مَناره

که در حدود دو هزارسال قبل در زمان کوشانی‌ها که دین مقدس بودایی در این سرزمین مروج بود اعمار گردیده است، منار های که پس از تجاوز اسلام اعمار گردیده عبارت اند از: منار جام، منار مسعود سوم، منار بهرام شاه، مناره‌های جامع هرات و غیره. 
مَنار. (ع اِ) روشنی جای، چراغدان و جای بلند که بر آن چراغ افروزند مَنار و مَناره از کلمۀ «نار» گرفته شده و به معنای محل مشخصی است که روی آن آتش روشن می‌کنند، مناره‌ها اصولاً درون شهرها برای رهنمایی مسافران و سیاحان ساخته می‌شدند، قبل از اسلام آتش مقدس زرتشتیان روی این مناره‌ها روشن می‌شد که با شعلۀ طلایی خود مسیر کاروان‌ها را مشخص می‌کرد اما با تجاوز اسلام مناره به جایگاه آذان تبدیل شد. 
منارجام در ولایت غور در قریۀ موسوم به جام در کنار دریای خروشان هریرود یکی از ساختمان‌های پرشکوهی است که در عهد سلطان غیاث الدین غوری در سال 1165- 1202 میلادی اعمارشده، 65 متر ارتفاع دارد و یکی از مناظر دیدنی و اثر تاریخی در افغانستان و دومین مناره از لحاظ ارتفاع درجهان است، این منار از لحاظ عظمت معماری تزئینات عالی و نوشته‌های کوفی خود بعد از منار قطب دهلی که 73 متر است، در زمرۀ عجایب هفتگانۀ جهان محسوب می‌گردد و از لحاظ قدامت تاریخی نسبت به منار قطب و منار بخارا برتری دارد. 
منارجام بالای تهداب هشت ضلعی در چهار طبقه ساخته شده و از پایین به بالا قطر آن کم شده می‌رود و شکل هرم را بخود می‌گیرد و طرز پوشش آن گنبدی می ‌باشد، تمام منار با نقش‌های رنگارنگ و مقبول و با تناسب پوشانیده شده، ارتفاع دقیق آن شصت و سه متر و سی سانتی است، منارجام از دیدگاه ساختمان عالی معماری، تزئینات استحکام و پایداری یک اثر بی‌نظیر و پر ارج بوده از غنایم معماری کشور محسوب می‌شود، در بیشتر از هشت قرن گذشته زلزله‌ها و انواع عوارض جوی بالای آن تأثیر نکرده، اما حالا به اثر سیل ویرانگر و طغیان رودخانه در معرض آسیب جدی قراردارد، دولت باید در حفظ و نگه داری آثار و آبدات تاریخی کشور توجه جدی مبذول دارد و نه گذارد که حوادث طبیعی به خصوص بلاهای مصنوعی مانند مجاهدین و طالب و داعش که دشمنان شناخته شدۀ فرهنگ و تاریخ کشور عزیز ماست، از بین برده شود. 
منار مسعود که طی سالهای 1114-1115از خشت پخته به ارتفاع 55 متر اعمار گردیده مزین باعالی ‌ترین مظاهر تزئین است و عناصر تزئینی آن عبارت اند از خشت پخته و خشت‌های مخصوص تزئینات آن زمان و تا ارتفاع 25 متر سطوح منار با چوکات‌های خاص مزین با این تزئینات می‌ باشد که چوکات‌ها و سطوح فوق به وسیلۀ خشت مخصوص تزئیناتی شکل خطوط تکراری از هم جدا گردیده‌اند، نوشته‌های این بنا به خط نسخ از خشت مخصوص وگچ در نصف کنار هر سطح به ملاحظه می‌رسد، مرتبۀ بالای منار که قسمت کمی از طول آن باقی‌مانده و دیگر قسمت آن خراب شده مسدود بوده و هشت پلۀ عمومی اطراف سطح این استوانه را با دهانه‌های کلید مانند بالای هر پله که شکل رواق را بخود گرفته مزین ساخته است.
منار بهرام شاه در تزئین خارجی خود دارای عین خصوصیت منار مسعود سوم است، ولی بسیار ساده به نظر می‌خورد یکی از دلایلی که تعداد محققین آنرامنسوب به عصر سلطان محمود غزنوی می‌دانند همین ساده گی منار است که از نظر باستانشناسان به منار محمود شباهت دارد و غوری‌ها حین احیای مجدد و ترمیم این منار بعضی تزئینات را به آن علاوه کرده اند.
منار دولت‌آباد ولایت بلخ: این منار دایروی که از سطح زمین به بالا قطر آن کم شده می ‌رود توأم با مسجد در ولسوالی دولت‌آباد ولایت بلخ در سال 1108 میلادی در عهد فرمانروایی غزنویان به امر سنجر ابن الملک شاه حکمران ایالتی بلخ اعمار گردیده است، این ساختمان که تنها منار آن باقی‌مانده به نام مسجد و منار حضرت صالح شناخته شده‌است، این منار از خشت پخته و گچ ساخته شده که به اندازۀ 25 متر ارتفاع دارد، قطر دور منار مذکور هجده متر تخمین شده در داخل منار مانند هرمنار دیگر با اصول مهندسی عالی زینۀ وسط منار با روشندان‌ها روشن گردیده زینۀ مذکور دارای 64 پله می‌باشد که به سهولت می ‌توان به آن رفت و آمد کرد.
منارهای مصلی هرات که تعمیراول را در مصلی شاهرخ میرزا ساخته و تعمیر دوم را سلطان حسین بایقرا بنا کرده‌ است، این منار با کاشی کاری‌های بسیار مرغوب، گل ‌برگ‌ها نقوش و خطوط کوفی طراحی بسیار زیبا آراسته شده‌است. 

عزیزی  غزنوی 
تورنتو     کانادا