جنبش کوپراتیفی در افغانستان

عبدالکریم پوپل
تعریف :کوپراتیف عبارت ازانجمن اجتماعی تعدادی  است که بر بنیاد تقویه اقتصادی بنا شده باشد. این انجمن روی  علایق مشترک،اهداف مشترک مساعی مشترک  سهمگیری مشترک وضرورت  مشترک استوار باشد .هدف غائیه مشترکین کوپراتیف رسیدن به یک وضع اقتصادی بهتر که  متکی براساسات  اداره دموکراسی وسهم گیری مساویانه درتأمین سرمایه مورد

نیازومتقبل شدن نفع وضرر مشترک باشد ویا     "کوپراتیف انجمنی است که افرادآن به روی علائق واهداف معین متکی بر اساسات اداره مشترک به منظورنایل شدن به یک وضع بهتراقتصادی واجتماعی تشکیل میشود"کوپراتیفها واتحادیه های آن سازمانهای اجتماعی واقتصادی دهقانان،کسبه کاران وسایرزحمتکشان میباشد که داوطلبانه جهت تحقق اهداف خویش متحدشده اند".
تاریخچه
برای نخستین بار  در سال ۱۳۳۳ کوپراتیفهای کشاورزی در افغانستان  ایجاد گردید. در ابتدا  به تعداد ۱۱۳کوپراتیف زراعتی توسط مولدین پوست قره قل وکرم پیله تشکیل گردید .روند توسعه  کوپراتیفها  با تاسیس نظام جمهوری درافغانستان  ارتقا یافت. درر سال 1352 در قانون کوپراتیفها تعدیلات بوجود آمد. که بنفع کشاورزان تمام شد. متعاقباً در سال ۱۳۶۰  قانون جدید کوپراتیف ها در کشور نافذ و  امتیازات بیش تری برای کوپراتیف ها در نظر گرفته شد. در دوره سلطنت محمد ظاهرشاه موضوع تشکیل وانکشاف کوپراتیفها دردهات در پلان سوم انکشافی دولت گنجانیده شد. و هم برای تطبیق  تاسیس وپیشبرد کار کوپراتیفها دولت  مساعدت  مؤسسه کاروکارگرجهانی (ILO) را جلب نمود." این مؤسسه با موجودیت سه کارشناس فعالیت خویش راآغازنمود وموفق به تشکیل ۵انجمن کوپراتیفی گردید. درسال ۱۳۴۲  کوپراتیفها استهلاکی تحت سرپرستی ورهنمایی ریاست انکشاف دهات درولایات لوگر فعالیت خویشرا آغاز نمود .( درپایان سال ۱۳۴۸ریاست انکشاف دهات منحل وامورسرپرستی ریاست انکشاف کوپراتیفهای مذکوربه دوش وزارت زراعت سپرده شد که متأسفانه به این کارتیم کاروکارگر(ILO) همکاری خودراقطع ودرپهلوی آن موسسۀ دیگربه نام پروژه کریدیت وکوپراتیفهای زراعتی برای افغانستان (PACCA) به کمک مالی کشورسویدن ازطریق (FAO) یامؤسسه خوراکه وزراعتی جهانی به منظورایجاد وگسترش نهضت های کوپراتیفی درافغانستان دست به کارشدند). در سال ۱۳۴۹ ریاست بنام ریاست کوپراتیفهای زراعتی در چوکات وزارت زراعت تاسیس گردید. فعالیت این ریاست در چوکات سازمان غذائی وزراعت جهانی  به امداد مالی حکومت سویدن (SIDA) بپیش برده میشد. "  این اداره  کوپراتیفها را در تهیه قرضه زراعتی ، مواد زراعتی،فروش وعرضه محصولات زراعتی وغیره مسائل کوپراتیفی،همکاری می نمود.  پروژه متذکره دارای دومرکزانکشافی بود که یکی آن درکوهدامن ودیگرآن دربغلان فعالیت مینمود ودارای یک مرکزتربیوی نیزبودکه دربادام باغ موقعیت داشت،که دراین کوپراتیفها تقریباً ۱۸۳هزارتن عضویت داشتند وتولیدات کوپراتیفهای زراعتی رامیوه جات، سبزیجات،پنبه،لبلبوتشکیل میداد.کوپراتیفهای زراعتی مذکوردرحدود۶۰۰۰تن ازمحصولات مازاد خودرادربازارهای داخلی،۱۳۰۰تن انار،۲۰۰۰تن کشمش،۷۹تن کنجد،۳۲۵تن پسته رادرمارکیتهای خارجی به قیمت مناسب به فروش رسانیدند که دربلندبردن سطح زندگی وحیات اقتصادی اعضای کوپراتیف تأثیرمفید اقتصادی به جا گذاشت. بعداًباگذشت زمان درسال ۱۳۵۲به تاریخ ۲قوس قانون کوپراتیفهانافذ و الی سال ۱۳۵۷در۱۲ولایت کشوربه فعالیت آغازنمود.در ایام که قانون کوپراتیفهانافذ شد چنین تجویزبه عمل آمدتادرسال یک ولایت تحت ساحه فعالیت های کوپراتیفی درآورده شود. تابرج حمل ۱۳۵۷،تعداد۱۳۵انجمن کوپراتیفی در۱۱ولایات کشور تأسیس گردیده بودکه ازآن جمله ۱۲۴کوپراتیف ابتدایی زراعتی،۶کوپراتیف صنعتی ۴کوپراتیف استهلاکی و۱کوپراتیف زنبورداری عملاً فعال  بود.ازسال ۱۳۵۷به بعدپروگرام عاجل تأسیس کوپراتیفهای زراعتی عملی گردید چنانچه دراخیرسال ۱۳۵۸به تعداد ۱۲۱۰باب کوپراتیفهای زراعتی تأسیس شده بودند".درتأسیس کوپراتیفهای مذکور مسایل زیادی از ابعاد مختلف مدنظر گرفته نشد بدینوسیله  نتوانست رشد نماید.   وهم کیفیت ومثمریت کوپراتیفهای تأسیس شده راخیلی پایین آورده وبالاخره بالاثر  عوامل متعدد اقتصادی  سیاسی امنیتی دولتی بانکی پرسونل  فعالیت کوپراتیفها در کشور روبه  نزول قرار گرفت . اگر چه الی سال ۱۳۷۳ ریاست کوپراتیفهای زراعتی در بادام باغ فعال بود ولی پس از سال ۱۳۶۰ بنا بر عوامل سیاسی وجنگ  نتوانست کوپراتیفها توسعه یابد.


اهداف دولتهای افغانستان بمنظور ایجاد کوپراتیفها
دولتهای سابق افغانستان  کوشش داشت تا مردم را غزض  انکشاف جامعه  رشد تولید  به شکل از اشکال منسجم وآماده خدمت  همکاری با دولت سازند. بدین ترتیب کارکنان دولت، پیشه وران صنعت کاران و دهاقین را در اتحادیه‌ها کوپراتیفها سازمانهاوانجمن هامتحد نموده بود. تا مردم در تطبیق پلانهای خیر اندیشانه دولت بی تفاوت باقی نمانده خود سهم گیرند.  سهمگیری مردم در تطبیق پلانهای دولت  خیلی با ارزش بوده برای دولت ارزان ، باکفیت، سهل تمام میشود. ثانیاً دولت  با سهمگیری مردم دارای یک احصائیه قوی میشود. در کشور های پیشرفته ۳ فیصد غلطی در احصائیه را صد فیصد میدانند.در افغانستان احصایه گیری از روی نمونه است .که میتواند ۵۰ فیصد غلطی را در خود داشته باشد. دولت بدون احصایه یک دولت کور است که نمی داند چه کند. علت عدم سهمگیری   ذهنیت خراب مردم ،  تلقین غلط ، فقدان دانش باعث شده    که  مردم در احصایه وفعالیتهای دولتی  سهم نمی گیرند در حالیکه هرفعالیت خیر اندیشانه دولت بنفع مردم است.  کوپراتیفها و اتحادیه ها در حقیقت تضمین کننده وراحت ساختن زندگی بشری است .  دولت وقت چندین کارمند فنی زراعت را توظیف نموده بود تا از طریق کوپراتیفها برنامه‌های دولت را به دهقانان واز دهقانان را به دولت برساند. هکذا در چوکات دولت بانک انکشاف زراعتی، ریاست تخم‌های اصلاح شده، ریاست کود کیماوی، ریاست مالداری، ریاست تبلیغ و ترویج زراعتی، مدیریتهای خاکشناسی لابراتوارها، امراض وآفات زراعتی، فابریکه کودکیماوی، ریاست میکانیزه وماشینری، مدیریتهای احصائیه، کلینیکهای حیوانی ومدیریتهای واکسین سازی را تاسیس  نمود تا کار کوپراتیفها به هیچ مشکل برنخورد. در هر قریه کوپراتیفها یک نام خاص خودرا داشت. دولت وقت غرض تقویه بنیه مالی کوپراتیفها قرضه‌های طویل المدت رااز طریق بانک انکشاف زراعتی غرض خرید تخم‌های اصلاح شده، ماشینهای کشاورزی و تجهیزات کشاورزی را برای عرضه خدمات بانکی باز گذاشت. غرض فروش وعرضه محصولات دهقانی بازارهای خارجی و داخلی جستجو گردید. دولت در جنب گوپراتیفهای زراعتی کوپراتیف مامورین را ایجاد نمود وهمه ساله محصولات زراعتی را از کوپراتیفها خریده پس از پروسس در فابریکه‌ها بالای کارمندان دولت از طریق توزیع کوپون به نرخ ارزان بفروش می رسانید. بدین طریق زنجیر اقتصادی کشور خیلی محکم بسته شده بود. درسالهای ۱۳۵۰ افغانستان سالانه حدود ۳۳ میلون دالر صرف از درک فروش گوسفند بالای کشور ایران بدست می‌آورد.  پس از سال ۱۳۴۵  ساحه کشت تمام نباتات  در افغانستان تثبیت گردید. نسلهای اصلاح شده مروج گردید. تولیدات گندم بیشتراز نفوس گردید. بلاخره افغانستان از لحاظ زراعتی یک کشور خود کفا گردید. نظام کوپراتیفی پس از سال ۱۳۶۷بوخامت گرائید. در سال ۱۳۶۰ محصولات زراعتی در حالت نزول قرار گرفت دولت غرض پر نمودن خلا ،کوپراتیفهای دهقانی را ایجاد نمود. و همه اتحادیه های  خودرا دریک کوپراتیف منسجم نمود.و در شهرها ومحلات مفازه های فروش محصولات زراعتی را ایجاد نمود. تا در فروش محصولات سرعت بخرچ داده شود.. از اینکه تولیدات داخلی در حال ضعیف شدن بود کشورهای خارجی همکاری خودرا باکوپراتیفها اعلان نمودند وبه ملیونها تن مال به افغانستان سرازیر شد. هکذا دولت وقت  غرض حفظ کوپراتیف مامورین  در جنب تولیداد داخلی یک تعداد مواد خوراکه را از خارج کشور خریداری نموده به کارمندان خود به عوض افزایش معاش   طور رایگان توزیع ‌مینمود. تا آنکه در سال ۱۳۹۳مالها وگدامهای کوپراتیفها ومغازه های تعاونی مورد چور و چپاول تفنگداران بی مسولیت  قرار گرفته از بین رفت. پس از سال ۲۰۰۲ دولت افغانستان  تلاش دارد تا کوپراتیفها را دوباره احیا وتوسعه دهد. ولی بنسبت ضعف مسولین و عدم بودیجه وسازماندهی منظم ، کار کوپراتیفها الی سال 1388 خیلها بکندی پیش میرفت. پس از سال مذکور وزارت زراعت تلاش نموده است تا کوپراتیفها را توسعه  و انکشاف دهد تا جلوگیری ازورود  محصولات زراعتی بی کیفیت را نمایند. گویند انگور از چین ویکنوع ناک وتربوز از ترکیه  وارد می گردد. در حالیکه افغانستان گدام میوه جات است .  
اتحادیه کوپراتیف های دهقانی
در حقیقت کوپراتیفها اتحادیه های  کشاورزی هستند که کشاورزان برای همکاری بیشتر با همدیگر و تسلط بر بازار محصولات کشاورزی شان تاسیس می‌نمایند.  با  ازدیاد نفوس کم شدن زمین زراعتی  پیشرفت و تکنالوجی و  رقابت ،دهقانان مجبور میشوند بالای زمین خود غرض بدست آوردن محصول پرکیفیت مصارف و  کار زیاد نمایند. باتقبل چنین مصارف در جستجو مارکیتنگ  گدام ذخیره  سرد خانه  وسایل و لوازم کشاورزی  میشوند. در چنین حالت باید حاصل او بفروش رسد منفعت نماید ، حاصل اوبیمه شود. و هم سهولت غرض بدست آوردن قرضه برای او مساعد شود. درین صورت دهقان حتماً بدولت مراجعه می نماید. دولت باید بانک وقوانین داشته باشد تا محصولات وطن خود را حفظ نماید اولین  ‎‎کنگره‎ی اتحادیه کوپراتیف های دهقانان   افغانستان در ماه قوس سال ۱۳۵۹ درشهر  کابل برگزار شد، ومتعاقباً در سال۱۳۶۰ قانون کوپراتیف‏ها نافذ گردید. دولت وقت  به صفت ناظر سهولتهای را مساعد ساخت تا بتواند در رشد این اتحادیه ها مساعدت نماید. بدین منظور در هر گوشه وکنار مغازه های  مواد ارتزاقی واستهلاکی  ایجاد گردید.  هکذا غرض فروش  اجناس  کمکهای بلاعوض  کشورهای  خارج مفازه های تعاونی وتجارتی را  در چوکات ریاست تعاونی وتجارتی ایجاد و روابط بین این دو را باهم نزدیک ساخت.
وظایف اتحادیه‎ی کوپراتیف‏های دهقانان افغانستان  جمع آوری تنظیم و فروش  محصولات  کوپراتیف‏های کشاورزی  و صنعتی بود.  کوپراتیفهای تولیدی عبارت بودند از  کوپراتیف‏های صنایع دستی، کوپراتیف‏های تهیه و تولید مواد ساختمانی، کوپراتیفهای صنایع کوچک ، کوپراتیف‏های تهیه و فروش محصولات کشاورزی و کوپراتیف‏های ساختمانی بود. کوپراتیفها دهقانی در مراحل اول هزار دهقان عضو داشت که این اعضا در ۲۴ اتحادیه‏ی ولایتی و شهری و۳۰ اتحادیه‏ی ولسوالی و علاقداری فعالیت داشتند.  این اتحادیه که در سال ۱۳۶۹، دو هزار و سی و هفت عضو و مبلغ ۶۵۶۰۷۳۶۳۰۰ افغانی سرمایه داشت عضو اتحادیه‏ی بین‏المللی کوپراتیف‏ها بود .
کوپراتیفها پس از سال ۲۰۰۲
با بوجود آمدن نظام جدید در افغانستان  دولت کوشش نمود تا کوپراتیفها را  احیا و توسعه دهد. بالاثر این تلاش افزونی  بر کمیت و کیفیت محصولات وطنی  وارد گردیده است. در ماه جدی سال ۱۳۸۶، قانون کوپراتیف ها در ۶ فصل و ۳۱ ماده، در ولسی جرگه به تصویب رسیده . این قانون زمینه رشد وفعالیت دهقانان  مولدین وصنعتگران  را خیلها مساعد نموده است. هکذا در ماده ۱۳ و ۱۴ قانون اساسی نیز دولت همکاری خود را با بنیاد های اجتماعی اعلام داشته است. ولی با وجود چنین سهولت کهالتهای وجود داشت که نتوانسته است کوپراتیفها را طورلازم رشد دهد. که نا شی از عدم توجه مسولین  نبودن پلان  و عدم بودیجه بوده است. پس از سال 1388 وضع کوپراتیفها به خود حالت بهتر را گرفت.طبق گزرش وزارت زراعت  بیش از 1500 میلیون افغانی را از طریق کوپراتیفها به صورت قرضه و کمک برای  کشاورزان داده است.‎ عبدالغنی غوریانی معین مسلکی این وزارت که در مراسم تجلیل از هشتاد و هشتمین سال‎روز جهانی کوپراتیف صحبت می‎کرد گفت: «در سال2011  به تعداد ۵۵۳ کوپراتیف ثبت شده است و تعداد کوپراتیفهای افغانستان فعلاً  به ۲۹۷۱ رسیده است . از شروع سال جاری  ۸۰۰ هزار دالر به کوپراتیفهای ولایت بامیان توزیع شده است و توزیع بیش از ۱۵ میلیون دالر کمکهای مختلف برای کشاورزان ولایت هلمند جریان دارد و تفاهمنامه‎ی توزیع سه میلیون دالر قرضه نیز برای کشاورزان این ولایت به امضا رسیده است.‎‎ قرار است ۳٫۶ میلیون دالر کمکهای وزارت زراعت، مالداری و آبیاری برای کشاورزان ولایت کندهار نیز توزیع شود.‎ هکذا دهها عراده تراکتور به کوپراتیفها در ولایات مختلف توزیع شده است که عمده‎ترین آن، توزیع ۴۶ عراده تراکتور در ولایت بامیان و توزیع تراکتور در بغلان، لوگر وننگرهار می‎باشد. درسال 1389دولت فرانسه بمنظور  ارتقای ظرفیت در فعالیت های زراعتی افغانستان و به ویژه تقویت بخش کوپراتیف ها کمک خود را به ارزش 6 ملیون و پنجصد هزار یورو به وزارت زراعت، آبیاری و مالداری کشور اعلان نموده . وزارت زراعت افغانستان گفته است  با بودن چنین پول  نخست ضروریات ظرفیتی 40 کوپراتیف تعیین شده، و سپس با این کوپراتیف ها در تهیه طرح کسب و کار، آموزش به اعضای آن و ایجاد صندوق قرضه کار صورت خواهد گرفت.

روز بین المللی کوپراتیفها
تاریخ 3 جولای یا 12 سرطان  روز جهانی کوپراتیفها در جهان میباشد که همه ساله از طرف دولتها و کوپراتیفها جهان تجلیل می گردد.سال 2012 هشتادوهشتمین روز جهانی گوپراتیفها در جهان تجلیل میگردید.
قوانین کوپاتیفهای افغانستان
قانون کوپراتیفهای افغانستان 4بار تعدیل گردیده است. برای  آخرین بار این قانون در 13 جوزا سال 1387 در 6 فصل و 31 ماده از طرف پارالمان افغانستان بصویب رسید. میتوانید مطالعه کنید http://mail.gov.af/Content/files/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%20%DA%A9%D9%88%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%81%20%D9%87%D8%A7.pdf) صفحه 35 قانون کوپراتیفها PDF
منابع
* بیشتراز 2900 کوپراتیف زراعتی در کشور ثبت گردیده است. غوریانی معین وزارت زراعت افغانستان در وبگاه ثبوت http://www.suboot.org.af/index.php?option=com_content&view=article&id=3865:-2900-&catid=40:2010-10-31-15-44-40&Itemid=71
*سازمانهای زراعتی وجنبش کوپراتیفی در افغانستان  در وبگاه مییل     http://www.krijnen.ch/2ND%20DRAFT%20EXSUM%20AFGHANISTAN.pdf
* نخستین گنگره کوپراتیفهای دهقانی افغانستان نوشته خدای نوریار در وبگاه پایگاه اطلاع رسانی  جهان اسلام     http://www.asnoor.ir/Public/Parties/ViewParties.aspx?Code=102203
* کوپراتیفها(شرکت های تعاونی) درافغانستان  نوشته شده توسط نصرالله"امانی" در چهارشنبه یازدهم اسفند 1389
*قا نون کوپراتیفهای افغانستان   در وبگاه وزارت زراعت ومالداری        
http://mail.gov.af/en/page/3780      
*سیمینار ارتقای ظرفیت مدیریتی کوپراتیف های زراعتی     وزارت زراعت آبیاری و مالداری  نوشته محمود قرار کابل 31 اکتبر 2009
http://mail.gov.af/Content/Media/Documents/15_MarchCapacityBuildingofAgriculturalCooperatives1112012131321570553325325.pd