پوهندوی دوکتور سید حسام (مل)
قبل از آنکه به تعریف و توصیف و تاریخ ظهور ، بخشهای متشکله ، اوصاف ،عنا صر و محلات تکوین مد نیت بپردازیم ، ضرور پنداشته میشود تا به تو ضیح ریشه وجذ ر اصلی واژهء مد نیت با در نظر داشت سوابق تاریخی آن کمی مکث نمایم وآنرا تفسیر وتفصیل نمایم تا در شناخت آن د چار ابهام وشک نګردیم :
*ریشهء اصلی مدنیت: بقول اکثریت مورخین وپژوهشګران، مد نیت و یا تمد ن نوین به یقین کامل زادهء عصرو دوران امپراطوری روم با ستا ن بوده که یکی ازبا ارزشترین شناخت هویت در کلتور يک اروپایی تلقی میګردید ، امپراطوری روم نسبت دوام تسلط وهژمونی خویش توانست که این مد نیت رومی را که بنام رومانیزیشن مسمی بود در ساحات تحت قلمروخویش پهن وترویج نماید، قابل یاد اوری است که این مد نیت رومی ویا رومانیزیشن را با کمک وا ستعانت زبا ن لاتین که در آن هنګام زبان مروج تجارت وسیا ست در سطح ملی ومنطقوی بود بیشترتوسعه دهد و واژه ء روما نیزیشن رابه واژه ء سیبلایزیشن تعویض و در تمام سرزمینهای تحت نفوذ خود اشاعه وترویج نمود،باید خاطر نشان ساخت که کلمه تمد ن ومد نیت معنی ومفهوم ګوناګون و متفاوت دارد ،که به جامعه بشری تعلق میګیرد واژه تمد ن ازکلمه ء لاتینی یعنی شهر نشین ویا شهروند(سبیس) وشکل وصفی آن سبیلیس مشتق میشود وکلمه ی متمد ن شدن در اصل بمعنی
شهر نشین بودن میباشد که افراد جامعه در شهرجاګزین ومسکن ګزین میشوند ازسال (۱۳۸۸ع) به بعد واژه (سبیل) به زبان انګلیسی وارد شده است .
تمدن میتواندتوصیف کننده ءفرهنګ یک جامعهء پیچیده وبزرګ یا توصیف کننده ی یک جامعه باشد ، تمدنها بیشترتر برفرهنګ تاکید میورزند که در برګیرنده ی ا دبیا ت ، هنرهای حرفوی وتخصصی ، معماری ، مذهب ، رسوم وسنتهای پیچیده میباشد ، که همه ی آنها در خد مت توسعه بخشیدن یک جامعه ی خا ص میباشد ، طبیعت وجوهر تمد ن چنین است که همواره در پی توسعه وګسترش بوده تا افراد بیشتر جامعه را بخود جلب نماید . با در نظر داشت تذ کرات فوق میتوان زبان لاتین را سنګپایهء اشاعه وجذ رواژه ی مد نیت تلقی کرد .از آنجایکه ریشه ی اصلی مد نیت نوین را زبان لاتین میدانند ، بی مورد نخواهد بود تا درباره این زبان کمی به تفصیل نه پردازیم : زبان لاتین در جوار واکناف کوه پایه های روم جوانه زد ، وبسرعت هر چه بیشتر به شهرها وولایات و سرزمین های همجوار نه تنها که پخش ګردید ، بلکه به حیث زبان رسمی آن سرزمین ها پذیرفته شد ، و در دوران تسلط امپراطوری روم ترویج زبان لاتین در بلندترین قله ی از رشد وپخش خود نایل آمد ، یعنی امپراطوری روم این زبان رسمی پذیرفته شده را از شرق ا وسطا تاغرب جزیره ء ابرین وسعت وګسترش داد ، این زبان با وجود زوال امپراطوری روم تا هنوز در اکثریت آن سرزمین ها بقوت خود باقی مانده واکثریت زبان های نوپیدا ونوظهور بر بنیاد وقاعده این زبان پله های تکامل خودرا میپیمایند ، زبان لاتین در وخت وزمان خود زبان کلیسا ی کاتولیک ها نیز بود ، همچنان در خور ستایش است که این زبان حتی در حال حاضر به حیث زبان رفرنسی در ساحات علوم متداول، قانونګذاری ، هنر وادبیات مروج بوده و به حیث زبان اکاد میک ازآن کار ګرفته میشود . واهمیت خود را از دست نداده است . * بخشهای متشکلهء مد نیت : مد نیت از بخشها ومولفه های متعدد تشکل یافته است که ذیلاً از مولفه های مهم آن طور فشرده ذ کر بعمل می آوریم : ۱- مذهب :مرد م چسان با موضوعات و پدیده های مرموز ونامنکشف برخورد مینمایند ،چطور به توضیح وروابط پدیده ها دست اند کار میشوند ، مردم چطور می اندیشند ، چه عقیده ویا باور دارند ،هنګامیکه قوه عقلانی شان ازدرک وفهم موضوعات چندی عاجز بماند چطور به درک حقایق راه کشای مینمایند ، مطالبی اند که انسان با اعتقادات مذهبی خود به حل وفصل آن می برآیند وبه قناعت خود می پردازند ویا بی باور وراه ګم میشوند ، که این خود یک بخشی از مدنیت شمرده میشود . ۲- اقتصا د :انسانها چسان زندګی میسازند ویا چطور زندګی خودرا رونق میدهند ، یعنی مواد اولیه ضروری زندګی ، احتیاجات، وخواسته های فردی واجتماعی خودرا که شامل غذا ، سر پناه ، ولباس میباشد چسان تهیه مینمایند. این احتیاجات را چطور تولید وچسان توزیع وتبادله مینمایند ، موضوعاتی اند که درتحت عنوان اقتصاد قرار میګیرد ویک بخشی از مدنیت را تشکیل میدهد . ۳- کلتور : مرد م چطور خودشان ابتکارات ، موضوعات ، و تجارب و دست ا وردهای خودرا بیان وافاده مینمایند ، انها انګیزه ها ، نوا وریها ووسعت ګمان واندیشه وافکار وانعکاسات حاصلهء فعالیتها واحساسات خودرا چسا ن در رسامی ، نقاشی ،مجمه سازی ،هیکل تراشی ،موزیک ،رقص ، تیاتر ، وادبیات ونبشته ها افاده وبه فهم دیګران عرضه میدارند ، مطالبی است که بخشی از مد نیت را تشکیل میدهد . ۴– روشنګری (انتیلیکچول) :انسانها چسان مفکوره واید یه های خودرامیسازند ،انها الګوها روانی وذهنی خودراچسان می نګرند چسان خلق وابداع مینمایند،چسان طرح وچسان توضیح مینمایند، ویا انهارا چطور احساس ودرک مینمایند ودر زندګی روزمره ی خویش چسان ازعهده اینهمه موضوعات بدرمیشوند ودر برخورد با پدیده های متنوع بخود چسان موقف میګیرند موضوعات قابل بحث است که این رساله حوصیله تفصیل بیشتر آنرا نداشته ایجاب بحث جداګانه ی مطولی رامینماید ،ولی اینقدر میتوان ګفت که بخش روشنګری خود یکی از مولفه های مد نیت بشمار میرود . ۵- سیا ست:انسانها چطورفرمانروایی میکنند،چطورموضوعات ونهادها ، انستیتوتها ، سازمانها ، اجتماع .......را تحت کنترول وقیادت خود قرارمیدهند ، چطور اطاعت و حرف شنویی وخودګذری مینمایند ، کی ها قانون لوایح ومقرارت می سازند ، کی ها روابط بیرونی را بین اجتماعات ، ولایات ، شهرها وکشورها تامین مینمایند ، کی ها حرف جنګ وصلح را میزند ، کی هامالیه اخذ مینمایند ،کی ها قضاوت ودادرسی میکنند وکیها در راه براورده شدن ضروریات وتامین احتیاجات عامه از خود اماده ګی نشان میدهند ، موضوعا ت قابل بحث بوده ویکی از مولفه های مدنیت شناخته میشود . ۶- محیط زیست : اوضاع وحالات مادی وفزیکی که انسانها در آن خودرا می یابند شامل ، نوع زمین ،خاک ، آب وهوا ، اقلیم ،اشکال ومناظر جغرافیوی ویا محیط پیرامون میباشد که انسانها به آن مواجه بوده ودراثر کاروفعالیتهای خویش محیط پیرامون شان را برای زندګی آماده وبهتر میسازند وقرار ګفته ی بزرګان ( اګر سجا یای انسان زاده ی میحط ا ست پس محیط را باید انسانی ساخت ) ، موضوعاتی است که بخش ازمد نیت را تشکیل میدهد . ۷- جمیعت یا اجتماع: انسانها چطور بینهم امده برای خود اجتماع را با ر می اورند و یا تشکیل میدهند ، چطور بینهم روابط فردی برقرار میسازند ، یا چطور روابط فردی را باګروپی از انسانها ی دیګر ویا یک ګروپی از انسانها با ګروپی دیګراز انسانها تامین وبرقرار میسازند وتن به تشکل اجتماع میدهند ، اجتماع خود نتیجه ی برقراری و یا تامین تشریک مساعی مبنی بر د ستیابی به ضروریات اولیه و حل پرابلمها ، دفاع همګانی از خطرات ......غرض بقا وادامه حیات میباشد که بخش مهم مد نیت را تشکیل میدهد . بناً بمنظور آنکه توانسته باشیم تا به ارتباط مد نیت معلومات بیشتری بدست اوریم درانصورت بهتراست تابه تعریفات مد نیت با درنظر داشت توضیح و تفصیل قاموس های پذیرفته شده ي علمی عطف توجه نمایم وذیلاُ به تعریفات مدنیت بپردازیم :
تعریفات:علما وپژوهشګران بخشهای مختلف علوم متداول از مد نیت ، تمد ن ، مد نی و متمد ن شدن انسان ، جوامع ، ومناطق پرجمیعت مرد مان در طول تاریخ تعریفاتی بعمل اورده اند واین تعریفات را غرض استفاده ء دیګرها داخل و یا ثبت قاموس های مختلف نموده اند که در اینجا ذیلاً تعریفات تمدن را از چند قاموس بیرون اورده وبه خوانش شما عزیزان میګذارم : به اساس قاموس میراث امریکایی : --------------------------------------------- ۱- مد نیت عبارت از یک حالت پیشرفته ی روشنګری ، کلتوری وانکشا ف زندګی مادی ومعنوی جامعه ء بشری بوده که با پیشتازی و با لند ه ګی بخشهای هنر ، علوم ، توسعه ، ثبت ونګهداشت نسوخ خطی وظهور وپیدایش وکافتګیهای نهادهای مغلق اجتماعی وسیاسی ملاحظه ونشانی ګردیده وتوجه دیګران را ازنظر انکشاف بخود جلب نماید . ۲- نوع از انکشاف کلتور وجامعه میباشد که در اثر تلاش ومجاهد ت ملت های خاص یا باشنده ګان خطه ی خاص در یک دوران مشخص میباشد مثل مد نیت بین النهرین توسط فنیقیها ،کلدانیها ، بابولیها ، اسوریها ....ویا مدنیت روم باستان . ۳- عملکردویاتلاشهای پیګیردرپروسهء متمد ن سازی بمنظور رسیدن به قد مه وقله ی تمدن ومد نیت . ۴ - تهذیب و تزکیه ی کلتوری وروشنګری ذوق وسلیقه را میتوان مد نیت تعریف کرد . ۵- جامعه مد رن ، توام با اسودګی وتسهیلات وبازګردانیدن تمدن بعد از مبارزات طولانی حیات کوه نشینی به زنده ګی شهری ومدنی . به اساس قاموس خط آزاد : ۱- مد نیت کلتور جمعی وشیوه ء زنده ګی مردم ، ملت ، منطقه یا مرحله ء خاصی ی اززندګی . ۲- جمیعت ویا اجتماع بشر شامل کمپلکس کلتوری ،سیاسی وسازمان حقوقی را میتوان مدنیت تعریف کرد . ۳-ارتقا ورسیدن یک نژاد جمعی به پله های مدنیت با کار وتلاش همه جانبه . ۴- انکشاف شهرها یا ساحات پرنفوس ومتکاثف در مقایسه با محلات نفوس پراګنده . ۵- انکشاف وروبه بالنده ګی سلیقه ، روشنګری ، کلتورو مورال افراد جامعه . یاداشت :عدهء ازتیوریسنها مدنیت را یک سیستم دراهم آمیخته پیچیده ومغلق میپندارند ، وآن اینکه جمع از بخشهای متشکلهء درهم آمیخته وادغام شده که دربین هم تاثیرات متقابل وبین البینی میګذارند سیستم مغلقی را بار می اورند که آنرا مدنیت مینامند . ویا اینکه نتیجه ء کار وفعالیت مشترک شبکوی شهرها مبنی به حصول فراوردهای کلتوری قبل ازشهرنشینی میباشد که چنین تعریف میګردد: مدنیت سیستم مغلق وپیچیدهء از توحید فعالیتهای اقتصادی ، سیاسي ، نظامی ،دیپلوماسی ،فرهنګی وکلتوری است که بالای یکدیګر وبینهم تاثیر ګذاربوده وهم ممد یکدیګر، بناً میتوان ګفت که مد نیت خود یک سیستم وسیع و مغلق سازمان یافتهء میباشد . تاریخ ومحل تمدنها:همه میدانیم که باګذ شت وسپری شد ن هزاران سال انسان اولی ونیم برهنه ومتوحش وارد عرصهء مد نیت ویا بهتراست ګفته شود بمرحله ی تمد ن رسید، وازبدوی تکوین تازمانیکه پا بعرصهء تمدن میګذارد دستخوش یک سلسله تغیرات ودګرګونیها میګردد که این دګرګونیها وتغیرات درهمه جاها ودر هر زما ن بالای انسا ن ها ی مسکون در تمام محلات ومناطق ګیتی یکسان بوقوع نپیوسته و یا رخ نداده ویکنواخت نبوده است ،بلکه با درنظر داشت شرایط محیط طبعی واجتماعی ازهم متفاوت بوده ، با در نظر داشت همین افاده ها میتوان ګفت که کانونهای تمدن قدیم که نماینده سیر تکاملی مجامع بشریست ، ازهمدیګر متمایز اند ، مثلاً در اسیا بین النهرین وسرزمین کلده قد یمترن کانون تمدن جهان است که تاریخ آن ازپنجهزار سا ل قبل از میلاد شروع میشود ، ومبادی علم ریاضی ،نجوم وطب از آنها است . کانون دوم تمدن کشور مصر در افریقا است ، که از سه هزار سا ل قبل از میلاد است ، ودست اوردهای این کانون تمد ن داشتن معلومات بیشتر در، ریاضی ، طب ونجوم بوده .کانون سوم تمدن سواحل شرقی مدیترانه و فلسطین است که در آن فنیقیها وبنی اسرایل از سه هزار تا دوهزار سا ل قبل از میلاد در بحرپیمایی ، تجارت ، صنعت ، نساجی ، ایجاد الف بای مشهور فنیقی وهمچنان بنی اسرایل دریکتا پرستی ود یانت وتوحید وتا سیس دولت پیشقدم بودند . کانون چهارم تمدن کشور چین است که تاریخ آن ازسه هزار سا ل قبل از میلاد تخمین زده میشود ،چین دارای یک تمدن مستقل ودرصنایع نساجی، نقاشی ، سنګتراشی ، رنګ سازی ، کنده کاری ، کاغذ وباروت سازی ، همچنین موسیقی ، اد بیات وفلسفه مهارتهای بیشتر داشته ودارای محقیقین وپژوهشګران ، فلاسفه ،منجمین ، مورخین وسیاحین نیز بوده . کانون پنجم تمدن ومد نیت فلات آریانا ودوطرفه ء هندوکش( افغانستان وایران ) است ، افغانستان از دو تا سه هزار سا ل قبل از میلاد دارای بناهای زراعت وآبیاری پیشرفته وشهر های پرنفوس ، وپر رونق بود در طی هزار سا ل اول قبل از میلاد صنایع دستی ،مسکوکا ت طب ونجوم ،نساجی وفلز کاری داشت . کانون ششم تمدن کشور هند است که یکنیم هزار سا ل قبل از میلاد ،شریعت و قانون ، حکمت الهی وفلسفه ، منطق وریاضیات طب ونجوم میدانستند که در دکن وسیلون نیز منتشر ګردید .کانون هفتم تمدن در اروپا دوشبهه جزیره ء یونان وایتالیا بود که از یک هزار سا ل قبل از میلاد ، کشور یونان اساس عظیمی برای علوم وفلسفه،منطق وریاضیات وهندسه غیره بود واین تمدن در واقیعت منبع نشر تمدن در دنیا ګردید ،همچنان روم باستان وقدیم که پیرو ومقبس از علوم یونان بودند مرکز ومنبع پخش ونشر تمدن در قسمتی از جهان شدند . افغانستان کشور عزیز ما یګانه کشوریست که در طول تاریخ با تمدن های قدیم وکهن چه با تمدن بین النهرین وتمدن چین وتمدن هند روابط دایم داشت وراه ابریشم یګانه راهی بود که این تمدنها را باهم در ارتباط قرار میداد . اوصاف وکرکترمدنیت یا تمدن : مفاهیم وکانسپتهای ذیل اوصا ف مدنیت را تشکیل میدهد که با تعریفات قسمی مختصر همراه میباشد وبا در نظر داشت آن میتوان کلتور وفرهنګهای مختلف را مطالعه نمود . ۱- جوامع شهری : جمع از انسانها یکه در شهر مسکون وحیات بسر میبرند . ۲- مذهب :با ور واعتقاد داشتن وفراهم اوری جواب سوالات حل ناشده ولاجواب . ۳-سواد : توانایی خواندن ونوشتن . ۴- حکومت :تسلط داشتن برمردم ورهبری نمودن جامعه ویا سازمان . ۵- مهارت وتخصص : بکار بردن مهارتها وتخصص بمنظور فراهم اوری تسهیلات غرض بهتر زیستن وادامه حیات . ۶- ابزارسازی : داشتن توانایی در حل پرابلمها ی عایده . ۷- طبقات اجتماعی :ګروپهای ازمردم با داشتن اوصاف عام . ۸- کانسپت زمان : شناخت فصول سا ل ، طلوع وغروب آفتاب ۹ – فراغت وداشتن زمان کافی :شناخت آشیا ، هنر و سرګرمیها وغیره . ۱۰-تعلیمات وانتقادات : اموزش وکسب معلومات وآنچه درست نیست تحت انتقاد قرار دادن . خواننده عزیز ، با پوزش همه جانبه بعرض میرسانم که بحث و موضوع ویا ټوپیک مد نیت بسی وسیع وعظیم است که تفصیل آن درین رساله نمی ګنجد ویا از حوصیله این نوشته بیرون است وآن بدین معنی که باید با ارتباط هر بخش ویا کمپوننت تمدن ، محل تکوین تمدن ، دلایل وشرایط مساعد کننده ی تمد ن اضمحلال تمد ن و صدها مطالب بزرګ وکوچک به ارتباط تمدن را باید بتفصیل ګرفت که درین رساله غیر ممکن به نظر می آید ، ولی اینجا لازم میدانم که با تاسف یاد اورشوم که در جهان امروزی کی ها اند که تمدن ها را به نابودی مواجه می سازند و بلی آنها انسانهای متوحش وغیر متمدن اند که ثمره ء تلاشهای چندین قرنه ي بشریت را به نابودی سوق میدهند وبرما است تا در مقابل همجو انسانهای نامتمدن ووحشی صفت رزمید ونګذاشت که تمدن ها را نابود سازند .
با تقدیم احترامات رفرنسها :
*Htt//home.comcast/-mruland /USHist/courseinfo/recipes.htm
*htt://www.ask.com/web?q=DICTIONaRy%3a+civilization
(غبار) و افغانستان در مسیر تاریخ تالیف غلام محمد *Wikipedia*