د جينوا کنفرانس هم ترسره شو، په کې ولسمشر غني او د اجرايه رييس عبدالله عبدالله په ګډون يو شمېر افغان وزيرانو هم ګډون وکړ. دغه کنفرانس د ۲۰۱۶ کال د بروکسل په کنفرانس کې د افغان حکومت ـ نړيوالې ټولنې او افغان حکومت ـ افغان ولس تر منځ د ترسره شويو ژمنو د ارزولو لپاره جوړ شو. افغان حکومت وايې له نړيوالې ټولنې سره يې د خپلو کړيو ژمنو له جملې څخه څه د پاسه پنځوس سلنه ژمنې عملي کړي دي، خو د حکومت منتقدين بيا وايې حکومت له نړيوالو ټولنې سره يواځې ۳۹ سلنه ژمنې پوره کړي او له ولس سره خو يې بيخي ټولې ژمنې نيمګړې پاتې دي
.
دا چې افغان حکومت له نړيوالې ټولنې سره د کړيو ژمنو له جملې يې څومره عملي کړي او يا له افغان ولس سره يې په ترسره کړيو ژمنو څومره عمل کړی دی؛ دا بېل بحث دی. ځکه حکومت وايې له پنځوس سلنې ډيرې ژمنې يې پوره کړي خو د حکومت منتقدين بيا د ۳۹ سلنه ژمنې د پوره کيدو خبره کوي. رښتيا هم که له افغان ولس او نړيوالې ټولنې سره د ملي يووالي حکومت ژمنې وارزول شي نو ليدل کيږي چې د ملي يووالي حکومت په ډيری برخو کې د خپلو کړو ژمنو په پوره کولو کې پاتې راغلی دی.
خو په حقيقت بايد سترګې پټې نشي او قضاوت بايد يو طرفه ونه شي. يعنې دا سمه ده چې افغان حکومت له ولس سره خپلې کړې ژمنې نيمايې هم نه دي پوره کړي خو د ژمنو په نه پوره کېدو کې يواځې حکومت هم ملامت نه دی. ځکه له يوې خوا خو د حکومت جوړښت په هغه اندازه نه دی چې بايد په لوړه کچه د ژمنو د عملی کېدو تمه ترې وشي. يعنې دا يو توافقي حکومت دی چې د وخت د اړتيا پر اساس د جان کېري په منځګړتوب د اشرف غني او عبدالله تر منځ رامنځته شو. طبيعي ده چې کله هم د يو حکومت واک تقسیم شي نو حتمی به نيمګړتياوې زياتې لري.
او له بلې خوا کله هم چې ولسمشر غني له ولس سره د خپلو کړو ژمنو د عملي کيدو لپاره اقدام کړی دی نو يا د حکومت د شريک لخوا د غبرګون سره مخ شوی، يا له حکومت څخه د شړل شويو سياسيونو يې په مقابل کې مظاهرې کړي دي او يا هم د پرديو مزدورو کړيو لخوا د مدني فعال، سياسي احزابو او ايتلافونو په نوم د اشرف غني د اقداماتو مانع واقع شوي دي. د بېلګې په توګه يې د زورواکانو او مليشه يې قوماندانو په مقابل کې د ولسمشر غني اقدامات او پر وړاندې يې د خاصو کړيو غبرګونونه يادولی شو چې د نظام الدين قيصاري او قوماندان علي پور يې لاس تړلي کابل ته راوستل خو قومي ټيکه دارانو يې دغه اقدام ته قومي رنګ ورکړ او د اصلاحاتو مانع واقع شول.
کنفرانس ته د ولسمشر غني غوره وينا
هغه څه چې په دغه کنفرانس کې د افغان حکومت په ځانګړې توګه د ولسمشر غني له لاسته راوړنو يادولی شو؛ هغه نړيوالو مرستندويه هيوادونو ته د ولسمشر غني وينا ده چې ويلي دي، نړيوالو په افغانستان کې په بنسټيزو کارونو نه بلکې يواځې په پروژو پانګونه کړې ده او بايد په افغانستان کې د ثبات ته د رسيدو لپاره مرستندويه هيوادونه خپله تګلاره او پروګرامونه بدل کړي. ولسمشر غني د جينوا کنفرانس اقتصادي برخې ته په وينا کې ويلي چې د نړيوالو مرستندويه هيوادونو د پراختيايې چارو ستره برخه په پروژو ولاړه ده، او د نړۍ پر مخ هيڅ داسې هيواد نشته چې د پروژو پر بنسټ دايمي ثبات او ودې ته رسيدلی وي. افغانان د پروګرامونو او ستراتيژیو بدلون ته اړتيا لري. له افغانانو سره د پروژو پر ځای په بنسټيزو کارونو پانګونه وکړئ.
بل لور ته يو شمېر کتونکي او بهرني مرستندويه هيوادونه بيا افغان حکومت ته سپارښتنه کوي چې خپل مصارف راکم او په ځان بسيا شي. يو شمېر شنونکي په دې باور دي چې په جينوا کنفرانس کې مرستندويه هيوادونو له افغانستان سره نورې ژمنې ونه کړې او له افغان حکومت يې وغوښتل چې خپل مصارف کم او د په ځان بسياينې لپاره کارونه وکړي. خو د ځان بسياينې لپاره څه کول په کار دي او حکومت څنګه خپل مصارف کمولی شي؟
څنګه په ځان بسيا کيدلی او د حکومت مصارف کمولی شو؟
که څه هم د افغانستان په شان هیواد د په ځان بسياينې لپاره ډېر وخت او کار ته اړتيا ده خو بيا هم ځینې کارونه شته که چیري د حکومت لخوا ترسره شي نو د په ځان بسياينې سره ډیره مرسته کولی شي.
- په هيواد کې د بې قانونه کان کيندنې مخنيوی بايد وشي، امنيت يې بايد ټينګ شي او د حکومت لخوا دې د کانونو کيندنې ته قوي او منظم پلان جوړ او د کيندنې قراردادونه دي په شفاف ډول له بې طرفه او ژمنو هيوادونو سره لاسليک شي.
- د ګمرکونو په عوايدو کې شفافیت رامنځته کول، د برښنايې سيسټم له لارې د ګمرکي عوايدو راجمع کول او د دولت خزانې ته سپارل
- په هيواد کې موازي، بې کاره او کم کاره ادارې او بوديجوي واحدونه لغوه او بودیجه دې پراختیايې برخې ته ځانګړې شي. موازي، کم کاره او بې کاره ادارې لکه پر اساسي قانون د څار کمېسيون، د فساد پر ضد د مبارزې ادارې، د مخدره توکو پر ضد د مبارزې وزارت، د اوبو او برښنا وزارت، د سولې عالي شورا او ... نور
- له ايران، تاجکستان، ازبکستان او ترکمنستان څخه د وارداتي برښنا واردول دې بند او پر ځای دې د هيواد په سيندونو پانګونه وشي او برښنا بندونه دې جوړ شي چې له يوې خوا به مو اوبه مهار کړې او د سوال له برښنا به بېغمه شوي او دغو هيوادنو ته د برښنا په بدل کې د پيسو له ورکړې بيغمه شوي يو او له بلې خوا به مو د هيواد دښتې خړوبه او ملي عوايدو له لوړېدو سره مرسته کړي وي.
- په هغه کړيو او احزابو يا ډلګيو چې له حکومته په بېلابېلو نومونو باج اخلي، پرې د باج بندول
که پورته ياد شوي کارونه حکوت په جديت سره ترسره کړي نو پرته له شکه چې له يوې خوا به مو د حکومت مصارف کم کړي او له بلې خوا به مو د ملي عوايدو له لوړيدو سره مرسته کړي چې ورسره به افغان حکومت هم په ځان بسيا او د پرديو له سوال کولو ساتلی وي.
لیکنه : خوشحال آصفي
