انجینیر عبدالصبور
محیط زیست یا پديدۀ پيچيدۀ كه شامل محيط های اجتماعی ، بيولوژيكی و فزيكی ميباشد،امروز نگرانی های بشر درزمينه محيط زيست درابعاد ملی، منطقۀ و جهانی درحال مشهود گرديد كه با توسعۀ صنعت و استفاده ازمنابع معدود تجديد پذيروغير قابل تجديد
از آنجائیکه محيط زيست طبيعی توان اکولوژيکی محدود را برای استفاده های بشر دارا است و اکوسيستم های طبيعی از گنجينه های زیستی بشر محسوب می گردد که حفظ آن ها براي نسل های آينده ضرورت دارد. توریزم یاسیاحت صنعت يا پديدۀ است كه فعاليت های متعدد و متنوعی را در بر گرفته و از نظر تاثير بر محيط زيست و اجزای تشكيل دهندۀ آن كاملاً حائز اهميت می باشد.
اكوتوريزم یاسیاحت درطبعیت ديدار مسئولانه از محيط زيست ومناطق طبيعی بوده و هدف آن لذت بردن و استفاده از طبيعت است كه باعث تقويت حفاظت منابع شده و دارای تأثيرات منفی اند ك است و باعث فعال شدن جمعيت های محلی می شود كه از نظر اقتصادی و اجتماعی برای آنان مفيد است. توسعه اکوتوريزم همگام با توان محيط زيستی سرزمين به عنوان يك ابزار وراهكار اثر بخش، نقشی اساسي درتوسعۀ پايدار، خصوصاً ارتقاي سطح زندگی جوامع انسانی وحفظ تعادل طبيعی ايفا می نمايد.
ارزيابی توان محيط زيست به انسان کمک میکند تا به همراۀ طبيعت حرکت کند و از سرزمين به اندازۀ توان يا پتانسيل توليدی آن بهره برداری نماید، واز اين طريق جلو فقر و ضايع شدن سرزمين را بگیرد. اماقبل ازهمه عوامل آلودگی های محیط که بالای عرصه های مختلف زندگی اثرداردرابررسی میکنیم.
آلودگی هواچیست؟
آلوده گی هوا عبارت ازحضوریک ویا بیش ازیک آلوده کننده درهوای آزاد به عنوان مثال گرد وخاک، دود غلیظ ویا بخارات تبخیرشده به تعداد زیاد با خواص های مشخص متداوم که میتواند حیات نباتات و دیگر زنده جانها را به مخاطره اندازدمیباشد. مواردکه باعث آلوده گی محیط زیست میشود طورنهایت مختصربه موارد مهم آن اشاره مینمایم تا حوصلۀ خوانده گان محترم سرنرود .
۱- کاربن مونواکساید:
گاز است بیرنگ، بی بوی وبی مزه اغلب درهنگام سوخت ناقص مواد سوخت به روش های مختلف در هوا پخش شده و موجب آلوده سازی محیط زیست میشود.
مهمترین منابع تولید کننده این گاز در هوا شهرهای پرجمعیت عبارت اند از:
الف: وسایط نقلیه به خصوص موترهای تیلی وبدون کتلیزاتور.
ب: وسایل گرم کننده خانگی و تجارتی وفابریکات.
۲- حوادث طبعیی:
مانند آتشفشان ها که گرد وغبارزیاد به هوا پراگنده میسازد.
۳- سوخت فوسیلی:
الف:اثرگازات گلخانه یی که محیط را احاط کرده صنایع وموتور های که از سوخت فوسیلی استفاده میکند براثر احتراق گازکاربونیک وگاز منواکسید کاربن تولید میکنند این گازها لایه میسازند یعنی مثل گلخانه عمل میکند و باعث گرم شدن سطح زمین میگردد افزایش گرما موجب میشودتا یخهای قطبی ذوب شوندو سطح آب اقیانوسها بالا برود زمین های بیشتری زیرآب گردد سطح زمین های زیر کشت کاهش بیابد، تولید زراعتی و جمعیت انسانی صدمه بیبیند واقلیم تغییرکند وتغییرات آب وهوا به وقوع بپیوندد به این ترتیب که مقداربارنده گی دربعضی مناطق کمتر ودربعضی مناطق دیگر بیشتر شود برنامه ریزی اصولی وبرپایه مطالعات علمی میتواند دربهره برداری از افزایش بارنده گی ها مؤثرباشد۰
ب - باران های اسیدی:
گوگرد موجود درسوختهای فوسیلی که درمحیط پراگنده میشود وپس ازیک رشته تغیرات کیمیاوی به صورت اسید سلفوریک همراۀ قطرات باران فرومیریزد، گیاهان ودرختها را نابود میکند. در دریاچه ها وحوضچه های بسته، ماهیها وموجودات دیگر را میکشد وموجب تغیرات اسیدی وقلویات (PH) خاک میشود. دراین صورت باید وزارت زراعت گیاه ها را مطالعه کرده وگیاه های که درPH موجود زمین میتوانند بروئیند کشت وتوسعه کنند.
ت- کاهش لایه اوزون:
اوزون چیست؟ اوزون گاز بیرنگ ولی با بوی زننده است ویکی از عوامل مهم تشکیل دهندۀ دود یا (Smog) میباشد. اوزون یکی ازگازهای طبیعی جو بوده ونقش مهمی درحفاظت موجودات زنده ازاثرات مرگباراشعۀ ماورا بنفش آفتاب را دارد. این گازبراثر تشعشعات آفتابی درلایۀ استراتوسفیر تولید میشود، رعد وبرق نیز سبب تولید این گاز میشود، اوزون همچنین طی یک سلسله عکس العمل های فوتوکیمیاوی درهوا آلوده میگردد.
غلظت اوزون در ارتفاعات بیشتر ولی درمجاورت سطح زمین کمتر میباشد. اما درشهرهائیکه آلوده گی هوا آنها در اثر سوخت فوسیلی زیاد وتابش نورآن شدید است غلظت آن خیلی افزایش پیدا میکند.
لایه اوزون درقسمت شمالی کرۀ زمین در سال 1980 بین 15تا20 درصد كاهش پیدا كرده است. برای رفع این مشكل جمع ازبهترین متخصصان زمین شناسی هر سال برای تحقیق وجستجو دور یک میز جمع می شوند.درسال 1992 پروكتیل مونتریال دربارۀ لایه اوزون مطالعه و تحقیقی داشت وی دریافت بزرگ شدن سوراخ لایه اوزون بستگی به آلودگی هوا و تولید مواد سمّی دارد.
درهمان سال سازمان ملل متحد و حفاظت از محیط زیست برنامه ای راطراحی كردند ،این برنامه جهت محافظت و حمایت از محیط زیست و مخصوصاً لایه اوزون به نام برنامهUNEPطراحی شد كه این برنامه جهت جلوگیری از تولید مواد سمّی ومواد کیماوی آلوده كننده،است.ما لیكولهای اکسیجن(O2) به اکسیجن اتومیك (O) تبدیل می شود.اكسیجن اتومیك به سرعت با مالیكولهای بیشترتركیب شده وبه شكل اوزون درمی آید. آن پوشش حرارتی كه در سطح بالا رشد كرده وسلامتی لایۀ اوزون رابه خطرانداخته است و این مورد باعث شده است كه اگر استراتوسفر نباشد ما نمیتوانیم بدون آن زنده بمانیم .
دراینجا UV-BوUV-A شعات ماورا بنفش است که به نانومتراندازه میشودوهرقدرکه این لایه نازک شود تأثیرات این شعات قویتر شده وباعث امراض گوناگون مثل سرطان پوست پیرشدن زودرس در پوست بدن وازدست رفتن بینائی وسائر امراض میگردد. همچنان تأثیرات سؤ بالای نباتات دارد.اگر این شعات بدون عبورازاین ساحه مستقیماً به زمین برسد حیات برروی زمین را ناممکن میسازد.
تأثیرات جنگلات ومحیط سبزبالای آلودگی هوا:
مسله دیگرحفظ محیط سبزاعم ازجنگلات،چراگاه ها چمن زارها است که درحفاظت محیط زیست رول به سزأ دارد. آلودگی هوا چه درمناطق شهری بوسيلۀ وسایل دود زا و كارخانجات وساير منابع آلوده كننده و چه در مناطق بياباني در اثر حركت و جابجائي ريگ و گرد و غبار بوسيله باد وجود دارد. مواد سمی موجود در هوای شهرها فقط از لوله اگزوز ماشينها و يا دودكش كارخانه های داخل شهر خارج نمی شود بلكه بادهايی كه از اطراف می وزند سبب می گردند كه گرد و غبار و گازهای كارخانه های اطراف را هم وارد شهر نمايند و به غلظت مواد سمی هوای مناطق مسكونی بيافزايند. درختان در جلو گيری و كاهش آلودگی هوا كه در بالا ذكر شد نقش اساسی دارند. بطور مثال يک درخت صد ساله راش با 2.5 تن وزن (وزن چوب خشک) در طول عمر خود 12.5 ميليون متر مکعب گاز کاربونيک هوا را جذب کرده است تا بتواند اين مقدار چوب را توليد کند. همچنين درختان باد حامل ذرأت کوچک را فلترمي كنند و میتوانند در هر هكتار جنگل تا 68 تن گرد و غبار را هر بار در خود رسوب دهند. اين موضوع براي مناطق بيابانی و شهرهايی كه مورد تهاجم ريگ روان قرار ميگيرند. بسيار حائز اهميت است چون با ايجاد كمربند سبز می‌توان از ورود گرد و غبار بداخل شهر جلوگيری كرد. همگام با شانه كردن گرد و غبار هوا، جنگل مقدار زيادی از باكتريها و ميكروبهای معلق در هوا را در لابلاِ شاخ و برگ خود رسوب می دهند. مقدار باكتريهای موجود در هوای جنگل به مراتب كمتر از مناطق غير جنگلی است. برای ایجاد میحط سبزکاردولت کافی نیست بلکه در کنار دولت هرفردوظیفۀ ایمانی ووجدانی دارد که اطراف خودرا باغرس درختان وحفاظت ازان به خود فامیل ونسل آیندۀ خودخدمت نماید درحقیقت به این ترتیب خودرا ازحملات گوناگون آلودگی ها محیط نجات داده است. به این ترتیب جنگل به كمك شاخ و برگ درختان، از سرعت باد می كاهد و با ريشه گياهان، خاك را حفظ می كند و مانع ايجاد فرسايش می شود. به علت آرام بودن هوا داخل جنگل تبخير بسيارناچيز بوده و خطر خشك شدن خاك كه از شرايط مهم آغاز فرسايش است از بين ميرود.
طبق بررسيهای دانشمندان روسيه درختان كاج، چارمغز، آبيس سيبري، بلوط، فندق، اوكاليپتوس، ارس، افرا، بيد، زبان گنجشك و داغداغان از خود موادی در هوا پخش می كنند كه باعث از بين رفتن بسياری از باكتريها و قارچ هاي تك سلولی و برخی از حشرات مضر می شود اين ماده را توكين (Tukin) در سال 1956 «فيتونسيد» ناميده است. براي مبارزه با بيماری سل افراد مبتلا را در روسيه برای استراحت به مناطقی كه جنگل های كاج وجود دارد می فرستند. با توجه به آنچه ذكر شد متوجه می‌شويم كه اهميت جنگل فقط در تصفيه هوا از گرد و غبار نيست، بلكه در ضد عفونی هوا هم نقش موثری دارد و اين مسئله ايجاد فضای سبز در اطراف و داخل شهرها و اطراف بيمارستان ها، مدارس و اماكن عمومی را بخوبی گويا می سازد.
نقش انسانها درتولید آلوده گی هوا:
انسانها درتولید آلوده گی محیط زیست نقش بسیارمهمی را بازی میکنند که ازآن جمله به نکاتی چند اشاره میگردد.
۱- بی تفاوت بودن ملاصاحبان ورحانیون ، تبلیغ موثر اسلامی که درمورد نظافت دردین مقدس اسلام به آن تأکید شده وجود ندارد. تابه این ترتیب مردم نظافت اطراف ومحیط خود را وظیفۀ دینی فکرکنند وبه آن ملزم باشند.
۲- افزایش نفوس وتراکم آن درشهرها که بروز امراض مختلف را درقبال دارد.
۳- تراکم کثافت درکوچه ها شهرها، واطراف جویبارها، بدرفتهای غیر فنی، حفرچاها به نزدیک بدرفتها عدم کانالیزاسیون فنی نقش اساسی درآلودگی محیط دارد.
۴- اثرات منفی جنگ وفرهنگ بی تفاوتی ( به مه چه )
۵- فقر وبدبختی ونبود مواد سوخت که مناطق جنگلی را به دشت وبیابان سوزان تبدیل نموده وحتی ریشه های نباتات از بیخ کنده وبه بازارهای پاکستان سرازیرمیشوند.
۶- نبود برنامه کاملاً سنجیده ومنظم برای حفاظت محیط زیست از طریق پروگرام های درسی مکاتب، جرأید، اخبار، روزنامه ها، تلویزیون، رادیو وسایر رسانه های گروهی.
۷- عدم مسئولیت اراکین دولتی و روحیه بی تفاوتی ومتوصل شدن به دستبرد وتاراج مناطق سبز وبه باد فنا سپردن پلان 25 ساله شهرکابل.
۸- مسئله مضربودن ومفید بودن این نبات وآن حیوان که انسانها بخاطر نفع شخصی خود پیشکش مینمایند، این درحالیست که خداوند(ج) هیچ چیز را بیهوده نیافریده وهمه چیزدردنیامانند زنجیرباهم بستگی دارند که هرحلقه درجای خود رولش رابازی میکند.
مثلاً: اگربگوییم که گرگ، شیر وپلنگ حیوانات مضر اند وباید نابود شوند ویا فلان نبات زهریست بیفایده است ... حال میبینیم که درنبود گرگ، شیر وپلنگ چه فاجعه دست میدهد به تعداد حیوانات علفخوار زیاد شده میرود سرانجام علفزارها ازبین رفته، حیوانات وحشی به چراگاهای حیوانات اهلی رجوع میکنند که درنتیجه این علفها هم از بین رفته سبب نابودی هر دوحیوان وحشی و اهلی میگردد وده ها موارد دیگر به همین منوال صدق میکند.
۹- رعایت نکردن فصل چراگاها توسط مالداران، دهقانان ودروکردن علوفه قبل از تخم ویا سوختاندن علوفه های خشک شده که قتل انواع مختلف نباتات را درقبال دارد.
۱۰- افزایش مرکبات کاربن دای اکساید که هرسال 25% درهوا افزایش مییابد و آن از اثر سوخت مواد نفتی و دود فابریکات که به هوا صعود میکند درنتیجه زمینه تخریت پرده اوزون را مهیا میسازد.
۱۱- افزون نمودن تقریباً نیم ملیون مرکبات در هوا وآب ریکوسیستم را متضرر میسازد که بیشتراین مرکبات در زراعت وصنعت بکار برده میشود.
۱۲- کوره های داغ که باعث تولید قوۀ برق میگردد ومقدار زیاد سلفردای اکساید را در فضا آزاد میسازد که یکی از مضرترین آلوده کننده های محیط زیست به شمار میرود. آلوده کننده های دیگرمحیط زیست مانند هایدروکاربن ها و اکساید های نایتروجن نام برده مرکبات کاربن مونو اکساید بنابر خاصیت کیمیاوی آن به بسیار زودی در عملیه تنفس با اکسیجن هموگلوبین خون ترکیب یافته وبدن قادر به انتقال اکسیجن به حجرات خون شده نمیتواند که در نتیجه مقدار زیاد آن باعث تلف شدن هزارها انسان وحیوان میگردد.
۱۳- کف انواع مختلف صابون ها وپودر های پاک کننده بخاطر شستن لباس، ظروف وغیره که درجویها و دریاها انداخته میشود دارای مقداری زیادی فاسفیت بوده که منبع خوب غذایی الجی ها را تشکیل میدهد و به این ترتیب سرعت تکثر الجی ها زیاد شده وسرانجام الجی ها رفته رفته آنقدر زیاد میشوند که در اثر کمبود مواد غذائی میمیرند و از لاشه های آنها باکتریاها استفاده میکنند، باکتریا مقدار زیادی O2 را به نفع خود بکار برده که درنتیجه کمبود اکسیجن ماهیان وسایر حیوانات آبی از بین میروند.
اقدامات دولت وهمکاری مردم جهت بهبود محیط زیست :
بدون اقدامات مؤثردولت هیچگاهی هم بهبود درپاک بودن محیط زیست بوجودنمی آیداقدامات جدِی دولت وحمایت مستقیم وهمیشگی مردم باعث خواهدشدتا شهرکابل ازکثافات وآلوده گی هوا پاک شود
ورنه این یک روزرخصتی که ابتکار کرده اند هیچ درد رادوأ نمیکند ونه تأثیربالای آلوده گی هوا دارد.
شهرکابل باداشتن بادهای موسومی ازنگاۀ آلوده گی هوا آسیب پذیرتراست لازم است تا اقدامات عاجل وذیل را روی دست گرفته شوندباید گفت که بخاطراقدامات ذیل دولت هیچ چیزنمی پردازدبلکه به عواید دولت هم دربسیاری موارد اضافه میشود.
۱-ممنوع قراردادن تمام نوع تیلهایاموادنفتی که دارای کیفیت پائین باشند
۲-وضع کردن مالیات بلند بالای وسایط نقلیۀ موتوری موجود دروطن که عمران ازهفت سال بیشتراست تامردم ازخریدموترهای کهنه خود داری کنند.
۳-ممنوع قراردادن ورود هرنوع وسایط نقلیۀ موتوری که عمران ازهفت سال بیشترباشد.
۴-وارد کردن کتلیزاتورها مدرن بالاترازمودل2002 واجباری کردن نصب ان درسیستم اکزاس عراده جات که فعلاً دروطن موجود است درغیرانصورت بکسی حق تردد توسط وسایط بدون کتلیزاتورداده نشود.کتلیزاتورها راصرفاً دولت واردودربرابرقیمت مناسب به موترداران بفروش رسانندونصب آن ازطرف ترافیک تصدیق شود.
۵-شعبه تخنیکی درترافیک هرولایت ایجاد شود که تمام وسایط نقلیه را ازنظرتخنیکی معاینه وبرای ان اجازه حرکت بدهد واین اجازه درهردوسال تمدید گردد بطورمشهود درنمبرپلیت ان درج شوددراین صورت هم عاید دولت بالامیرودوهم ازگشت وگذارموترهای فرسوده جلوگیری میشود.
۶-بهیچ موسسۀ خانه سازی بدون ایجاد منطقه سبزکه شامل درختها پارکها ی سبزوکانالیزاسیون مؤثردراطراف پروزه های مربوط نباشند اجازه فعالیت داده نشود وآنهائیکه اجازه بدست آورده اند بایدبه این اصل مکلف ساخته شوند.
۷-ایجاد تصفیه خانه های مواد کانالیزاسیون برای جمع آوری مواد فاضلۀ که ازکانالیزاسیون جمع آوری میشوند تصفیه وتقطیرگردند. نه انکه این کانال ها به دریا کابل روخ شوند.
۸-مردم خودرا مکلف به غرص نهالها نموده وهرکس به اندازه لازم درخانه واطراف خانه خویش درخت غرص وپرورش نماید.
۹-وضع مالیات کمتربه آنعده اجناس ووسایط که به محیط زیست آسیب کمترویانمی رسانند.
۱۰-جاگزین ساختن وسایط نقلیه عمومی بجای وسایط شخصی وفعال سازی شبکه موترهای برقی.
۱۱-ممنوع کردن قطع بیرحمانه جنگلات وصدورچارتراش وچوب بخارج ازکشوروایجادمدیریت جنگلاداری درهر ولایت وولسوالی.
۱۲-تصویب قانون مشخص جزاء جهت حفاظت ازمحیط زیست.
این همه پیشنهادات فوق بدون همکاری مستقیم مردم وبرخورد دلسوزانه به خود ،اولادخود، مردم ونسلهای بعدی میسرنیست مکراً میخواهم توجه دولت را به این نقطه جلب کنم که مسؤل اصلی برای ایجاد یک محیط پاک صاف وبدون آلوده گی صرفاً دولت است ومردم همکاران .
پایان
مأخذو یاداشتها:
اندوخته های شخصی ویاداشتهای نویسنده
استفاده ازسایتهای انترنیتی ومقالات ناسا
دانش ما وبهاران