نوروز اولین روز بهار است و در آن طبیعت از خوابی طولانی بیدار می‌شود و مجددا زندگی خودش را از سر می‌گیرد. مردم هر ساله شروع فصل جدید طبیعت را جشن می‌گیرند. آن‌ها سعی می کنند با خانه تکانی دل‌های شان، فصل جدید و پر باری را در زندگی شان رقم بزنند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو است و در کشور های تاجکستان، روسیه، قرغزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، البانیا، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، و ازبکستان، مردم آن جشن را بر پا می دارند.
در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در جاپان که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد، طولانی‌ترین تعطیلات نوروزی در جمهوری آذربایجان است که ۷ روز است و از ۲۰ مارچ تا ۲۶ مارچ ادامه دارد.
در بسیاری از کشور های آسیایی نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان می‌دانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تن‌پوش تازۀ آغاز کنند، وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری مبنای محاسبۀ نوروز و جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود؛ لحظۀ که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می‌دهد. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سال‌ها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به‌ندرت ۲۲ مارچ مطابقت دارد.
نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیده‌است و از آن به عنوان نماد پیوند دهندۀ افراد و اقوام یاد می‌شود. نوروز در تاریخ هند ریشۀ طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، در زمان حکومت مغول‌ها بر این سرزمین، نوروز شکوه جشنی ملی را داشته‌است.
ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعۀ فرهنگ پارسی در سرزمین هند داشت. او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی پارسی زبانان را به جای آن رواج داد. اکبر بزرگ که زندگی‌نامۀ رسمی خود را به پارسی نوشته‌است، چنین توصیف می‌کند که با زنده کردن جشن‌های کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطره‌های مکدر و غمگین بازگردانده شد. او در یادداشت‌های خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات خداوندی خوانده‌است.
جشن‌های نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه که بر هند و پاکستان حکومت می‌کرد، هر سال از ابتدای حمل تا هجدهم حمل جشن نوروز برپا می‌شد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان می‌یافت.
بر اساس اسناد تاریخی موجود، ملکه نورجهان، از منجمین می‌خواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پرده‌ها، فرش‌ها، لباس و … را به همان رنگ تغییر دهد. در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، ۱۶۵۸–۱۶۲۸که سازندۀ تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، در شهر لکنهوی هند که هر ساله نوروز برگزار می‌شود هفته‌نامه‌ای با نام نوروز دارد.
نوروز همایون است، نوروز میمون است، نوروز گرامی ست، نوروز خالق طبیعت است، نوروز پسندیده است، نوروز بزرگ است، نوروز فرحت و شادابی آفرین است، نوروز بزگتر از آن است که در تعریف و تمجید بگنجد، نوروز فراتر و گرامی تر از دین است، نوروز یکی از کهن ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان است که هیچ دین و آئینی و هیچ خدای خرد و بزرگی اهلیت و صلاحیت تحریم آن را ندارد. باور پذیرفته این است که نوروز و چهارشنبه‌سوری» از جشن‌هایی است که از روزگاران کهن بینِ پارسی زبانان رواج داشته و در بسیاری از مناطق مستمر و بدون انقطاع ادامه یافته‌است و مانندِ «مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و« یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن این مردم دارد و دارای آداب و رسوم خاص است.
حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتندو به‌طور مشخص چهار جشن با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدا بزرگترین شب. تموز یا ۱۳ سرطان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی. تیرگان نام روز سیزدهم تیرماه یا ماه سرطان است. مهرگان نام روز شانزدهم از هر ماه، روز مهر از ماه مهر یعنی میزان.
نـوروز و مهـرگان دو فصل سال هستند: مهـرگان یعنی میزان آغاز زمستان و فصـل سـرما است و نوروز، آغاز فصل بهار و گرماست.
تمام معانی مهر را مسعود سعد سلمان در یک بیت آورده:
روز مهر و ماه مهر و جشن فرّخْ مهرگان
مهـر بفـزا ای نگارِ مهــر چهــرِ مهـربان
در میان همهٔ جشن‌هایی که در میان پارسی زبانان به دلیل بی‌توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز را می‌توان پیوند عمیق آن با آیین‌های باستانی، تاریخ این کشور ها، و حافظۀ فرهنگی مردم آن دانست. در تاریخ ۲۴ فبوری ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.
نوروز دل افروز دل آراست همینجا
بادا به همه شادی نوروز مبارک
عزیزی غزنوی
۱۰ مارچ ۲۰۲۲
تورنتو/کانادا
