اوومه برخه
محمدحسن حقيار
بسم الله الرحمن الرحيم
ارګ يا اختيارالدين کلا
دجرمني لرغونپوهانو په وينا، هرات ښار دوه نيم زره کلن تاريخ لري اوله مقدوني سکندر وړاندې ابادشوى دى .
دلرغونپوهانو په وينا، په هرات کې ټول ٧٥٠ لرغوني ځايونه او ابدې شته دي چې تراوسه يې ٤٥٠په رسمي توګه تثبيت شوي او دنورو دپېژندنې کارروان دى.
اختيارالدين کلا دامهال ترترميم لاندې وه په امنيتي مسؤولينومې له دوى اجازه ليک واخست اوليدلوته يې ورغلم.
موږپه محاذاوونيزه کې داختيارالدين کلاد ترميم(بيار غونې )خبرخپورکړى وچې يونسکو ورته ميليونونه ډالربېل او افغان چارواکيوته يې ورکړيدي.
داکلا دخرقې مسجد ترڅنګ دهرات ښار په مرکزي برخه کې پر يوه لوړه جوړه شوې ده ،چې هراتيان يې ارګ بولي.
پدې ښارکې ودانه د اختيارالدين داکلا هم له ميلاد څخه درې سوه کاله وړاندې مقدوني سکندر جوړه کړه او همداځاى يې خپل تخت وګرځاوه .، داکلا درې برخې لري ، لومړۍ برخه انتظارخونه ،دوهمه برخه دملکې حمام ،او دريمه برخه ارګ، له حمام پرته چې خونې يې له لسو کمې دي نور دهرې برخې خونې له دې شمېرې ډېرې زياتې دي . دې کلا دغوريانواو سلجوقيانو امپراطورۍ هم ليدلې دي. دتيموريانو مقتدر پاچا اختيارالدين له سره اباده کړه .چې اوس هم دهمده په نوم يادېږي په ٧٦٠ هـ کال دتيمورشاه زوى شارخ مېرزا له سره ودانه کړه ، دملکيار په نوم کوم والي هم رغولې وه په ١٣٣٢ هـ کال دهغه وخت نظامي قوماندان ددې کلا ړنګول او دلته نظامي هډه جوړول وغوښتل خو اجازه ورنکړل شوه . په ١٣٥٥ هـ لمريزکال يونسکو داکلا ورغوله .
دکمونستانو ،مجاهدينواو طالبانو په وخت کې ترې دنظامي هډې په توګه کار اخستل کېده .دکرزي په دوره کې داطلاعاتو او کلتور رياست ته وسپارل شو ه.
دمجاهدينو په تېره دوره کې چې هلته اسماعيل خان امير او بې تاجه پاچاوو دبسم الله دېوانه په نوم يو قوماندان له دې کلاڅخه شخصي زندان اونظامي قرارګاه جوړه کړې وه .
ددې کلااوږدوالى ٢٥٠ او سور يې ٧٠متره دى دهرات ښار شمال لوېديځ ته پرته ده، يوولس ستر برجونه لري
ددې کلا شاوخوا حوض وو خو په ١٣٨٢ هـ لمريزکال داحوضونه ډک او پارکونه شول . په ١٣٨٠ کال يې ښکتنى پوړ موزيم وګرځول شو په ١٣٨٦ کال يې يوځل بيا ترميم پيل او په ١٣٨٩ کال پاى ته ورسېد . کله چې د١٣٨٩ کال دلړم په اتلسمه زه ورغلم نو هلته کارروان وو خو کله چې د ١٣٩٠ کال دوري په وروستيو کې دهريوا په لمن کې مشاعرې ته هرات ته لاړم او بيا له ځينو فرهنګي ملګروسره ددې کلا کتنې ته لاړو نو کار پاى ته رسېدلى وو .
اختيارالدين کلا دافغانستان له مهموتاريخي کلاګانو څخه ده داکلا له بهر څخه کوچنۍ ښکاري،خودننه ډېره لويه او څو برخې ده،دکلا دننه ودانۍ اوخونې ډېرې پېچلې او يوه په بله کې ننوتې بڼه لري،په کوچنيتوب کې مې دجلات خان اوشمايلې په فولکلوريکه کيسه کې اورېدلي وو چې دشمايلې پلار خونکار پاچا ،اعلان کړى ووچې شمايله به هغه چاته ورکړي چې دلرګي په تبر داوسپنې تخته ماته کړي، دده دکلا په تاوراتاو دېوالونواو يو په بله ننوتوخونوکې شمايله راپيداکړي اوبله داچې خوني( وژونکي ) غوا ولوشي.
اختيارالدين کلا هم دشمايلې دپلار دکلا په څېر يو په بل کې ننوتې خونې لري ،سړى حيران شي چې داخونې به يې څنګه روښانه کولې،ځکه چې په هغه وخت کې خوبرېښنا هم نه وه .معمارانوهڅه کوله چې دکلا تاريخي بڼه او لرغونى سبک اوطرز ژوندى وساتي.
دکلا لويې دروازې ته نږدې هغه پخوانۍ درنې ، اوږدې څلور ګوټيزې مرمري ستنې هم پرتې وې ،چې ايرانيانوپه غلا ايران ته قاچاق کولې،او افغان امنيتي ځواکونونيولې وې،ددې تېګو سور له يوفوټ څخه ډېردى اوپرڅلورخواوويې په هفت رنګ ډول ليکنې حک شوې وي،پر تيګه ليکنه آسانه وي خو دا چې تيګه وتراشل شي ، اوپه هفت رنګ قلم پرې ليکنه وشي نودابيا ډېره ګرانه ده .
ماانګېرله چې هفت رنګ به درنګ اوه ډوله وي ،خودخواجه عبدالله انصار په زيارت کې مې ،هېواد دنوموتي خطاط عزيزالدين وکيلي په لاس په يوې ليکل شوې کتيبې چې د تراش په ډول يې د مرمرو په ډبره کړې وه دا اشتباه سمه شوه او پوه شوم چې هفت رنګ يعنې اوه ډوله خط .