نگاهی به نقش تاریخی قبایل مرزی در سرنوشت افغانستان!

(ارقام و حقایق در مورد  مناسبات اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی و اهمیت جیوستراتیژیک قبایل مرزی افغانستان!) 

فصل اول

(قسمت دوم)

سخنی چند با خواننده

اثر حاضر پیامد کار خستگی نا پزیر وارث محمد « وزیر» است، که بر پایه ای آن نامبرده در سال ۱۹۹۰ میلادی تیزس کاندید دوکتورای خویش  در علوم  تاریخ را در انستیتوت روابط بین المللی وزارت خارجه فدراسیون روسیه دفاع نمود ، و در سال ۱۹۹۸ میلادی بر گردان پشتوی این اثر را به چاپ رساند و به دسترس خوانندگان قرار داد.

نویسنده  در نوشتن این اثر روز های زندگی گرانبهای خویش را چنان سرمایه گذاری کرده است ، که برای نخستین بار در فرآیند شناخت علمی مسایل مربوط به قبایل پشتون سر زمینهای شرق افغانستان و سرنوشت پُر آشوب و پُر آوازه ای انها، یک اثر علمأ تنظیم شده بر بنیاد میتودولوژی نوین دانشپروری به پیشگاه اهل پژوهش و دانش پیشکش نموده است. معنی این گفته این است که پرداخته های اثر موجود در میان  دها و صدها اثر علمی  که در درون کشور و بیرون مرز های آن به مسایل قبایل پشتون افغانستان پرداخته اند، یک نوشته ناب و یک آغاز دارای ارزش دانشپردازانه و علمی میباشد .

این اثر در پنج بخش : پشگفتار ، یاداشتها ، مأخذ و نتیجه گیری سرهمبندی گردیده که با سر سخن از نویسنده و « سخنی چند در بارهَّ این نوشته و نویسندهَّ آن » از  محترم سلیمان« لایق» آراسته ګردیده است .

برگردان این اثر گاهی با بکار بستن دو متن پشتو و روسی همزمان صورت گرفته است وهرگاه در ساختار جملات زمانی ناهمگونی هایی با متن پشتوی آن به چشم میخورد ، یگانه دلیل آن بکاربرد همین دو متن بوده و در معنی و مضمون ایده ها و اندیشه های نویسنده هیچگونه تصرف و مداخله ای صورت نګرفته است .

به نظر من برخی ارقام و احصائیه ها ، نامگذاری ها و بر چسپ های بکار برده شده  در متن اثر قابل بازنگری جدی بوده که به باور کامل، نگارنده اثر در زمان لازم به آنها خواهد پرداخت . البته این نارسایی ها به هیچوجهه از ارزش میتودیک این اثر نه می کاهد .

سهمگیری بایسته ای زلمی نصرت در کار آرایش و پيرایش برگردان و نشر این اثر قابل ارجگذاری و ستایش میباشد .  با به  سر رسیدن پخش  و نشر انترنیتی این اثر تلاش خواهد شد تا  این متن به شکل کتاب به دست چاپ سپرده شود که در آن صورت با تمام مقدمه ها و پیشگفتار ها یکجا با مأخذ آن به دسترس خوانندگان گذاشته خواهد شد .

با سپاس بی پایان

ف . غرزی

ما در قسمت اول:« بخش قبایل نوار شرقی :مرزها ، شمار و ترکیب  باشندگان!»

پژوهش را تا اینجا دنبال کردیم که:

در لحظه ای کنونی صافی ها دارای سر زمین واحد و مشترک نبوده ، تا اندازه ای زیاد با اقوام و ملیتهای دیگر آمیزش  یافته که شاخه های مسکونی این قبیله در مناطق گو ناگون فاقد روابط اقتصادی و پیوند های عشیروی میباشند .

در این قسمت  نیز پژوهش را از شمالی ترین نقطه ای « مناطق قبایلی» به طرف جنوب در امتداد مرز های پاکستان دنبال میکنیم .

ترکا ڼی ها

شمار افراد این قبیله در ولایت کنر قریب( ۴۰ )هزار تن رقم گرفنه است که از دیدگاه زیادی نفوس در این ولایت مقام سوم را دارا میباشد . ترکاڼی ها در ولسوالی مرور( ۹،۱ )هزار تن ، در ولسوالی اسمار (۱۲) هزار تن ، در شهر اسعد آباد( ۶ )هزار تن ،در ولسوالی دانگام (۴،۳) هزار تن ، در ولسوالی سرکاڼی (۲،۹) هزار و در علاقداری ناړی (۱،۹) هزار تن بالغ میګردند . بر پایه ای آمار دست داشته ، محلات سکونت افراد قبیله ای نامبرده در گوشه های دیگر افغانستان دیده نه شده است . مگر یک بخش چشمگیر افراد قبیله ای ترکاڼی در سمت دیگر مرز های « دیورند» در اجنسی باجوړ بود و باش دارند .  شاخه های اساسی این قبیله عبارت است از  سالارزی ، اسوزی ، سمیل زی و ماموند .

مشواڼی ها

شمار همه ای مشواڼی ها در « مناطق قبایلی» بین (۱۳) تا ( ۱۵) هزار تن گمان زده شده است که قریب (۱۱،۱) هزار تن آنها در ولایت کنر که از میان شان ( ۴،۹) هزار تن در ولسوالی اسمار ،( ۳،۶) هزار تن در علاقداری دانګام ، (۱) هزار تن در علاقداری ناړی و (۰،۶) هزار تن در شهر اسعد آباد به سر میبرند . مشواڼی ها در ولایت ننگرهار به شکل همگانی در ولسوالی بټیکوټ زندگی میکنند که شمار شان به (۲،۴) هزار تن میرسد .

یک بخش کوچک افراد این قبیله در  نزدیکی شهر کابل( کوهدامن) نیز به سر میبرند . مشواڼی ها با قبیله ای کاکړ  که یکی از بزرګترین قبایل پشتون به حساب میآید ، پیوند خیلی نزدیک دارند . اما چګونګی زیست میان قبایل صافی سبب بر چسپ زدن

*-  قبیله مشواڼی در افغانستان به دو رشته  جدا گردیده است : کورتاکی و گل بابا که هر کدام به نوبه خویش به شش شاخه منقسم شده اند . انها خود را برادران قبیله ای صافی میپندارند( البته پس از قبیله ودیر، گربز و مسود) .

رشته های کاملأ دیګر با مشواڼی ها شده است . این رشته های شجروی گویای آن  است که مشواڼی ها دارای پیوند های خویشاوندی با صافی ها بوده و  رواجها و نشانه های فرهنگ مادی را از ایشان به ارث گرفته است  *.

سرکاڼی ها

سرکاڼی  قبیله کوچکی است که تقریبأ  به شکل همگانی در ولسوالی سرکاڼی ولایت کنر به سر میبرند . شمار سرکاڼی ها قریب(۵،۷) هزار تن تثبیت گردیده است . این قبیله در دوره های پیشین بخشی از قبیله ای بزرګ الکوزی را تشکیل داده که وابسته به قبایل درانی بوده و در ولایت قندهار بود و باش دارند . سرکاڼی ها بنا بر یکرشته عوامل نا پیدا از مناطق تاریخی زندګی خویش کوچیده ودر ولایت کنر مسکن گزین شده اند . سرکاڼی ها به سبب ناتوانی بود و باش در میان قبایل دشمن ، همواره در پی جلب پشتیبانی دولت ها بوده که این شیوه برخورد به سست شدن رشته های عشیروی در بین آنها شده است .  باید گفت که چند خانواده الکوزی و سرکاڼی ( سرغانه) در قریه گردی غوث مهمند دره ولایت ننگرهار نیز به سر میبرند . در ولایت کنر افزون بر قبایل یاد شده برخی قبایل دیگر پشتون نیز به سر میبرند که در ردیف انها میتوان از نمایندگان قبایل مهمند ( ۱۶،۳) هزار تن ، شینوار ( ۵،۴) هزار تن و وردک(۱،۲) هزار تن نام گرفت.

ولایت ننگرهار از دیدګاه پیچیدګی ترکیب اهالی جایگاه ویژه در میان سائر 

ولایات شمال شرق، شرق و جنوب شرق افغانستان دارد . در این ولایت قریب نمایندگان(۴۰) قبیله ای گوناگون پشتون و حدود (۱۰) ملیت دیگر در پهلوی همدیگر به سر میبرند . قبایل عمده در این ولایت عبارت از فبیله ای مهمند ، شینوار ، و خوگیاڼی . قبایل یاد شده بخش قابل ملاحظه ای ساختار قبیلوی و حقوقی سنتی خویشرا تا کنون نگهداشته اند .

مهمند ها

*- شجره ای خونی مهمند ها نهایت پیچیده است ، رشته های اساسی آن که « بر مهمند » و  «کوز مهمند » نامیده میشوند به چندین شاخه منقسم  گردیده که شمار خیل های آن به ( ۱۰) میرسد .

*- شاخه های اساسی قبیلهء شینواری: سپای ( ماندی زی، حسین خیل ، حمزه خیل ، ولیاس خیل ) ، عبدالرحیم زی ، علیشیرخیل ، سنگرخیل ، سین خیل و عبدو خیل میباشد .

*-  پیوند های اتنیکی برخی از این قبایل چون میا ها  ، شیخ ها و هزار بز ها  به صورت کل نا معلوم میباشد .

منطقه  ای دیگر بود و باش پشتون ها را ولایت پکتیا تشکیل میدهد که دارای مرز طولانی با کشور پاکستان میباشد . این ولایت با بزرگراه های مهم زیر پیوند یافته است :

۱ـ جاده شهیدان پیواړ که در جناح دیګر مرز به پاړه چنار می رسد .

۲ ـ جاده دند پتان که هم چنان به پاره چنار می انجامد .

۳ـ جاده جاجی میدان لوی ولسوالی خوست که به منطقه ای ملی خیل فبیله ای توری واقع در اجنسی کورم می انجامد .

۴ـ جاده گلام خان که تا میرامشاه امتداد یافته است .

پُر نفوس ترین قبایل ولایت پکتیا را  قبایل منگل ، ځدران( جدران) ، جاجی و احمد زی تشکیل میدهند که جمعأ (۷۵) فیصد نفوس این ولایت را در بر میگیرند . هر دره ، تپه ، کوهستان ، چراگاه و سرک در میان قبایل  و عشائر دیگر و خیلهای خورد و بزرگ آنها تقسیم  گردیده  که اکثرأ در بیشه های بود و باش خویش از خود سالاری بیشتر برخوردار میباشد .

آمار سال های ۸۰ میلادی شمار جدرانها را ، البته با نطر داشت فرآیند مهاجرت ها به پاکستان خیلی کمتر نشان داده شده است ، یعنی در حدود (۷۰) هزار تن  از این میان (۱۵) هزار تن در « وزه» ، (۱۰) هزار تن در سپیره ، (۱۲) هزار تن در نادر شاه کوټ ،(۵) هزار تن در شواک ، (۵) هزار تن در شمل و (۴) هزار تن در قلندر

قبیله ځدران در ولسوالی های ولایت پکتیا چنین تقسیم گردیده اند : در علاقدری گیانی به تعداد ( ۲۰،۵ ) هزار تن ، در علاقداری زیړوک ( ۱۱،۴ ) هزار تن ، در علاقداری نکی ( ۷،۳ ) هزار تن  و در ولسوالی ارگون ( ۳،۱ ) هزار تن . قبیله ای ځدران به دو شاخه پیرخیل و میزی جدا شده اند . خیلهای اساسی شاخه ای نخست متشکل از زنی خیل ،خانیک خیل و بیباخیل و شاخه ای دومی متشکل از برام خیل ، شابک خیل ، تاوایی خیل ، پړانگی خیل ( سلطان خیل) ، خانیک خیل ، صادق ، اسپی خیل و توری خیل میباشند . شاخه ای میزی قبیله ای  ځدران که خود را اولاده ای « بیت نیکه» میشمارند ، در  درازای تاریخ راه رشد  مستقلانه تر از دیگر ځدرانها را پیموده ، تنها در زمان تنشهای بزرگ قبیلوی در پهلوی قبایل ځدران صف آرایی مینمودند ، چه این دو قبیله را برادران هم خون خویش می انگارند .  بر بنیاد آمار که سران فبیله به صورت آگاهانه زیاتر نشان داده اند ، شمار شاخه ای پیر خیل یک و نیم برابر زیاتر از شاخه ای میزی نشان داده شده  و در درون این خیل تناسب سه شاخه  ای آن چنین برجسته ګردیده است : زنی خیل و خانیک خیل هر کدام (۲۵) هزار تن و بیبا خیل (۱۱۰) هزار تن .

جالب است که بخش  زیاد ځدرانها ، یعنی افزون بر یک سوم شان در ولسوالی وزی بود و باش دارند (در این ولسوالی نمایندگان قبایل دیگر بود و باش ندارند) که اتحاد پایدار وویژه گیهای خویش را تا کنون نگهداشته اند .

ادامه دارد

 قسمت ګذشته را در اینجا مطالعه نمایید