د غير متمرکز نظام ډنډوره د څه لپاره؟

شرايطو کې متمرکز نظام د ولس د يووالي لپاره ښه نسخه ده او له اوسنۍ بڼې څخه د نظام بدلون د هيواد د تجزيې په معنا بولي. خو په مقابل کې يې د غير متمرکز نظام غوښتونکې ډله د افغانستان اوسنى سياسي متمرکز نظام په تېرو لسو کلونو کې  د امنيت او سولې په راوستلو او د فساد په لمنځه وړلو کې ناکام يادوي او د سياسي نظام د بدلون غوښتنه کوي.
که څه هم په افغانستان کې له متمرکز څخه غير متمرکز ته د نظام د بدلون غوښتنه د پخواني ولسمشر حامد کرزي پر مهال هم ترسره شوې وه خو په وروستيو کې چې د کابل ښار واټونه ليدل کيږي نو ياده خبره د حکومت د اجرايه رييس ډاکټر عبدالله لخوا مطرح کيږي. دوی ظاهراً غير متمرکز نظام د ډيموکراسۍ د پراخوالي، د امنيت د تامین او د ښې حکومتولۍ د پياوړي کولو لپاره غواړي خو په اصل کې خبره بل چيرته ده. ويل کيږي په وروستيو کې د اجرايوي رييس لخوا د نظام د بدلون غوښتنه پخپله له ښاغلي عبدالله څخه د خپلو نيږدې کسانو د فاصله اخيستو له امله ترسره کيږي. ښاغلی عبدالله چې په حکومت کې د جمعيت ګوند له ادرسه ځان دخيل بولي اوس د دغه ګوند په رهبريت جنجالونه راپورته شوي دي. ښاغلی عبدالله د جمعيت ګوند امتياز د ځان لپاره بولي خو بل لور ته ښاغلي عطا محمد نور له ولسمشر سره د جمعيت ګوند په استازيتوب په واک کې د ونډې لپاره سياسي مندې شروع کړي. او ويل کيږي له ارګ سره د ښاغلي نور همدې معاملې اجرايه رييس اړ کړ چې د نظام د بدلون چيغه پورته کړي.
اصلاً دا لومړی ځل نه دی چې د غير متمرکز نظام غوښتنه کيږي بلکې له دې وړاندې آن په ۲۰۱۲ کال کې د پخواني ولسمشر حامد کرزي د واکمنۍ پر مهال هم د واک او څوکيو شوقيانو د غير متمرکز نظام نارې وهلې وي. په هغه مهال د ملي جبهې په نوم بنسټ چې احمد ضيا مسعود يې په راس کې و؛ غوښتنه کړې وه چې په افغانستان کې بايد غير متمرکز سياسي نظام رامنځته شي. خو پخواني ولسمشر حامدکرزي د دغو څرګندونو په غبرګون کې ويلي و، چې افغانستان د سياسي تجربو لابراتوار نه دى او هېڅکله به اجازه ورنه کړي ، چې په هېواد کې د يوه بل نوي سياسي ازمايښت، پر واقعيت بدل شي.
هغه وخت هم د ملي جبهې لخوا د غير متمرکز نظام غوښتنه؛ په واک کې د دوی د نه شريکولو په غبرګون کې رامخته شوې وه. يعنې هغه مهال احمدضياء مسعود د حامد کرزي په تېره ولمسشرۍ دوره کې د ولسمشر د لومړي مرستيال دنده درلوده، خو کله چې د ولسمشرۍ د ټاکنو په دويم پړاو کې مرستيال ونه ټاکل شو، له حکومت سره د سياسي مخالفت په موخه يې د ملي جنبش مشر عبدالرشيد دوستم او د افغانستان د خلکو د ملي يووالي ګوند له مشر محمدمحقق سره يې ملي جبهه جوړه کړه. عبدالرشيد دوستم او محمد محقق هم د ١٣٨٧کال د ولسمشرۍ په ټاکنو کې له حامد کرزي څخه ملاتړ کاوه. خو کله چې په دويمه دوره کې ورته واک ورنه کړل شو نو غبرګون کې يې ملي جبهه جوړه او په افغانستان کې د غير متمرکز نظام غوښتونکي شول.
آيا په اوسنيو شرايطو کې د نظام بدلون سم کار دی؟
د افغانستان په اوسني سيستم (رياستي نظام) کې، ولسمشر د دولت په سر کې دى او خپل صلاحيتونه په اجرايه، مقننه او قضايه برخو کې د اساسي قانون په رڼا کې کاروي. او همدا کار د دې لامل شوی دی چې د دوه سري حکومت سره ـ سره بيا هم تر يوې اندازې د اجراتو شخص يو و اوسي او تصاميم تر ډيره د ولسمشر لخوا ونيول شي. په دغسې حالاتو کې چې دښمن مو په کمين کې ناست دی او هر شيبه مو د هيوادوالو د بې تفاقۍ او بربادۍ لپاره شماري نو د نظام بدلون د افغانستان له تجزيې پرته بله معنا نه لري. یعنې په ټوله کې ويلی شو چې غير متمرکز نظام د ولس د تيت و پاشل کيدو سبب کيږي په داسې حال کې چې اوس افغانستان يو قوي واحدې رهبرۍ ته اړتيا لري. د غير متمرکز نظام بله ستونزه دا ده چې په لويو پريکړو کې د اړوندو چارواکو تر منځ د نظر يووالی شتون نه لري او هر لوری په خپله خوښه حکومت چلوي.
د متمرکز نظام ګټې:
•    په داسې حال کې چې تصميم نيونه د محدودو خلکو لخوا چې ولسمشر يې په راس کې ځای لري؛ ترسره کيږي او په همدې دليل پرېکړې د غير متمرکز نظام په نسبت په تيزۍ عملي کيږي.
•    د دې له امله چې د هيواد ټول جغرافيوي وېش او ولايتونه له مالي نظره له مرکز سره تړلې وي؛ نو ټول ولايتونه له نسبتاً يوې اندازې بوديجې او مالي امکاناتو څخه برخمن کيږي.
•    او همداراز په متمرکز نظام کې د بشري ځواک روزنه او د امنيت تامين د غير متمرکز نظام په نسبت په تيزۍ ترسره کيږي.
لیکنه : خوشحال آصفي