ترتیب کننده: میرویس ظفرزی اهتمام
عوامل مؤثر در بروز کمرویی و شیوه های پیشگیری از آن
۱- کمرویی چیست؟
کمرویی یک توجه غیر عادی و مضطربانه به خویشتن در یک موقعیت اجتماعی است که در نتیجه آن، فرد دچار نوعی تنش روانی ـ عضلانی می شود و شرایط عاطفی و شناختی اش متأثر گردیده، زمینه بروز رفتارهای خام و ناسنجیده و واکنش های نامناسب در وی فراهم می شود.
1ـ کمرویی روبه رو شدن با افراد جدید را برای فرد، نگران کننده و دشوار می کند.
2ـ کمرویی وارد شدن به اماکن جدید و کسب و کار و تجارت تازه را برای فرد سخت می نماید.
3ـ کمرویی مخفی شدن از انظار و احساس عجز در عین توانمندی را سبب می شود.
باید توجه داشت که احساس کمرویی افراد همیشه در برابر انسان ها متبلور می شود؛ نه در برابر حیوانات، اشیا و موقعیت های طبیعی و جغرافیایی.
علل و عوامل بروز کمرویی در کودکان
از نظر روان شناسان و متخصصان بهداشت روانی، کمرویی و انزواطلبی یکی از مشکلات جدی کودکان است. کمرویی شدید مشکل عادی در عین حال ویژگی پر دردسری است. بخشی از این ویژگی ارثی و بخش عمده آن محیطی است. کمرویی برای کودک دوازده ماهه ای که خود را پشت دامان مادرش مخفی می کند، بسیار طبیعی است. معمولاً کودکانِ شدیداً کمرو دارای پدر و مادر کمرو و خجالتی هستند. به همین دلیل، فرصت ها و روابط کمتری احتمالاً برای ملاقات و معاشرت با دیگران داشته اند. در تمام موارد هرگز نباید کودک را به خاطر کمرویی تمسخر و یا تنبیه نمود.
کمرویی در بعد شناختی
در بسیاری از مواقع، هوش و استعدادی سرشار در پس ابرهای تیره کمرویی پنهان می ماند. به عبارت دیگر، بعضی از کودکان و نوجوانان کمرو به رغم آن که ممکن است فوق العاده تیزهوش و سرآمد باشند، اما قدرت هوشمندی ایشان، توسط دیگران به خصوص معلمان، به طور واقع بینانه مورد ارزیابی قرار نمی گیرد.
کمرویی «پایدار» می تواند منجر به یک ترس و تنش عمومی شده، کودک یا نوجوان کمرو، اعتماد به نفس و جرأت تجربه هیچ کار تازه ای را پیدا نکند و در نتیجه، عملکرد و پیشرفت او به طور معنی داری پایین تر از سطح توانایی اش ظاهر گردد. به کلام دیگر، همیشه فاصله ای قابل توجه بین توان بالقوه و توان بالفعل افراد کمرو وجود دارد.
کمرویی و محدودیت قدرت تفکر
کمرویی موجب افزایش فوق العاده خود توجهی و اشتغال ذهنی فرد کمرو نسبت به واکنش های خویش می شود، به گونه ای که شخص از هر گونه تفکر مولد و خلاق و ارتباط برتر باز می ماند؛ چرا که خلاقیت متضمن برخورداری از شخصیتی سالم، پویا و فعال است و کودکان و نوجوانان خلاق عموماً افرادی کنجکاو، جستجوگر، اهل چالش ذهنی، انعطاف پذیر، صریح الکلام و شجاع، راحت و بی تکلف، گشاده رو و متبسم هستند. بنابراین کمرویی قدرت تفکر خلاق و خلاقیت فرد را محدود می کند.
کمرویی و احساس تنهایی
احساس تنهایی یک واکنش هیجانی است. فردی که قادر به برقراری ارتباط با دیگران نیست، احساس می کند از دوستان و نزدیکان جداست و به طور قابل ملاحظه ای کمتر از دیگران از روابط اجتماعی بهره می برد. چنین فردی نمی تواند احساسات خوشایند، ترس ها، نگرانی ها و امیدهایش را با نزدیکان و دوستانش در میان بگذارد و پاسخ ها و عکس العمل های ایشان را دریافت کند. احساس تنهایی نیز همانند کمرویی، نوعی ناتوانی اجتماعی است. و هر کدام از ما در یک موقعیت، با شرایط خاص، ممکن است احساس کنیم که تنها هستیم. افرادی که دچار احساس تنهایی می شوند، و این احساس با شدت و مداومت، افکار و رفتار ایشان را فرا می گیرد، به تدریج از تمایلات اجتماعی و ارتباطات بین فردیشان کاسته می شود تا به حداقل می رسد و از این نظر، بعضی از ویژگی های افراد کمرو را پیدا می کنند. کمرویی، ناتوانی و معلولیت فرد در برقراری ارتباط است، و تنهایی مشکل انسان در اثر فقر ارتباطی است.
کمرویی در بعد عاطفی ـ روانی ـ اجتماعی
افراد کمرو غالباً دچار اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی بوده، در برقراری و حفظ پیوندهای عاطفی با مشکل جدی مواجه هستند. کمرویی مانع اصلی رشد مطلوب عاطفی و روانی فرد است. در افراد کمرو، ترس از غریبه ها ممکن است به تدریج تعمیم یابد و باعث شود که آنان از هر چیز تازه ای بترسند. این امر می تواند محصور کننده فرد در میان دیوارهای احساسات بازدارنده باشد و زمینه رشد نابهنجاری روانی ـ اجتماعی پیدا کند. گر چه معمولاً افراد کمرو به خصوص به خاطر تبعیت پذیری و زمان بری بی کم و کاست از سوی اعضای گروه طرد نمی شوند، اما باید اذعان داشت که غالباً مورد کم توجهی واقع می شوند و در نتیجه، چنین نقش غیر فعال گروهی و سازش یافتگی ضعیف از کسب یادگیری ها، مهارت ها و تجارب مؤثر فعالیت های اجتماعی محروم می مانند.
کمرویی باعث می شود فرد در عین این که از نظر صلاحیت های علمی، فکری و اخلاقی، برتر از همسالان، خود باشد، اما نتواند رهبری گروه را عهده دار شود. در حالی که فرصت رهبری گروهی از تجارب ارزشمند رشد اجتماعی و از عوامل مؤثر افزایش اعتماد به نفس است. از آن جا که فرد کمرو غالباً می ترسد با دیگران، به ویژه با مخاطبان نا آشنا، تازه واردها و غریبه ها صحبت کند، بالطبع دیگران نیز با او کمتر سخن می گویند.
ارتباط مؤثر کلامی، برآیندی از تعامل فردی است و امری است متقابل و مستلزم علاقه، تمایل و انگیزه طرفین.
بنابراین کمی ارتباطات کلامی و روابط اجتماعی موجب می شود که کودک، نوجوان یا فرد بزرگسال کمرو دچار خود محصوری شود و از زندگی فعال و خوشایند اجتماعی محروم ماند.
روش های اصلاح کودک کمرو
الف) ایجاد فرصت ها و برقراری روابط و معاشرت با دیگران و دادن نقش فعال به این گونه کودکان؛
ب) عدم تنبیه و تمسخر کودک به خاطر کمرویی؛
ج) شرکت دادن کودکان در محافل علمی ـ فرهنگی ـ مذهبی و اجتماعی و سپردن نقش های فعال به آنان؛
د) کوشش مسؤولان و معلمان مدرسه در شرکت دادن این گونه کودکان در فعالیت های گروهی از قبیل گروه های سرود، نمایش، فعالیت های ورزشی، گروهی، شعر خوانی، اجرای دکلمه و غیره؛
ه) شرکت دادن این گونه کودکان در فعالیت ها و گردش های علمی، تفریحی و زیارتی و دادن نقش و مسؤولیت به آنان؛
و) شرکت دادن این گونه کودکان در فعالیت ها و تصمیم گیری های خانواده و سپردن مسؤولیت به آنان متناسب با رشد جسمی و ذهنی آنان؛
ز) حمایت کامل معنوی و مادی والدین از این گونه کودکان در فعالیت های فردی و اجتماعی.
۲- نگاه اجمالی
کمرویی مقوله‌ای نا روشن است. هرچه نزدیکتر بنگریم تنوع بیشتری در آن مشاهده می‌کنیم. کمرو بودن نشانگر صفت فردی است که بخاطر «ترسویی ، احتیاط کاری و اطمینانی » نزدیک شدن به او مشکل است. فرد کمرو هشیارانه از مواجحه با افراد یا چیزهایی مشخص یا انجام کاری همراه با آن بیزار است. در گفتار یا کردار خود ملاحظه کار است و توانایی «ابراز وجود» (self-assertion) نداشته و بطور مخصوصی می‌ترسد. بخصوص ترس از افرادی که به دلایل عاطفی تهدید کننده بشمار می‌آیند. بیگانگان یا افراد ناشناس بدلیل تازگی حضورشان یا عدم اطمینان به آنان یا مسئولان یا افراد با قدرت و افراد جنس مخالف.پی آمدهای منفی و شدت کمرویی هر قدر باشد باز هم می‌توان بر مشکل غلبه کرد و برای انجام این کار لازم است ریشه‌های کمرویی را بشناسیم و آنوقت برنامه‌ای مناسب برای تغییر پایه‌ای آن طرح ریزی کنیم.
کمرویی در بین مردم
بزرگ یا خردسال
کمرویی در میان دانش آموزان خردسال شایعتر از بزرگ سالان است. بسیاری از بزرگ سالانی که خود کمرو نیستند با برنامه ریزی بر کمرویی دوران کودکی خود غلبه کرده‌اند، اما کمرویی در میان بخش قابل ملاحظه‌ای از جمعیت بزرگ سالان ادامه دارد.
دختر یا پسر
برخی شواهد تحریک آمیز نشان می‌دهد که در دوران نوجوانی کمرویی بیشتر در میان دختران پدید می‌آید تا پسران. شاید دلیل این امر آن باشد که نیاز به محبوب بودن در مدرسه و از نظر جسمانی جذاب بودن بگونه‌ای جا افتاده است که فشار بیشتری بر دختران وارد می‌شود تا پسران.
زنان یا مردان
آیا این موضوع درست است که «تعداد زنان کمرو بیشتر از مردان است.» تحقیقات هیچ تفاوت معناداری از نظر شیوع کمرویی در میان زنان یا مردان نشان نمی‌دهد. این یکی از تعلیم‌های کاذب است که حتما بر پایه ملاحظاتی همچون قاطعتر بودن پرخاشگر بودن و قابل رویت بودن در روابط اجتماعی پدید امده است.
حالت‌های کمرویی
حالت‌های عمومی
در حالت عمومی شخص کمرو به تاثیرش بر دیگران توجه می‌کند. در این حالت شخص سؤالاتی مانند « درباره من چه فکر می‌کنند؟ ، چه تاثیری بر آنها می‌گذارم؟، ایا مرا دوست دارند؟ و …. » در ذهن می‌پرسد. بدین ترتیب کسانی که از نظر عمومی کمرو هستند می‌توانند «ترس ، عدم اطمینان و خصوصیات خوب و خواسته‌های خود را با افراد دیگر در میان بگذارند. بنظر می‌رسد شدت کمرویی در این افراد بیشتر از افراد گروه دیگر است. احساسات آنها بر عملکردشان تاثیر می‌گذارد که در پی آن بر ارزیابی دیگران از آنان تاثیر می‌گذارد. که در نهایت بر طرز تفکرشان درباره خودشان تاثیر می‌گذارد. احساسات بد ، عملکرد پایین ، گفتار و رفتار ضعیف ، عزت نفس پایین و … . فقط نمونه‌ای از احساسات و رفتار ناشی از کمرویی آنان است.
حالت‌های خصوصی
در حالت خصوصی فرد کمرو به درون خود متمرکز می‌شود. احساسات و تفکر او نسبت به خود و توانایی‌هایش به صورت جملاتی نظیر «من بی لیاقت هستم، من پست هستم، من احمق هستم، من زشت هستم و من بی‌ارزش هستم» بیان می‌شود. با این حال این افراد چنانچه با استعداد باشند ممکن است در حرفه خود به سرعت پیشرفت کنند و حتی به افراد سرشناس تبدیل شوند اما هیچ کس نمی‌داند برای این پیشرفت‌ها چه نیرویی صرف شده است. در واقع انرژی روانی زیادی برای شرکت در این رویدادها و کارها صرف شده است حتی برای اجرای جزئیّات بسیار کوچک نیز انرژی روانی بکار رفته است.
تاثیرات کمرویی
کمرویی یک ناتوانی ذهنی است که نتایج و تاثیرات ویرانگری از قبیل موارد زیر را به بار می‌آورد:
علائم کمرویی
علائم فیزیولوژیکی (جسمی)
افراد کمرو در سطح فیزیولوژیک نشانه‌ها و علائم زیر را گزارش داده‌اند: « نبض تند ، تپش قلب ، عرق کردن زیاد ، دلشوره و التهاب درونی.» از دیگر علائم جسمانی افراد کمرو ، سرخ شدن است که نمی‌توانند این نشانه را پنهان کنند. سرخ شدن احساس دست پاچگی، یعنی احساس کوتاه مدت و شدیداز دست دادن عزت نفس ختم می‌شود. از طرف دیگر تحسین دور از انتظار نیز باعث دستپاچگی می‌شود. دستپاچگی باعث بروز شش نوع رفتار زیر برای حفظ ظاهری می‌شود:
علائم اجتماعی
هشتاد درصد افراد کمرو به داشتن روابط اجتماعی بی‌میل هستند و نمی‌خواهند با کسی صحبت کنند. در واقع سکوت در موقعیتهای اجتماعی ویژگی بارز آنها است. حتی زمانیکه افراد کمرو روشهای ویژه‌ای را برای صحبت کردن در جمع را فرا می‌گیرند باز هم بعضی از آنها به سکوت خود ادامه می‌دهند شاید دلیل این امر آن است که هنوز هم در سطح فردی همگام برقراری ارتباط با دیگران احساس ناراحتی می‌کنند.
علائم فردی
کمروی باعث می‌شودکه این افراد برداشت و دیدگاه درستی از توانایی خود نداشته باشند در واقع آنها به خود ارزش کمتری قائل هستند و به همین دلیل افراد کمرو افکار و احساسات و اعمال بسیاری را که ظاهر می‌شود سرکوب می‌کنند. افراد کمرو واقعاً در دنیای درونی خود زندگی می‌کنند
درمـان کم رویی
نگاه اجمالی
کمرویی مشکل پیچیده‌ای است که برای غلبه برآن باید از روشهای مختلف استفاده کرد. توصیه‌ها و تمریناتی که ارائه می‌شود، تنها زمانی می‌توانند ارزشمند باشند که تصمیم خود را نسبت به تغییر روش زندگی خود اتخاذ کرده باشید و در کنار آن به این اعتقاد داشته باشید که امکان تغییر وجود دارد. درواقع تا زمانی که اعتقادی به تغییرپذیری نداشته باشیم، تصور تغییر یافتن محال است. عنصر لازم دیگر شجاعت در عملکرد است. این یعنی از تغییر نترسیدن و به پیشواز تغییرات رفتن در جهت بهبود روش زندگی و داشتن زندگی بدون کمرویی.
تغییر زندگی
اگر دیگر نمی‌خواهید تحت عنوان وامانده اجتماعی به حیات خود ادامه دهید یا از دیدن اینکه ، کمرویی شدید مانع استفاده از فرصتهای خوب زندگی می‌شود، احساس ناراحتی می‌کنید، وقت آن است که همه چیز را تغییر دهید. چهارنوع تغییرات اساسی می‌باید انجام شود که عبارتند از:
• تغییر شیوه‌های فکری درباره خود و کمرویی
• تغییر نوع رفتارها
• تغییر درنحوه نگرش به عملکردها و شیوه‌های فکری افراد دیگر
• تغییر ارزشهای اجتماعی مربوط به کمرویی
اعتقاد به تغییرپذیری
اگر خواهان تغییر زندگی باشیم ولی اعتقاد به امکان تغییرپذیری نداشته باشیم، تغییر رفتاری و فکری اساسی در فرد بوجود نمی‌آید. بسیاری از افراد ، افسانه تغییر ناپذیربودن را پذیرفته‌اند و به تغییرات ایجاد شده با بدبینی می‌نگرند. مثلا می‌گویند ممکن است در مورد دیگران موثر باشد، ولی نمی‌تواند در من تغییر ایجاد کند. اما شواهد زیادی از این نتیجه گیری متضاد حمایت می‌کنند، که شخصیت و رفتار افراد در صورت تغییر موقعیت کاملا تغییر پذیرند. در واقع طبیعت انسان به نحو قابل توجهی انعطاف پذیر است و به سرعت خود را با چالشهای موجود در محیط منطبق می‌کند. انطباق پذیری با تغییرات محیطی در واقع تمام حیات و زندگی است.
شجاع بودن
بسیاری از نیروهای درونی ، ما را در جایی که قرار داریم، نگاه می‌دارند و مانع از حرکت ما در جهت عملی ساختن تواناییهای بالقوه‌مان می‌شوند. غلبه بر چنین مخالفان نیرومندی نیازمند داشتن تعهدی قوی از جانب افراد است. انجام تمرینات روزانه ده دقیقه‌ای در خلوت خانه کارساز نخواهد بود. در واقع برای کمرو نبودن باید تصمیم بگیرید، چه نوع انسان می‌خواهید باشید و آنگاه وقت و انرژی خود را در جهت جامه عمل پوشاندن به آنها صرف کنید.
روشهای درمان کمرویی
شناخت خود
پس ازسالها زندگی با شخص خود بنظر می‌رسد که باید خودمان را به خوبی بشناسیم. در کمال تعجب باید گفت که فقط تعداد کمی از افراد چنین هستند. ما انسانها برای شناخت واقعی خودمان وقت صرف نمی‌کنیم. تمرینهایی وجود دارند که افراد را قادر می‌سازند که افکار و احساسات خودشان را با نگاهی نزدیکتر و دقیقتر به تصویر بکشند. بعضی از آنها عبارتند از:
• برچسب زدن به خود : فهرستی از ده لغت ، عبارت و ویژگی شخصیتی که به بهترین شکل معرف شماست، تهیه کنید. سپس هر یک از این عبارات را یکبار خودتان و بار دیگر توسط بهترین دوستتان از یک تا ده نمره گذاری کرده توسط کلمات مثبت ، منفی و خنثی رتبه بندی کنید. رتبه بندی و نمره گذاری خود و دوستتان را با یکدیگر مقایسه کنید.
• یک ماه فرصت برای زندگی : فرض کنید، به یک بیماری لاعلاج دچار شده و فقط یک ماه فرصت زندگی کردن داشتید. این یک ماه را چگونه سپری می‌کردید؟ کجا می‌رفتید؟ دوست داشتید موقع مرگ چه کسی کنار شما باشد؟ دوست داشتید روی سنگ قبرتان چه چیزی نوشته شود؟
درک کمرویی خود
اگر بتوانید علت کمرویی خود را مشخص کنید، عملکردتان اثر بخش‌تر خواهد بود. درک علل ، همبسته‌ها و پیامدهای کمروی دو فایده مهم دارد. اول آنکه زمینه را برای ارائه طرحی عقلانی جهت دخالت و مداوا آماده می‌کند. علاوه بر آن با تجزیه و تحلیل صریح ماهیت و ابعاد کمرویی آن را ازحالت ذهنی خارج و به آن عینیت می‌بخشید. برای این شناخت باید به سوالات زیر پاسخ دهید.
1. آیا خود را فرد کمرویی می‌دانید؟ به چه میزان؟ (از بینهایت کمرو تا فقط مختصری کمرو)
2. علت یا علتهای کمرویی خود را مشخص کنید ( نظیر ترس از طردشدن ، عدم اطمینان به خود ، معلول بودن و ...)
3. چه موقعیتهایی باعث بروز احساسات کمرویی در شما می‌شوند ( نظیر موقعیتهای اجتماعی ، گروهها ، جنس مخالف و)
4. موقع احساس کمرویی چه نشانه‌هایی در شما بروز می‌کند؟ ( علائم جسمانی ، افکار و احساسات و رفتارهای خود را موقع کمرویی مشخص کنید).
5. پیامدهای منفی و مثبت کمرو بودن کدام هستند؟
پرورش اعتماد به نفس
اعتماد به نفس (self-confidence) یعنی میزان ارزشی که به خودمان در مقایسه با دیگران قائل هستیم. افرادی که برای خویشتن ارزش مثبتی قائل هستند، احساس امنیت و آرامش خاطر بیشتری دارند. چنین افرادی به تقویت کنندههای اجتماعی و ستایشهای دیگران وابستگی ندارند. زیرا آموخته‌اند چگونه بهترین دوست خود و بزرگترین مشفق خویشتن باشند. در مقابل افرادی که از اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند، معمولا منفعل تر ، ترغیب پذیرتر و دارای محبوبیت کمتر هستند. این افراد نسبت به انتقاد منفی به شدت حساس هستند و فکر می‌کنند که این انتقاد ناشایستگی آنان را ثابت می‌کند. تحقیقات مختلف همبستگی معنی داری را بین کمرویی و اعتماد به نفس پایین گزارش کرده‌اند. بدین معنی که زمانی که کمرویی شدید است، اعتماد به نفس نیز پایین است و زمانی که اعتماد به نفس بالایی وجود دارد، کمرویی از صحنه حذف می‌شود.
آموزش مهارت اجتماعی
لازم است، به افراد کمرو مهارتهای اجتماعی آموزش داده شود تا از دستور العملهای ساده و مستقیم ویژه‌ای برای تغییر الگوهای رفتاری خود جهت دریافت پاداشهای اجتماعی بیشتر استفاده کنند. در این زمینه لازم است آنها مطالبی را فرا بگیرند، تمرین کنند، تشویق شوند و روشهایی که آنها را از نظر جسمانی و اجتماعی جالب توج تر می‌کند، فرا بگیرند. بخش اعظم این روشها تحت عنوان جرات آموزی (Assertive Training) ارائه می‌شوند. برخی از این روشها شامل آموزش لباس پوشیدن و آراستگی ظاهر ، شروع یک گفتگو ، آموزش گفتگو با افراد ناشناس ، آموزش گوش کردن فعال ، آموزش نه گفتن است.