ولي الله ملکزی

له نن څخه ۱۴۹۹ کاله وړاندې، په مکې او ګرد چاپېره سپېرو غرونو او شګلنو دښتو کې د تمدن، نظام او اخلاقي معیارونو په نوم هیڅ هم نه وو. کیږدۍ وې، بتکدې وې، میکدې وې او د ساقي کړنګیدلي جامونه. بدلمنو ښځو به په جونګړو سرې جنډې رپولې او ځینو انډیوالانو به خپلې کور ودانې یو له بل سره بدلولې را بدلولې. ولې تر‌ ټولو ستر ناورین دا وو چې تورمخو پلرونو به د شرم له وجې، خپلې تنکۍ او ګلالۍ لوڼې ژوندۍ په خاورو کې خښلولې. 
د خلیل په سپینه ږیره او ذبیح په تنکېو لاسونو جوړه د توحید خونه، د هُبَل په ګډون له لس ګونو بتانو څخه ډکه وه. چَم په چَم به ډبرینو خداېګوټو ته د تعظیم پخاطر مشرکې ککرۍ سر په سجده وې او عربان د فقر تورې بلا پخپلې غیږې کې ټینګ نیولی وو. کونډې د میراث برخه وه او مړوښې ښځې به د حیض په ورځو کې له بړبړي اوښانو سره په غوجل کې ساتل کیدلې. د زمان په همدې خوړین او زبېښلي پېر کې چې د حضرت مسیح د پېدایښت ۵۷۱م کال د اپریل۲۲مه د دوشنبې ورځ وه، د بني هاشمو په قبیله کې یو ماشوم وزیږید. پلار یی له پیدایښت ترمخه په حق رسیدلی وو؛ په شپږ کلنې کې یی مور وفات او د بوډا نیکه، شپږو عمه ګانو او نهو ترونو اسرې ته پاتې شو چې یو یې ابو لهب وو.
خو د څلوېښت کلنۍ په عمر یې د حِراء د سمڅې دننه د جبرائیل له خولې داسې ملکوتي غږ ترغوږونو شو چې خولې یی ورباندی راماتې کړې. د لیک لوست او وحدانیت دغه لمړني فرمان، پاشل شوې قبیلې د یوې عقیدې او یو زعامت لاندې راټولې او له غلامۍ، بدمرغۍ او نیستۍ څخه یې د بادارۍ، واکمنۍ او بیدارۍ لیکې ته سیده کړې. ناغیړو او سرسبیلو قریشو ورباندې د مکې خاوره سور تنور کړه؛ دېته یی اړویست چې خپله لور او یو شمیر نژدې یاران د سور سمندر بلې غاړې کې د نصراني نجاشي دربار ته واستوي. د طائف احمقانو پرې د لیوني ګومان وکړ؛ په ډبرو یی وویشت؛ خو هغه د پښېمانۍ په ځای لازیات هوډمن شو. 
په خپله نالوستې او أمي وو، خو د القلم، النساء او النور په نوم نازل شوي سورتونه یې خپل امت ته امانت ورسول. د څنګ ملګري یې داسې وروزل چې له چا یې صدیق جوړ کړ، څوک یې فاروق کړ، څوک عثمان، څوک علي او څوک یې خالد بن الولید کړ، هغوئ چې اوس د تاریخ منلي او د پرګنو ښاغلي دي. داسی یو امت یې رامنځ ته کړ چې د کاشغر منارې، د بخاری ګومبزې، د بغداد کتابخانې، د دمشق محرابونه، او د اندلس قُرطُبه او غَرناطه یې د مدنیت شاهدان دي. داسی امت چې د میرمنو مقام او د بوډا ګانو احترام د کرامت نښه وبلل شوه. د مکې د فتحې په ورځ یې د تبعیض او آپارتاید په خلاف، تور پوستي غلام (بلال) ته امر وکړ چې د کعبې بام ته پورته شي او آذان وکړي. د عرفات په غونډۍ یی خپلو اصحابو ته وویل: «ای خلکو تاسو ټول له آدم څخه پېدا یاست او هغه له خاورې او خټې څخه جوړ وو. عرب له عجم څخه غوره نه دی مګر هغه څوک چې ډیره تقوی او ښه انسانیت ولري. ای خلکو،‌ له الله وډاریږئ او له خپلو میرمنو سره د عزت چارچلند وکړئ». 
داسې میړه وو چې عائشې رض ته اجازه ورکوي د غشو ننداره وکړي او د حدیبیې د تړون په ورځ د أم سَلَمَة مشوره مني چې خپل ویښتان واړه او حلالکه وکړي. داسې پلار وو چې کله فاطمه رض له واده وروسته کورته راځي، دې ورته پاڅیږي، څادر ورته غوړوي او لاس یې مچې کوی. داسې نیکه وو چې په سجده پروت دی، لمسی یې په اوږو ناست دی خو دې نه سر نه جګوي ترڅو د لور زوئ یې خوشحاله شي. داسې مشر وو چې د مکې مشرکینو ته بښنه کوي، د مدینې له یهودو سره تړون کوي او د نجران نصاری په خپل مسجد کې ملاقات ته ورغواړي. داسې دوست وو چې د منافقینو د مشر، أُبَيِّ بْنِ سَلُول د زوئ، عَبْدُ الله خواهش پوره کوي هغه ته خپل څادر ورکوي ترڅو د خپل منافق پلار کفن په کې را ونغاړي. 
ډیر کله به یې د ورځو ورځو لپاره له نغري څخه لوګی نه پورته کیده؛ نه یی درهم او دینار ترشا پرېښودل او نه یی څوک ولیعهد وټاکه، بلکې د زعامت د غوراوي دا مهمه پرېکړه یې د خپل امت دِرایت ته پریښوده. هغه د اخلاقو د ګرځنده او مجسم قرآن بڼه درلودله، «كان خُلقُه القرآنَ». کله یې چې زوئ (ابراهیم) وفات شو، نو په دغې ورځې لمر تندر ونیولو/ کسوف رامنځ ته شو. په داسې حال کې چې له سترګو یې اوښکې روانې وې، خلکو ته یې وویل: «لمر او سپوږمۍ د چا په ژوند او مرګ نه توریږي، هغه د الله نښې دي». آیرلنډې مستشرق، هربرټ وایټ پخپل کتاب (ستر ښوونکي) کې کاږي: «محمد خپل أمت او ټولنه له وهمونو او ګمانونو څخه د حقیقت په لور او له بت پرستۍ څخه د خدای پرستۍ لور ته را وبلله او یوه جاهله ټولنه یی د مدنیت او سړیتوب په لارې روانه کړه».
هغه څوک چې وايي د میلاد النبي نمانځنه بدعت دی،‌ هغوئ دې لومړی د خپلو ملي جشنونو او اولادونو د ورځو نمانځنه پریږدي بیا دې د صحیح مسلم دا حدیث مخې ته ودروي. «سُئِلَ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الِاثْنَيْنِ؛ قَالَ: ذَاكَ يَوْمٌ وُلِدْتُ فِيهِ، وَيَوْمٌ بُعِثْتُ - أَوْ أُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهِ - کله چې له رسول الله ص څخه پوښتنه وشوه ته ولې د دوشنبې په ورځ روژه نیسې؟ هغه ځواب ورکړ،‌ ځکه چې زه په دغې ورځې زیږیدلې یم او په دغې ورځې پېغمبر شوی یم، یا وحې راباندې نازله شویده».
یا رسول الله ! ته سید الخلق یې، ته د وفا سمبول یې، ته د تسل ډیوه یې ته د هیلو څرک یې. تل به د خپلو امتیانو د ګوګل په پنجرو کې اوسیږي؛ ځکه چې ته د انسانیت، رحمت، اعتدال او مینې استازې یې. نو په ډېر درناوي سره وایم: صَلَواتُ الله وَسَلامُه عَلیکَ، یا محمد بِن عبدالله
—------------------------------
پاملرنه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولای شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

سید عبید الله نادر

د جولای په لسمه د روانه کال ۲۰۲۴ د چهار شنبی ورځ چې تر یوه ورځي د مخه پوری ارواښاد ګیله من وزیر د روغتون په بستر کې ډیر شدید ټپی پروت وو،ما یو مات او ګوډ شعر لکه د نورو شاعرانواو ادیبانو په څیرد ده د روغتیا او سلامتیا د غوښتلو په پار لیکلی وو.
او په کې می د پاک رَب څخه ده ته، د سلامتیا دعا کړې وه ،او د هغي نه د مخه می چې هغه مهال ارواښاد ګیله من وزیر په زندان کې بندی وو. ما یو لنډ مضمون د ده په اړوند لیکلی وو .چې د ۲۰۲۴ کال د همدې کال د اپریل په میاشته کې می مضمون په فیسبوک کې خپور کړ، نو همدغه مضمون او خپل شعر می په همدغه ورځ اته او نهه خپرندویه ټولنو ته ولیږه چې ټولو کې خپور هم شو .                                                                              
څو شیبې می دمه وکړه ،او د چایو ګوټ می وکړ او د ګوټ سره سم می فیسبوک خلاص کړ
لکه دا ټوله نړۍ او دنیا چې په دي مرض اخته ده زه هم په همدي مرض ګرفتار یم.         
چې د فیسبوک پر مطالبو می نظر ولګید و می لیدل چې د ګیله من وزیر د مرګ خبر خپور شوی ډیر پری غمجن شوم . لمړی خو زما هیڅ اعتبار او یقین را نه غی خو د ځانه سره می وویل: ورځه که ډیرو شریک کړی وي ، او هم با اعتباره دوستانو شریک کړی وي نو دا خبره به رښتیاوي. که نه غلطه ده کاته می چې ډیرو شریک کړی وو ،خو ما وویل :خدای تعالی دي غلطه ثابته کړي.هماغه ورځ تر ډیره پوری می د ده دا تصویر سترګو ته راته د ده په خوانۍ می هم ډیر زړه درد وکړ . او دا چې د ده څخه واړه بچیان پاتي شول پری نور هم خفه شوم.
خو څه وکړو چې د ظالم او بیرحمه قاتل د لاسه، ډیره د تعجب خبره ده چې،  د پاکستان په پلازمینه کې دومره لوی سړی که څه هم د سن له لحاظه کوچنۍ وو خو د پوهی او درک له لحاظه لوی سړی وو  او لویه هستي وه .                                                                                
یاني بیرحمانه په رڼا ورځ په پلازمینه کې وژل کیږي ،چې زه نه پوهیږم چې دا د اسلام آباد امنیت دي پوځیانو قاتلانو صرف د خپل ځان له پاره راوستی او که د خلکو له پاره ؟        
د پښتنو او افغانانو له پاره خو چور اسلام برباد ثابت شو.لنډه یې دا چې ټوله ورځ می د ده تصویر تر سترګو کیده خو ورته می دعا ګانې کولي اګر که مونږ له نژدي نه، سره نه و لیدلي خو ده سره زمونږ د افغانانو او د بری پشتونخواه د ځوانانو شور او اخلاص می چې ده ته لیده نو زما هم مینه ورسره وه . د خلکو مینه او خلاص ته می چې کاته نو ما ویل : ګیله منه آشنا ته مړ نه یې ژوندی یې ،خو دا په حقیقت کې مړه مونږه یو،که د زړه په سترګو خپل حال ته وګورو او ځیر شو. زه فکر کوم د زړه سره ګیله منه! چې ته مونږ ته لاسونه لپه کړه، او لاسونه جګ کړه او دعاووي وکړه .                                                                      
(چې ای خدایه! ته په خپل فضل او کرم دا ژوندي متحرکې جنازې چې مونږه یو او زمونږ رهبران دي دا ټول وبخښي او د پنجابیانو د پوځ دا په آخور کې لوی شوي جنرالان او کر نیلان او دا د رنډۍ خانو متولدین د انسانیت لارې ته سم کړې ،او دوی ته په ځمکه باندی د انسانیت د اوسیدو طریقه وښایي. او دا حرامیان سمې لارې ته راولي او دوي ته هدایت وکړې ،او دوی ته د قناعت د توفیق نعمت نصیب کړې چې نور د ډالرو د ګټلو له پاره د پښتنو په سر سودا ونه کړي . ځکه د رسوایي او بی آبرویي تر سرحده دوی ډالرو پسي منډې ووهلي او تر اوسه یې لا وهی ،او د ډالرو ګټلو له پاره ځانونه دومره رسوا نه کړي، او ونه شرموي او دوی ته توفیق د قناعت د دي له پاره هم ور په برخه کړې . چې نور د پښتنو په سر سودا باندی دوی ډالری و نه ګټي ،او نوره دنیا هم و نه غولوي چې پیسې تری و شکوي .دوی ته دي څیښتن تعالی د قناعت نعمت ور حاصل کړي ،او ګل خانانو ته یې سیاسي شعور او د معرفت په رڼا کې ژوند نصیب کړې او د بیدارۍ له نعمته یې برخورداره کړې او پولیسو ته یې د مسولیت احساس ورکړې او یو سیاسي درک او زړه سوی په خلکو ورنصیب کړي ، او پوځ او پوځیان او جنرانلانو ته یې حیا ورکړي ، او د اخلاقو له نعمته یې برخورداره کړې، اود دوي لاس پوڅو ته هم حیا په نصیب کړې،او افغانان هم د دوی له شره خلاص کړې)،د یوسف جان په دي څو ټکو چې د یوې مرکې په پای کې د یو شاعر سره وویلي ، او د ده دزړه نه راوتلي څو کرخي د زړه وینا باندی چې د درد خبری دي مضمون لنډوم چې وایي : ګیله من هم مونږ نه ګیله من لاړ. ګیله من د دي قافلې یو ښکلی سردار وو ،چې چا مړ کړی مونږ وایو چې بد یې کړي ،او ظلم یې کړی .د یو ډیر ښکلی غږ. په مری یې لاس کېښود ،خو بیا هم ګیله منه! ته مړ نه یې ستا ټکي به همیشه ژوندي وي او دغه ټکي به د انقلاب سر نامې وي د زړونو نه به و نه ووځې

سید عبید الله نادر

یوه خاطره:
د هجری شمسی کلنو ۷۲ یا به ۷۳ وو ،چې لا دمخه به وو خو ښه می یاد نه دي، چې په کابل کې ، د پردیو د استخباراتو ،په اشارو تنظیمی جنګونه روان ول ،د پوستین ګنډلو د دکانونو. تر څنګه د کابل ولایت مخی ته تیریدم،په داسی حال کې چې د راکتونو د وریدو له ډاره هر چا هڅه کوله چې ځان. یو آمن ځای ته ورسوی . چې په دي وخت کې په کابل کې بل رنګی کربلا روانه وه،چې دا په خپله یوه کربلا وه ،په دي ورځو کې ویل کیده ، چې ګلبدین حکمتیار یو بیګناه خبریال د میرویس جلیل په نامه بی ګناه وژلی .هر چا ځان د راکتونو له ویري له سړک څخه ګوښه کوو.ډیرو ماشومانو د یوې مړي روزی له پاره دا ټول خطرونه یې په خپل سر قبول کړي وو ،او د سړک په خوا کې یا د سړک تر غاړې یې کتابونه خرڅول ،، زما یو ډیر غریب ماشوم ته پام شو ، چې ډیر زاړه کتابونه يې چې د خلکو له کورو څخه راټول کړي وو ، دا یې د سړک پر غاړي غوړولی وو،،چې په کې ډیر د کار کتابونه هم ښکاریدل ،نو ما ډیر ژر یو کتاب چې شاتینۍ پوخ یې هم شلیدلی وو ، دا می واخیست ،چې دا کتاب د بینوا د اوسنې لیکوال دریم توک وو، چې کله جنګونو زور واخیست او زه جلال آباد ته کډه شوم، نو په کتاب کې څرنګه چې دا د شاعرانو تذکره وه ، نو د فدا استاد ژوند لیک او شعرونو نمونې په کې وي، چې دا شعر یې لیکلی وو ، چې ډیر په زړه پوری او مشهور دی چې د 1948 کال د بابړۍ د کربلا په هکله یې ویلی وو، چې عنوان یې دی(مرګیه مه راځه درځمه) دا زوړ کتاب بیا تر ډیر پوری راسره وو، خو نور یادښتونه او لیکنې په دي وخت کې رانه ورکې شوي .د جلال آباد د یوکال اوسیدو په مهال، همدا یو کتاب راسره وو ، چې د فدا دا شعر به می ډیر ځله لوسته دا شعر یې یو وخت د پادشاه خان او ډیرو پښتنو تر مخه په خپل غږ لوستی وو، چې ډیرو پښتنو په شمول د بادشاه خان په سرو سترګو ورته ژړل،
نو د دي ځوانیمرګ(ګیله من وزیر) دا تیز تګ ته چې په مبارزه کې به می لیده، نو د عبدالمالک فدا دا شعر به می سترګو ته دریده ،(مرګیه مه راځه درځمه) چې مرحوم فدا استاد دا شعر د بابړۍ د کربلا یا قتل عام په پار یې ویلی : چې د پنجاب د پوځ له خوا ډيری پښتانه ظالمانه وژل شوی وو ، د دي شعر د لوستلو پر مهال د مرحوم فدا استاد په خوله وایی چې: ډيرو خلکو په شمول د پادشاه خان او نورو پښتنو په سرو سترګو ژړل ،د پنجاب د پوځ او د ریاست خاموشی د ګیله من وزیر په وژلو هغه هم د اسلام آباد غوندی ځای کې په رڼا ورځ ډیر څه ښایی ، او ډير پټ رازونه او دسیسې بر بنډوي ،
(مرګیه مه راځه درځمه)   
کفن پۀ ترخ کښې دَ سیالۍ مېدان له ځمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
سر پۀ تلي کښې دَ الله دربار له ځمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
پۀ چارسده کښې کربلا ده
دَ غدارانو پرې صلاح ده
پۀ سرفروشو واوېلا ده
زۀ دَ خپل قام سره پۀ مرګ سیالي کوومه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
بیا دَ وطن پۀ خاوره جنګ دے
ښکُلے مېدان دَ نام آؤ ننګ دے
مورې ورځمه زړۀ مې تنګ دے
پۀ خپله خاوره خپلې وینې تؤیَوُمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
سرې جامې راکړه زما مورې
سر راله غوَړ کړه سترګې تورې
نوم دَ پُښتون دے پۀ ما پورې
پۀ پُښتنه خاوره خپل سر قُربانؤومه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
مازیګر اُوتم له کوره
رُخصت مې واخیستو له موره
لار چې تیاره شوه تکه توره
دَ آجل ځائې ته نیمه شپه ورَسېدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
پۀ لس بجې سبا سحر
سرفروش ؤوتل بهر
ترې نه چاپېره شو لښکر
زۀ دَ قومي صفونو مېنځ کښې ودرېدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
خاص دَ جمعې پۀ جماعت
فوځونه ؤختل اوچت
علامې راغلې دَ قیامت
دَ آفسر حُکم ته وۀ هر سپاهي پۀ تمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
یؤ خوا ته توپې مشینونه
دَ حکومت واړه فوځونه
بل خوا ته قام خالي لاسونه
مقابلې ته مې کتل حېرانېدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
دَ چارسدې پړانګو بیبیانې
وړې زړې وې کۀ ځوانانې
دَ وروڼو مخکې وې روانې
دَ سفېد پوشو جذبه نه وه دَ چا کمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
دَ خوېندو غېږ کښې ماشومان
پۀ سر نیولې وۀ قُرآن
آواز ئې دا وۀ پۀ مېدان
فخرِ آفغانه تا ګټم پۀ خپله مرمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
ستا دَ لیدو مو تلوسه ده
پۀ دې بنا زمونږ جلسه ده
دَ دُشمن خوشې وسوسه ده
زارۍ مو نۀ مني منت به کړو تر کومه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
تالا ئې کړل زمونږ کورونه,
بیا ئې ورپورې کړل اورونه
زمونږ پرې نۀ رسي زورونه
له داسي ژونده راله مرګ ښه دے بې غمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
چا سره توپه کۀ مشین وۀ
کۀ چا سره سرپوښ غوَګین وۀ
هر یو ظالِم له قهره شین وۀ
پۀ یو آواز ئې حمله وکړله محکمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
دَ خُدائې رښتینې خدمتګار
مړۀ زخمیان پرېوتل قرار
چې روسته نۀ شو پۀ دې وار
دَ مشین ګن خُلۀ ئې دوبار کړه راته سمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
دَ پُښتنو ښکُلي ځوانان
پۀ سپین مېدان شول شهیدان
له خپل وطنه شول قربان
دَ تکبیر چغه به وته دَ هر یو فمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
خلقو اوچت کړل مړۀ زخمیان
بیا دَ ګولو شو پرې باران
سُور شو پۀ وینو سُور مېدان
جذبه دَ خلقو زیاتېدله دم تر دمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
ولیدل ما دَ قام جذبات
هیچا به نۀ کوؤ هیهات
ښکارېدو مرګ ورته حیات
جونه وې مخکې دَ ځلمو نه څو قدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
جلسې له راغې دا خبر
چې پۀ هر پل پۀ هر ګودر
مورچې نیولې دي بادر
غورځوي سین ته سُرخپوشان ځلمي پۀ جمع
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
څوک آباسین یوړل پۀ ښکته
دَ چا تر اوسه نشته پته
وکړئ تپوس له حکومته
دَ پُښتنو بچي دې مړۀ کړل پۀ څه طمعه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
زۀ دَ قُدرت پۀ ننداره اوم
دَ دې منظر پۀ نظاره اوم
دَ مشین ګن خولې ته ښکاره اوم
چې مخامخ دَ زړۀ پۀ سر ولګېدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
ګولو مې غوښې کړلې فاش
خلقو اوچت کړو زما لاش
ما پسې مۀ کوئ تلاش
زۀ علیین ته هغه وخت ورسېدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
دَ پاکستان وږي فوځونو
مړۀ زخمیان وکړل پۀ زرګنو
دوي دَ خندا شول دَ قومونو
یؤ ظلم نۀ دے زۀ به ئې کوم کوم یادومه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
پۀ آخرت چې رب قاضي شي
پۀ شفاعت رسول راضي شي
وار دَ شهید او دَ غازي شي
زۀ به غلبېل سینه دَ خُدائې پۀ مخکې ږدمه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
آتۀ څلوېښت کاله پۀ شمېر
نۀ مې دے نولّس سوه هېر
دا دَ عیسیٰ رسول وۀ تېر
ورځ دَ زیارت وه دَ اګست وه دولسمه 
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمـه
عبدالمالکه ځان فِدا کړه
پورته دَ حق یوه صدا کړه
نوې ژوندون قام له پېدا کړه
کۀ خُدائې راضي شي سفارش به دې کوینه
مـرګیـه مـۀ راځـه درځمه

محمد عالم افتخار

اگر عزیزانی از این عنوان و پیام گرفتار شوک و حیرت شوند؛ نه تنها مایه نگرانی نیست بلکه واکنشی است مثبت و سازنده.
برای جوانانی 15 تا 40  ساله و مردان و زنانی 40 تا 80 ساله افغانستانی و تاجکستانی و ایرانی (با حفظ استثنائات) هنوز این واقعیت برق آسا و حتی فوق برق آسا طور بایسته قبول نیافته که ایشان از اعصار کهن ساده زیستی حقیرانه شکار گری و زراعتی و چرخ ریسندگی و دوک و درفش .... به ناگهان در عصر دیجیتال و هوش مصنوعی و هزاران روند و جریان نوین و شگفتی آور و سخت پیچیده پرتاب شده اند.
این تغییر و گزار به حدی ناگهانی و دراماتیک است که میتوان آنرا به پرتاب مردمان از کره زمین به سیاره مطلقاً دور و نامتشابه و ناشناخته همانند انگاری کرد. 
این سیاره مفروض که زبان آن منجمله دیجیتال و فکر و فرهنگ در آن «هوش مصنوعی» و سیالیت های کوانتومی است اگر آنرا بر زمینه ای چون کره مریخ تصور و تجسم کنیم؛ هنوز جوان و میانسال و حتی سالخوردهِ بشری اعم از زن و مرد؛ به مدد دینامیسم هایی از زبان و فکر و فرهنگ انباشته قرون خود و نیاکان خویش؛ میتواند دریافت هایی از آن صورت دهد و بالنیجه تدابیر و راهکار های «تنازع بقایی» در حول و حوش آن ساماندهی نماید !
ولی این توانایی اغلب و اغلب بالقوه است و نه بالفعل. و به عین تناسب به آموزشِ بروز و آموزگار پرتوان و پیشتاز  نیاز مبرم و اجتناب ناپذیر دارد.
البته این نیاز و ضرورت به آموزش و آموزگار برای نسل های متمادی بشری از قرون پیش شناخته شده بود چرا که بشریت متکاملتر و متمدن تر شده میرفت و زندگانی اش مرتباً پیچیدگی ها و غوامض پیدا میکرد و نیز رفتار ها و جریانات طبیعت را بیشتر می شناخت و این شناخت ها به گونه دانش های پرشاخه دامن میگسترد.
همه اینها برای توده ها و به ویژه برای کودکان و جوانان ضرورت آموزش و آموزگار دانا و توانا را مبرهن و آفتابی میساخت.
البته موازی به این جریانات؛ بشر تحت منگنه ترس ها و تروما های ناشی از توهمات و یا تأثیرات بلایا و سوانح و غوامض گیج کننده و دلهره آفرین طبیعت؛ باور ها و تصوراتی فراهم میکرد و جهت تسری و تداوام این باور ها و انگاره های غیر طبیعی و چه بسا ضد طبیعی هم به آموزش و آموزگار برای کودکان و جوانتران نیازمندی داشت و دارد.
این مورد به تناسب عقبماندگی جوامع؛ مبرمیت بیشتر هم میداشته باشد. معهذا بحث و فحص در آن بیرون از حوصله این مختصر است.
علم بشر همیشه محدود و کرانمند و نیز آموختنی در سنین بلوغ است ولی جهل بشر نامحدود و بیکرانه بوده و ماتحت الضمیر یا ضمیر ناخود آگاه آدمی که در دوران کودکی یعنی قبل از توانمند شدن انسان برای آموزش های علمی و مثبت؛ شکل میگیرد و انباشته میشود؛ آمیزه ای از غرایز و باور ها و اعتیاد های اغلب تیره و تار خرافی و چه بسا مرضی میباشد. 
بدینجهت ضمیر ناخود آگاه که روانشناسان به آن «کودک درون» نیز اطلاق میکنند؛ در برابر آموزش ها و کنش های نو؛ مقاومت و مخاصمت میکند. 
اینکه افراد در قبال انتقاد و ایراد بر باور و عیبِ آشکارا غلط و بیمارگونه شان دفعتاً بر افروخته میشوند و بدون سنجش و تأمل به واکنش های خطیر هم متوسل میگردند؛ دینامیزمی برخاسته از ضمیر ناخود آگاه ایشان است. 
چندان پوشیده نیست: از همین دینامیزم که علی القاعده در توده های غیرمتمدن و فرا شهری شدت و حدت بالایی داشته و دارد؛ در جهت سیاست های استعماری و استخباراتی برای برده سازی خود آنان و یا هم استعمال آنان منحیث لشکر های نیابتی علیه رقیبان؛ به وفرت استفاده شده است و استفاده میشود.
البته این سلسله سری بسی دراز دارد و ورود مستند و تحقیقی بر آن نیازمند نگارش کتاب های قطور، تدارک فیلم های بلند ....می باشد که خوشبختانه خیلی ها هم این رسالت ایفا شده است.
هدف من درینجا صرف تأکید بر دینامیزم مقاومتی ضمیر ناخودآگاه در برابر سخن نو و پدیده متفاوت و متضاد با باور ها و انگاره های انباشته شده در آن است که در همه ما به اندازه کم یا زیاد وجود دارد. اساس آن یک موهبت تنازع بقایی بوده بالذات امر شر و شومی شمرده شده نمیتواند. 
جای خوشبختی است که آدمیان معاصر و بالنسبه تماس یافته با مدنیت و علم و آگاهی؛ بر خلاف حیوانات و قبایل انسانی سخت منزوی و وحشی مانده؛ توانایی کنترول و مهار این دینامیزم مقاومتی سرسخت را دارند و لذا منجمله میتوانند کمابیش آموزش های نو و آموزگاران متحول کننده را تحمل و حتی استقبال کنند. 
به ویژه احساس و درک و دریافت اینکه دنیای دگرگون شده را که در آن تقریبا هیچ چیز مانند گذشته ها و مانند دوران کودکی یا عموما مانند دوران عمر های گذشته ما و نیاکان مان نیست - نمیتوان توسط داشته ها و انباره ضمیر ناخود آگاه یا دانسته ها و منطق حقیر بر گرفته از خانواده و جامعه مان بشناسیم و بر روند ها و جریانات فوق العاده پیچیده آن سلطه یابیم - این حقیقت؛ توانایی به پا خاستن و انگیزه های جستجوی راه ها متفاوت را نیرو می بخشد و حتی آنها را به مقام نیاز عاجل و فوری «تنازع بقایی» بر می افرازد.
 ما که دیگر محکوم زیستن در عصر دیجیتال، هوش مصنوعی و انقلابات بزرگ موازی یا پیهم  در صنعت و تجارت و مارکیت و تولید و توزیع نعمت ها و ارزش های زیستی ... استیم که در همین گذشته 20 - 30 ساله عمر مان نه قابل دید بود و نه قابل تصور؛ ناچاریم از «درگذشته ماندن» و بد تر از آن «گذشته گرایی» و «گذشته پرستی» که منجمله فرمان ضمیر ناخود آگاه مان هست؛ بیرون جهیم تا بتوانیم برای سازگاری در دور و زمان متفاوت و حتی متضاد؛ توفیق یابیم.
توانایی «سازگاری یا تطابق با محیط» قانون ابدی زندگانی است و ناکامی درین امر؛ به معنای نابود شدن و انقراض میباشد و بس!
امیدوارم با این مقدمه کلی و مختصر در آماده کردن ذهن و روان شما برای دریافت توانایی «سازگاری بامحیط» عصر دیجیتال و پروسه های شتابان و نه چندان ساده همروند با آن کار ثمر بخش انجام داده و این پرسش را در شما خلق کرده باشم که: چطور و چگونه؟؟
حتی قویاً آرزو میکنم که نه تنها شاهد تحقق توانایی حد اقلی شما درین «سازگاری با محیط» جدید فوق تصور باشم بلکه استیلا و حاکمیت تان برین گستره نوین و بی پیشینه تنازع بقایی را در حد اعلا مسلم بدانم.
مسلماً الگو ها و شاهراه هایی که شما درین راستا خواهید یافت پرشمار خواهد بود. ولی بنده درینجا یک الگوی وطنی و یک جاده هموار شده و طی شده و از آزمون ها گذشته را خدمت شما با مباهات به معرفی میگیرم:
الگو؛ استاد مسلم دانش های عصر محترم دکتور عنایت مدرس استند و جاده فرا روی شما «مدرس اکادمی» است.
 
با آنکه به سخن بزرگان قدیم؛ مشک آن است که خود بوید نه آنکه عطار گوید. معهذا اجازه میخواهم مختصری در مورد بیشتر عرض نمایم.
جناب دکتور عنایت مدرس فرزند افغانستان شمالی بوده و با گذشتن از کودکی و نوجوانی پر از فقر و تنگدستی؛ موفق شده است تا از سومین دانشگاه معتبر جهان امروز(سیانس پو) فارغ شود. 
او با مدد اندوخته ها و نبوغ خویش با گشودن مارکیت های مالی جهان امروز به روی خودش و حسب قوانین بازی در آنها؛ توانسته به درامد های هنگفت برسد و ثروتمند شود. 
ولی برای آنکه بتواند هموطنان و همزبانان خویش در ایران و تاجکستان و در اقصا نقاط جهان را نیز همراه خود به بالا بکشد؛ به تأسیس و راه اندازی «مدرس اکادمی» همت کرده است. 
مدرس اکادمی در حال حاضر مصروف پنجمین دوره آموزشی اش میباشد. طبق مستندات ارائه شده در سایت مدرس اکادمی؛ فارغان 4 دوره سپری شده آن؛ که شامل آدم های جداً شایق و لایق بوده اند؛ اکنون مردان و زنان دانای رموز جریانات عصر استند و هرکدام شرکای مارکیت های مالی دنیا و صاحب عاید های جانبی....
دوره های مدرس اکادمی زیاد طولانی مدت نیست ولی در ان حسب مختصر شناسه که داده شده است موضوعات ازاین قرار میباشد:
« به کارخانه‌ی تولید رهبران عصر دیجیتال خوش آمدید. آنچه را در دانشگاه و مکتب نیاموختید اینجا خواهید آموخت. این دوره شما را از وابستگی مالی و از ذهنیت محدود و نادار و فقیر رهایی می‌بخشد.  
در ۶۱ روز به گونه ۱۰۰ درصد تست شده و تضمینی صاحب تجارت و درآمد جانبی شوید. 
پس از این دوره ماهانه هزاران دالر عاید کنید و زندگی خود و عزیزان خود را نجات دهید. این شانس و فرصت تاریخی تکرار نخواهد شد.  آنچه را در این ۶۱ روز فرا خواهید گرفت، همین اکنون در هاروارد، کمبریج،‌ مؤسسه فناوری ماساچوست و سیانس پو تدریس می شود. 
ما معتقدیم که یکی از بهترین راه‌های سرمایه‌گذاری روی خودتان در آموزش و یادگیری است. آموزش همیشه یک سرمایه‌گذاری بلند مدت و ارزشمند برای زندگی شماست. این دوره‌ی آموزشی بهترین سرمایه گذاری شما خواهد بود که تا آخر عمر مدیون آن می‌باشید.»
در نظر داشتم یک ویدیوی بلندِ جناب عنایت مدرس را که در آن حقایق زیاد پیرامون ماهیت و کارکرد مدرس اکادمی در پرتو جهانبینی خیلی جالب و تازه؛ همراه با بیانات متعدد فارغان این اکادمی ارائه میدارد؛ را اینجا بیاورم ولی بیم اینکه بزرگی حجم ویدیو مانع گشودن و دیدن آن برای بسیاری ها شود؛ آنرا با ویدیوی مختصر زیرین تعویض نمودم.
مختصر است اما .... لطفا این را از طرف من ببینید و بشنوید. سپس یوتیوب و گوگل و سایر پلاتفورم ها و خود ویبسایت مدرس اکادمی به اختیار و به انتخاب تان:
https://www.youtube.com/watch?v=KR1g4Uka9-Y
با این هفت مهارت به گونه تضمینی و 100 فیصد هفته هزار دالر عاید کنید – یا ببین یا فقیر بمان
--------------------------------
اینهم لینک ویبسایت مدرس اکادمی:

https://mudarisacademy.com/

ولي الله ملکزی 

د ۲۰۲۱م کال د ډسمبر په ۲۵ نیټې، د امریکا هوايي څیړنو ادارې (NASA)، اروپایي ټولنې او کاناډا د یوې ګډې پروژې په توګه د جیمز ویب په نوم یو تلسکوپ هوا ته وتوغولو چې لس ملیارده ډالره لګښت ورباندې شوې وو. اصلي موخه یې دا وه چې له نن څخه د نژدې څوارلس ملیارده پخوا د سترې چاودنې (Big Bang) تیورۍ ته عملي بڼه ورکړي او د کهکشانونو انځورونه واخلي. قرآن کریم د الأنبياء د سورت په دیرشم آیت کې د خلقت پیل ته داسې اشاره کوي (أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا - آسمانونه او مځکه یو له بل سره نښتي وو، بیا موږ جلا کړل).

د ۱۹۶۹م کال د جولايي د میاشتې په شلم تاریخ، د امریکا نیل آرمسټرانګ د لومړني انسان په توګه د خپلې هوايي بیړۍ څخه راووت او د سپوږمۍ پرمخ یې قدم کیښود. خو ۵۵ کاله وروسته، موږ نن هم د سپوږمۍ د مدار او افق د میندولو او پيژندلو څخه عاجز یو. تیره اونې، د ۵۷ اسلامي هیوادونو له ډلې څخه اوه څلویښتو یې د یکشنبې او لسو هیوادونو د دوشنبې په ورځ د خلیل د سپینې ږیړې او تنکي ذبیح د سرښندنې اختر ونمانځلو. خو بیا هم وایو چې یو امت یو.
په جوماتونو کې مو کمرې لګولی چې څوک د چا جب ونه وهي،‌ څپلۍ غلا نه کړي او د چندې صندوقچه ونه تښتوي، د بې اعتبارۍ په همدې زاره چاودي چاپیریال کې بیا هم په جار سره وایو چې یو امت یو؟  کله چې ستا د ګټې وټې سیزن شي نو دروازه پرانیزې، خو چې زما وار شي بیا دروازه کلکه وتړې. پخپلو اوبو کې زه له تندې سوځم او چیغې وهم چې اوبه راکړه، ته راپورې خاندې خو بیا هم وایو چې یو امت یو. د خپلو مقدساتو زیارت او لیدلو ته بې له ویزې او اجازې نه شو تللاې، خو بیا هم وایو چې یو امت یو.

همدا تیره میاشت، د امریکا پخوانی ولسمشر او د دې هیواد ډیر ځواکمن کس، ډونالډ ټرمپ د منصفه هیئت له خوا په ۳۴ تورونو ګرم وګڼل شو او د برحاله ولسمشر جو بایډن زوي، هنټر بایدن څو ورځې وړاندې په دریو تورونو کې ملامت حساب شو. آیا زموږ د سیمې په هیوادونو کې څوک د خپل مشر او ټولواک له مجرد عکس سره د طنز کومه شوخه جمله هم لیکلای شي؟ محاکمه خو د خوب لیدل دي! همدا شان، کله چې په ټولنې کې په یو بې وسه باندې ظلم زیاتې وشي، نو ورته وایي چې په آخرت کې به درسره ګورم. دا ځکه چې موږ د سرو سترګو ځای نه لرو او عدالت د زورورو اشارې ته ګوري، خو بیا هم ځان یو موټي او برابر امت ګڼو.

موږ د ۷۳ په ځای، په ۳۰۰ مذهبي او طائفي ډلو باندې ویشل شوي یو. د کفر، ارتداد، فسق او زندیقتوب ټاپې په جیبونو کې ګرځوو. فتوی له منبر څخه سنګر ته کډه کړې، ځینې مذهبي توند لاري خو لا د بې مذهبو سره نکاح ناروا بولي. د یوې فرقې مقتدي د بلې ډلې د امام پسې اقتداء نه کوي او کله ناکله خو په یو جومات کې دوه محرابونه جوړوو‌، ولی بیا هم وایو چې یو امت یو؟

د دې وروستۍ نیمې پیړۍ د ټولو جنګونو ۷۵ سلنه د همدې امت د بچیانو ترمنځ دي، ترټولو ډیرې وسلې همدوئ اخلي او یو د بل په خلاف یې په ډیرې بې رحمۍ سره کاروي، خو بیا هم وایو چې یو امت یو. د یو هیواد، یوې جغرافیې، یو اقلیم او ګډو ملي ژبو ویونکي یو؛ ولې ځینې جنابان ځانونه د افغان په ځای افغانستانی او حتی د خیالي خراسان هستوګن بولي. خپل د زرګونو کلونو ټاټوبی او پلرنۍ خاوره د اغیار د تمدني حوزې برخه بولو، خو بیا هم باټې وهو چې د یو امت بچیان یو!

د اروپا د اتحاديې ۲۷ غړي دي، دوئ نه خپلمنځي سرحدونه لري او نه دلته ویزې ته اړتیا شته؛ یو پارلمان دی او یوه یې سکه (یورو) ده. ما څو کاله وړاندې شپږو اروپايي هیوادونو ته سفر درلود. نه یوازې زه نه پوهیدلم چې موږ د کوم هیواد په های وې (غټې جادې) کې روان یو، بلکې زما دواړه ملګري چې هماغلته اوسیدل؛ د لوحو له خطونو څخه یې معلوموله چې دا د کوم هیواد ژبه ده؟

په لویدیزې نړۍ کې ټول وګړي د خپلو مشرانو او سیاسیونو په لاس جوړو شوو قوانینو ته ژمن دي او هغه د ژوند لپاره سرې کرښې ګڼي. نو اوس دا تله او ډنډه ستاسې په لاس کې ده چې د یو رښتیني، عملي او یو موټي امت ښه تمثیل موږ کوو، که د اروپا د مختلفو قومونو، ژبو، پرګنو او سیاسي لیکو لارویان؟  الله مې دې زاړه ایمان ته خیر کړي.

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

ولي الله ملکزی

له نن څخه ټیک ۴۴ کاله وړاندې، موږ د فلپس یوه میرات مړې راډیو درلودله. کله به چې کوم غوړ خبر یا د استاد اول میر داسې فولکوریکه شانتې سندره وه،‌ نو غږ به یې هیسته جَړ پَړ شو. د ۱۳۵۸ کال د جدي په شپږمې شپې بل رقم یخني وه؛ شین آسمان له ځلېدونکو ستورو ډک وو او په خوند خوند یې سترګکونه وهل. دغه مهال، زه تنکی ځوان او د دولسم ټولګي شاګرد ووم. ناڅاپه یو ګاونډي مو د بام سر ته وخوت او د خپل شلخي پنځه ډزي ټوپک یو شاجور یې په هوا کې تش کړ. زموږ یو معلم صیب چې غوږونه یې په چترالي پکول کې پټ کړي وو، د نورو ګاونډیانو په څیر وارخطا راووت او هغه ځوان ته یې وویل: (احمق الله خانه! دا په کومې خوشحالۍ کې؟ که امین لاړ، دا دی شین ټاغي راغلل). نو ماته د ارواښاد کشاف صیب تکیه کلام رایاد شو چې چورت به یې سم وو، نو ویل به یې: (ته دومره جاهلات چې په دې نه پوهیدات)؟

د شورويانو وحشي یرغل، د شین آسمان تندر وو چې د هر ګناهکار او بیګناه په ککرۍ یوشان را پریوت. د سر سودا او د نفسي نفسي خبره شوه؛ نر هغه وو چې ځان یې ډډې ته کړ. موږ هم بسم الله کړه او په یوه ساه مو ځان پيښور ته ورسولو. دغه وخت، په پيښور کې یو جهادي تنظیم دومره ځواکمن وو چې د اطلاعاتو (استخباراتو) کمیټه یې د ځايي پولیسو څخه هم هیبت ناکه وه. د یو مهاجر لپاره سینما ته تګ که سور کوپر نه وو، نو له کبیرې ګناه څخه هم لوی جرم ګڼل کیده. خو ما او زما د ماما زوئ چې زما همزولی دی،‌ زړه مو له زمري قرض کړ ترڅو د (ټوپک زما قانون) فلم وګورو چې زموږ د والیبال ملګري یې په صفتونو نه مړیدل.

د پیښور په سینماګانو کې یوه ډیره نامي وه چې د جي ټي روډ په نوم سړک ته څیرمه پرته وه او ګرد چاپیره یې د دود پتي چای دوکانونه وو. د نندارې د لویې دروازې د پاسه، په انګریزۍ او اردو ژبو د « فردوس سینما هال » لیکل شوی وو،‌ خو شکر دی د جنت کلمه یې ورسره نه وه لیکلې. د فلم د پیل سره جوخت، له خال خال چوکیو څخه د چرسو لوګي او شنې لوخړې را پورته شوې چې نژدې وه وچې باقۍ (استفراق) وکړو. بدر منیر د فلم مرکزي کردار لوبولو او په هرې صحنې کې به یې په غصه ناکې لهجې سره د ټوپک زما قانون خبره کوله.

زه دلته د فلم په هنري بې کیفیتۍ او مبتذلې لهجې خبره نه کوم؛ ځکه دغه فلم په هیڅ ډول د پښتنو د حجرې او دیرې د دروند او حیاناک کلتور نماینده ګي نه کوله. د فلم د لیکوال، پروډوسر او ډایرکټر په ښه نیت هم شک نه لرم، خو نندارچیان یې په لوی لاس تشدد، بغاوت او ناغیړۍ ته هڅول. د قلم په ځای، د ټوپک او پخلاینې په ځای د انتقام خبره کیدله. وسله، کارتوس او ګردنۍ د یو شمله ور، توریالي او جنګیالي پښتون ګاڼه شمیرل کیږي. په دې هم ټول پوهیږو چې دا فلم یو تمثیل او مازې د پیسو ګټلو ذریعه وه، ولی په عین حال کې هغه د یو مهذب، سوله خوښي او بهادر قوم د باورونو او ارزښتونو ناسم انځور وو. ځکه ټوپک وژل کوي او قلم ولسونو ته د ژوند کولو هنر په ګوته کوي.

قلم یو رنګین خلقت دی، ستر خالق ورباندې لوړه کړې او د کَوْن او کائناتو تقدیر یې د هغه په نوکه لیکلی دی. الله تعالی پخپل کتاب کې داسې فرمايي: (ن. وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ). د هیڅ پیل، د قلم له هست سره پیل شوی، د ولسونو بدلون د ده له خوځښت سره ګینده شوی او د تیرو پرګنو د زوال او عروج کیسې قلم ثبت کړیدي. قلم د انسان په ذهن کې انقلاب راولي او په ټټر کې بندیوان زړه، له مینې او یا هم له کرکې څخه ډکوي. قلم نغمی لیکي، د مظلومانو له کړیکو توپانونه جوړوي او د ظالمانو فولادي برجونه ړنګوي. له همدې ځایه، تکړه لیکوال هغه نه دی چی د خپلې لیکنې لپاره یواځی جادوګر لفظونه او قالبي جملې انتخابوي، بلکې ښه قلموال او انځورګر هغه دی چې د خلکو په زړونو او فکرونو کې د زغم او حوصلې تخم کري او د پخلاینې روحیه مزبوتوي. اوس په نړۍ د هغه چا واکمني او باداري ده چې قلم یې رسا او له رنګه ډک دی.‌

نن د ډیورند په لر او بر کې د کارتوسو او باروتو راج دی او د پینځو لسیزو راهیسې د (ټوپک زما قانون) ببولالې زمزمه کیږي. یقینا، له عقیدې څخه دفاع جهاد دی او د ملي نوامیسو ساتنه فریضه ده. لکن د ډرون او ټکنالوژۍ په دې پیر کې د قلم د نوکې په ځای، د ټوپک په ماشې اصرار کول عقلانیت نه بریښي. دا دی یوځل بیا په دې شعار شخوند وهل کیږي چې افغانستان خو د امپراتوریو هدیره ده. که د پوهې او رڼا غلیمان د علم، عرفان او قلم خاوندان وژني او فکر کوي چې د جنت لار یې نیولې، نو دوئ د کعبې په ځای ترکستان ته روان دي. ځکه د یو بیګناه انسان د وژلو سزا، ابدي جهنم دی.

د فردوس په سینما کې د دوزخي ټوپک د نندارې او د شورويانو د یرغل دا دی ۱۶۲۱۳ ورځې پوره شوې، خو زموږ په سیمه کې د ټوپک شپیلۍ لا هم توده ده. د ټوپک قانون زموږ ولسونو ته یوازې غمونه، هجرتونه او بیوسي په میراث پریښوده. څومره مؤمن بنده ګان دهمدې کلچر نذرانه شول؟ څومره میندې بورې او خوېندې کونډې شوې؟ څومره ګلالۍ لوڼې د درویزې کچکول ګرځوي او د سړک په غاړه خیرات ټولوي؟‌ که چیرې د ټوپک خاوندانو په همدې مودې کې د کونداغونو ترڅنګ له قلمونو او رنګونو څخه هم کار اخیستی وای، نو نن به موږ د سیالانو، سیال او خبره به مو د ګاونډیانو په منځ کې میره وه. آیا اوس خو به ډیر ناوخته نه وي؟

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

قربانی تقدیم اموال مادی یا جان حیوانات یا انسان‌ها به یک الوهیت به عنوان عمل کفاره یا پرستش است. قربانی کردن یک آیین مذهبی است که در آن یک چیز به الوهیت ارائه می‌شود تا رابطهٔ صحیح یک انسان با نظام مقدس برقرار، حفظ یا احیا شود. این یک پدیدهٔ پیچیده‌است که در اولین شکل‌های شناخته شده عبادت و در همه نقاط جهان یافت شده‌است. قربانی رسمی است که در اغلب ملت‌ها از انسان های بدوی آغاز و در ادوار گوناگون تاریخ وجود داشته‌است و اکنون هم وجود دارد. در این رسم معمولاً گوسفند و گاو ذبح می‌شود.

در خصوص تاریخچهٔ قربانی در دوران باستان گفته می‌شود که بشر همواره به دنبال ایجاد پیوندی میان خود، خداوند و مقدسات دینی بوده و قربانی کردن یکی از روش‌هایی است که این پیوند را به وجود می‌آورد. در یونان باستان، قربانی نماد کفاره، تزکیه، آرامش خاطر و استمداد از رحمت خدایان بوده و در مصر باستان نیز قربانی به عنوان عملی آیینی رواج داشته‌است.

قربانی واژهٔ عربی است از «قرب» گرفته شده به معنای نزدیکی که در همهٔ قربانی‌ها نزدیکی جستن به خدا یا خدایان یا قوای فوق طبیعی در نظر بوده‌است. و در انگلیسی "sacrifice" معادل قربانی شمرده می‌شود، در زبان لاتین نیز "سکریفیچیوم" (sacrificium) معادل قربانی است که از دو واژه سَکِر "sacer" به معنای جدا و متمایز کردن و فاچِرِ "facere" به معنای انجام دادن است و ریشهٔ لاتینی کلمهٔ مزبور نشان می‌دهد که چیزی یا به خاطر اهمیت و ارزشی که دارد از اشیای پیرامون خود جدا می‌شود تا به منظور به دست آوردن خواستهٔ مهم‌تری پیشکش شود.

قربانی کردن، ادای دینی است برای خدایان، تا شکرانه‌ای باشد به سبب آنچه از او دریافت کرده‌اند و گاه نیز برای پوزش و فرونشاندن خشم خدایان به سبب گناهانی که یک قوم مرتکب شده‌اند تا ریخته شدن خون موجودی دیگر سبب صیانت قربانی کنندگان شود و در پایان نیز با خوردن گوشت قربانی جشنی ترتیب دهند به پاس پذیرش قربانی از سوی خدایان و قبول توبه.

بررسی متون و آثار برجای مانده از ادیان مختلف و دوران کهن حکایت از آن دارد که مراسم قربانی با اهداف مختلفی همچون فروکاستن از خشم خدایان، طلب باران، باروری زمین، کسب موفقیت در جنگ یا رفع بیماری‌های واگیر و کشنده صورت می‌گرفته‌است.

عنصر قربانی شده بسته به جامعه‌های ابتدایی آن زمان، محدود به موجودات خاص نبود؛ از موجودی مظلوم و بیگناه برای برانگیختن حس ترحم خدایان، حیواناتی چون بز و گاو و شتر یا موجودی عزیز و ارزشمند از جنس انسان؛ مثل قربانی کردن خود پادشاه یا فرزند ذکور نخستین او، تا قربانی کردن خود خدایان (ایزدان فروتر) برای خدایی بزرگتر را شامل می‌شده که از اهمیت و ارزش والای قربانی در نزد اقوام و آیین‌های کهن حکایت دارد.
هنوز در گوشه و کنار جهان، انسان ها و اقوامی به صورت ابتدایی زندگی می کنند، بومیان استرالیا، قبایل افریقایی قبایل سرخپوست امریکا، اسکیموهای قطب شمال از این دسته اند .این مردمان با تمدن و فن آوری دنیای جدید چندان آشنا نیستند و مانند انسان های روزگار کهن و گاهی مانند انسان های پیش از تاریخ زندگی می کنند، ایشان نه تنها برای امرار معاش خود از وسایل ابتدایی استفاده می کنند، بلکه به لحاظ فرهنگی و فکری ساده و غیر پیچیده اند انسان ابتدایی ویژگی هایی دارد که باعث شکل گیری اندیشه و فرهنگ خاص او می گردد وی چنان به جامعه و قبیلهٔ خود وابسته است که در واقع از شخصیتی فردی و مستقل برخوردار نیست او اندیشه و عقیده ای جدا از جامعهٔ خود ندارد و آن چنان مجذوب جامعهٔ خویش است که چشم بسته اخبار و عادات و رسوم آن را می پذیرد و کمتر به خود اجازه می دهد در آنها تامل و تدبر کند و همین امر موجب می گردد که اندیشهٔ انسان ابتدایی کمتر دچار تغییر و تحول شود.
شناخت انسان ابتدایی بیشتر بر حواس ظاهری وتجربیات جسمی او مبتنی است و تعقل و تفکر در اندیشهٔ او جای چندانی ندارد، دین ابتدایی به انسانی تعلق دارد که ساده زود باور و حس گراست و بنابراین هرگز ساختاری پیچیده ندارد وی بر اساس عادات و رسوم قبیلهٔ خود برای تامین نیازها و رفع موانع و مشکلات به نیروهای نامحسوسی که به اعتقاد او در پدیده های طبیعی و محسوس وجود دارند پناه می برد و از آنها کمک می جوید و دین او همین است .
همانگونه که عادات، آداب و رسوم قبایل مختلف و نیز مظاهر طبیعت در نقاط مختلف جهان بسیار متنوع است ادیان ابتدایی نیز بسیار متنوع هستند به گونه ای که شمارش این ادیان کاری نشدنی است زیرا هر قبیله و روستا دین خود را دارند و امور خاصی را می پرستند و اعمال خاصی را انجام می دهند این تنوع مطالعه و بررسی عقاید و اندیشه های دینی تمام اقوام ابتدایی را ناممکن می گرداند با این حال دین پژوهان و انسان شناسان ویژگی هایی را برای ادیان ابتدایی بر شمرده اند آنان معتقدند که این ادیان با همه تنوع و تکثر در اموری که به آن اشاره می کنیم مشترک هستند.
مانا: کلمهٔ مانا برگرفته از واژهٔ محلی « ملانزیایی» است که باستان شناسان آن را از اقوام آن جزایر گرفته و در معنایی علمی به کار برده اند به طور کلی همه اقوام بدوی اعتقاد دارند که قدرتی مرموز در هر چیز وجود دارد که مانند نیروی حیاتی موجود در اشیاست و از سوی اشخاص معین به موجودات زنده یا غیر زنده انتقال می یابد این نیرو را می توان از اشیای بی جان به جانداران منتقل ساخت یا از یک شخصی به شخص دیگر و یا از اشخاص به اشیای بی جان باز گرداند این نیرو با اشخاص یا اشیایی ارتباط می یابد که سرشت و طبیعتی مستعد داشته باشند اینان قایل اند که رئیس قبیله و گونه های مهم حیوانات گیاهان و سنگها این نیرو را در خود دارند در جوامع ایتدایی برای مهار نیروی مانا و استفاده از آن تکنیک هایی وجود دارد نیروی رمزی و جادویی مانا را می توان به صورت مثبت و منفی به کار برد برای مثال این نیرو به ابزار شکار یا کشاورزی منتقل می شود و در موفقیت شکارچی یا کشاورز موثر است همچنین اشیایی که نیروی مانا به آن داده شده به انسان کمک می کند تا از خطر نیروها و ارواح شریر در امان باشد.
قبایل و انسان های ابتدایی برای تسخیر یا دفع نیروی موجود در طبیعت ( مانا ) از اوراد و اعمال خاصی که سحر و جادو خوانده می شود استفاده می کنند این اعمال به صورتهای گوناگونی انجام می پذیرد. برای مثال: گناهان خود را به حیوانی منتقل کرده او را می کشند و یا به قایقی منتقل کرده آن را غرق می کنند و بدین ترتیب از بلایا نجات می یابند یا باعث حاصلخیزی زمین یا باروری انسان یا حیوان می شوند. (جان بی ناس- تاریخ جامع ادیان ص. ۱۰).
یکی از رایج ترین اعمالی که در همه ادیان جهان به چشم می خورد قربانی است در سراسر تاریخ می توان انسانهایی را دید که قربانیهای گوناگونی را به خدایان، ارواح، دیوها و نیاکان پیشکش می کردند اغلب این قربانیها حیواناتی است که کشته و سوزانده می شود و یا پخته در پیشگاه خدایان می خورند اما تقریبا هر چیزی دیگری می تواند قربانی باشد انسانها، شراب، شیر، آب، چوب، ابزار، اسلحه و جواهرات و اشیای دیگری را به خدایان تقدیم می کرده اند حتی گاه این قربانیها انسان بوده اند که البته بیشتر انسانهایی که اسیر می گشته اند برای خدایان قربانی می شده اند و گاه نیز فرزند یا عزیزترین افراد قبیله را قربانی می کرده اند آیین قربانی در میان ادیان ابتدایی بسیار رواج دارد.
اعتقاد به اینکه انسانها با مرگ کاملاً از بین نمی روند و به گونه ای به حیات خود ادامه می دهند تاریخی بس طولانی به قدمت حیات انسان دارد. یکی از اعتقادات عمومی انسانهای ابتدایی این است که مردگان به نوعی به حیات خود ادامه می دهند و می توانند به انسانهای زنده کمک کرده یا به آنان زیان رسانند بنابراین در میان این انسانها احترام به مردگان و نوعی پرستش آنها امری معمول است.

در آئین کهن دیویسنا تا پیش از ظهور مزدیسنا رسم کرپان دست کم توسط سه گروه پیروی و پاسداری می‌شد: اوسیج‌ها، بندوان و کاویان. طریقهٔ برگزاری و چگونگی آن بجز ردی که در تاریخ کنعان و سامیان باستان در دست است مابقی با غلبهٔ هر دین جدید از بین رفته اند.

در تمدن عیلام قربانی به عنوان یکی از اساسی‌ترین سنت‌های آئینی برای جلب رضایت خدایان محسوب می‌شد در جشن مادربزرگ که در شروع فصل پاییز برگزار می‌شد که در دوره‌های کهن آغاز سال نو در عیلام نیز در بیشهٔ مقدس ایزدبانو گوسفندهای بالغ و پرواری در آیینی به نام «گوشوم» قربانی می‌شدند این جشن روز قربانی نامیده می‌شد در جشن دیگری به نام «سیموت» نیز گاو نر قربانی می‌کردند.

در دورهٔ هخامنشی نیز مناسک قربانی برای خدایان ایرانی و عیلامی تحت عنوان کوشوکوم برگزار می‌گردید که در کتیبه‌های باستانی بروی تخت جمشید به آن اشاره شده‌است هخامنشیان به دلیل نزدیکی فرهنگی ای که با عیلام داشتند گوسفندانی را برای پیشکشی در مراسم قربانی کوشوکوم

(Kušukum) که در تخت جمشید و حوالی آن انجام می‌شد اختصاص می‌دادند. 

در یهودیت، واژهٔ کوربان (Korban) برای قربانی کار برده می‌شود معنای اصلی این کلمه تقرب به خداوند و از ریشهٔ Karav به معنای «نزدیک شدن» است قربانی از مهم‌ترین شعائر خدمت به خدا و مرکز ثقل عبادات دین یهود است. قربانی در اسلام به اساس افسانهٔ روئیای موهوم ابراهیم که میخواست پسرش اسماعیل یا اسحاق را قربانی کند و گوسپندی معجزه آسا جای آن را گرفت، واجب گردیده و هر سال در ایام حج  در جوامع اسلامی اجرا میگردد.

دیدگاه مسیحیان نسبت به قربانی متفاوت از یهودیان  و إسلام است به شکلی که در مسیحیت مناسک دینی همراه با عرفان تفسیر و تعبیر می‌شوند در آیین مسیحیت عیسی مظهر و نماد قربانی است بر این اساس به صلیب کشیده شدن عیسی انسان را از گناهان پاک ساخته و این اقدام را نوعی قربانی عرفانی برای همه انسان‌ها می‌دانند در مسیحیت فدا شدن جان عیسی مسیح در راه رساندن پیام الهی به انسان به عنوان عالی‌ترین قربانی‌ای است که نه انسان به خدا بلکه خدا به انسان داد و نشانهٔ محبت بی‌اندازهٔ خدا به انسان‌هاست در نتیجه قربانی کردن حیوانات بر طبق کتاب مقدس مسیحی در مسیحیت منسوخ شده و نباید آن را انجام داد.

عزیزی غزنوی

تورنتو کانادا

ولي الله ملکزی 

آیا دی ټکي ته مو پام دی چې په قرآنکریم کې د الرِجال (سړي) په نوم سورت نه شته، خو د النِساء (میرمنې) په نوم راغلی دی؟ که د خالق تعالی په سپیڅلي کتاب کې د نوح، ابراهیم او محمد (علیهم السلام) په څیر د سترو استازو د شهامتونو، دعوتونو او کړاونو خاطرې د سورتونو په بڼې یادې شویدي، نو د یوې پتمنې پیغلې (مریم) په نوم سورت هم شتون لري چې د ګردې نړۍ د میرمنو په متن کې د هغې د غوره والي او برائت سند ګڼل کیږي.

که د آسیه غوندې یوه مؤمنه او غاوره میرمن، د کوم خدايګوټي د قصر بي بي هم وي، نازولی موسی (ع) به په خپلې غیږې کې نیسي او د شریر سړي له شر څخه به یې ساتي. البته، څه وخت چې ښځه کنجره او پلشته شي،‌ هغه بیا که د نوح یا لوط (علیهما السلام) میرمن هم وي، د بغاوت جنډه به پورته کوي او د خیانت په هنداره کې به خپله مشاده ویني.

آیا خبر یاست چې کله به حضرت فاطمه د خپل پلار، حضرت رسول (ص) کور ته راغله، نو هغه به ورته پاڅید، ښُکل به یې کړه او په خپل ځای به یې کښینوله؟

زما یقین دی، دا به مو هم د تاریخ په پاڼو کې لوستي وي چې پیغمبر صیب د حجة الوداع په ورځ، د عرفې د غونډۍ د پاسه د یولک اصحابو په وړاندې د عرب عجم، سپین تور او له نر سره د ښځې د برابرۍ اعلان وکړ چې دوئ ټول له آدم  څخه پیدا دي او آدم له خړې خاورې!

فکر کوم دا به مو هم اوریدلي وي چې همدغه رښتیني نبي، د خپل زنکدن په ورستیو شیبو کې چې په ډیر سخت تکلیف کې وو او خولې ترې بهیدلې، فاطمه یې را وغوښتله، خپلې سینې ته یې نژدې کړه او په تکرار سره یې وویل: (أيها الناس، اتقوا الله في النساء، اتقوا الله في النساء، أوصيكم بالنساء خيراً - ای خلکو! د ښځو په هکله له الله څخه وډاریږئ، له میرمنو سره په چلند کې الله مه هیروئ، زه تاسو ته له ښځو سره د ابرومندې ګوزارې توصیه کوم).

ښه نو، اوس تاسو ووایاست چې آیا ښځه د نر په څیر، انسان نه دی، پوره انسان، برابر انسان او د پوره کرامت څښتن انسان؟ که خالق ته مخ او مخلوق ته شا کړو، آیا موږ خپلو لوڼو،‌ خویندو او میرمنو ته د هغوئ مشروع، انساني او مدني حقوق ورکړي؟ کنه هم ځان غولوو او هم د نورو په سترګو کې خاورې شیندو؟

آیا په دې پاسني تصویر کې زما د ګرانو لمسیو دغه انځور، تاسو ته مازې اختریز شعار ښکاري که د شعور یو لالهنده غږ؟ که ځواب مو « هو » وي، نو راځئ چې دغه غږ د امانت په ډول، په ګډه بدرګه کړو ترڅو نورو غوږونو ته هم ورسیږي.

کور مو له پتاسو ډک

عید همه تان خجسته باد

بسم‌الله الرحمن الرحیم

تاریخ :  ۲۰/  ۱ /  ۱۴۰۳

 شورای رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان فرارسیدن عید سعید فطر، جشن بزرگ اسلامی که نماد پاکی، بخشش و همدلی است، بهترین و صمیمانه ترین تبریکات خویش را به کافهٔ ملت، همه مسلمانان جهان و فعالین اجماع بزرگ ملی افغانستان تقدیم میدارد. از خداوند متعال می‌خواهد که این عید نور و برکت را به خانه‌های شما بیاورد، دل‌هایتان را از نور ایمان و محبت پر کند و زندگی‌تان را با سعادت و موفقیت همراه سازد. بگذارید عید فطر ما را به سوی مهربانی بیشتر، فهم متقابل، اتحاد و پشتیبانی از یکدیگر هدایت کند.   

 شورای رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان بمثابه محور نیرومند تجمع ساختارهای بزرگ کشور از همه افغانها و نهاد های افغانی می طلبد که به استقبال عید سعید فطر راه صلح و همیاری را در پیش گرفته، راه افروختن آتش جنگ های نیابتی خانمان سوز را مردود شمرده، مشکلات کشور و مردم را از راه تفاهم، مذاکره، تعامل و تعاون بین الافغانی حل و فصل نمایند.

اجماع بزرگ ملی افغانستان با درک رسالت ومسئولیت ملی و اجتماعی خویش ناظر وضعیت نگران کنندهء کشور ومردم خویش بوده وبا تحلیل عمیق وهمه جانبهٔ روند های سیاسی، اجتماعی، امنیتی و اقتصادی کشور به این نتیجه رسیده است که امنیت سراسری وثبات سیاسی دائمي درکشور را می توان از طریق ایجاد دولت قانونمدار ملیِ اسلامی و با ثبات، برخاسته از ارادهٔ ملت و مبتنی بر عدالت اجتماعی که در آن چانس های مساوی اشتراک در امورمیهنی برای همه اتباع کشور، اعم از زن و مرد مساعد باشد، بوجود آورد.

به این منظور اجماع بزرگ ملی افغانستان که از ساختارهای سیاسی و اجتماعی که متشکل از احزاب، نهاد ها، شوراهای قومی و شخصیت های مستقل دینی، علمی و تخصصی میباشد، تکوین می گردد؛ در امرمتحد ساختن تمام نیروهای ملی، صلح پسند، ترقی خواه، ومردم دوست ازطریق مبارزهٔ سیاسی مسالمت آمیز و راه اندازی گفتمان بزرگ ملی و بین‌المللی دست بکار شده است. با توکل بخداوند متعال وهمت عالی مردم با دیانت افغانستان اهداف مندرج (تفاهم نامهٔ همکاری و کار مشترک بین ساختارها، ائتلاف ها، حرکت ها و نهاد ها) را عملی میسازد.

اجماع بزرگ ملی افغانستان راهبرد ( میکانیزم)  معقول، علمی و مطابق با شرایط عینی تعامل و گفتمان با طالبان که در افغانستان قدرت سیاسی را در دست گرفته اند، تدوین نموده است و به این نظر است که برای بیرون رفت از بن بست موجود «در تعین راهبرد و راهکار از تعقل، درایت، از خود گذری و پالیسی سالم با در نظر داشت اوضاع سیاسی داخلی، منطقوی و جهانی کار گرفت. اجماع بزرگ ملی افغانستان باورمند است که در شرایط موجود با یک حرکت فراگیر و بسیج همگانی نیروهای سالم و مصلح، میتوان از این بن بست بدر شد.» 

 بناٰء اجماع بزرگ ملی افغانستان از تمام ساختار ها و احزاب سیاسی، سازمانهای اجتماعی، جامعهٔ مدنی، نهادهای حقوقی در داخل وخارج کشور که واقعاً و خاص از برای خدا، امتیازات ملی، خواستها، انتظارات و احتیاجات مردم را علیاتر از امتیازات شخصی و گروهی میدانند؛ صادقانه، بی آلایشانه و وطندوستانه تقاضا مینماید که بخاطر درمان رنجهای بیکران مردم افغانستان در ایجاد نیروی واحد و متحد ملی سعی و تلاش نمایند. (اصول کاری اجماع بزرگ ملی افغانستان) که به اتفاق نظر اضافه از بیست ساختار بزرگ سیاسی تدوین گردیده است، راه مناسب و معقول اتحاد نیروها و اجماع سراسری ملی را ترسیم نموده و جوابگوی مقتضیات وحدت عمل نیروهای ملی و وطندوست می باشد.

خواهران و برادران عزیز!

این عید بزرگ دینی فرصتی است برای تجدید نیت، تقویت پیوندهای انسانی و اسلامی و یادآوری اهمیت همدلی و همزیستی مسالمت‌آمیز در بین همه‌ی ما. بیایید در این روزهای مبارک، دست‌های یکدیگر را برای ساختن آینده‌ای روشن‌تر و پر از امید برای کشور عزیزمان افغانستان قوی‌تر بگیریم و فریب هیچ اهریمن قسم خورده را نخوریم! 

با احترامات فایقه

رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان

«اجماع بزرگ ملی افغانستان» که ائتلاف ها و ساختار های بزرگ نیروهای ملی و وطندوست در داخل و خارج کشور را در خود متحد ساخته است، ۸ مارچ- روز همبستگی بین المللی زنان را به همه زنان جهان و بالخصوص به زنان رنجدیدۀ افغانستان تبریک عرض میدارد.

روز جهانی زن، فرصتی برای گرامیداشت دستاوردها و همبستگی زنان در سراسر جهان است. اما برای زنان افغانستان که حق تعلیم، تحصیل، کار و مشارکت در زندگی اجتماعی از ایشان گرفته شده است، این روز فریادی رسا علیه استبداد و مطالبهٔ آزادی و برابری است.

آزادی و تساوی حقوق زنان با مردان نتیجهٔ تکامل طبیعی و قانونمند اجتماعی است. این پروسه را می توان بطور مؤقتی و در مقطع مشخص زمانی مختل کرد، اما موفقیت نهایی آن حتمی و جبر تاریخی است.

اجماع بزرگ ملی افغانستان برای احقاق حقوق حقۀ زنان و زندگی عاری از خشونت و تبعیض سعی و تلاش خستگی ناپذیر نموده و خواستار به رسمیت شناختن حقوق شهروندی زنان می باشد.

درخشنده باد روز همبستگی بین المللی زنان در سراسر جهان!

شورای رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان!