زلمی نصرت
«...در ميانه هاى سال ١٩٩٣ از محترم مزدك شنيدم كه يكى از كتابچه هاى همان يادداشتهاى به سرقت رسيده ى لايق به دست عبدالرشيد دوستم رسيده است.»
مدتی است که در سایت های انتر نیتی و صفحات فیس بوک بحث روی ګذارش محترم سلیمان لایق از جریان مزاکرات هیات افغانی( سلیمان لایق و نجم الدین اخګر) با نمایندګان
حزب اسلامی ګل البدین حکمتیار( قدیر کریاب معاون ګل البدین ،غیرت بهیر سکرتر خاص و داماد ګل البدین و عیاد مصباح الطباری مسول دفتر ملی روابط خارجی جماهیریه لیبیا) در لیبیا میدان ګرم دارد. در این ګیر ودار ها رسالهء نیز زیر نام« آغاز بدون انجام»بتاریخ ۱۳۷۵ هجری شمسی از نام محترم سلیمان لایق جعل شده است که ګویا اقای سلیمان لایق اسناد را در اختیار ناشر اثر آغاز بدون انجام قرار داده است. در جریان تبادل نظر ها روی همین مبحث زمینه برای ګمانه زنی ها و کج بحثی ها برای حواریون رهبران و ګروه بندی های های مختلف از بازماندګان همان حزب زوال یافته دیروز مساعد ګردیده و نتیجه ګیری های نادرست و بدور از سنجیش صورت ګرفته و میګیرد که در بسا موارد در تصدیق ویا هم رد سنجیش ها شک و دودلی راه میدهد. در دنباله همین بحث ها تصادفآ مجموعهء از اشعار محترم سلیمان لایق تحت عنوان« سندری په سویو واټونو کی» در جریان سفرم به کابل به دستم آمد که در لابلای اشعار ناب و تازه شاعر چشمم به تبصره شاعر در مورد انچه که مربوط به رسالهء اغاز بدون انجام میشود افتید. همین چند سطر شاعر پرده از روی یک سرقت تاریخی و سازمان یافته بر می دارد. پیش از اینکه تبصره خود را شاخ و پنجه بدهم متن نوشته محترم سلیمان لایق را بصورت کامل با خوانندګان شریک میسازم.
د چونغر د ترانو په باره کی یو وضاحت
صفحات ۱۶۲. ۱۶۳ و ۱۶۴ کتاب سندری په سویو واټونوکی
در چونغر د ترانو په باب له ما څخه تکراری او یوډول پوښتنی کیږی. ددغو ترانو بشپړ شمیر څودی؟ ولی ګردی یو ځای او په یوه دفتر کی نه دی چاپ شوی؟ ایا سبک ستا خپل دی که له بل څخه تقلید شوی دی؟ ولی دی دغه عادی غر دومره ستایلی دی؟ ددی ترانو اصلی باعث څه و؟ او نور....
غواړم دلته دغو پوښتنو ته یو ځل او د تل لپاره ځواب ورکړم.
د چونغر په نامه زما د ټولو ترانو شمیر دوه دیرشو ته رسیږی. ما دا ترانی په بیلو بیلو وختونو کی لیکلی دی، د چونغرلومړی ترانی چی د نورو ترانو لپاره د پیل مبنا شوه د ۱۳۳۸ لمریز کال په پسرلی کی وزیږیده. د نورو له منځه اته ترانی یعنی له لومړی څخه تر اتمی پوری زما په لومړنی منظوم دفتر کی چی د همدی ترانو له کبله« چونغر» نومول شوی دی، د نیټی له یادونی پرته د شمیرو په قید چاپ شوی دی. اته نوری ترانی ۱۲، ۱۳، ۱۸ ،۱۹ ،۲۱ ،۲۲ ، ۲۶ ، او ۲۷ زما د پښتو شعرونو په دوهم دفتر «کیږدی» کی چاپ شوی کوم چی د افغانی زلمیانو په همت په ۱۳۵۴ هجری لمریز کال په ډیلی کی خپور شو،په دی دفتر کی د ترانو د نیټی ذکر هم شوی دی.
د ترانو وزن زما خپل دی. دا وزن په تیره د طبیعت په ترسیم کی د خیال د مرکبو تصویرونو په هستونه کی مرسته کوی، ځکه ما هغه اختراع کړ تر څو د سیاست او وطنپالنی لپاره یوه رومانتیکه شاعرانه ژبه پیدا کړم،داسی چی سیاسی مضامینو ته تغزلی او عاشقانه سا ورکوی.
کله چی «کیږدی» چاپ ته تلله د چونغر د لړی شپارس نوری ترانی چی په ټاکلو شمیرو او نیټو ځانګړی شوی وی، دهمغه وخت د سیاسی ملاحظاتو له مخی له چاپ څخه پاتی شوی او له خپلو شمیرو او نیټو سره، زما د شعرونو په یوه قلمی ټولګه « سپیدو» کی د مناسب وخت د رارسیدو په هیله خوندی شوی.
د ۱۹۹۲ م ، کال په اپریل کی کله چی زموږ د رژیم پرضد په ګوند او دولت کی د ننه توطیی پیل شوی، ما د سپيدو ټولګه له خپلو نورو ناخپرو شویو آثارو، سیاسی یاداشتونو او افغانی لیکوالو له ځینی منظمواو منثورو آثارو سره چی ما ته د کتو لپاره سپارل شوی وو، د خوندی کولو او ساتلی ځای ته د لیږدولو په مقصد ، موقتآ د وطن ګوند په مرکزی کمیټه کی خپل دفتر ته راوړل. خو پيښی خونړی او ګړندی شوی،نظم او امنیت له منځه لاړ، د مرکزی کمیټی او وسله والو محافظانو واګی له پلان شویو تو طیو سره سمی د محمود بریالی لاس ته ورغلی. په دی کی د «سپیدو» په ګډون هغه ټول آثار چی ما مرکزی کمیټی ته لیږدولی وو، زما د کار له دفتر سره یو ځای لوټ او ضایع شول او په دی توګه د چونغر ناخپری شوی ترانی یعنی ۹ ، ۱۰ ، ۱۱ ، ۱۵ ، ۱۴ ، ۱۶ ، ۱۷ ، ۲۰ ،۲۳ ، ۲۴ ، ۲۵ ، ۲۸ ، ۳۰ ، ۲۹ ، ۳۱ ، او ۳۲ د همیش لپاره زما او لوستونکو له لاسه ووتی.
له پورتنی پیښی څخه څه د پاسه ۱۴ کالو وروسته د ۱۳۸۴ لمریز کال په بهیر کی ،یو شمیر افغانی لیکوالو د دکتور وارث محمد وزیر په مشر تابه په لندن کی زما د ۷۵ یمی کلیزی د هر کلی د لمانځلو ملا وتړله. په دی منځ کی د مسکو استوګن افغان ادبیات پیژندونکی ډاکتر لطیف بهاند له ما څخه هیله وکړه چی د چونغر د شپاړسو تالاشویو ترانو څخه تشه یوه یا دوه ترانی له سره ولیکم او په دی ډول دکلیزی د لمانځونکو مینی ته هرکلی ووایم. ما دا غوښتنه ومنله خو کله می چی دورکی شوی نهمی ترانی پرځای یوه نوی ترانه ولیکمه ، دی پریکړی ته ورسیدم چی د ورکو ترانو پرځای یوه نوی ترانه ولیکله او په دی ډول د چونغر د ترانو د خوښونکو د مینی او هنری لیوالتیا حق ادا کړم. ما د خیال لمنه ونیوله او هغه الهامونو ته لار خلاصه شوه چی زما پر قلم یی ورکی شوی ترانی بهولی وی. هماغسی چی رستم د سهراب په مقابله کی د ځوانی قوت بیا احساس کړ ماته هم کټ مټ هماغسی ددی ترانو د لیکلو پر مهال د زلمیتوب د وخت الهامونه را وګرځیدل. نو یو ترانو له پخوانیو څخه تش د هغوی شمیری عاریت کړل او له هغوی څڅه یی بل هیڅ څیز لاس ته ورنغی ځکه خو حقیقت دادی چی دا د هغوی ادامه ده او د هغوی تکراری نسخی نه دی. زما زړه وایی چی لوټ شوی ترانی به یوه ورځ د کوم لوټمار په مال متروکه کی را پیدا شی، دهغوی د پیدایښت په صورت کی به د چونغر د ترانو شمیر اته څلویښتو ترانو ته ورسیږی، دا نوی ۱۶ ترانی چی په دی ټولګه کی چاپ شوی دی د ورکو ترانو په څیر د چونغر د لمانځنی له محراب څڅه خپله رڼا اخلی.(ختم)
محترم صدیق رهپو طرزی در صفحه فیس بوکی محترم فواد پامیری بنام آیینه که در رابطه با آغاز بدون انجام راه اندازی شده بود. پرسشی را به ګونه ذیل مطرح ساخت : درستی و نا درستی این اثر را از سلیمان لایق باید پرسید. اگر او میسر نیست غرزی لایق پسرش در این جا حضور دارد.
عرزی لایق: رهپوى گرانقدر برمن دَين گذاشته اند كه به جاى پدر از اصليت و يا نا اصليت سَنَدى كه در اين روزها بازار گرم برايش دست و پا كرده اند، حرفى بگويم. نه خواستم در برابر صداى آن فرزانه سكوت كنم. آنچه را كه لازم به تذكر ميدانم چنين است:
١- ميدانم كه چنين يادداشتى در انبوه حوادث ثبت شده در ميان نوشته هاى سليمان لايق وجود داشته است؛
٢- اينرا هم ميدانم كه در همان روز فروپاشى حاكميت برخى اسناد و دستنويس هاى نامبرده از صحن حويلى شوراى مركزى حزب وطن كه در موتر مربوط به وى گذاشته شده بودند، توسط ايل جار هايى كه به اشغال ساختمانهاى دور و بر دست يافته بودند، دزديده شده است. بعدها طى اقامتم در ماسكو در ميانه هاى سال ١٩٩٣ از محترم مزدك شنيدم كه يكى از كتابچه هاى همان يادداشتهاى به سرقت رسيده ى لايق به دست عبدالرشيد دوستم رسيده است؛
٣- بارى هم طى سالهاى اقامت پدرم در جرمنى از وى شنيده بودم كه دستنويس هاى گم شده شامل همه ى يادداشتهاى ماه هاى اخير پيش از فروپاشى بوده كه بخشى از آنها به مشكل دوباره نويسى شده اند؛
٤- ميتوان گمان زد كه رساله ى نشر شده از جانب حزب اسلامى از لابلاى همان يادداشتهاى دزديده شده برگزيده شده باشد. اينكه چه گونه در دسترس حزب اسلامى گذاشته شده است، در پاسخ عاجزم؛
٥- از صحت و سقم متن و يا اينكه در ثبت و بازتاب حادثه ها دستكارى پيشآمده باشد، بازهم اين حقير عاجز است؛
عادت دارم كه به موارد مربوط به پدرم نه پردازم، ولى نه توانستم كه خواهش رهپوى گرامى را بى پاسخ بگذارم. سرفراز باشيد.
فرید مزدک: در اینمورد اگر دوستان بیاد داشته باشند سال گذشته در دید گاه آنچه در یاد م بو د نوشته بودم . مذاکرات با حزب اسلامی در بغداد شروع شد و لیبیا پایان بدون نتیجۀ آن بود . محرک اصلی این مذاکرات مسکو بود . مسکو از صدام ،عرفات و قذافی خواسته بود که از امکاناتشان برای نزدیک ساختن کابل با مجاهدین استفاده کنند . عرفات بیشتیرن تاثیر گذاری را بر مجاهدین بویژه حزب اسلامی حکمتیار داشت . قرار شد تا نماینده های ما به بغداد برای ملاقات با هیئت حزب اسلامی بروند . روسها یک هواپیما در اختیار نماینده های کابل قرار دادند تا رفت و برگشت شانرا به عراق عملی کند . سلیمان لایق ، نجم الدین کاویانی ، فاروق یعقوبی و اسلم وطنجار که تازه مسولیت وزارت داخله رابه عهده گرفته بود از کابل نمایندگی میکردند . در این ملاقات که با سخنرانی عرفات گشایش یافته بود هردو طرف با دیدگاه های همدیگر آشنا شدند . دیدار بعدی پس از چند ماه در تونس و باز هم توسط عرفات سازماندهی گردید . مذکرات تونس بدون نتیجه به پایان رسید و هردو طرف قرار گذاشتند که در آینده هر جانب که دیدگاه و فکر جدید داشته باشد میتواند دیدار بعدی را پیشنهاد کند . چندی بعد قذافی به ابتکار خود به هردو طرف پیام فرستاد که طرف مقابل خواست دیدار دارد . در حالیکه این واقعیت نداشت . هردو هیئت در لیبیا متوجه شدند که قذافی به آنها دروغ گفته و صرف خواسته برای مسکو نشان دهد که او هم کاری کرده است.
صدیق رهپو پیرامون یاداشت های سرقت شده محترم سلیمان لایق چنین خاطر نشان ساخت که: آقای ،غ لایق ، از این همه مهر تان سپاسګذار. این شرح شما به بسیاری از پرسش ها که ذهن ها را اشغال کرده است، پاسخ می دهد. من خود در همان روز اشغال ساختمان شورای مرکزی حزب وطن شاهد بودم که اقای سلیمان لایق با عجله در حالی که نفسش به شدت تنگ شده بود به اتاق آقای علومی که در ان ـ تا جایی که یادم هست محمود بریالی، انجینر نظر، فراهی، سرباز، توفانی ... ـ گردهم امده بودند ، داخل شد. او گفت که موترم را دوستمیان تصرف نموده اند. او از تنها چیزی که شکایت سر داد، این بود که در آن موتر دوا هایش وجود داشتند و آنها نیز در چنگال شان افتاده بود. در همان جا من شاهد بود که رفیع به علومی تلفونی گفت که سپاهیان گلبدین اگر از دروازهٔ جنوبی ساختمان وارد آن جا شدند، مانع نشوید زیر ما در جلسهٔ ایتلاف به این توافق رسیده ایم. اما، پیش از آن که گلبدینیان آن جا را تصرف نماید، دوستمیان از دروازهٔ شمالی وارد آن جا شدند. چند لحظه بعد همان رهبری جلسه یی نمودند و به ما ابلاغ کردند که این جا را زود تر و بدون سواری موتر ترک نماییم. من و گروهی دیگر، راهی مکروریان شدیم. در میان راه دوستمیان هر یک را ایستاد می کرد و اگر ساعتی داشتند، آن را می قاپیدند. از تصادف روزگار من چنین چیزی در دستم نداشتم. فکر می کنم ساعت یک پس از چاشت بود. آن گاهی که به خانه رسیدم، درست ساعت پنج پس از چاشت، صدای تیر اندازی دوستمیان و گلبدینان و ایتلافگران خود ما، تا مکروریان سوم راه باز کرد.
در یادداشت ناشر نیز یک مساله واضح میګردد و او اینکه نشر این اثر و در اختیار قرار دادن یاداشت های قلمی سلیمان لایق به ناشر در یک زدوبند پنهانی و در غیاب و عدم موافقه سلیمان لایق نشر شده است. در یک قسمت از یادداشت های ناشر چنین میخوانیم: .... یکی از دوستان( یاداش بخیر) مسوده جریان دور دوم مزاکرات را که در لیبیا صورت ګرفته بود و توسط سلیمان لایق رييس هیيت رژیم دوکتور نجیب الله نوشته شده بود به دسترس مان قرار داد. از نشر مطلب منتشره روزنامه شهادت پنداشته میشود که بعد از این موضوع مزاکرات اسرار شمرده نمیشود. روی همین ملحوظ موضوع را با سر دبیر روزنامه شهادت برادر بشارت در میان ګذاشتیم و علاقمند بودیم که ښاغلی عبدالقدیر کریاب رییس هییت حزب در مزاکرات لیبیا نیز درین باره بنویسد. ولی ښاغلی کریاب در مورد دلچسپی نشان نداد و ما مجبور شدیم که تنها نبشته ، سلیمان لایق را در دست داشته باشیم......
به بتاریخ ۵ جولایی ۲۰۱۳ م حین ملاقاتم با محترم سلیمان لایق در مورد یا دداشت های قلمی موصوف از مزاکرات لیبیا هم حرف ها رد و بدل شد . محترم لایق در زمینه چنین ګفت: طبق عادت معمول خود جریان هر نوع ملاقات ها را نوشته می کنم ، اسنادم با بکس دیپلوماتم از موترم حین اشغال کمیته مرکزی سرقت شد ، ( مساله سرقت را به اګاهی محمود بریالی رساندم . او در زمینه برایم اطمینان داد که اسناد را دوباره در اختیارش قرار میدهد.)که در لست اسناد سرقت شده سیاسی یادداشت های های قلمی ام مربوط به ملاقات لیبیا هم شامل آن بود. او این فرضیه را که ممکن این اسناد در بازی ها و معاملات سیاسی پس از ایجاد شورای هماهنګی سال ۱۳۷۲ هجری شمسی که جنبیش ملی اسلامی و تشکیلات بریالی جز ایتلاف بود در اختیار حزب اسلامی ګذاشته باشد هم رد نکرد. او به همین سان ګفت که هنوز هم امید وار است و در جستجوی آن است تا اسناد را دوباره به دست بیاورد.
سخن آخر:در این مورد که ،ګویا این یادداشت های ورقی از پر ما جراترین برهه تاریخ ما را در بر داشته و راز های پشت پرده یی را در خود پیچانیده است که تکان دهنده ترین انکشافات را جلو چشم خواننده می ګذارد ، میخواهم بګویم که : مزاکرات لیبیا بدون شک در یک مرحله حساس تاریخی کشور انجام شده ولی به هیچ صورت آن مزاکرات و ګذارش سلیمان لایق از جریان مزاکرات لیبیا تا انجا پرماجرا،راز پشت پرده ، اسرار مهم و بحث بر انګیز نیست ، چیزی که امروز در سایت های انترنیتی و صفحات فیس بوک بدان شاخ و پنجه داده میشود و کدام کشف نو هم نیست به خاطریکه اولآ این مزاکرات برای دولت وقت شهید دکتور نجیب الله جز راز پشت پرده نبود. در همان وقت همه دولتمردان افغان از جریان این مزاکرات اګاهی داشتند و لی بنا بر تقاضای حفظ محرمیت چهره های جانب مقابل از انتشار جزیات چنین ملاقات ها خود داری صورت می ګرفت.
باور دارم که در حوادث چند دهه اخیرمساله های زیادی نا پیدا و مرموز باقیمانده اند. اینک بطور نمونه یکی از چنین موارد از زبان محترم سلیمان لایق که خود شرکت کننده ء پروسه های سیاسی همان سال ها بوده روشنی می یاید. نسل ما چشم به راه برخورد سایر چهره ها و شخصیت های همین سه دهه اخیر در افشای انبوه از راز های سر به مهر میباشند.
بر بنیاد این داستان میتوان قیاس کرد که چګونه به هزا ان ورق اسناد شورای مرکزی حزب و ارګانهای دولتی به خصوص وزارت امنیت دولتی توسط چنین شبکه ها به سرقت برده شده و در اختیار دشمنان قسم خورده افغانستان قرارداده شده است.
نوت: لینک های ذیل هم مدنظر ګرفته شود