په کمزوري حالت کې یې ساتي.

ګوزڼ یا پولیو د انسان عصبي سیستم ته ځان رسوي او د فلج کېدو لامل ګرځي. له ۱۹۸۰ کلونو راپدېخوا ۹۹ سلنه ښه والی راغلی او شل میلیونه داسې خلک چې نن به فلج ول، د واکسین له برکته روغ رمټ ګرځي.

له دې پرمختګ سره یوه اندېښنه دا ده چې دغه واکسین د هغو هېوادونو ټولو سیمو ته چې په کې ماشومان په ګوزڼ اخته دي او پاتې کوچنیانو باید واکسین شي څنګه ورسول شي.

ځکه اوس یوازې افغانستان او پاکستان د نړۍ هغو هېوادونو کې دي، چې دغه ناروغي پکې شته او د ناامنۍ ترڅنګ واکسین ته زړه نه ښه کول یې مهم لاملونه بلل کېږي.

یو سړی له هغه وروسته د ساه اخیستو لپاره په اړوند ماشین کې ساتل کېده چې د سینې عضلات یې پولیو اغیژمن کړل.

په افغانستان کې او پاکستان کې هرکال د ګوزڼ ضد واکسین کمپاینون ترسره کېږي خو دا ډاډ نشته چې ټول ماشومان دې واکسین شي.

د ماشومانو ګوزڼ داسې ناروغي ده، چې درملنه نه لري او د ملګرو ملتونو روغتیا برخې یې له منځه وړلو لپاره له ۱۹۸۸ راهیسې هڅې کوي.

د ۲۰۲۱ کال په مارچ کې د روغتیا نړیوال سازمان د پولیو دویم ډول لپاره د ساینسپوهانو لخوا چمتو شوي واکسین ته په بېړنیز وضعیت کې د لاسرسي امکانات چمتو کړل.

له هغه راهیسې دا واکسین ۶۵۰ میلیونه ځله کارول شوي دي. اوس بیا په طبیعت نومي ژورنال کې ساینسپوهانو د لومړي او درېیم ډول پولیو لپاره د ثبات لرونکي واکسین تفصیل بیان کړی.

د نوي واکسین، چې د ارتقا له پړاوه تېر شوی، لومړنۍ انساني تجربه ترسره شوې او څېړونکي وايي، ترلاسه شويو معلوماتو ته چې لا هم ارزول کېږي، ډېرې هیلې راټوکېدلې.