ژباړه د عبدالملک پرهیز
هر کال واوره اوري خو شاید له دغه رازونو لا خبر نه یاست.
د واورې په اړوند څومره پوهېږئ؟ دلته د واورې په اړوند ځنې مالومات وړاندې کوم چې هیله ده ستاسې خوښ شي.
۱- واوره یو منرال دی.
یو منرال باید دغه پنځه ځانګړنې ولري:
- باید جامد وي
- د کیمیاوي فرمول په بڼه لیکل کېدی وشي.
- اتومونه يې د کریسټالي جوړښت په بڼه یو ځای شوي وي.
- په طبیعي ډول رامنځ ته شوي وي.
- غیر عضوي وي.
- عادي کنګلې شوي اوبه H2O ، په دې ډول ویلی شو چې کنګل او واوره دغه پنځه واړه شرطونه پوره کوي.
۲- وارې پردۍ هسته يا زړى لري، واوره د بړاس شوي اوبوماليکونه دي، چې د اتمسفير تر صفر درجې لاندې په کنګل بدل او منجمد
کېږي. مخکې له دې چې بهير پيل شي ، بايد يوه ميکروسکوپي هسته شتون ولري چې ماليکولونه د هغې تر شا او خوا سره راټول او سره ونښلي . هسته د کتالېز په بڼه کار کوي، چې کېدى شي، ګرد يا مالګه يا داسې نور ... وي. که چېرې اتمسفير بيخي پاک وي په دې حالت کې د واورې کېدو د بهير د پيل دپاره په کار ده څو د هوا درجه تر منفي ٣٨ درجې د سانتي ګراد ښکته شي، په دې حالت کې د هستې له شتون پرته بهير پيلېږي.
٣ـ واوري ويلې کېږي او پر باران بدلېږي.
په لوړه فضا کې چېرې چې وريځې شتون لري، تل هوا سړه وي نو ځکه باران د واورې په بڼه پيلېږي. ګله چې واوره په ورېدو پيل کوي د هوا تودوخه پورته ځي او د هوا تودوخه د ځمکې د مخ تر تودوخې تودېږي او واوره ويلې کېږي. دا کار دفعتن نه پېښېږي بلکې تر باران دمخه کله چې د ٥٠٠ متره مربع په اندازه يوه توده طبقه رامنځ ته شي، واوره په باران بدلېږي .
٤- واوره لږ تر لږه ٣٥ بڼې لري.
د ورېدو په وخت کې واوري پاڼې د رطوبت او تودوخې په لږ توپير سره بدلون کوي او مختلفې بڼې غوره کوي. له همدې کبله د واورې دوه پاڼې يوشان نه وي، د واوري ځنې اساسي بڼې شتون لري چې تکرارېږي. واورې پېژاندونکي په دې عقيده دي چې لږ تر لږه د واورې ۳۵ مختلف ډولونه شته دی.
۵- واوره بې له دې چې ویلې شي په بړاس بدلېږي
واورې کېدی شي آن تر صفر درجې لاندې سړه هوا کې ، کله چې آسمان شین هم وي، په هوا کې ورکې شي. دا پروسه د 'sublimation' په نامه یادېږي، په تیربیا کله چې پرواوره وچ او قوي باد لګېږي، دغه بهیر خورا چټکېږي. دا حالت دا امکان برابروي څو واوره د ګنګل او جامد حالت څخه نیغ په نېغه د ګاز - د اوبو د بخار حالت ته واوړي. د جامو د وچولو دپاره دا یوه ډېره ښه هوا ده.
۶- واوره د متودوخې مثبته درجه زغملی شي
کله چې واوره د وچ اتمسفیر په وخت کې ورېږي د واورې بړاس د یخنۍ د ساتلو زمینه برابروي که څه هم د تودوخې درجه لوړه وي. له تیوریکي پلوه که چیرې د هوا درجه مثبت اوه ته ورسېږي ، لا هم واوره ورېږي. خو په دې حالت کې باید د هوا د رطوبت کچه په سلو کې د ۲۰ په شا او خوا کې و اوسي.
۷- واوره د ژوند څخه ساتنه کوي
کله چې واوره داوږده مهال دپاره پرته وي - بیخي د مایع اوبو په څېر - د فنګسونو د ساتنې او د هغې د شنه رنګ سبب ګرځي. سور رنګه (شنه) فنګسونه Chlamydomonas nivaliser ( د سره رنګه هندوانې په څېر) د واورې د سره رنګ ،د دلیل په توګه بیانېدی شي چې خورا ښه خوند لري خو د معدې د تکلیف سبب ګرځي.
۸- واوره په اغیزمنه توګه عایق رامنځ ته کوي
پر ځمکه د واورې یوه طبقه په سلو کې ۹۰ تر ۹۵ تشې لري چې له هوا څه ډکې شوي دي او پر ځمکه آرامه پرتې وي. له همدې کبله په اغیزمنه توګه د غږ او د تودوخې د څپو مخه نیسي. زیات کسان پوهېږي چې څرنګه تازه واوره د غږ مخنیوی کوي ، ۲۵ سانتي متره پېړه واوره د ۱۵ سانتي متره ښيښې په اندازه د عایق کار کوي چې حیرانونکې برېښي.
۹- واوره په څرګنده توګه رڼا منعکسوي
واوره سپينه ده له همدې کبله ژر نه ویلې کېږي. که چېرې واوره توره وای، نو د لمر تر وړانګو لاندې به ان که هوا تر صفر درجې لاندې هم وای، ډېر ژر به ویلې شوې وای. د واورې سپین رنګ د لید وړ وړانګو ټول رنګونه بېرته منعکسوي ، که نه وړانګې پر تودوخې بدلېدې او د واورې د ویلې کېدو سبب کېدلې شي. نوې واوره په ټولیز ډول له په سلو کې ۸۰ - ۹۰ وړانګو ته انعکاس ورکوي، خو پخوانۍ واوره تر دې لږ وړانګې منعکسوي او زیاته پخوانۍ واوره تر نیمايي لږ وړانګې منعکسوي.
۱۰- واوره ټوله ځمکه پوښي ( په ځانګړو حالاتو کې)
نژدې ۶۴۰ میلیونه کاله دمخه ځمکه د کنګلې او واورې په وسیله پوښل شوې وه له قطبونو نیولی د استوا تر لیکې پورې. دا حالت د ځمکې د واورین توپ په نامه یادېږي چې ددغه ستوري د دنننیو ګازونو - ترموستایت خونه کې (اGreenhouse gas) د بې نظمۍ له امله ؤ چې له نیکه مرغه ترموستایت بدلون وکړ او اقلیم ښه شو . دې کار نژدي ۱۵ میلیونه کالونه په دربر کې ونیول.
