سیګار: ناسم مدیریت د حلقوي سړک چارې ځنډولي

.

د رپوټ له مخې، ددغه حلقوي سړک د جوړېدو مالي تمویل د اسیا پراختیايي بانک او د امریکا متحدو ایالتونو او ددغه بانک د نورو غړو له خوا ورکول کېږي.

په رپوټ کې راغلي، د ۲۰۰۵ کال له جولای میاشتې راهیسې د ۲۰۱۷ کال تر ډیسمبر پورې، یاد بانک ددغه حلقوي سړک د جوړېدو لپاره ۷۲۱ میلیون ډالر ځانګړي کړي، چې د اسیا پراختیايي بانک له لارې لګول کېږي.

د افغان حکومت غبرګون

د افغانستان ټولګټو وزارت ویاند مهدي روحاني وایي، د دغه سړک د اتیا کیلومتره چارې روانې دي او د څلورو کلونو په ترڅ کې به شاوخوا ۲۳۳ کیلومتره سړک چارې بشپړې شي:

"د ټولګټو وزارت لپاره د قیصار - لامان حلقوي سړک تر ټولو لانجمن و. دا سړک بیخي له منځه تللی و، موږ په څلورو کلونو کې وکړای شو چې د ډونر، چې د اسیا پراختیايي بانک دی، ژمنتیا بېرته ترلاسه کړو، اوس هم ددغه سړک پر لومړۍ او دویمې برخې چې ۸۲ کیلومتره دی، کار روان دی."

په سيمه کې ځایي خلک او د فاریاب د ولایتي شورا یوشمېر غړي وایي، د دغه سړک له جوړېدو هېڅ خبر نه شته .

د ولایتي شورا مرستیال صبغت الله سیلاب وایي، تر هغې چې د دغې لارې امنیت ټینګ نه شي، د دغه سړک کارونه به همداسې پاتې وي:

"درې میاشتې وړاندې چې ولسمشر غني دلته راغلی و ژمنه یې وکړه چې د دغه حلقوي سړک چارې به پیلوي، خو له بده مرغه پیل نه شوې او همداسې پاتې شوې؛ ځکه دلته امنیتي وضیعت ښه نه دی له قیصاره تر بادغیسه راغلې لار د طالبانو په لاس کې ده او هغوی د کار پیلولو اجازه نه ورکوي."

د شمېرو له مخې د افغانستان د وګړو دوه پر دریمه برخه د حلقوي سړک په شاوخوا پنځوس کیلومترۍ کې پراته ده.

د رپوټ د موندنو له مخې، ددغه مبلغ ډېره برخه د افغانستان ټولګټو وزارت په واک کې ددغه سړک د رغونې، انجینري او امنیتي چارو د سمبالښت لپاره ورکړل شوې.

سیګار وايي، د حلقوي سړک دا پروژه د امنیتي ګواښونو او ټولګټو وزارت د کمزوري قراردادي او د رغونې د وړتیا او مدیریت د نشتوالي له کبله له خنډ او ځنډ سره مخامخ شوه، چې همدا د کار د پاتېدو او د دوو قرادرادونو د لغوه کېدو لامل شو.

د ۲۰۱۷ تر سپټمبر پورې د حلقوي سړک پر جوړېدو د ټولګټو وزارت د اسیا پراختیايي بانک له خوا له ورکړل شوي لګښت ۲۴۹ میلیون ډالر لګولي، خو د سیګار په وینا، د قراردادیانو له خوا د رغونې یوازې ۱۵ چارې مخته وړل شوې.

همدا لامل شو چې رغنیزې چارې دوه کاله وځنډېدې، خو سیګار وايي، د تېر کال ډیسمبر کې د سړک د بشپړولو لپاره د اسیا پراختیايي بانک۱۵۰ میلیون نور ډالر ومنل، چې د دې پروژې ټول ټال لګښت ۷۲۱ میلیون ډالرو ته ورسېد.

د رپوټ موندنې ښيي، چې د حلقوي سړک د پاتې برخې د جوړولو لپاره لاهم ۴۷۲ میلیون ډالر شته.

د حلقوي سړک مخینه

که څه هم د لومړي حلقوي سړک کار په ۱۹۶۱ کال کې شاوخوا ۵۲ کاله وړاندې پیل شو، خو د سیاسي بدلونونو او څو لسیزو جګړو له امله د دغې لویې لارې کار بشپړ نه شو او هغه څه چې جوړ شوي وو هم په بشپړه توګه له منځه لاړل او بیاجوړولو ته یې سخته اړتیا لیدل کېده.

د دغې لارې له جوړولو موخه د افغانستان د یوې سترې برخې سره نښلول او د اقتصادي پیاوړتیا د زمینې برابرول دي.

د افغانستان لومړی حلقوي سړک شاوخوا ۳۳۶۰ کیلو متره اوږد دی او د ۳۴ ولایتونو له ډلې ۱۶ سره نښلوي.

دغه سړک ته چې د کابل، غزني، کندهار، فراه، هرات او بلخ په ګډون له نورو ولایتونو تېرېږي په دغه جګړه ځپلي هېواد کې د اقتصادي شا رګ په سترګه کتل کېږي.

د شمېرو له مخې د افغانستان د وګړو دوه پر دریمه برخه د حلقوي سړک په شاوخوا پنځوس کیلومترۍ کې پراته ده.

سیګار وايي، په ۲۰۰۵ کال، افغانستان کې د خوندي او اغزناک حلقوي سړک د جوړېدو چارې د ټولګټو وزارت پرغاړه واچول شوې، چې د فاریاب ولایت له قیصار ولسوالۍ نه ، د بادغیس تر لامان پورې د حلقوي سړک د پاتې لویې پروژې - چې ټول ټال ۲۳۳ کیلومتره کېږي، برخه بشپړه کړي.

د سیګار په راپور کې راغلي، د اسیا پراختیايي بانک په ۲۰۰۵، ۲۰۰۷، ۲۰۱۰، ۲۰۱۲ او ۲۰۱۷ کلونو کې له قیصاره تر لامان پورې د حلقوي سړک د جوړېدو پنځه جلا مالي پروژې ومنلې.

د رپوټ پراساس، د افغانستان ټولګټو وزارت کې د وړتیا نشتوالي د حلقوي سړک د پاتې برخې د نه جوړېدو لامل شوې، چې په وینا یې دوی قراردادیانو ته پر وخت پیسې نه ورکولې چې کار مخته ولاړ شي.

په دغه رپوټ کې راغلي، چې یاد وزارت د چین اورګاډي شیسیجو ګروپ، چې د شیلادیا ځای ناستی و، د قرارداد شویو پیسو د نه ورکړې له کبله له ټولګټو وزارت سره خپل قراردادونه پای ته ورسول.

د ۲۰۰۷ کال نومبر کې د یاد وزارت له خوا قراردادیانو ته د پیسو د ورکړلې سست بهیر د رغونې د بهیر له خنډ سره مخامخ.

د امریکا کابو ۳ میلیارد ډالره مرسته

"سیګار" وړم کال پخپل یوه راپور کې ویلي وو، له ۲۰۰۲ کال راهیسې تر اوسه نژدې ۲٫۸ میلیارد ډالر د افغانستان پر سړک جوړونې لګول شوي.

ددغې ادارې په وینا، نژدې ۱۵۴ میلیون ډالر نور د ټولګټو وزارت د ظرفیت جوړونې او د سړک جوړونې پر نورو اړونو پروګرامونو لګول شوي.

دغه اداره زیاتوي، د امریکا په همکارۍ له ۱۶۴۰ کیلومتره جوړ شوي سړک څخه شاوخوا ۲۲ یې کریړ شوي دي، چې ډېری سړکونه څارنې ته اړتیا لري.

په افغانستان کې د ټول ټال کریړ شویو سړکونو اندازه شاوخوا ۸۵۰۰ کیلومترو ته رسېږي، چې ۳۰۰۰ کیلومتره یې حقلوي سړک دی، چې نژدې ۱۴ ولایتونه سره نښلوي.

خو په وروستیو کلونو کې د افغان دولت پر هڅو سربېره، تر اوسه د حلقوي سړک پر نښلولو نه دی توانېدلی.

د شمېرو له مخې، د افغانستان په کلیوالو سیمو کې شاوخوا ۸۶ زره کیلومتره سړکونه کریړ شوي دي.

سیګار وايي، د افغانستان د سړکونو جوړولو لپاره ۸ میلیاردو نورو ډالرو ته اړتیا ده.