نوشته کریم پوپل

درین تپه آثار آبدات کوشانی ها ، یونیان باختری کشف گردیده است . بدین معنی است که این تپه در ادوار مختلف مورد استفاده دولتها قرار گرفته و نیز قصه های دارد. در قسمت کخ طرف سیاه سنگ قرار دارد.  در وقت زمام داری امیر شیرعلی خان عبدالرحمن خان و امیر حبیب اله خان جشن نوروز یا میله نوروز گرفته میشد. و قبل از کمپنی قرغه میله گدی پران بازی درین محل صورت می گرفت. پس از آنکه   امان اله خان تپه را به نام نرنجان داس کرد بنام تپه نرنجان یاد می گردید. در دوره که نادر خان فوت کرد تپه نادر خان می گفتند. بعد از هفت ثور قبرستان شهیدان شد بنام تپه شهدا مسما شد. ولی نام مرنجان را کسی فراموش کرده که این مرنجان چه است.
تپه مرنجان 
دیوان نرنجان داس یا نرنجان سنگ پدر بی بی رادو جان وزیر مالیه شاه امان بود . نرنجان مستوفی و وزیر موفق در بخش مالیه بود. دیوان نرنجن داس، در ماه جولای سال ۱۹۲۰ میلادی ضمن یک هیئت افغانی به ریاست علامه محمود طرزی، غرض امضای معاهده به رسمیت شناختن استقلال افغانستان از سوی انگلیس ها، به هند بریتانوی سفر کرد . در این سفر دیوان نرنجن داس ٬ یک عضو برجسته این هیئت بود. هیت  با موفقیت واپس به وطن بازگشتن . امان‌الله خان به پاس خدمات نرنجان این تپه و چمنزار کناری آن را به وی بخشید که بعدها این تپه به نام نرنجان خوانده شد و با گذشت زمان نرنجان به مرنجان تبدیل شد.
نادرخان و هاشم خان چون مخالف دولت امان اله خان بودند. تمام داری وجایداد را ملکیت عامه کردند. ازاینکه خانواده نرنجان داس مهاجر به کشور هندوستان گردید دارایی او 
نیزملکیت عامه شد. تنها ساحه که قبر نادرحان است. در ملکیت پدر ظاهر خان درآمد

.
هیات عالرتبه  که برای امضا قرارداد استرداد استقلال به هند اعزام شدند

.

٢٢ ‌نوامبر ١۹٢١ عيسوی، هیأت انگلیس در کابل و با هیأت افغانی معاهده استرداد استقلال افغانستان را عقد کرد
قصه های افسانوی تپه مرنجان برای اطفال
این داستان افسانوی است نه حقیقت.
روایات است که : قبل از ظهور اسلام در کابل، پادشاهی حکومت می‌کرده که تنها یک دختر زیبا داشته است. در دربار این پادشاه، جادوگری به نام «مرنجان» زندگی می‌کرده است. این جادوگر، عاشق دختر پادشاه بود و می‌خواست که با او ازدواج کند، اما به خاطر داشتن چهره زشت و وحشت‌ناک، دختر شاه از ازدواج با او امتناع می‌کرده است. روزی خبر می‌رسد که سپاه اسلام بر کابل حمله کرده و صدها تن را در حومه کابل به قتل رسانیده. آن‌وقت پادشاه از «مرنجان» کمک خواسته و مرنجان گفت، به شرطی کمک می‌کند که دخترش را به ازدواج او در آورد. پادشاه شرط او را قبول کرد. مرنجان در صحنه جنگ رفت و مشت خاکی بر سپاه اسلام پاشید و همه‌ی آن‌ها نابود شدند. سپس آن‌ها را آوردند و در زیر تپه خاکی دفن کردند. بعدها این تپه به نام «مرنجان» نامیده شد..
روایات دیگر ولی افسانوی
در گذشته جادوگری به نام «مرنجان» در این مکان زندگی می‌کرده است. او ثروت و دارایی فراوانی داشت، اما روزی از قضا طلسم جادویی او می‌شکند و تمام دارایی افسانه‌ای او تبدیل به تپه‌ای خاکی می‌شود که اکنون به نام تپه مرنجان شهره است.
موخذ
۱. از یادکرد جنرال عبدالطیف  عبدالطیف پوپل لوی درستز زمان امان اله خان در کتاب خاطرات یک قهرمان
۲.تپه مرنجان کابل مکان تفریحی و تاریخی افغانستان نوشته فرهاد نوری در ویبسایت  ایندیپندد فارسی
https://www.independentpersian.com/node/135991/6
۳. تپه مرنجان از مکان های باستانی و  تفریحی در کابل نوشته طلوع نیوز
https://tolonews.com/fa/afghanistan-178985
۴. تاریخ سخن میگوید می گوید نوشته خیر محمد جوهر در صفه افغان اکادمکی 
https://www.facebook.com/afghanacademy1/photos/a.
۵.تپه مرنجان کابل و ویرانه قبر سلطان محمد طلایی نوشته شاه محمود محمود 
در ویبساید کابل ناتهه
https://www.kabulnath.de/Sal-e-Dowazdaoum/Shoumare-279/schamahmoud%20Mahmoud.html
۶. ویکی پیدیا فارسی تپه مرنجان نوشته کریم پوپل
https://www.kabulnath.de/Sal-e-Dowazdaoum/Shoumare-279/schamahmoud%20Mahmoud.html
۷. او دختر دیوان  بی بی رادو جان نوشته نویسنده کشور ایشور داس در ویبسایت کابل ناتهه
https://kabulnath.de/Salae_Doum/Shoumar-e-45/Ischer%20Dass_BebiRadoJan.html

ولي الله ملکزی 

د دوحې له ښار څخه:

د قطر کوچنې هیواد چې ځمکنې مساحت او نفوس یې زموږ د ارزګان له ولایت څخه یو پوټې کم دی، په نړیوال اقتصادي او سیاسي سټیج کې د سترو شهکارونو ټاټوبې او د سیالانو سیال دی. د قطر د ټول مساحت (۱۱۵۰۰ کیلومتر مربع) یواځې ۷ سلنه خاوره د کرهڼې وړ او پاتې یې شګلنې غونډۍ او تیت پرک سمندري ټاپو ګان دي. خپل نفوس یې ۳ لکه او ۳۲ زره تنه دی؛ خو دلته د ۹۴ هیوادونو مسلکي او کارګره طبقه اوسیږي چې ۲ ملیونو او ۳ لکو ته رسي. د قطر بنسټګر، شيخ محمد بن ثاني نومیده په ۱۸۶۸م کې یې مختلفې قبیلې د خپل مشرتابه او یوې جنډې لاندې راټولې کړې؛ نوموړی د اوسني ۴۳ کلن امیر، شیخ تمیم بن حمد آل ثاني شپږم نیکه دی. قطر په ۱۹۷۱م کال کې له پیرنګیانو څخه خپلواکي ترلاسه کړه او له ۱۹۸۱م راهیسې د عربي خلیج د شپږو هیوادونو د همکارۍ د شوری مؤسس غړې دی. البته په ۲۰۱۷م کال کې د ځینو عربي هیوادونو د سختې محاصرې/ پریکون سره مخ شو، خو ترکیه یې ترڅنګ ودریدله او د عسکري او تجارتي مرستو هوايي پل یې ورسره جوړ کړ.

د IMF د وروستي راپور له مخې، په داسې حال کې چې د افغانستان د یو کس کلنې دخل / ګټه مازې ۴۲۶ ډالره ده، د یو امریکايي وګړي ۸۰ زره او د هر قطري دخل ۸۴ زره ډالره دی. تیره اونۍ د قطر د مالېې وزیر، علي بن أحمد الكواري وویل چې د دې کال په څلورو لومړنیو میاشتو کې یې پنځه ملیارده ډالره اضافي/ مازاد ګټه ترلاسه کړیده. د Sputnik خبري آژانس وايي؛ په ۲۰۲۲م کې له روسیې او امریکا وروسته، په نړۍ کې د طبیعي غاز دریم ستر صادروونکې هیواد، قطر دی. ۹۷ سلنه خپل خلک یې لیک لوست کولاې شي؛ د هر قطري وګړي دارو درملنه د دولت په غاړه ده، اوبه او بریښنا هم وړیا ده.

قطر په ۱۹۹۳م کال کې په دوو کرایه شوو الوتکو باندې د Qatar Airways په نوم د هوايي لیکې شرکت پرانیست. نن د مسافرو لپاره ۲۵۵ موډرنې او د کارګو ۲۷ الوتکې لري؛ عمله یې ۴۵ زرو تنو ته رسي؛ د ۸۰ هیوادونو ۱۷۰ نړیوالو میدانونو ته الوتنې کوي. دا پنځم کال دې چې د خوندیتوب او ښو خدمتونو له امله د نړۍ د لومړي کتار په شرکتونو کې غوره جائزه ګټي. له سنګاپور وروسته، په دوحې کې د حَمَد نړیوال هوايي ډګر د نړۍ په کچه دوهم ښکلی او مجهز هوايي ډګر دی، تیر کال ۴۰ ملیونه مسافرو د دې میدان له لارې تګ راتګ کړیدی.

د رسنیو په ډګر کې، د الجزیرې نړیوال ټلویزیوني چینل د عربي نړۍ په سر کې راځي؛ د بي بي سي او سي ان ان سره هم پله ګڼل کیږي. الجزیرې د ۱۹۹۶م کال د نومبر په لومړۍ نیټې خپل رسنیز فعالیت پیل کړ؛ په عربي‌ او انګلیسي ژبو ۲۴ ساعته خپرونې کوي؛ ۴ زره تنه مسلکي او روزل شوې پرسونل لري. د دې مهمې خبري سرچینې یو مشر، أحمد سالم اليافعي وايي: په ۲۰۲۲م کال کې ۴۶۹ ملیونه خلکو زموږ خبري او څیړنیز پروګرامونه لیدلي او دا شمیره مخ په بره روانه ده. تیر کال د دوحې ښار د فټبال د نړیوال سیالیو کوربه وو چې له بابته یې یو ملیون او دوه لکه خلکو له دې هیواد څخه لیدنه وکړه او د سیاحت او توریزم په لمن پورې یې نوي پتري او ځونډي غوټه کړل. دغه لوبې چې هر څلور کاله په یو ډاډمن او ځواکمن هیواد کې کیږي، په اسلامي او عربي نړۍ کې هیڅکله هم نه وې ترسره شوې او دا ویاړ د همدې کمکي وطن په برخه شو.

په منځني ختیځ کې د امریکا تر ټولو لویه پوځي اډه په قطر کې ده؛ العُدَید نومیږي په ۱۹۹۶م کې جوړه شوې او په تیرو دوو کالو کې یې لویدیځې نړۍ ته د لسګونو زرو افغانانو د سفر آسانتیاوې برابرې کړېدي. د ۲۰۱۳م کال د جون په اتلسمې نیټې، د قطر او امریکا د دوه اړخیزې موافقې له مخې طالبانو په دوحې کې خپله لومړنۍ سیاسي نمایندګي پرانیستله. اووه کاله وروسته یې له امریکا سره د سولې تړون لاسیلک کړ؛ ناټو لاړه، د ع او غ جمهوریت د تاریخ ارشیف ته وسپارل شو او طالبانو په لسو ورځو کې ټول وطن د خپل زمبر لاندې راوست. ولې ځینې ناکراره پوښتنې د هر هیواد وال په ذهن کې تیندکونه وهي او لاهم بې ځوابه پاتې دي.

د طالبانو د سیاسي قیادت ځینې مهم غړي چې په دې نهو کلونو کې دوحه کې اوسیږي؛ دلته یې څه ولیدل؟ د دې هیواد د آبادۍ او ښیرازۍ راز په څه که ویني؟ د نجونو تعلیم، ولسي مشروعیت او د ولس قناعت ورته څومره مهم دی؟ له بهرنۍ نړۍ سره اړیکې ساتل او پالل د دوئ په اجنډا کې څومره ارزښت لري؟ او ترټولو ژوره خبره دا چې طالبان په خپلې سر تاسري واکمنۍ کې د همدغو مثبتو تجربو پلي کولو ته څومره چمتو والی لري؟ دا سمه ده چې تاریخ تل فاتحینو لیکلی، خو باید دا هم په یاد ولرو چې وروستی فاتح پخپله وخت دی او له وخت هیڅ چا هم نه ده ګټلې!

—--------------------------------------------

په مننې سره، ما په دې لنډې څیړنې کې د قطر د الرایة او الشرق له ورځپاڼو، الجزیرې د ټلویزیون، Sputnik خبري آژانس او دائرة المعارف څخه استفاده کړیده. که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري.

ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

  

 

ولي الله ملکزی 

د الریاض له ښار څخه:

که یو څوک د عربي ټاپو وزمې تاریخ مازې د کمزورو لِنزونو په ساده چشمکو مطالعه کړي، نو درې ځانګړتیاوې به یې خامخا سترګې وبریښوي. د جاهلیت په مهال، د بشري ناورین تورې بلا همدلته په شړشمو کمڅۍ غوړولې او د یمن له بلقیس پرته، عربان د هیڅ ډول سیاسي نظام او حکومتدارۍ سره آشنا نه وو. پلار به د شرم له مخې، تازه زیږیدلې ګلالۍ لور پخپلو لاسونو ژوندۍ خښه کړه او جنډه بریتونه به د خرما د سیوري لاندې ویده شو. بیا په همدې شرمیدلي او عیبجن پیر کې، د حجاز د شګلنو دښتو او سپیرو غرونو دننه د حق تعالی یو نالوستې وروستنې استازې د لیک لوست، مدنیت او ټولنیز عدالت له پیغام سره را څرګند شو. پیړۍ لا پوره نه وه چې د حِراء په سمڅې کې د بلې شوې ډیوې رڼا د کاشغر، بخاری، بغداد، قیروان او قرطبې دنګې ماڼې وځلولې. د پارس او روم امپراتورۍ د ستومانې ماضي برخه شوه؛ د فرعونیانو اَهرامونه د عمرو بن العاص آسپ سورو ته سلامي او د اَبو الهَول دِیو صفته مجسمه په ګردونو کې چُپ پاتې شوه.

د اتمې هجري صدۍ له پیله تر دې وروستیو کلونو پورې، د جزیرة العرب زیاتره ولسونه د شیخ الاسلام ابن تیمیه د افکارو او فتواګانو په خم کې رنګ او د هغه د لارې لاروي وو. د عقیدوي مسائلو په رغون کې د هغه هڅې ډیرې اغیزمنې او اړینې وې؛ خو اوسني توند لاري وګړي او اورپکې ډلې د ابن تیمیه فتواوې د خپلو جنګي خوځښتونو د مشروعیت او برائت لپاره دلیل نیسي. له بله پلوه، په دې ټولې مودې کې چې تقریبا شپږ پیړۍ کیږي هرڅه د روایت او تقلید په تله تلل کیدل. د استدلال، اجتهاد او عقلاني ارزونې دروازې همداسې مُهر لاک پاتې وې او د هر ډول نوښت او اصلاح مخه نیول کیدله. ما (ملکزي) په ۱۹۸۶م کې د سعودي له پخواني عمومي مفتي، مرحوم عبدالله بن باز سره په طائف کې ولیدل. هغه مهال نوموړي باور درلود چې ځمکه یوه هواره تخته ده، کروي بڼه نه لري، ثابته ولاړه ده او هیڅ ډول حرکت نه کوي؟ خو د حیرانتیا خبره دا ده چې نن هم د هغه ګڼ شمیر پلویان د دغې نظریې ننګه کوي.

په ۱۷۴۴میلادي کال کې د آل سعود د لومړنۍ واکمنۍ بنسټګر، محمد بن سعود  له شیخ محمد بن عبدالوهاب سره د نَجْد په اَلدِرعِیةَ کې د سیاست او دعوت ترمنځ داسې یو تړون لاسلیک کړ چې د ۲۷۹ کلونو له تیریدو سره سره، دمګړۍ پخپل حال پاتې دی. لرغوني آندونه، مذهبي روایتونه او د تَجَدد په وړاندې بې ضرورته اندیښنې؛ مګر د سعودي ۳۶ کلن ځواکمن، نوښتګر او زړور ولیعهد شهزاده،‌ محمد بن سلمان آل سعود چې د وزیرانو د شوری رئیس هم دی، داسې جُرئت وکړ او رغوونکې چارې یې پیل کړې چې د چا په تصور او خیال کې هم نه راتللې.

د ۲۰۱۶م کال په اپریل کې یې د ۲۰۳۰م کال لپاره یو ستراتیژیک لرلید (رُؤية / Vision) اعلان کړ چې د غاز او نفتو په ځای د اقتصاد او پرمختګ لپاره نورې متبادلې لارې په ګوته کوي. د نیوم ستره پروژه چې مصر او اردن هم په بر کې نیسي، د دغه پلان مهمه برخه ګڼل کیږي. ابن سلمان په یوې مرکې کې وویل چې منځنې ختیځ به نوې اروپا وی. د انګلستان د ګارډین د معتبرې ورځپاڼې له مخې، محمد بن سلمان په ۲۰۱۷م کال کې د خپلې شاهي کورنۍ ځینې اغیزمند غړي له ۴۰۰ تنو نورو مهمو شخصیتونو سره د مالي فساد په تور ونیول او د ریاض د رتز كارلټن په هوټل کې یې د جرمانې تر اداء کولو پورې قید وساتل. د مذهبي پولیسو واک یې کم کړ؛ ښځو ته یې د موټر چلولو اجازه ورکړه او د هغوئ د کار حق او فیصدي یې خوندي کړه.

د بهرنۍ پالیسۍ نوی څپرکې یې له ایران، سوریې او کاناډا سره د ډیپلوماټیکو اړیکو په تازه کولو پرانیست. له لویديځې نړۍ سره د اتو لسیزو پوځي، سیاسي او اقتصادي راشه درشه لري، مګر درې میاشتې وړاندې یې له چین سره اوږد مهالې پروژې لاسلیک کړې او «شي جین پینګ» یې په ریاض کې ډیر ونازولو. سره د دې چې د کرملین سره د اړیکو مزي ښه تاوده دي، خو د مې میاشتې په ۱۹ تاریخ یې د جدې ښار کې عرب سرټولنې ته د اوکراین ولادیمیر زیلنسکي ور وبللو کوم چې د یو خپلواک او متوازن سیاست نماینده ګي کوي. په عین حال کې د لویدیځې نړۍ مهمې رسنۍ، په یمن کې د ایران له پوځي ملاتړ څخه د برخمنو حوثي ملیشو خلاف د بې پایلې اته کلن جنګ خبرونه په غټو عنوانونو سره خپروي چې لا یې د پای څرک نه لګي.

سعودي عربستان چې د نړۍ د شلو سترو اقتصادي هیوادونو (G-20) غړی دی، یواځې تیر کال د آرامکو شرکت یې د تیلو او غازو د صادراتو له وجې ۱۶۱ ملیارده ډالره سوچه ګټه درلودله او د خبري آژانسونو د رپورټ په حواله، هر کال د حج او عمرې له برکته لږ تر لږه ۱۲ ملیارده ډالره عائد ترلاسه کوي. د سعودي خپل نفوس ۲۳ ملیونو ته رسي او په څنګ کې یې ۱۳ ملیونه بهرني کارګر او مسلکي خلک اوسیږي چې څلور ملیونه یې هندیان دي. د سعوديانو د نفوس ۶۶ سلنه ځوانه طبقه ده چې عمرونه یې له ۳۵ کلونو څخه کم دي.

د همدې کال د مې په ۲۳ نیټې، دري دیرش کلنه سعودۍ ستور مزلې، ریانة برناوي د ایلان ماسک په «فالکن نهه» توغندي کې لیرې فضا ته څیړنیز سفر وکړ. له دغه تاریخ څخه فقط څلور ورځې وړاندې، زه د حضرت پیغمبر (ص) د شنې ګومبزې په څنګ کې د Starbucks دکان/ رستورانټ ته ننوتم؛ دوه دقیقې وروسته یوې ځوانې سعودۍ راته د کافي ګیلاس مخ ته کیښود چې زما لپاره د حیرانتیا او هم د یو ژور بدلون نښه وه. له بله پلوه، سعودي ټولواک د دې کال په جنورۍ کې،‌ د افغانستان د نومیالي ادیب او شاعر، ګل پاچا الفت لمسۍ او د اقتصاد پوه ډاکټر عبد الرحمن الفت لور، سارا السید د عربستان د بهرنیو چارو د وزارت معینه وټاکله چې یو بیساری ګام دی.

د عربستان د نوښتونو په دې پراخه بهیر کې، د مکې، مدینې، بدر، احد، طائف او تبوک پیغلې په ډاډه زړونو هر سهار د قلم او کتابچې له کاروان سره غاړه غړۍ ښوونځیو او پوهنځیو ته ځي او مازیګر بیرته کورونو ته راستنیږي. مګر د سپین غر، تور غر، شمشاد، تاترې او سالنګ په لمنو کې میشتې نجونې د (نٓۚ. وَٱلۡقَلَمِ وَمَا يَسۡطُرُونَ) د سفر بیا پیل ته په تمه دي او د امر ثاني د انتظار شیبې د ګوتو په څوکو شماري.

—--------------------------------------------

په مننې سره، ما په دې لنډې څیړنې کې د الریاض، الوطن او الشرق الاوسط له ورځپاڼو، Gulf Business خپرونې او دائرة المعارف څخه استفاده کړیده. که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي چې د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، یوټیوب چینل او لنکډ ان کې ولولي او وګوري.

ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

 

 

 

 

 

محمد اسماعيل عندليبنن په رسنيو کې دا خبره زياته اوړي را اوړي چې واشنګټن پوسټ ورځپاڼې يو خبر وکړی چې د کابل ښاروالۍ د ښار بڼه بدله کړې ده، په کمو امکاناتو يې ډېر کارونه کړي دي، ښار ته يې ښکلا ورکړې، او څو اتيا پروژې يې پيل کړي دي.په دې راپور کې د ښار د ځينو واټونو خبره شوې ده، چې بند واټونه يې پرانيستي دي، او ښاريانو ته يې اسانتيا برابره کړې، دا رښتيا خبرونه دي، هغه څه چې د کابل ښاروالۍ يې اوس کوي، او کړي دي، په تېرو اوو کلونو کې ما د کابل په ښار کې نه دي ليدلي، يوازې د وزيراکبرخان مېنې کوم سرک يې چې رالوڅ کړ، او په بل يې کار روان دی، د هر چا زړه دعا غواړي.په نورو سيمو کې هم کارونه نمايان دي، خو ستونزې بيا شته، او کېدای شي واشنګټن پوسټ ته ډېرې وړې ښکاري، يا ترې خبر نه وي، البته د عام ولس لپاره سترې او سختې ځورونکې دي.زما کيسه هم د همدې نن ورځې ده، زه چې کوم ځای کې ژوند کوم، له هغه کوره د موټرو تر تم ځای يو څه فاصله ده چې په پښو مزل کوم، او د عمومي سرک د شر او شور، د موټرو د غر او پر نه هم يوه اړخيزه کوڅه کې ده، د همدې کوڅې په سر کې يو ښاغلی چارواکی راغلی، او له څو مياشتو راهيسې يې په يو کور کې اړولي دي، نه یې دنده راته معلومه ده، نه يې پېژنم، يوازې د جمعې په ورځ د مسجد په شا او خوا کې وسله وال ولاړ وي.له ټول کور يې سيمنټي ديوالونه چاپېر کړي، د خپل کور د دروازې بهر يې د کوڅې په منځ کې دوه د وسپنو ديوالونه لوړ کړي، دواړو کې يې دروازې ايښي، هر څوک بايد له دې دواړو دروازو څخه د دې کور مخکې تګ راتګ وکړي، بله لاره نه شته، ځانګړی ګارد او ساتونکي لري.زه نن د همدې کوڅې څخه د خپل کور پر لور روان وم، چې يو ساتونکی ودرولم چرته ځې؟ ما ويل دلته مې کور دی، وايي نور په دې کوڅه رانه شې، ما ويل ولې؟ ويل يې بس مه راځه، ما ويل څه تاوان مې درته رسېدلی؟ وايي دې کوڅه کې دې کور دی؟ ما ويل نه، خو همدا لاره زما د کور په لور تللې،  وايي بس حق نه لرې چې په دې لاره راشې.ما ويل چې په کومه لار لاړ شم، همدا کوڅه نېغ په نېغه زما کور ته رسي، ماته لنډه ده، د سرک په پای کې مې قريبان اوسي، که د هغوی کره ځم هم همدا لاره به کاروم، وايي په يو خوا بل خوا کوڅو باندې ځه، ما ويل هغه لرې دي، عقل يې ډېر عالي و، وايي ورزش کوه، خو په هغه لاره ځه، او بیا په دې لاره رانه شې.ما ويل چې اسلامي امارت خو وايي موږ سرکونه پرانيستي، او تاسې په عامو خلکو سرکونه تړئ؟ وايي نور نه پوهېږم، ما ويل که هغه نورو سرکونو کې ستا په څېر څوک پيدا شي او راته وايي چې په دې لاره هم مه راځه خلک به کومې لارې کاروي؟ وايي نه يم خبر، ما ويل نو څه وکړم، وايي هېڅ حق نه لرې چې په دې سرک راشې، يوازې هغه څوک چې دلته يې کور وي راځي به، ما ویل د سرک دواړه خواوې پرانيستي دي، يوازې تاسې د خپل کور مخې ته نورې دروازې ايښي، اړ يو چې تګ راتګ وکړو، وايي بس مخه دې وههه، خو رانه شې.هغه په خپل توپک ګوتې ووهلې، او زه لکه په خپل کور کې پردی روان شوم.زه نه د واشنګټن پوسټ په خبر تبصره کوم نه يې په خپله کيسه، يوازې يو رېښتينی روايت دی.پای2023-01-09

پوهاند محمد بشیر دودیال

در هندوستان، همسایه ی تاریخی ما قبور و زیارتهای زیادی موجود اند که مسلمانان؛ خصوصاً افغانها به انها احترام و ارادت دارند.  تعدادی زیادی افغانها وقتی به دهلی میروند، حتماً به زیارت نظام الدین اولیا نیز میپردازند، در داخل افغانستان نیز عده ی زیادی از مردم بانام او آشنایی دارند، اما باوجودآن  این چهره ی متصوف و پرهیزگار در ماخذ افغانی کمتر معرفی گردیده است . درینجا خلاصه ی از زنده گی او تذکر یافته است :

 محمد بن احمد بن علی دهلوی (۶۳۳ – ۷۲۵ ق.) یا حضرت شیخ خواجه سید محمد نظام الدین اولیا که بنام شاه نظام الدین اولیا، شیخ نظام الدین اولیا، نظام دهلوي و نظام الدین خالدي دهلوي نیز مشهوربود، یکی از شیوخ وعرفای  نامدار طریقه چشتیه  طی قرن هشتم قمري هندوستان بود. اوبعضاً (نظام) و (نرگسی) نیز تخلص میکرد. پدرش متولد بخارا بود، که در ایام جوانی به هندوستان رفت ودر لاهور مسکن گزید. بعد از مدتی از شهر لاهور به منطقه ی بدایون رفت که در آن زمان حیثیت  دارالاسلام هند را داشت، در آنجا مسکن گزید. نظام الدین در همین منطقه چشم به جهان گشود. هنگامیکه او پنجساله بود، پدرش فوت کرد،  بعد از ان مادرش زلیخا او را تربیت داد. مادرش نیزیک زن پرهیزگارو متقی بود. او در بدایون آموزش دید و مقدمات علوم را آموخت، بعد با مادرش یکجا به دهلی رفت. تصادفاً شبی در یکی از مساجد دهلی آیتی را از یک  مؤذن شنید، این حادثه باعث شوق  و طلب سلک در او شد، غرض رهنمایی نزد شیخ فریدالدین گنج شکر مراجعه نمود. او پیشوای طریقه ی چیشتیه و تهدابگذارنظامیه بود. خواجه سید محمد نظام الدین، به ارشادات مشایخ مانند  شمس الدین دامغاني، علاالدین اصولي، فریدالدین مسعود و سایرین گوش داد و از آنها نور معرفت حاصل نمود تا خود به مرحله ی ارشاد رسید و بعد  مریدان زیادی دورش جمع بودند.

یکی از مخلصان او سید محمد مبارک نقل قول نموده است: (فریدالدین گنج شکر در مورد خواجه چنین فرموده: خداوند برای نظام الدین  علم، عقل و قوت و خلوص عشق بخشیده، هرآنکه این صفات را داشت،  مرتبه ی خلافت شیوخ را میابد ....)

نظام الدین اولیا در اوایل شخص فقیرو پریشان بود، اما صاحب استغنا ، از هیچکسی توقع چیزی نداشت. بعد از مدتی در تمام هند مشهور شد، بعضی امرای مسلمانان نیز به او عطف توجه نمودند، از آن جمله سلطان جلال الدین خلجی ازو تقاضای ملاقات نمود. نظام الدین در راه تعالیم معاریف اسلامی خدماتی شایانی نمود، توسعه ی معارف اسلامی در بخشهای وسیع از هندوستان تماماً از سبب تلاشهای او اند. چنانچه عبدالرحمن جامی در نفحات الانس چنین نوشت:

نویسنده اخبار الاخبار گوید: عارف مشهور دهلی نظام الدین اولیا هرروز دوشنبه به مجالس فکر وذکرمنهاج الدین سراج جوزجانی حاضر میشد و ازو فیض روحانی میجُست. او آثارگرانبها نوشت مانند: فواید الفواد، راحة المحبین، فضل الفواد و سیرالاولیا. کتاب فواید الفواد که از جمله ی ملفوظات  نظام الدین اولیا است، این اثر توسط عارف مشهور امیر حسن سجزی که ملقب به (سعدی هند) است، جمع آوری شد که معلومات ضروری در مورد شیوخ چشتیه در آن موجود است. راحت القلوب نیز ازجمله ملفوظات  شیخ فریدالدین مسعود گنج شکر بوده که  توسط خواجه تدوین یافته است. رساله دیگر عرفانی نیز منسوب به اوست که  دربهاول نگر توسط صاحب زاده نور جهانیان ثبت و ضبط گردیده است. رساله ی "توحید" که اکنون در موزیم ملی  شهر کراچۍ پاکستان موجود است نیز منسوب به اوست. (عشق حقیقی) که یک نامه ی او میباشد در انجمن ترقی کراچۍ محفوظ است و( فقر نامه در فرقه درویشی) هم به احتمال قوی مربوط همین شکرگنج  بوده که در بهاول نگر توسط صاحب زاده نور جهانیان محمودی دریافت و تا فعلاً محفوظ است.  مکتوبات نظام الدین که در پوهنتون شیرانی لاهور موجود اند، نیز مربوط ایشان است. نظام الدین اولیا هم مرید و هم مراد بود که هم  حکایات دیگران را نوشته وهم حکایات خودش سینه به سینه انتقال یافته اند.  امیر حسن دهلوی و امیر خسرو دهلوی که دو شاعر مشهور زبان دری/پارسی در هند بودند، در عرصه ی پیری و طریقت به خواجه بیعت نموده بودند، کلاه مخصوص چهار پهلو که نشانه این سلسه است، به او هدیه شده بود.  امیر خسرو از جمله ی راز داران خواجه بود که به او لقب  ترک الله  را داده بود چنانچه گوید: یالله به برکت عشق این ترک که به ذات تو دادر، مرا ببخش. نظام الدین در مورد مریدش، امیر خسرو دهلوی گفته است :

ازملک سخنوری شهی خسرو راست

خسرو که به شاعری نظیرش کم خاست

این خسرو ماست ناصر خسرو نیست

زیرا که خدای ناصر خسرو ماست

همچنان امیر خسرو دهلوی در دو منظومه ی خود (وسط الحیوة) و (غرة الکمال) و در اثر دیگری (تحفة الصغر) در وصف  شیخ نظام الدین قصایدې دارد. مریدانش او را بنامهای سلطان الاولیا و محبوب الله یاد نموده اند. شاگردان و خلفای او در قسمتهای مختلف هند به سلوک و طریقت پرداختند، یکی از شاگردانش خواجه نصیرالدین در اودو، گجرات و پنجاب درمسایل روحانیت و مذهب تاثیر ژرف داشت، شاگرد دیگرش سراج الدین در بنگاله و بیهار به توسعه ی تعلیمات ا سلامی و تصوف پرداخت و برهان الدین ، در دکن وسایر مناطق هندوستان مصروف ارشاد بودند.  شاه نظام الدین اولیا به سال ۷۲۵ ق. در شهر دهلی وفات ودر همانجا دفن گردید. زیارت او برای بار اول توسط شاه قدرتمند دهلی محمد تغُلق اعمار شد، بعد ها چندین بار این زیارت ترمیم شد.

شکل امروزه ی زیارت که در ۱۵۶۲ م. ساخته شد یکی از زیارتهای قدیمی در دهلی پنداشته میشود که در یک منطقه مزدحم شهر در کنار قبر همایون در هدیره ی شکر گنج قرار دارد وهمه ساله تعدای زیادی از مسلمین و اهل تصوف به زیارت آن میروند. در یک سال روز معین برای عُرس او تعیین شده که مسلمین زیادی در ان اشتراک نموده و خطبا به ایراد خطبه ها میپردازند. در اطراف زیارت حضرت نظام الدین اولیا یکتعداد قبور وزیارتهای دیگروبناهای تاریخی نیز موجود است، در آن جمله قبر امیر خسرو دهلوی نیز شامل است که او نیز ارادتمندانی دارد. همچنان مقبره ی  جهان آرا بیگم دختر شاه جهان که شاعر زبان دري/پارسی و قبر یکی از مشاهیر خاندان گورگانی هندوستان یعنی اتکه خان نیزدرهمین احاطه قرار دارد. قبل از تشکیل  شدن پاکستان امروزه؛ افغانها در ضمن مراودات و تبادلات تجارتی با کشورهمسایه هند، مراودات کلتوری  و مذهبي و مشترکات قوی بین مردم هند و افغانستان ، خصوصاً در ساحه ی عرفان و تصوف وجود داشت یکی از آنها اخلاص مریدان طریقه ی چشتیه بشمار میرفت که همه ساله مریدان وسالکان آن به هندوستان سفر مینمودند و عُرس بر پا میکردند.

 

پوهاند محمد بشیر دودیال

پرمختیایي هیوادو کې بالعموم کلیوالي مناسبات او دکلیوالي ژوند، کلتور اواقتصاد ځانګړی طرزمسلط دی. دوی اقتصاد ته هم ( dualistic economy) وایی. په دغو هیوادو کې لا هم د شهری او صنعتی پرمختللی اقتصاد او مدنی مناسباتو وده او انسجام او استحکام ټکنی دی. په تیره بیا په افغانستان کې لااوس هم په سلو کې ۸۵وګړی کلیو کې ژوند کوی، دا په داسې حال کې چې ښارونه مو هم لا پوره ښاری خدمات، ښاری کلچر او ښاری اقتصادی- مدنی اوصاف نلري.

پرمختلی- صنعتی هیوادونه د ښاري او پرمختللی ژوند په لوري دتګ کامیابه تجربه لري. د دې معنا دانده چی کلی دې هېر یا ړنګ شی، بلکې هدف داده چی ټولنیز، کلتوری، فرهنګی او راز راز معاصر خدمات باید دکلیو خواته توسعه (توسعهextension/ د پراختیا diffusion او پرمختیا developmentپه معنا نده) ومومی او ترویج شی.

کلی یعنی څه؟

کلی (village) دنفوسو د توزیع او اداری تشکیلاتو له مخی هغه تر ټولو کوچنۍ مسکونی واحد دی چې له درې پلوه پیژندل کیږي:

1.دښاروالۍ د ویېش او تعریف له مخې( چې ټاکلی سرحدات یي تعریفوي)،

2.د نفوسو د اندازې له مخې (کلی معمولاً له پنځو زرو کم نفوس لری)،

3.د اقتصادی بوختیاوو له مخې( کلیوال زیاتره په محلي تشبثاتو لکه کر- کیله، چرګان روزل، دشاتو مچیو روزلو، بڼوالي، محلی لاسی صنایعو او تولیداتو باندې ...)بوخت وی.

کلی له ښارونو څخه لرې وي، خو په اقتصادی فعالیتونو خصوصاً کر- کیله او څارویو روزنه کې مهم ځای لری. کلي په بېلابېلوهیوادو کې د هغوي د ښاروالیو د تعریف او د اداري تشکیلاتو له مخی توپیر کوي. کلی د هیوادونو د پرمختیا د درجې له مخې هم توپیر لري. په افغانستان کی د اداری تشکیلاتو له مخې، له ولسوالۍ څخه ټيټ مسکونی محلات کلي (villages) دي. دافغانستان ۸۵٪وګړی کلیوال دي، نوځکه همدوی (ولسونه) دي چې داسې یې پیژنو:

ولسونه( grass roots)هغه عادي وګړي، پراخه پرګنې او د ټولنې افراد دي چې په اصل کې ټولنه له همدوی څخه جوړه ده، په تیره بیا د کلیو او بانډو خلک. دا هغه د ټولنې د عمومی علایقو لرونکي خلک دي چې د ټولنیز خوځښت اصلي او بنسټیزه برخه جوړوي. دوی د هیواد عمومی څیره تمثیلوی. دوی د مربوطه هیواد داصلی فرهنګ هېنداره وي.د ټولنیزی پرمختیا هدف بایدولسونو ته او په ولسونو کې کار کول وي. کله چې اکثریت خلک (ولسونه) او (کلي) وي، نو طبعآ ژبه هم باید ولسي وي. ولسي ژبه(vernacular language) د خبرو هغه طرز ته وايي چې د پرمختیایي هیوادو مطلق اکثریت خلک ورباندې خبرې کوي او ورباندې د پوهیدو وس لري. یعنې د عامو وګړو عامیانه ژبه او د خبرو هغه طرز چې ولس کې دود ده. تر څو زموږ روڼاندي ولسونه، کلی او ولسی ژبه ونه پیژني، دوی کوم خدمت نشي کولای.

له بده مرغه افغانستتان کې دغه فکتورونه؛ نه د دې هیواد دربار(حاکمانو) او نه هم روڼاندو، ادیبانو، پالیسی جوړونکو، سیاسیونو او نه هم د روشنفکری د دعوا لرونکو په پام کې نیولی( صرف په انفرادی توګه ځینو روڼاندو، سیاسیونو له ځانه دا استعداد ښودلی چی ولسی/ مردمی اوسي، نوځکه روشنفکر له ولس سره فاصله درلوده).

کلیو او کلیوالی سیمو کې کار نه کول او د (سیاسیونو، حاکمانو، روشنفکرانو !) ټولنیزی فاصلی( social distance) لویه بدمرغی رامنځته کړه. کلیوالو دعُقدی او خودکم بینی له مخی د ټولنی روڼاندو او سیاسیونو ته اهمیت ورنکر او لکه د وریښمو دچینجیو په شان خپله ځاله اوپیله کې نغښتی پاتی شول او آن داچې ځینې وختونه یی چې پر ښارونو غلبه کړې، ښه په خوند یې خپل کسات له دوی څخه اخیستی ( ښه یی کړي- جزای قروت آب ګرم).

په داسې وضعیت کې تحجر پر کلیو وزر غوړولی(د کلیوالومجبوریت). نو تحجُر څه دی؟

تحجُر(dogmatism)هغه ډول فکر دی چی تړلی وي او د نوښت، خوځښت او بدلون منلو ته چمتو نه وي. دغه ډول فکر لرونکي کسان په ژوند کې بریالیتوب نه لري او خپلو منځو کې یوبل سره په اړیکو کې ستونزې لري. کلیوال باید ژوند هغسې و پېژني لکه چې دی. کلی کې باید عقلمندی وده وکړی، باید علمی ښکارندو سره یې بلد کړو او د ځانخبرۍ لوړو پوړیو ته یې اوچت کړو، دا نو هغه وخت دی چی (ولس) دټولنی په باخبره ښاروند بدلیږی. دا کار تیرو وختو کې موږ ونشو کولای.

په کلیو کې خرافیانو پر دوی باندی د حاکم پاتې کیدو او له دوی څخه د مُفتی ډوډی د ترلاسه کولو په خاطر، دوی عجیبو خطرناکو لومو کې ښکیل کړل: ددغو خرافیانو ناوړه د تلقیناتو له امله کلیوال ځان د پنځیزو ښکارندو په وړاندې ناتوانه او دطبیعت دقهر مغضوب بولي، ځان ورته ډیرعاجز او له ګناهونو ډک ښکاري، د عزت په عوض ځان ذلیل او حقیر بولي اودتقدیرپه تمه دي،.. دمینې پر ځای کینه پالی، دهوساینې په عوض دردونه ګالي، دپوهې پر ځای دجهل تیاری کې پراته دي.

خو باید هیره نه کړوچې په طبیعی حالت کی چې خرافات او اوهام مسلط نه وي، کلی او کلیوال ډیر ښه اوصاف هم لري، لکه ؛ صداقت، بی آلایشه ژوند، وفا، کار او زیار سره مینه، له هیلو ډک نوښتونه، ...

ښارونو کې مو د ناوړه حکومتولۍ اوتنظیم شوی فساد له امله، د اقتصادی ستونزو او د یوډول نامناسب کلتور تاثیرلاندی، ښاری ژوند کی غوره اوصاف زایل شول، حال دا چی پرمختللو ټولونوکی هغه ټول د انسانی اوصافو په توګه ساتل، پالل او ځلول شوی . دلویدیز پرمختللو ښارونوکې پوهه، زغم، مساوات/ انصاف او و سع صدر شته، خو موږ ښاری ژوند کې دغو ښېګڼوته وده ورنه کړه. په دی ډول د ښارونو د اخلاقو ښه کول او کلی ته یې د بیلګی اوالګو په توګه ښودل ضرورت و، ترڅو دوی زړه توری نشی. خو دې برخو کې روڼاندی، سیاسیون او حاکمیت... ټول ناکام وو.

باید کلی موله دردونو، مجبوریتونو، محرومیتونو او خرافاتو ژغورلي وای، باید دوی ته موهوساینه، آبادی، پرمختګ، پوهه، خپل منځي یووالی، مادی او معنوی مساعد شرایط برابر کړي وای. اما موږ دا یو کار هم ونکړ(په دې حقیقت ویلو دې هیڅوک نه خپه کیږی).

باید موږ لاندني لومړیتوبونه نه وای هېر کړي:

۱.دسواد، پوهې او معاصر معارف ترویج: له سلو کلونو رادیخوا افغانستان ته عصری معارف ورپیژندل شوی، خو متاسفانه لا هم زموږ اکثریت کلی ورڅخه محروم دی، نه یواځې دا چی له معارف محروم

دی، بلکې خرافیانو د مکتب او عصری علومو په وړاندې خنډونه جوړ کړل او پوهه او معارف یې کلیوالوته بد معرفی کړ.

۲.داقتصادی زیربناګانو محدودیت او نشتووالی: موږ ونشو کولای کلیو پورې دبانک څانګې، روغتون، سړک، بریښنا، مخابرات او نور اساسی خدمات وغځوو.

۳.د بېوزلۍ د له منځه وړلو پروګرام antipoverty program

 

دا هغه پلان او برنامه ده چې غواړي خلک د حد اقل معيشت او اساسي ضرورياتو څخه پورته حد کې واقع شي، د بېوزلۍ نښې له مېنځه وړل یې باید لومړیتوب وای.

دلته به د امریکا یوه تجربه راواخلو: دا د امريکا په متحده ايالاتو کې د هغه پروګرام نوم و چې د جان اف کېنډي له خوا جوړ او بيا لیندون جانسن هم دوام ورکړ، او په امريکې کې؛ په تېره بيا کليوالي سيمو کې د بېلابېلو قوانينو او پروګرامونو په اجرا سره فقر له منځه يووړل شو ، په تېره بيا کله چې د امريکې دولت د بېوزله تور پورستو نارضايتي او په شپيتمو کلونو کې د ويتنام د جګړې له امله دولت ماتې وخوړه، نو د فقر د له منځه وړلو، د توپورستو د بېرته خوشحالولو او د دولت دنوم د ښه کولو لپاره دغه پروګرام ته زور ورکړل شو، اوس هم په هره سيمه کې د بېوزلۍ په ضد دګړنديو پروګرامونو عملي کولو ته د (antipoverty program) نوم غوره کېږي. جنوبی کوریا هم خپل اقتصاد جوړول له کلیو څخه راپیل کړ، د دغه هیواد دملی عاید ډیره برخه په شروع کې له کلیوالی اقتصاد څخه وه، ترڅو چې دصنایعو او ښاری اقتصاد لرونکی شو. سینګاپوریې یوبل مثال کیدای شی. په دې توګه د فقر د له منځه وړلو اصلي زړي کلی وو. موږ دا ډول کوم پروګرام تطبیق نه کړ. دغه قلم په ۲۰۱۴م. کال کې( دافغانستان یوه دیارلس کلنه تجربه) تر عنوان لاندی په ۲۷۳مخه کتاب کې دا ډول ټېروتنې او د پراخ مالی، مادی او اخلاقی فساد بیلګې نشر کړي دي.

۴.د لویانو زده کړې او غوره لارښوونې : له دی امله چی کلیوالو ته ددوی د کوچنیوالو پرمهال ښوونځی نه وو، نو باید د یوه پرله پسې ښوونیز(continues guidance) پروګرام له لاری د دوی مهارتونه او پوهه اوچته شوی وای. په دی توګه به لویانو، بزګرانو او کلیوالو نوې مفکورې، تکنالوژی او د کښت او مالداری نوی نظریات تطبیق کړی و،چی په مستمر ډول دوی سره کار شوی وای له بده مرغه د پرله پسی یا مسلسل ښوونیز کار ځای دخرافاتو او اوهاموترویج نیولی و.

۵.کلتوري بدلون cultural change : هر هغه تغییر او اصلاح چی د ټولنې په کلتوري برخو کې راوستل کیږي، کلتوری بدلون دی. دا د چاپیریال او شاوخوا پېښو په هکله د ټولنی د وګړو د فکر، چلند، پوهې او باورونو په برخه کې د تصور نوي کول دي. د ټولنیزو ارزښتونو او د وګړو د پوهې ترمنځ د انډول بدلون راوستل یې پایله ده. موږ دې برخه کې تر ټولو برخو زیات ناکام وو.

 

(اقتباس : ګوګل، دافغانستان کلی او کلیوال)

۶. دکلتوری محرومیت (cultural deprivation ) پای ته رسول: د کلیوالو د ځینو وګړو د استعدادونو د ودې په مخکې خنډ، د هغوی د معنوی پرمختګ په لاره کې ستونزې دي. د کلتوری پرمختیا په لاره کی د امکاناتو د نشتوالی له امله د روڼتیا او روښانتیا نه مهیا کیدلو حالت چی وروسته پاتی سیمی ورسره مخامخ دی باید رفع شوی وای. دکلتوري محرومیت له منځه وړل د کلیو د پرمختیا د برنامو په آجنډا کې شامله موضوع ده، خو موږ هېره کړی وه.

متاسفانه افغانستان کی مربوطه هیڅ ادارې، موسسې او پروژې دکلیو په برخه پورتني لومړیتوبونه تطبیق نه کړل. مثلاً: د کلیو دپرمختیا پروګرامونه ډیر ناکام او د سرچپه پایلو لرونکی وو. یو مثال؛ دانکشاف دهات برنامو کې په کلیو کې د ژورو څاګانو پروژې(!) وې، دغه کار په زیرزمینی اوبو فشار راوړ، بی سنجشه انچارج او دیزچاج آن په کاریزونو اود خلکو په عادی کوهیانوبد تاثیر وکړ، دا ستونزه کلیوالو درک کړه، خو انکشاف دهات درک نکړه، په پایله کې کلیوال د پروژو په کار بی اعتباره شول. پروژو د کروندو پولی په پخوسړکونو بدلی کړی، په پایله کې شنه ساحه په ګڼو کلیو، بازارونو او رهایشی سیمو بدلی شوی، حال دا چی غیرزراعتی ساحات بی استفادې پاتی شول او صنعتی، خدماتی، تجارتی او نور استعمالونه غیر زراعتی زمکو کی پراخ نشول، خو زراعتی زمکی له منځه ولاړی. د انکشاف دهات برنامود تکنالوژی او مهارتونو دترویج او اوچتولو په عوض، له فساد ډک دبشری مرستی رسول کول، دې کار کلیوال ددوی له عنعنوی کار او هلو- ځلو پاتې کړل او (دستنګر نفوس) ورڅخه جوړ شو. انکشاف دهات دانکشافی برنامو په عوض پېسې(فنډونه) په داسې چارو لګولې چی بی ضرورته و، لکه راډیو کې د ( کلی غوړیږی) برنامه، د تبلیغاتی پوسترونو نشر، لُکس موټر او دفترونه، لوړ معاشونه او

ناچیزه کار ...چی په لکهاوو ډالر لګښت ورباندی راته، خو دوی د راډیو دنده پرغاړه واخیسته او یو ډول ډوبلیکشن(دوه اداری په یوکار بوختیدل) یی را منځته کړل. دا ډول سلګونه تیروتنې وشوی. (هیڅوک دې نه خپه کیږي، دا هغه نیمګړتیاوی وې چی باید اعتراف ورباندې وشي)


ولي الله ملکزی

آیا صوفیزم د بودیزم کاپي ده؟ آیا تصوف د رهبانیت تسلسل دی؟ آیا تصوف بدعت او په دین کې دین دی؟ آیا صوفیان د سیاسي اسلام د پلویانو رقیبان دي؟ آیا کیداې شي چې یو کس دې هم صوفي وي او هم د واک په ګدۍ ناست واکمن؟ آیا په رښتیا ټول توندلاري د سلفي عقیدې پلویان دي؟

 پوهاند محمد بشیردودیال

( د زغم او تحمل د ورځې په مناسبت)

***

موږ په ټولنه کی ژوند کوو ، د ټولنیزوالي لومړنۍ ځانګړتیا یو بل سره په تساند، دوستۍ، او روغه جوړه کې  اوسیدل دي. د “انسان” کلمه له اُنس یعنې مینې، محبت، عاطفې او زغم څخه اخیستل شوی ده. زغم او حوصله د انسان  تر ټولو اوچته او د ستاینې وړ زړورتیا، روحی روغتیا، فکري ثبات او په احساساتو د حاکمیت او غلبی لویه نښه ده.

پوهاند محمد بشیر دودیال

(دوهمه برخه)

تیره برخه کې مو وویل چی په افغانستان کې به د نسل څلور کتګوری څه ډول وي؟ خو مخکې تر دې چې دا څلور کتګوری وګورو؛ باید د خپلې ټولنی دنفوسو هرم و پیژنو او نورې نړۍ سره یې پرتله کړو. لاندې درې هرمونه د بیلابیلو هیوادو دي. په عمودي محور باندی له ښکته څخه پورته خواته سني ګروپونه دی چې هر پنځه کلن عمر ښيي(ځینوهیوادو ځانته څلورکلن سنی ګروپونه ټاکلی).

 

پوهاند محمد بشیر دودیال

د نسلونو تداوم، نه یواځې انسانانو، بلکې  ټولو ژوندیو موجوداتو کې طبیعی خبره ده. دا هم طبیعی خبره ده چې له یو نسل څخه تر بل پوری ډیر بدلونونه راځي. دلته زموږ بحث دانسانانو په نسل کی بیولوژیکی تغییرات نه، بلکې د وخت له مستقل متحول سره سم؛ د دوی عادات، خوراک، کاری وړتیا، چلندونه، مطرح ارزښتونه ، اخلاقی سجایا، کلتوری بدلونونه، کسبی مهارتونه او روحیات دی. له نورو ژوندیو موجوداتو سره د انسان  توپیر دادی چی د کار او ژبې(خبرو) د دوه عالی اوصافو په لرلو سره یی ژوند ډیر تکامل وکړ او آن داچی په طبیعی پېښو قادر دی.

دودیال

(مارش صیانت از تعلیم دختران در افغانستان)

هفتهء گذشته جلسات سالانه ملل متحد جریان داشت، در افغانستان و ممالک همجوار حوادث بزرگی رُخ داد: در ایران مظاهرات وسیع علیه قتل مهسا امینی به اوج رسید و تاامروز (چهارشنبه ۲۸سپتمبر) تعداد کشته ها درگیرودار انتظامیه و مظاهره کننده ها از هفتادو پنج گذشت،

زیاتې مقالې …