شغل و اشتغال مردم در افغانستان

نوشته کریم پوپل  
بطور ساده  شغل عبارت از مشغولیت است که بخاطر در آمد مالی و امرار حیات اجرا میشود. یا به عباره وسیع تر شغل عبارت است از مجموع وظايف و مسئوليت‌هاي مرتبط و مستمر و مشخصي است كه از طرف سازمان امور اداري و استخدامي كشور به عنوان كار واحد شناخته شده میشود و هم گفته میتوانیم که  شُغل یا پیشه فعالیتی منظم است که در ازای دریافت  پول انجام می‌شود.در حقیقت ضرورت شغل را بوجود می اورد. در مجموع درافغانستان شغل را  به دسته تقسیم نموده اند. در افغانستان ۳۶.۷۱  فیصد جامعه فرصت های شغلی دارند.طبق راپور سازمان ملل ۸۵ فیصد مردم دارای شغلهای فقیرانه و کم در آمد است. ضرورت دارد که در سال ۴.۶ ملیارد دالرسالانه کمک شود ولی این کمک در استانه سقوط است.
چیزی که خیلیها مهم است در افغانستان بیمه کار وجود ندارد. در طی چند سال که جهان پیشرفت نموده اکثر کشورهای جهان باعث تاسیس بیمه های کار شده در صورت از دست دادن کارگار و صحت کارگربیمه ها می پردازند. درین صورت کارگرها و کارمندان از آسیب به دور نگاهداشته میشوند.
در زمان دولت دموکراتیک که کارگران نقش عمده در دولت داشت. دولت را مجبور نموده بود تا دولت بیمه حیات بیمه صحی  داشته باشد. دولت در هر موسسه یک عدد کلینک باز نموده بود. ولی بدبختانه دولت متوجه کارگران کارمندان خصوصی ، پیشه وران وسایر هموطنان ما که در دولت کار نه می نمودند نشد. آنها توکل به خدا کار مینموند اگر مریض زخمی بیکار می شدند. مسولیت نفقه  فامیلش بدوش خودشان بود. تنها صحت رایگان بود.  در دوره جمهوری اشرف غنی بازهم کارکنان دولت از امتیازات برخود دار سایر ملیت توکل به خدا بود.
در نظام های کشورهای پیشرفته آنان که کار می کنند جمله بیکاران را نان می دهند. دولت فقط مالیه جمع نموده  وعادلانه توزیع می کنند. هرفرد ملت معاش دارند آن که کارمی کنند یا بیکارهستند. برای هر ۵الی ۱۰ هزار نفر یک داکتر وجود دارد. آنان که مریض یا بیکارمیشوند شاروالی شهرمعاش آنرا میپردازد. تمامی طفل الی ۱۸ سالگی معاش دارند. همه ملت بعداز اینکه بازنشت میشوند  معاش تقاعدی حاصل میکنند. دولت ، بیمه ها و اتحادیه های صنفی در طول که یک شخص کار می کند یک فیصد معاش شخص را به مقاصد بیکاری رخصتی ، تقاعد ، پس انداز ،  مصارف دفن از معاشش وضع نموده در زمانش می پردازند. درین صورت همه مردم خوشبخت بوده کسی غریب نیست.
در دولت قبلی تقریباً ۱ میلیون نفر( ۳.۱فیصدنفوس) در دولت در سکتورهای امنیتی تولیدی خدماتی کار می نمودند. مجوعاً ۱۵۲۳۳۰ متقادین دولت بودند که حالا تعداد آن زیاد شده و عده از کارکنان دولت بی سر نوشت میباشند. در مجموع ۱۰۶ هزار تن در سکتور دولتی ۸۰۰۰۰ زن در سکتورهای خصوصی کار مینمودند که آنهای که کارگر بودند واز خود شغل نداشتند همه بیکار شدند.
 
                     عکس یک مارکیت کار که زنان هم شرکت می کنند.
۸۵ درصد این کارگران متاهل و و طور اوسط تعدا خانواده  آنها ۷.۸۵ نفر است، همچنان ۸۵ درصد آنها فاقد سواد ابتدائی و یا غیر رسمی بودند، ۹۸ درصد آنها از اتحادیه های کارگران اطلاعی نداشتند (که ممکن است به آنها کمک کند که با صاحبان کار چه خصوصی و چه دولتی چانه زنی‌ کنند) تا کارگران روزمزد ماهر به طور متوسط در یک روز کاری ۶۰۶ افغانی (معادل ۷.۸۷ دالر آمریکایی) درآمد داشته باشند. در سال  ۲۰۲۱تعداد باسواد در کشور به ۳۱ فیصد یعنی ۱۰.۵ میلیون می باشد که بیشترین این نفوس را جوانان تشکیل می داد.
ملت افغان دارای مشغولیت ذیل اند. 
 در حکومت دموکراتیک  کارگران و کارمندان درتحت  اداره ملی کارکنان و شورای مرکزی اتحادیه صنفی  رهبری میشد. ولی در دوره جمهوریت تحت نام اتحادیه ملی کارگران و کارکنان فعالیت می نمودند. در سال ۱۳۹۰ مکرراً اتحادیه پیشه وران در کشور ایجاد وبه  فعالیت  آغاز نمود. در افغانستان شغل که پیشه آور است سابقه تاریخی دارند .اتحادیه خواست تا این گونه کارگران را در حمایت دولت قرار دهد . پیشه وران عمده که در اقتصاد کشور رول دارند  مانند بافت فرشها، قالین، گلیم، سترنجی، پتو، لنگی، جاکت، جوراب، دستکش، فلزات، تولیدات مسی، شیشه سازی، حجاری، نجاری، موبل و فرنیچر، سرامیک، سفالی، نساجی، معماری، حکاکی، زرگری، لباس دوزی، خامک دوزی، چرم و پوستین دوزی، آهنگری، ریختگری، مسگری، حلبی سازی، تولیدات صنایع ظریفه، کندن کاری و غیره میباشد که در حمایت دولت قرار گرفتند. 
در افغانستان نظام زود تغیر نموده با ازبین رفتن نظام  کارکرده های آن فرموش گردیده یا از چرخش می افتد یا پس از سالها دوباره ایجاد میشود.چنانچه دردوره ظاهر شاه بمنظور تقویه بنیه مالی دهقانان دولت کوپراتیفهای زراعتی را ایجاد نموده تولیدات دهقانان را دولت خود به قیمت مناسب ذریعه مفازه های دولتی بفروش می رساند .ولی در هر نظام این روند و سیستم را غیر اسلامی خوانده فعالیت دهقانان را بدون اداره رها نمودند. یک مثال دیگر فابریکه کلیم افغانستان تولید الکهول را در کشور مینمود که از کشمش و توت ساخته  میشد. وزارت صحت عامه  افغانستان در آن زمان در سال دومیلیون سی سی ضرورت داشت تا به مراکز صحی خویش توزیع نماید همه در خاک خود ما تولید میشد. با آمدن مجاهدین اولین فابریکه که به آتش سوختانده شد شرکت کلیم بود. حالا دولت و شرکت های خصوص سالانه ۵ملیون سی سی را از کشور چین و هند وارد می کنند که  چندان  صحی نیست. یا طالبان اتحادیه ها پارالمان موسسات مدنی و حقوق بشر را کفری خوانده لغو نمودند. خود به قوانین اکتفا می کند که ناچیز و همه گیر نمیباشد.
صنف بندی مشغولیت مردم افغانستان 
۱. سکتور زراعت و مالداری: ۷۰ فیصد مردم افغانستان مشغول سکتور زراعتی اند که ۴۰ فیصد فرصت شغلی را فراهم کرده  ازین جمله ۶۰ فیصد زنان خانواده روستاها مشفول کار زراعتی مالداری ،  تولید تکه قالین گلیم نمد پیله وری وغیره می باشد.که ٪۳۱ درآمد ناخالص ملی از محصولات زراعتی بدست می‌آید. بخش اعظم صادرات افغانستان نیز محصولات زراعتی و دامی است.  ٪۳۱ درآمد ناخالص ملی از محصولات زراعتی بدست می‌آید. بخش اعظم صادرات افغانستان نیز محصولات زراعتی و دامی میباشد. بطور مشخص ۱۲ میلیون نفرمختص در بخش زراعت مشغول به کارند.که  آنان نقش عمده را در افزایش درآمد سرانه کشور دارد. اغلب این افراد نان آور اصلی خانواده خود به حساب می آید. در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به دلیل گسترش دامنۀ جنگ و افزایش نا امنی ها، بیشتر از ۱،۱ میلیون افغان از مناطق مسکونی شان در داخل کشور بی جا گردیده بود ولی شروع  از حاکمیت طالبان جمعاً تعداد ۵۹۰۰۰۰۰ نفرافغان مهاجر در تمام جهان میباشد. که رشته های شغلی تعدا د زیاد از افغانها درهم گسیخته شد.
۲.تجارت : در افغانستان تجارت دولتی و غیر دولتی وجود دارد. در افغانستان ۲۴۰۰۰ شرکت خصوصی ثبت اطاق تجارت افغانستان  شده است.  که درین شرکتها حدود ۵۰۰۰۰۰  کارگر وکارمند مصروف کار میباشند. که این شرکت کار تولیدی خدماتی و مبادلاتی را می کنند.
۴.معارف
طبق راپور اداره یونوسوف در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۴ هزار مکتب در سراسر افغانستان فعال بود که در این مکاتب ۸ میلیون و یکصد هزار شاگرد که ۳۸ در صد شان را دختران تشکیل می‌داد وجود داشت که آنها را ۱۷۵ هزار آموزگار آموزش می‌داد.از این آموزگاران  ۶۹۵۹ نفـر ماسـتر، ۳۳۸۶۳ نفـر لیسـانس و۲۸۱۰۱۱ نفـز پائیـن تـر از درجـه لیسـانس ونامعلـوم در چـوکات دولـت ایفـای وظیفـه مـی نماینـد. ارقــام وزارت معــارف کشــور نشــان میدهــد کــه در درســال مالــی ۱۳۹۷  مجموعــا ۹۷۰۳۲۱۵ شــاگرد شــامل مکاتــب ابتدائـی، متوسـط، لیسـه هـای مسـلکی، انسـتیتوت هـا ی تخنیکـی و مسـلکی، تربیـه معلـم، تعلیمـات دینـی وشـاگردان میباشـد. از آن جمــــله ۹۱۷۱۷۵۱ آن مربـوط تعلیمـات عمومـی دولتـی، ۵۳۱۴۶۴ آن مربـوط بـه تعلیمـات خصوصـی میباشـد . تعـداد مجموعـی معلمیـن در سـال مالـی ۱۳۹۷ در کشـور بـه ۲۳۱۹۴۹ تـن بالـغ میگـردد کـه از آن جملـه ۲۰۳۲۰۱ نفـر آن در بخـش دولتـی و ۲۸۷۴۸ تـن معلمیـن خصوصـی بود.
در افغانستان در سال ۲۰۱۷ تعداد ۱۶۴۰۰ مکتب ۸۴ موسسات تحصیلات عالی دولتی و خصوص وجود داشت از جمله بیشترین ولایت که موسسه تعلیمی  زیاد دارد کابل بدخشان ننگرهاربلخ وکندهاروجو داشت . درینصورت ۱۰ میلیون افغان  مصروف تعلیم و تربیه بودند. که ارین تعداد علاوه بر تعلیم وتربیه مصروفیت دیگر برای در آمد فامیل داشتند.

 
اکنون احصاییه از دست رفته است معلوم نیست که چقدر مکتب باز است و چقدر معلم کارگر مکتبها بیکار است.  هکذا تربیه معلم یا دارالمعلمین از زمان ظاهرشاه فعالیت را آغاز نمود. طالبان تمامی پرسونل تربیه معلم را خانه نشین نموده دروازه دارالمعلمین را بستند.
۵.پیشه وران : پیشه ور ( کاسب ) یا صنعتگر به افرادی گفته می‌شود که مهارت در ساخت اشیاء کاربردی دارند و وسایلی که می‌سازند که نوعیت مختلف دارند مثلاً خیاط نجار  آهنگر زرگر  شرینی پز بوت دوزمسگران شیشه سازان ،   سلمان نلدوان برقی  ترمیم کار ، گدی پران ساز ، موسیقی نواز، قفل ساز، وسایل موزیک ساز،  معمار، رنگمال ، میخانیک ، سنگ شکن  ، قنات و غیره می باشد. وسایل خانه ابزارآلات و همچنین  ماشین های ساده  دستی نیز جزو این کارها به حساب می‌آیند. 
درمجموع صنعگران و پیشه وران یک میلیون نفربوده  اینها توانسته اند برای ۵ میلیون افغان  شغل دهند.
۶. اصناف : صنف از شغلی است که  که برای دریافت پول کار می کند. در اصناف اشخاص که امکانات مهارت زیاد کم و بدون مهارت  شامل میباشدمانند بقال ،، صنایع کوچک نان بای ، دکاندار ، تیل فروش آیس کریم فروش وغیره میباشد که در مجموع یک الی ۱.۵ میلیون نفوس خاک ازین مدرک نان بدست می آورند.تنها در کابل تعداد اصناف به ۱۱‍۴۰۰۰  نفر می رسد .
۷.خدماتی  مانند ترانسپورت ، تاکسی ، مخابرات ، آبرسانی ، خدماتی دینوی شفاخانه رادیو ساز سقاب وغیره میباشد. که ۲ میلیون نفر این خاک ازین مدرک نان  بدست می آورند.
۸. تولیدی کسانی که در تولید سهیم هستند. در افغانستان ۵۰۰۰ فابریکه وجود دارد. اینها توانسته یک میلیون افغان را کار و نفقه دهند.
۹. دست گردان ، کراچی وان  خرکار  دوره گرد جادو گران وغیره تعداد اینها به ۵۰۰ هزار  نفر می رسد.
۱۰. گدا احصایه در دست نیست 
۱۱. بی شغل : آن دسته کسانی اند که هیچ مسلک و شغل ندارند. از دیگران تامین احتیاجات میشود که درین کته گوری بخش بزرگ از زنان افغان اطفال متعلمین محصلین پیر زنان و پیر مردان معلولین و معیبوبین شامل اند.که ۳۷ الی ۴۰ فیصد جامعه افغان را تشکیل می دهند. که حد اقل به ۸ میلیون می رسد.
احصایه کارو شغل مردم  افغانستان
۱. بخش زراعت ۱۲ میلیون نفر
۲. تجارت ۶۰۰۰۰۰ نفر
۳. ۱۰ میلون ۵۰۰۰۰۰ مشفول تعیم تربیه بودند اکنون به ۵ میلیون رسیده است.
۴. پیشه وران  و صنعتگران که زمینه کار را برای ۵ میلیون فراهم گرده است
۵. اصناف  ۱.۵ میلیون کارگر
۶. کارگران و کارکنان خدماتی  ۲میلیون نفر
۷. دست گردان  ۵۰۰۰۰۰ نفر
گدا : بدون احصائیه 
بی شغل بیکار و بی مسلک ۸ میلیون
---------------------------------------------
مجوعه  ۳۴۶۰۰۰۰۰ 
که ازین جمله ۵ میلیون آن متعلم و محصل بوده  فیصدی زیادی نان خور فامیل میباشد که در جمله بیکاران محسوب شده بدین ترتیب ۱۰ میلیون بیکار بوده به غذای شبانه روزی ضرورت دارند.که چند فیصد این مردم نیز به گدایی می پردازند.
راه حل
در جهان ۴۰۰ میلیون شغل وجود داشته  که از جمله ۶۲۲ ان مربوط صنایع ثقیله میباشد . در یک کشور مردم زمانی خوشبخت شده می تواند که اقتصاد کافی داشته باشد. تا زمانیکه که یک کشور برق  تیل فابریکه ذوب فلزات ترانسپورت سرک زمین زراعتی  بقدر کافی نداشته باشد هیچگاه مردم این کشور خوشبخت شده نمی تواند. دولت به عوض که مواد خام معادن کشور را بفروش رساند ضرورت است به مواد پخته تبدیل نموده بفروش رساند.  
نظام دولتی و مارکیت کار
در کشورپیشرفته دولت بالای تمام مارکیت کار حاکمیت داشته هیچ فردی بدون اجازه دولت نمی تواند کار سر بخود را اجرا نماید. و هیچ شخصی نیست که بدون معاش باشد.از طفل یکروز تا بالاترین سن معاش برای زندگی کردن دارند.معاش مریضی پس از تصدیق داکتر فامیلی و بیکاری از طرف شرکتهای بیمه و شاروالی پرداخته میشود. معاش تمام جمعیت یک کشور توسط کمپیوتر راساً به حساب بانکی شخص آمده ، اجراات آن در تحت کنترول و زارت مالیه میباشد.
اما در افغانستان نظام شغل و اشتغال مختلط بوده تنها ۱۱ فیصد مردم حساب بانکی داشته باقی درآمد ازطریق کاغذ یا دست بدست فراهم میشود. ازین ۱۱ فیصد صرف ۴الی ۵ فیصد کارمندانی دولتی بوده معاش خودرا از طرق بانکی در جای که انترنیت است بدست اورده متباقی از طریق کاغذ بدست می آورند.بناعاً وضع پرداخت مالیات در هم و برهم بوده  خیلی عقب مانده است. دکانداران و سایر کاسبین فابریکات و موسسات دولتی و بانکها ۲۰ فیصد از عواید خودرا بدولت می پردازند. آنهم در تحت پروگرام که در ذیل نوشته شده است.
طریقه وضع مالیه از معاشات کارمندان‎ و سایر کارکنان شخصی!
طریقه وضع مالیه از معاشات و حق الخطر کارمندان ملکی ونظامی:
۱- از مبلغ ۱ افغانی الی  ۵۰۰۰ افغانی هیچنوع مالیه از معاش قابل وضع نمی‌باشد‎.
۲- از مبلغ ۵۰۰۱ افغانی الی ۱۲۵۰۰  افغانی ۲٪ مالیه قابل وضع می‌باشد‎.
۳- از مبلغ ۱۲۵۰۱ افغانی الی ۱۰۰۰۰۰  افغانی ۱۰٪ مالیه قابل وضع می‌باشد‎.
۴- از مبلغ ۱۰۰۰۰۰ افغانی بالاتر ۲۰٪ مالیه قابل وضع می‌باشد‎.
هر بخش از وضع مالیه که در شماره‌های ۱٬۲٬۳٬۴ ذکر گردیده باید طور جداگانه وضع و از معاش منفی گردد
از مبلغ ۱۳۵۰۰۰ افغانی طور ذیل مالیه وضع می‌گردد
اولتر از همه از مبلغ که از ۱۰۰۰۰۰  به بالاتر می‌باشد یعنی از۳۵۰۰۰ باید ۲۰٪ مالیه وضع نمایم که ۲۰٪ مالیه ۳۵۰۰۰ افغانی ۷۰۰۰ افغانی می‌شود‎.
در قدم دوم از ۱۰۰٬۰۰۰ هزار باقیمانده مالیه وضع می‌کنیم، البته از مبلغ ۱۰۰۰۰۰ باید ‏۱۲۵۰۰ افغانی را وضع نمایم چون وضع ۱۰٪ مالیه از ۱۲۵۰۰ افغانی به بالا می‌باشد یعنی ز مبلغ  ۸۷۵۰۰ افغانی ۱۰٪ مالیه که مبلغ ۸۷۵۰افغانی می‌شود مالیه وضع میگردد.
در مرحله سوم از ۱۲۵۰۰ افغانی ۲٪ مالیه وضع می‌کنیم البته از تمام مبلغ۱۲۵۰۰ ‏افغانی ۲٪ مالیه وضع نمی‌گردد چون که ۵٬۰۰۰ افغانی از وضع کردن مالیه معاف می‌باشد بناً از ۱۲۵۰۰ افغانی ۵٬۰۰۰ افغانی را وضع و از ۷۵۰۰ افغانی فقط ۲٪ مالیه وضع می‌کنیم که ۱۵۰ افغانی می‌شود
در مرحله چهارم تمام مالیات وضع شده از مجموع معاش ۱۳۵۰۰۰ را جمع نموده و از معاش منفی می‌کنیم‎.
پس از طالبان
کمک‌های خارجی افغانستان که از طرف ۳۴ کشور و با هماهنگی بانک جهانی انجام می‌گرفت، قطع شد.
- یگانه دست آورد پسندیده طالبان قطع مواد مخدر بهتر شدن شرایط امنیتی ، شرایط سرمایه گذاری برای اشخاص که افکار طالبی دارد.
- دسترسی به دارایی‌های خارجی این کشور ممنوع شد
- جریان‌های پولی و مالی افغانستان با جهان منجمد شد
- اقتصاد کلان کشور ثبات خود را به مقایسه دولت قبلی از دست داد
- مردم در معرض خطر قحطی‌ قرار گرفت.
کندی رشد اقتصادی در افغانستان به علت کاهش اعتماد، خشکسالی و کاهش تولید کشاورزی آغاز شده بود. تورم رو به افزایش گذاشت و قیمت‌ انرژی تا نیمه سال، ۱۲ درصد افزایش یافتد. قیمت مواد خوراکی هم در حال بالا رفتن بود و تورم ارزش پول ملی را می‌خورد. با اختلال دولت، درآمدهای بودجه وصول نمی‌شد و اجرای بودجه ناممکن می‌شد.
طالبان حتی پیش از ورود به کابل، ۵۷ درصد درآمدهای گمرکی را که بیش از ۲۷ درصد کل درآمدهای بودجه بود، به تصرف درآورده و دولت ناگزیر شده بودو۴۵ درصد از بودجه‌های عمرانی کشور را تعطیل کند. نظام بانکی از پول تهی می گردید. بانک‌های خارجی از ترس تحریم‌ها از مراودات بانکی بازمی‌ایستادند و دسترسی شرکت‌ها و خانوارها به موجودی‌های بانکی‌شان محدودتر می‌شد و افزایش بی‌اعتمادی و کاهش کمک‌های خارجی کاهش ارزش پول افغانی  با ارزهای خارجی را در پی داشت.
بانک مرکزی افغانستان به قصد دفاع از ارزش پول ملی، به تزریق دلار روی آورد و موجب شد ذخایر ارزی این کشور کاهش یابد. کاهش سریع فعالیت‌های بخش عمومی در خدمات و ساختمان که ۵۸ درصد تولید ملی را تشکیل می‌داد، اقتصاد ملی افغانستان را به سقوط نزدیک‌  تر کرد و قطع کمک‌های خارجی موجب شد که ۲۸ درصد بازرگانی خارجی این کشور بدون تنخواه بماند و ۱۰ میلیون افغان با سقوط درآمد زیر ۹۴ سنت در روز، زیر خط فقر قرار گیرند.
نگاهی به تاریخچه پول «افغانی» از زمان مجاهدین  الی جمهوریت
در سال ۱۳۶۶، یک دالر آمریکا به ۶۷ افغانی مبادله می‌شد. پس از آغاز جنگ‌های داخلی، این نرخ به ۱۶ هزار افغانی برای یک دلار رسید. در طول جنگ‌های داخلی، قوای خارجی، جنگ‌سالاران و مافیای جعل اسکناس هر یک برای خود پول چاپ می‌کردند. در سال ۱۳۷۵، احسان‌الله، رئیس بانک مرکزی، ۱۰۰ تریلیون افغانی را بی‌ارزش اعلام کرد و قرارداد چاپ پول با شرکت روسی را متوقف نمود.. به گفته احسان الله، شرکت مزبور پول‌های چاپ شده را در ولایت تخار در اختیار برهان‌الدین ربانی قرار می‌داد. نرخ افغانی در زمان ریاست احسان‌الله از ۲۱ هزار افغانی برای یک دالر به ۴۳ هزار افغانی معادل یک دلار تنزل کرد.
در ناحیه خودمختار شمال افغانستان، عبدالرشید دوستم تا سال ۱۳۷۷ برای خود پول چاپ می‌کرد. در سال ۲۰۰۱ و با حمله آمریکا به افغانستان، ۷۳ هزار افغانی با یک دالر برابر بود. با سقوط طالبان، این رقم به ۲۳ هزار افغانی برای یک دالر تغییر کرد و در سال ۲۰۰۲، یک دالر با ۳۶ هزار افغانی برابری می‌کرد. در این دوره، هفت نوع پول به مبلغ چندین تریلیون افغانی در جریان بود. تا آنکه در زمان حامد کرزی با کمک کشورهای خارجی و بانک جهانی یک دالر ۵۲ افغانی رسید اکنون ۱۵ میزان سال ۱۴۰۲ است دالر به ۷۵ افغانی تبادله میشود. که بازهم جای شکر است. معلوم می گردد فاربریکات کشور فعال است. افغانستان صادرات هم دارد. درآمد دالری در کشور توقف نکرده است.
وضعیت نرخ بیکاری پس از طالبان
پس از حکومت طالبان نرخ بیکاری به ۱۸ فیصد رسیده است. علاوه مشغولیت غیر شغلی در حال گسترش است مثلا پولیس انجنیر و کارمند اردو به کارهای دکانداری کراچی وانی تبدیل شغل نموده اند.به نقل سازمان بین‌المللی کار از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان، اقتصاد این کشور فلج شده و تعداد زیادی از مشاغل از بین رفته‌اند و دراین‌بین زنان بیشترین آسیب را دیده‌اند.
انتظار می‌رود تا اواسط سال جاری میلادی حدود ۷۰۰۰۰۰ شغل در افغانستان از بین برود. این رقم در بدترین پیش‌بینی‌ها ۹۰۰۰۰۰ شغل اعلام‌شده است که دلیل اصلی آن را می‌توان بحران اقتصادی در افغانستان و محدودیت حضور زنان در بازار کار دانست.
سازمان بین‌المللی کار اعلام کرده سطح اشتغال زنان ۱۶ درصد در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ کاهش‌یافته و احتمالاً بین ۲۱تا ۲۸ درصد تا اواسط ۲۰۲۲ پائین خواهد آمد.
این سازمان اعلام کرد. با توقف پروژه‌های بزرگ زیرساختی در افغانستان، ۵۳۸ هزار شاغل در این بخش که ۹۹ درصد آنان را مردان تشکیل می‌دادند، بیکار شده‌اند‎. ‏ کمبود کار در افغانستان سطح کار کودکان را بالا برده‌است، به‌طوری‌که تنها ۴۰ درصد از کودکان ۵ تا ۱۷ ساله در مکتب حاضر می‌شوند‎.
این سازمان اعلام کرد بیش‌از ۷۷۰ هزار پسر و حدود ۳۰۰ هزار دختر خورد سن در افغانستان کار می‌کنند و این شرایط در مناطق روستایی وخیم‌تر است یعنی جایی‌که ۹٫۹ درصد یا ‏۸۳۹ هزار کودک درحال کار هستند. این رقم در مناطق شهری برابر با ۲٫۹ درصد معادل ۸۰ هزار کودک است‎. امید میرود طالبان بزودی مسلکی شده در رفع عوامل بکوشند.
موخذ
ظرفیت های بالقوه سکتور زراعت میتواند در رُشد اقتصاد افغانستان مُمِد واقع گردد. در ویبساید بانک جهانی 
https://www.worldbank.org/fa/country/afghanistan/publication/unlocking-potential-of-agriculture-for-afghanistan-growth
۲. د احصايې او معلوماتو ملي اداره - اداره ملی احصائیه و معلومات در صفحه فیس بوک  
https://www.facebook.com/NSIA.GOV.AF/posts/2282673178531133/
3.طریقه وضع مالیه از معاشات کارمندان! در ویبساید فیس بوک     
 ۴. اطاق تجارت سکتورهای خصوصی  تاریخچه
https://www.acci.org.af/about-us.html
۵. طالبان موسسات تربیۀ معلم را از تشکیلات چوکات وزارت معارف حذف کرده اند نوشته صدای امریکا
https://www.darivoa.com/a/the-taliban-have-removed-teacher-training-institutions-from-the-ministry-of-education/7178886.html
۶. تغییر نصاب و سرنوشت آموزش؛ سیاست طالبان برای نصاب آموزشی ویرانگر است نوشته روز نامه ۸ صبح
https://8am.media/changing-the-curriculum-and-fate-of-education-the-policy-of-the-taliban-is-devastating-for-the-educational-system/
۷. چالش های تعلیم وتربیه در افغانستان محمد سرور توحیدی پنج شنبه 17 حوت 1396 -
http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=142886
۸.۵۰۰ هزار شغل در افغانستان با روی کار آمدن طالبان از دست‌ رفت نوشته خبرگزاری تسنیم
https://www.tasnimnews.com/fa/n
۹. ادعای خبرگزاری تحت کنترل طالبان: "امارت اسلامی" ۴۰ هزار شغل ایجاد کرده است
در ویبساید افغانستان انترنیشنال
https://www.afintl.com/20211101158328