دین او جګړه

د اسلام سپيڅلي دین ته تم شوی او له تعریف وروسته یې څلور فقهي مذهبونه، د هغو تاریخچه او په ځانکړي ډول د حنفي مذهب د پراختیا عواملو ته یو ځغلنده نظر کړیدی. د اهل تشیع د مذهب پیژندګلوي، مهمې فرقې، د جعفري فقهي بنسټیز اصطلاحات او د تاریخ په بهیر کې د شیعه ګانو دولتونه یې یاد کړیدي.
ورپسې يې د تشدد غریزه او د جګړې لاملونه د اسلامي او غربي پوهانو د نظریو په لړ کې تشریح کړي او بیا يې په اسلام کې د هغو غزا ګانو یادونه کړې چې د رسول الله علیه السلام په ژوند کې ترسره شوې دي. په سترو نړیوالو جنګونو، د ادیانو په خپل منځي شخړو، د سیاسي اسلام په اصطلاح او لید لوري، د جګړې پر ضد د مبارزې ارزښت او د سولې او اعتدال په اصل هم بحث شویدی. ورپسې یې د روسانو په وړاندې د افغانانو د پاڅون او داعیې یادونه کړی، د شورویانو یرغل یې غندلی او د افغانانو قربانۍ يې ستایلې دي.
د کتاب له لوستلو وروسته زه دې پایلې ته ورسېدم چې لیکوال د پوخ سیاسي درایت او په اسلامي تاریخ باندې د پوهې څښتن دی. نوموړي د افغان جهاد په اړه په خپل دې اثر کې وايي: ( د شوروي اتحاد په وړاندې د افغانانو له وینو او قرباینو څخه انکار به د تاریخ د مسخ کولو یوه ناځوانه هڅه وي. د جهادي ګوندونو شعارونه که هرڅومره جالب او د دین په خم کې رنګ وو؛ خو د افغانستان د تقدیر فیصلې په جینوا، دوحې، اسلام‌ آباد، تهران، مسکو، مکې او نیو یارک کې وشوې. تاریخ ګواه دی چې ډېر کله وسله والې مذهبي ډلې د غټو او مطرحو ځواکونو د نظر لاندې د یوې ټاکلې مرحلې او ځانګړو موخو لپاره رامنځ ته کېږي او بیا د سېلاب د ځګ په څېر تالا ترغۍ کېږي. په افغانستان، چیچن، عراق، سوریې، لېبیا او کشمېر کې د عربي نړۍ په لسګونو زره تنکيو احساساتي ځوانانو ګډون وکړ، وجنګېدل او بې حسابه یې ووژل شول. مګر کله چې د دوی اهمیت او نښه شوی رول پای ته ورسېد، اوس د زندانونو د تورو تمبو ترشا پراته دي. ولی باید هیر نکړو چې باروت او ټوپک یواځې وژل کوي، خو قلم، سوله او اعتدال انساني پرګنو ته ژوند بښي).
د نوموړي موخه دا ده چې هره سپيڅلې او مشروعه مبارزه هغه مهال رنګ راوړي چې مشران یې د د یني پوهې تر څنګ سیاسي درایت او بصیرت هم ولري. ملي مسائلو ته د عاطفې په ځای، د عقلانیت او مصلحت له زاویې ګوري او نه پريږدي چې د تقدیر فیصلې یې د پردیو په لاسونو ترسره شي. کنه نو؛ په دې پاکه چینه کې به مغرضان د خپلو موخو ناولې بوخچې ورښکته کړي او دا پاکې او خوږې اوبه به زهرجنې او ککړې کړي.
د لیکوال دې خبرې ما ته د الْیَمَامَةَ د پاچا هغه خبره را یاده کړه چې رسول الله علیه السلام ته يې ولیکل: زه به دې دین ومنم، خو په دې شرط چې ماته ځانګړې برخه وټاکې. رسول الله (ص) ځواب ورکړ: « که یوه ټوټه زمکه رانه وغواړي هغه به هم درنکړم. خپله هم برباد شو او پاچاهي يې هم برباده شوه». همدغه قاطعیت او سیاسي درایت وو چې امت یې د نړۍ په نیمايي کُره باندې خپل بېرغ ورپاوه او برم یې ترلاسه کړ.
بې له شکه چې د الله تعالی له کتاب پرته، بل هیڅ کتاب کره او بې عیبه نه دی. د دې اثر « دین او جګړه » ژبه ډېره خوږه او روانه ده؛ د موضوع له مخې هم د ستایلو دی او د یو علمي اثر په توګه پرې حساب کیدلای شي.

کابل، افغانستان
۱۴۰۱ هجري لمریز / غبرګولې