ګوند، ائتلاف او خوځښت - په ټولنیزو فعالیتونو کې د ګډون وسیلې

نور محمد غفوری  

د سیاسي ګوند، ائتلاف (جبهې) او جنبش- هر یوه جوړول په ټولنیزو فعالیتونو کې د برخې اخیستلو او د مطلوبو اصلاحي بدلونونو د رامنځته کولو په خاطر وي. د ټولنیزو، سیاسي اقتصادي، امنیتي، کلتوري او نورو بدلونونو په بهیر کې دا په پام کې نیول کیږي چې په موجودو ځانګړو حالاتو او مشخصه تاریخي شیبه کې د سیاسي ګوند، ائتلاف (جبهې) او که د پراخه ټولنیز خوځښت (جنبش) رامنځته کول لومړيتوب لري؟ هر ډول سیاسي سازمان د وخت د اړتیا او د ټولنې تاریخي غوښتنو ته د ځوابونو د موندلو له پاره جوړيږي. په ځینو حالاتو کې د ټاکلو اقتصادي طبقو او اجتماعي ډلو د ستراتیژیکو ګټو د ترلاسه کولو او ساتلو له پاره د منظمې دوامدارې سازماني مبارزې د پرمخ وړلو له پاره په واحد فکري محور د نوموړو طبقو او قشرونو د رڼه فکر څښتنو استازو را ټولول او د منسجم سیاسي ګوند جوړول لومړيتوب لري. دا معمولا هغه وخت وي چې ټولنه د خپل طبیعي تکامل پوړونه وهي او د خارجي لاسوهنو او یا نورو فوق العاده بهرنیو فکټورونو او یا داخلي اړودوړ تر اغیزې لاندې له بحران سره نه وي مخامخ شوې. هرسیاسي ګوند د قانونی او پارلماني مبارزې له لارې د خپل ځان او هغو طبقو او قشرونو په ګټه کار کوي چې ترې استازولي کوي.

په ځینو حالاتو کې چې د دوو یا څو ګوندونو د ګډو موخو د ترلاسه کولو په خاطر د دوی د اتحاد او د مؤقت وخت له پاره د عمل د یووالي اړتیا لیدل کیږي، پخپل منځ کې ائتلاف (یا جبهه) جوړوي. په ائتلاف کې هر سیاسي ګوند خپل سیاسي هویت او تشکیلاتي جوړښت ساتي، یوازې د مشخصو موخو د ترلاسه کولو له پاره یو د بل تر څنګ ګډه مبارزه کوي. که د حکومت د جوړولو په خاطر دوه او یا څو ګوندونه د ائتلاف کولو ته اقدام کوي، د معین وخت (معمولا د یوې مقننه دورې) له پاره د حکومت کولو مشترک پروګرام جوړوي او د هغو د پلي کولو له پاره د حکومتي چوکیو په ویشلو هم توافق کوي. د ګوندونو تر منځ د ائتلاف د جوړولو په بهیر کې هیڅ ګوند د بل په داخلي چارو کې لاس نه وهي. په یوه ائتلاف کې هر ګوند په مستقله توګه خپلو حزبي فعالیتونو ته دوام ورکوي، خو د هغوی د هغه ګډ پروګرام د عملي کولو د پاره یو ځایی کار کوي چې ورباندې توافق شوی وي.

دا خبره د یادولو وړ بولم چې سیاسي ګوندونه معمولاً د منفردو اشخاصو څخه جوړيږي. هر هغه کس چې وغواړي د یوه ګوند غړیتوب حاصل کړي، په لیکلي (او یا شفاهي) ډول د ګوندي غړیتوب غوښتنه کوي او د ګوندي اساسنامې د موادو مطابق عضویت ته منل کیدای شي. ګوند ته په خاصو حالاتو کې د ډله ایز عضویت منل استثنایی عمل وي. د مثال په توګه، که دوه (يا څو) مستقل ګوندونه په یو معین وخت کې تصمیم ونیسی چې سازماني وحدت وکړي په دې حالت کې یوه ګوند ته د بل ګوند ټول غړي جمعي منل کیدای شي. همدا ډول که یو کوچنی اجتماعي یا سیاسی سازمان وغواړي چې د یوه ګوند غړیتوب واخلي، دا هم لکه د ګوندونو د وحدت د بهیر په څیر د سازمان ټول غړي د ګوند په غړیتوب منل کیږي. دا ځانګړي حالات کله کله او کم منځته راځي.

سیاسي ائتلافونه بیا د ګوند د جوړولو پر خلاف، د منفردو کسانو څخه نه جوړيږي. د سیاسي علم او تاریخي تجربو له مخې داسې نه کیږي چې یو کس وغواړي چی د ائتلاف غړی شي او هغه د له یوه او یا څو ګوندونو سره په ائتلاف کې غړیتوب واخلي. یعنی د ائتلاف قرارداد د یوه ګوند او یوه شخصیت او یا ډیرو منفردو اشخاصو ترمنځ نه کیږي. هغه منفرد کسان چې لا تر اوسه د سازمانونو غړي نه وي او د سازمانونو استازیتوب ونکړي او وغواړي چې تر خپل منځ او یا له یوه ګوند سره سیاسي ائتلاف جوړ کړي، دا د سیاسی فعالیت معمولی او منل شوې لار نه ده. که ځینې منفرد کسان بیا هم د ائتلاف د جوړولو مدعیان شي، داسې ښکاري چې دوی د ائتلاف د سیاسي او علمي اصطلاح له مفهوم او عملي ماهیت سره بلدتیا نه لري. د سیاسي ائتلافونو جوړول د سیاسي ګوندونو او سازمانونو کار دی. دوه او یا څو سیاسي ګوندونه چې د حکومت د جوړولو او د حاکمیت د چلولو په خاطر د مشترکو موخو عملي کولو ته اقدام وکړي او یا په اپوزیسیون کې ګوندونه د اغیزمنې مبارزې په خاطر یو له بله سره په مؤقتي او تکتیکي ډول ګډ عمل ته اقدام وکړي، په دې حالاتو کې ائتلاف Coalition جوړیږي چې ورپکښې هر یو ګوند خپل سیاسي هویت مستقل ساتي.

په ټولنه کې کله کله داسې حالات هم رامنځته کیږي چې د سیمه ایزو، محلي یا ملي عامه هدفونو د ترلاسه کولو له پاره د ګوندي او سیاسي پولو څخه بهر د (ټولنیز خوځښت Social Movement) په چوکاټ کې فعالیت ته اړتیا وي. په دې صورت کې ائتلافونه، ګوندونه، اجتماعی سازمانونه او مدني ټولنې ټول یوځای د مشخصو عامو ملی موخو د ترلاسه کولو له پاره یوځای کار کوي، ځکه چې راپورته شوې ستونځې یوازې د یوې طبقې، یوه قشر او یا کومې مشخصې ټولنیزې- سیاسي کړۍ په ګټو پورې اړه نه لري، بلکې د یوه هیواد ټول وګړي او د مملکت ملي ګټې ورسره تړلې وي. ددې ډول ملی ستونځو حل د هېواد په کچه سیاسي ملي او سترې اجماع ته اړتیا لري.

سیاسي ګوندونه، ائتلافونه او ټولنیز خوځښتونه یو او بل نه نفی کوي او د عمل ساحه یې یو د بل پر ضد نه ده. د یوه مستقل سیاسي ګوند جوړول او یا فعالیت ته دوام ورکول د ائتلاف او یا خوځښت د رامنځته کیدو ممانعت نه کوي، بلکې د ائتلاف د جوړولو له پاره د ګوندونو موجودیت غوره او لومړنی شرط جوړوی. د سیاسي ګوندونو د موجودیت پرته د سیاسي ائتلاف جوړول ممکن نه دی. په ټولنیز خوځښت کې یو غښتلی او د مبارزې په ډګر کې ازمویل شوی ګوند او د هغو باتجربه او پاخه غړي کولای شي چې فعال، اغیزمن او مثمر رول ولوبوي. سیاسي ګوندونه، ائتلافونه (جبهې) او ټولنیز خوځښتونه (حرکتونه) یو د بل سره لازم او ملزوم او یو د بل تکمیلوونکي دي. هر څومره چې د یوې ټولنې مادي زیربنا پخه او سیاسي شعور لوړ وي، په همغه تناسب ورپکې د ګوندونو، ائتلافونو او جنبشونو د راپورته کېدو او یو له بله سره یې د همکارۍ فعالیتونه بریالي او بې ستونځو وي. د ټولنیزو خوځښتونو د په کار اچولو او سمې لارښونې له پاره د پخو او تجربه لرونکو ګوندونو موجودیت ګټور دی. بالعکس د لویو او پراخه ټولنیزو جنبشنو موجودیت او په هغو کې د ګوندونو فعالیت، سیاسي ګوند ته دا امکان ورکوي چې د خلکو او روشنفکرانو له کتلو سره خپلې اړيکې ژوندۍ وساتي او په ولس کې د خپلو موخو د ترویج او منلو شرایط برابر کړي.

که د خوځښتونو تر شا د هغوی د رهبرۍ له پاره قوي سیاسي ګوند یا ګوندونه قرار ولري، کولای شي چې جنبشونه تر بریا پورې رهبري کړي. د خوځښتونو تر شا د غښتلی سیاسي ګوند (یا ګوندونو) له موجودیت پرته جنبش له دوه زړۍ، نفاق او هدف ته تر رسیدو د مخه د ټوټه ټوټه کیدو سره مخامخ کيدای او مخکې تر مخه شړیدای شي. د افغانستان په اوسنیو شرایطو کې ددې ضرورت له ورایه څرګند دی چې ټول وطنپاله ملي ګوندونه او مترقی سازمانونه د هیواد د سیاسي خپلواکۍ او ځمکنۍ بشپړتیا، د باثباته اسلامي او ملي حکومت جوړولو، د قانون د واکمنۍ او وړتیا پر بنسټ ولاړ ملي حکومت رامنځته کولو، د مدون اساسي قانون جوړولو، د هېواد د خلکو د اقتصاد لوړولو او داسې نورو ملي موخو د تر لاسه کولو په خاطر د افغانستان د سترې ملي اجماع او د خلکو د پراخه کتلو د توافقی عمل تر شا کلک ودریږي او دا د سیاسي او ګوندي پولو څخه وتلی لوی ټولنیز حرکت بریا ته ورسوي.

۳۰/۳/۲۰۲۴