په مني او ژمي کې چې ورځې پکې لنډې او هوا پکې سړه وي، د معمول سره سم خلک د دې پر ځای چې له کوره بیرون د لمر وړانګو ته کښیني یا وګرځي، کوښښ کوي په خونو کې دننه تاوده پاتې شي. له همدې کبله پدې موسمونو کې نورو موسمونو په پرتله د انسان وجود ته لږ ویټامین ډي داخلیږي.

د ډي ویټامین د بدن په ډیرو فعالیتونو کې مهم رول لري خو د متحده ایالاتو روغتیا انسټیټیوټ په ویب سایټ کې د خپرو شویو معلوماتو له مخې دا ویټامین د انسان په وجود کې د کلسیمو جذبولو مهمه دنده لري. کلسیم د هډوکو د کلکوالي او سالم پاتې کیدو لپاره مهم دي او نه پریږدي چې هډوکي کمزوري یا پوډه شي.

دا ویټامین همدارنګه د بدن معافیتي سیستم په کړنې، غښتلتیا او عصبي رشتو او عضلاتو په برخې کې هم مهم نقش لري.

د ډي ویټامین تر ټولو مهمه سرچینه ورځني خواړه او د همدې ویټامین بشپړونکي دي.

د متحده ایالاتو د یل پوهنتون د معلوماتو له مخې په هرو دریو امریکایایانو کې د یو څخه په ډیرو کې یې په ځانګړي توګه د پاخه عمر لرونکو، چاغو او ډیر وزن لرونکو او هغو کسانو کې د ډي ویټامین لږ وي چې د پاخه عمر لرونکو د ساتنې په مرکزونو کې کار کوي.

دا ویټامین همدارنګه په طبیعي توګه د انسان په وجود کې د لمر د وړانګو څخه تولیدیږي. خو دا چې ځیني وخت خلک د لمر جذبولو ضد کریمونه کاروي او یا ډیر ساعتونه په خونو کې دننه تیروي او نه پریږدي چې بدن په مستقیمه توګه د لمر وړانګې واخلي، د دې سبب کیږي چې د ډي ویټامین په وجود کې تولید نشي.

څرنګ په بدن کې د ویټامین ډي په کمښت پوهیږو؟

ویټامین ډي د انسان د معافیتي سیستم په فعالیت کې مهم نقش لري او د ژمې په موسم کې د زکام او ریزش په شان موسمي ناروغیو په مخنیوي کې هم مرسته کوي. که چیرته یو څوک ژر ژر ناروغ کیږي او په ځانګړې توګه د ژمي په موسم کې یې والګی نیسي، ډیر شک دا دی چې په وجود کې یې ویټامین ډي کم دی.

دا چې ویټامین ډي د هډوکو په فعالیت او سلامتیا، د عضلو او اعصابو په فعالیت کې نقش لري، کموالی یې هم په بدن کې د مزمنو دردونو سبب کیږي. د عضلاتو او هډوکو دردونه او یا هم د عضلاتو شخیدل په بدن کې د ویټامین د کموالي ځینې نښې بلل کیدی شي.

د هډوکو پوډه توب

د ویټامین ډي کموالی په انسانانو کې د هډوکو د پوډه والي یا اوستیوپوروزش سبب کیدی شي. که یو څوک پدې بیمارۍ اخته شي، هډوکي یې په آسانۍ ماتیږي.

د متحده ایالاتو د روغتیا ملي انسټیټیوټ پدې هکله ویلي، " اوستیوپوروزش په ډیرو مواردو کې په بدن کې د کلسیم د کموالي سره اړیکه لري، خو په بدن کې د ویټامین ډي کموالی پدې دلیل چې د کلسیمو په جذبولو کې اختلال راشي او یا په نهایت کې کلسیم کم شي، کیدی شي ددې ناروغۍ سبب شي".

د ویټامین ډي د کموالي له کبله همدارنګه د غاښونو پوډه والي، د ژامو مکروبي کیدل او په غاښونو کې د نورو ناروغیو پیدا کیدو سبب هم کیدی شي. ډاکټران د کلسیمو په جذب کې اختلال چې د ویټامین ډي د کموالي له کبله پیدا کیږي، د غاښونو او ژامې ناروغیو سره تړي.

رواني سلامتیا او د انرژۍ کموالی

پرله پسې او له کوم علت پرته ستړتیا او منفي عواطف چې د خفګان سره تړلي دي، هم کیدی شي د ویټامین د کموالي له کبله وي.

تازه څیړنه چې د متحده ایالاتو د روغتیا ملي انسټیټیوټ په ویب سایټ کې خپره شوې پکې ثابته شوې چې هغو ناروغانو ته د ویټامین ډي بشپړونکو ورکولو ګټه کړې وه چې منفي عواطف او احساسات یې درلودل.

د وزن په بایللو کې ستونزې

که یو تن فزیکي فعالیت کوي او سم خواړه هم خوري خو بیا هم د وزن په بایللو کې ستونزه لري، امکان لري چې په بدن کې یې ویټامین ډي کم وي.

په طبیعي توګه ډیر وزن لرونکي خلک چې د چاغښت له کبله یې شحمي انساج ډیر او غټ وي، نسبت ډنګرو کسانو ته ډیر د ویټامین د کمښت سره مخ وي. په تازه څیړنو کې معلومه شوې چې په بدن کې د التهابونو پیدا کیدل د چاغښت سره اړیکې لري. یوه څیړنه چې په ۲۰۱۸ کال کې خپره شوې پکې ښودل شوي و چې د چاغو کسانو لپاره د وزن کموالی او ویټامین ډي ورکول، د دې سبب کیږي چې د هغوي په بدن کې التهابونه کم شي.

د ویټامین ډي غوره او طبیعي سرچینې د لمر وړانګې او خوارکي مواد دي. کبان، شیدې، د هګیو ژیړ او ځیګر نورې هغې سرچینې دي چې دا ویټامین پکې پریمانه وي.

د دې تر څنګ ځیني بشپړونکي هم شته چې په بدن کې د ویټامین ډي د کموالي مخه نیسي خو دا بشپړونکي باید هغه وخت واخیستل شي چې لومړی مو ډاکټر وینه معاینه کړي، تر څو معلومه شي کمو ډلو بشپړونکی او څومره مقدام باید وخوړل شي.

باید په یاد ولرو چې په بدن کې د ویټامین ډي ډیروالی هم د ستونزو سبب کیږي نو له همدې کبله که یو څوک غواړي د ویټامین دي بشپړونکي وخوري، باید د ډاکټر تر معاینې وروسته دا کار وکړي.

د روغتیا نړیوال سازمان وروستی راپور په ۲۰۲۲ کال کې د وبا یا کولرا د زیاتو پېښو شمېرې په ګوتو کوي چې له مخې یې د نړۍ په کچه په افغانستان کې ډېرې پېښې ثبت شوې دي.

د روغتیا د نړیوال سازمان د نوي راپور له مخې، په تېر میلادي کال کې د نړۍ په کچه ۴۷۰ زره د وبا ناروغي پېښې ثبت شوې دي. افغانستان د هغو هېوادونو له ډلې څخه دی چې تر ټولو ډېرې پېښې په کې ثبت شوې دي. ککړې اوبه او د حفظ الصحې بد شرایط د کولرا د خپریدو لپاره یوه ښه زمینه ده، په ځانګړې توګه په بحراني او ناورین ځپلو سیمو کې لکه لیبیا او سوریه کې چې ډیری خلک په تنګو ځایونو کې یوځای ژوند کوي. کله چې د حفظ الصحې تاسیسات ویجاړ شي او خواړه او د څښاک اوبه ککړې شي، د کولرا د خپریدو خطر لوړېږي. دا ناروغي ځاني ګواښ هم لري او په شدیدو مواردو کې د مرګ لامل هم کېږي.

وبا څه ده؟
وبا یا کولرا په کولمو کې یو شدید مکروبي حالت دی. دا ناروغي د « ویبریو کولرا» باکتریا له لاري رامنځته کېږي او د اسهال او استفراغ لامل ګرځي. د رغیدو موده، یعني په دې ویروس له اخته کیدو څخه د نښو نښانو تر څرګندیدو پورې وخت، کیدای شي له څو ساعتونو څخه تر پنځو ورځو پورې دوام وکړي. د هغو کسانو لسمه برخه چې په دې باکتریا اخته وي د کولرا په ناروغۍ اخته کیږي. په عادي توګه د دې ناروغۍ نښې نښانې دوه یا درې ورځې د یادې په باکتریا له اخته کېدو څخه څرګندېږي او د یادې ناروغۍ جریان پرته له شدیدو علایمو څخه وي. په شدیدو مواردو کې د بدن اوبه او الکترولیتونه یا مالګې ضایع کېږي چې په بدن کې د اوبو د مرګونې کمی لامل کېږي.

وبا څنګه خپرېږي؟
د کولرا د خپریدو اصلي لامل ناپاکې اوبه دي چې د فاضله موادو سره ککړې شوي دي. د ککړو خواړو او شیانو له لارې هم د دې ناروغۍ لیږد ممکن دی. په ډیرو نادرو پیښو کې د دې ناروغۍ باکتریا هم د مستقیم تماس له لارې انتقال کیږي. کولرا په ځانګړي توګه د افریقا او آسیا په ډېرو سیمو کې د څښاک پاکو اوبو ته د نه لاسرسي او د حفظ الصحې ضعیف خدماتو له امله خپریږي. د دې ناروغۍ د اخته کیدو خطر په هغو کسانو کې ډیر شدید دی چې پر خوارځواکۍاخته وي. دا ګواښ د هغو خلکو په قضیه کې هم لوړ دی چې د معافیت سیسټم ضعیف وي یا په اچ آی وي ویروس اخته وي. که د کولرا ناروغۍ درملنه ونه شي، په ۶۰ سلنه مواردو کې د مرګ لامل کېږي.

څرنګه کولای شو د وبا له خپرېدو څخه مخنیوی وکړو؟
د دې ناروغۍ د خپریدو د مخنیوي لپاره د څښاک پاکو اوبو ته لاسرسی تر ټولو مهم ټکی دی. په هغو سیمو کې چې خلک د څښاک پاکو اوبو ته لاسرسی نه لري، غوره دا ده  چې د څښاک اوبه جوشې شي او د کلور مادې په کارولو سره بې ضرره شي. په داسې سیمو کې باید خواړه په ښه توګه پخه یا سره شي. که دا اسانتیاوو ته لاسرسی نه وي، په بیړني حالاتو کې له ټوکر ټوټې څخه په استفادې یا د لمر د تودوخې« د لمر د تودوخې په مرسته د اوبو مکروبونه له منځه وړلو طریقه» هم مرسته کولی شي. دا طریقه په ځانګړې توګه په هغو هیوادونو کې پلي کیږي چې ګرمه او لمرینه هوا لري. په دې طریقه کې اوبه په پلاستیکي لوښې کې اچول کیږي او لمر ته  د شپږو ساعتونو لپاره اېښودل کېږي ترڅو مکروبونه یې له منځته ولاړ شي. د دې ناروغۍ د مخنیوي لپاره یوه بله لاره هم د واکسین تطبیقول دي. دا واکسین د بدن د ځواکمن ساتلو ۹۰ سلنې ظرفیت لري او اغیزمنتیا یې تر دوو کلونو پورې وي. وروسته تر دې مودې باید نوی واکسین ترسره شي.

څنګه په وبا د اخته کسانو درملنه وکړو؟
په دې ناروغۍ د اخته کسانو د بدن اوبه او مالګې تنظیمول خورا مهم دي. د دې لپاره  معمولا له پاکو اوبو سره د بورې، مالګي او یا نورو د منرالونو له محلول څخه ګټه اخیستل کېږي. په همدې موخه، د روغتیا نړیوال سازمان په اوبو کې منحلېدو وړ پوډر چمتو کړي چې ټول اړین مواد پکې دي او د (او ار اس) په نوم یادیږي. د دې ناروغۍ په شدیدو قضیو کې په وینه کې د دې موادو مستقیم پیچکارۍ هم ممکن وي. له انټي بیوټیکونو څخه ګټه اخیستل هم ممکن وي. سربېره پر دې د کولرا ناروغانو د درملنې لپاره اغیزمن زیربنا ته اړتیا ده؛ چې په ډیریو هغو هیوادونو کې چې په شخړو یا بحران کې وي، لاسرسی ورته نشته.

موږ ته خپل نظر راواستوﺉ
ستاسې نظر
د په دې اړه نور مطالب له برخې تیريدل

په نړۍ کې په لومړي ځل ساینسپوهانو ویلي، چې د یوې اسټرالیایۍ ښځې په ماغزو کې ۸ سانتي متره (۳انچه) چینجی ژوندی موندل شوی دی.

"د تار په شان جوړ" دا چینجی تېر کال کینبیرا کې د جراحۍ پر مهال د ناروغې ښځې د ماغزو له مخکنۍ برخې رایستل شوی و.

ښځه له یوه داسې حالت سره مخامخ وه چې ډاکټرانو "غیر عادي نښې لرونکی" حالت بللی و، د هغې د معدې درد، ټوخی،‌ شپه کې د خولې کېدو، هېرېدو او اضطراب حالت په سختېدو و.

څېړونکو خبرداری ورکړی چې دا ډول حالت د ناروغیو او انتاناتو ډېر خطر په ګوته کوي چې له څارویو څخه خلکو ته لېږدي.

د کینبیرا روغتون کې د میکروبي ناروغیو یوه ډاکټر سنجایا سینانایاک وویل: "هر یوه په عملیاتي ځای کې ټکان وخوړ چې جراح په غیر عادي حالت کې ۸ سانتي متره روښانه سور چینجی غوندې یو څه ولیدل."

"ان که تاسو د کرکې له فکټور لیرې شئ، دا نوی عفونت په انسان کې مخکې نه دی ثبت شوی".

Ophidascaris robertsi غونډ چینجی فایتون غیر زهري مارانو غوندې څېره لري چې تر ډېره په اسټرالیا کې موندل کېږي.

ساینسپوهان وايي، ډېر احتمال شته چې دې ښځې ته د اوبو بند ته نژدې- چېرې چې دا اوسېدله- له یو ډول بومي وښو څخه چې د Warrigal greens په نامه یادېږي، دا چینجی ورغلی وي.

د پرازیت‌پوهنې اسټرالیايي متخصص مهراب حسین په Emerging Infectious Diseases مجله کې لیکلي،‌ مشکوک دی چې دې ښځې ته له یاد ډول وښو له ګټې اخیستو وروسته د دغه چینجي هګۍ د هغې وجود ته ننوتلې وي.

ناروغه ښځه د ۲۰۲۱ کال د جنورۍ وروستیو کې روغتون کې بستري شوې وه.‌ د هغې د ماغزو سکن د مغز په مخکنۍ ښۍ خوا کې یو غیر عادي څه وښودل، خو د ۲۰۲۲ تر جون میاشتې (د جراحۍ له پیلېدو پورې) هېچا ته پته نه لګېده چې دا به څه وي.

له جراحۍ وروسته د هغې حالت ورو-ورو په ښه کېدو شو.

ډاکټر سنجایا سینانایاک چې د اسټرالیا ملي طبي پوهنتون مرستیال استاد دی، بي بي سي ته ویلي "دا حالت د خبرداري په معنا دی".

د یاد پوهنتون یوې ډلې ویلي په تېرو ۳۰ کلونو کې ۳۰ ډوله نوي میکروبونه راڅرګند شوي چې دریمه برخه یې پر حیواني ناروغیو پورې تړاو لري، دا هغه ساري ناروغۍ دي چې له حیواناتو نه انسانانو ته لېږدول شوې دي.

"دا یوازې د انسانانو د شمېر له ډېرېدو سره راڅرګندېږي، په تېره کله چې موږ د حیواناتو اوسېدو ته نژدې یو. دا ستونزه موږ تل وینو، هغه که له سارايي اسمان څکالي (نیپا) انسانانو ته رالېږدېدونکی وېروس وي یا له کورنیو خوګانو، یا د سارس او میرس کورونا وېروس په شان چې له اسمان څکالي دویم حیوان او بیا انسان ته لېږدېدلی دی".

"که څه هم اوس کوویډ-۱۹ ورو-ورو په ورکېدو دی، خو د وبا اړوندو ناروغیو پوهان او حکومتونه باید د ساري ناروغیو له ښه څار څخه ځانونه ډاډمن کړي."