افغانستان ستون فقرات اسیا است

رحمت اله روان

بتاریخ 25 دسمبر در مسکو در تالار خانه مرکزی ژورنالیسم ، میز مدور ، به مناسبت 30 مین سالگرد ورود نیروهای شوروی به افغانستان برگذار گردید. در کار میز مدور ، که از طرف یک نهاد غیر دولتی فوند "امنیت ملی و بین المللی" سازماندهی شده بود ، سابقه داران جنگ شوروی در افغانستان ، کارشناسان روسیه ، و همچنان افسران اسبق نیروهای مسلح جمهوری موکراتیک افغانستان ، کارکنان حزب دموکراتیک خلق افغانستان و کارشناسان افغان شرکت ورزیده بودند .
جنرال لیانید شیرشنیوف رئیس فوند "امنیت ملی و بن المللی" ورود نیروهای شوروی را در دسمبر سال 1979 " فیصله درست " ، و حضور ده ساله نیروهای شوروی را در افغانستان – برحق خواند. از نظر جنرال شیرشنیوف همچنان دگروال اسبق وزارت داخله افغانستان سرور انیس حمایت نمود. به قول موصوف ، " هدف این فیصله جلوگیری از توسعه ساحه نفوذ ایالات متحده امریکا بود". دگروال انیس دلیل را در این ارتباط ارایه نمود ، که بین اتباع اتحاد شوروی سابق مشهور بود : " اگر نیروهای شوروی وارد نمی شدند ، حتماً امریکایان وارد افغانستان میشدند ".
سخنران دیگر ، شرکت کننده دو کودتا نظامی در کابل ، جنرال عبدالقادر وزیر دفاع اسبق جمهوری دموکراتیک افغانستان ترجیح داد حوادث ماه دسمبر سال 1979 را بصورت قطعی ارزیابی نکند. او توجه بیشتر را بر کمک های بشری و اقتصادی اتحاد شوروی به وطن او متمرکز ساخت. جنرال قادر اعلام داشت : " کشور ما در محاصره اقتصادی قرار داشت". وی افزود: " اتحاد شوروی خط راه اهن را تا سرحدات ما ( در حیرتان و تورغندی ) اعمار نمود و ما را ازعواقب این محاصره رهایی بخشید". بصورت کل ، به قول جنرال مشهور افغان ، " دوستی واقعی بین اتحاد شوروی و افغانستان " فقط تال لحظه ورود نیروهای اتحاد شوروی به افغانستان ادامه داشت .
جنرال عبدالقادر ضمن ارزیابی ستراتیژی و تاکتیک قطعات شوروی در افغانستان گفت : " فرماندهان نظامی شوروی همیشه خصوصیات محلی ، منجمله ، جغرافیایی و کلتوری را مدنظر نمی گرفتند. انها تجربه جنگی را ، که در اسیای مرکزی کسب نموده بودند ، بکار میبردند که استفاده از ان در شرایط افغانستان درست نبود ".
به قول جنرال قادر ، قوماندانان قطعات شوروی پیوسته عین اشتباهات را تکرار میکردند. وزیر دفاع اسبق جمهوری دموکراتیک افغانستان هنگام گذار از ارزیابی نظامی به سیاسی اظهار داشت: "و بالاخره ، عمده ترین اشتباه را انجام دادند – ما را در میدان ماندند ".
به قول جنرال عبدالقادر ، مناسبات بین روسیه و افغانستان در سال 2009 یکبار دیگر رونق یافت. وزیر اسبق دفاع افغانستان سخنرانی خود را با این سخنان خاتمه بخشید: " در افغانستان به روسها احترام دارند. رژیم ها می ایند و میروند ، ولی دوستی بین مردم برای همیش باقی میماند ".
باید تذکر داد ، که اگر نظرات شرکت کننده گان میز مدور در باره خروج " عجولانه و بی موقع " نیروهای شوروی از افغانستان در سال 1989 عملاً با هم مطابقت داشت ، ارزیابی ها در باره ورود نیروهای شوروی به افغانستان 30 سال قبل باهم تفاوت داشتند .
به این ترتیب ، یکی از مشاورین اسبق شوروی در افغانستان پروفیسور سرگی نیبریچین ، که ورود نیروهای شوروی در ماه دسمبر سال را 1979 اشتباه خواند ، با نظر جنرال لیانید شیرشنیوف مواقه نکرد. سرگی نیبریچین گفت : " ورود نیروها برحق نبود. اتحاد شوروی اهرام ها و امکانات کافی دیگر جهت اثرگذاری بر اوضاع در افغانستان در اختیار داشت ".
سنجر غفاری کارشناس افغان و افسر اسبق جمهوری دموکراتیک افغانستان از سرگی نیبریچین حمایت نمود. موصوف اظهار داشت : " برای روسیه نقش ناظر در حوادث افغانستان ، که امریکا و ناتو به ان قایل می باشد، قابل قبول نمی باشد". وی افزود: " به انچه ، که در افغنستان رخ میدهد اوضاع در کشورهای اسیای میانه مستقیماً مربوط می باشد. ایالات متحده امریکا و ناتو در منطقه منافع خود دارند ".
سنجر غفاری کنفرانس لندن در باره افغانستان راموقع خوب سیاسی برای اعلان "ستراتیژی روسیه در باره افغانستان " خواند ، که در اواخر ماه جنوری سال اینده برگذار میگردد .
غفاری همکاری اغاز شده جانب روسیه با کابل در امر اماده نمودن کادر های نظامی افغان را نهایت مهم خواند. سنجر غفاری گفت : " باید این تجربه را توسعه بخشید و نباید فقط به تربیه پولیس مبارزه با قاچاق مواد مخدره اکتفاء کرد". در عین حال ، عده از شرکت کننده گان با این نظر موافقه نکردند ، و شرکت فدراسیون روسیه را در تعلیم و تربیه نظامیان و پولیس افغان را فقط " کمک به ناتو " خواندند .
به عقیده خواجه میر احمد معاون اسبق شعبه امور مسلح کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلک افغانستان ، فعلاً ارزیابی قطعی حوادث 30 سال قبل زود است. کارکن بلند پایه اسبق ح. د . خ . ا. گفت : " گمان نمیکنم ، که تا زمان در باره ارزیابی نمیتوان صحبت نمود ، تا تمام ارشیف های محرم گشوده نشوند". وی افزود: " تا به حال سوالات ، نسبت به پاسخ ها زیاد می باشند ".
میر احمد ، باوجود این همه ، انجام عملیات نظامی برای سرنگونی حفیظ الله امین را ، که رهبری افغانستان را در سال 1979 بر عهده داشت ، کار معقول خواند. کارکن اسبق کمیته مرکزی ح. د. خ. ا. عقیده دارد: " رژیم امین از رژیم طالبان تفاوت کمتر داشت". به قول میر احمد ، چند هفته بعد از رسیدن امین به قدرت ، به دیوار وزارت داخله فهرست 24 هزار نفر اویخته شده بود ، که "عناصر نامطلوب " اعلان شده بودند ، که یا کشته شده بودند و یا - مفقود الاثر .
خواجه میر احمد ، با ارزیابی نمودن نقش اردوی شوروی در سرنگونی حفیظ الله امین ، حضور بعدی قطعات محدود شوروی در افغانستان را اشتباه خواند. موصوف باور دارد ، که " نیروهای شوروی ، که وظیفه خود را در تغیردادن رژیم انجام داده بود ، باید کشور را ترک میکردند ".
خواجه میراحمد همچنان عقیده دارد ، که در سال 1989 اساس برای خروج عجولانه شوروی وجود نداشت. میر احمد اعلام داشت : " اردوی افغانستان تحت رهبری داکتر نجیب الله توانست از کشور در باربر دشمن مستقلانه دفاع نماید ، دشمن با گذشت هر روز تضعیف میشد. باید فقط از نجیب الله حمایت میشد. کدام اساس حاد برای خروج سریع نیروهای شوروی از افغانستان وجود نداشت ".
خواجه میراحمد همچنان توجه حضار را به بازدید هیات مجاهدین افغانستان تحت رهبری برهان الدین ربانی در سال 1991 از مسکو معطوف داشت و این بازدید را " ضربه بر پشت داکتر نجیب الله " خواند .
دوکتور شاه محمود استاد پوهنتون دولتی روابط بین المللی مسکو در باره نقش مثبت اتحاد شوروی در انکشاف افغانستان صحبت نمود. به قول این کارشناس ، اتحاد شوروی نقش بس بزرگ را در امر انکشاف این کشور اسیای مرکزی بازی نموده است. شاه محمود بطور خاص به نقش اتحاد شوروی در امر از بین بردن بیسوادی در بین مردم اشاره نمود .
جنرال زلمی ویسا قوماندان اسبق غند 37 کماندوی نیروهای مسلح جمهوری دموکراتیک افغانستان ، که در میز مدور در مسکو شرکت ورزیده بود ، بر موضوع غیرمتظره برای حاضرین تماس گرفت. جنرال ویسا خطاب به شرکت کننده گان روسی میز مدور گفت : " امروز در روسیه انهای خوب زنده گی میکنند ، که در سالهای 80 بر ضد اتحاد شوروی در افغانستان می جنگیدند. حالا انها پاسپورت های روسیه دریافت نموده اند. ولی اکثریت انهایی ، که بر ضد دشمنان در پهلوی شما می جنگیدند ، تا به حال سند را برای زندگی قانونی در خاک روسیه دریافت کرده نمیتوانند. جنرال افغان ، در عین حال با این امر موافقه نمود ، که این موضوع اساس سیاسی ندارد . وی گفت: " این نتیجه فساد اداری است ".
یکی دیگر از افغانها سنجر غفاری نیز موضوع مشکلات زنده گی مهاجرین افغان را در بخش غیر رسمی میز مدور مطرح ساخت و اعلام داشت ، که مسوولیت را درین قسمت، منجمله ، " برخی سازمان های اجتماعی افغان " نیز بر دوش دارند. غفاری از مقامات روسیه دعوت بعمل اورد ، تا "مساله سرنوشت مهاجرین افغان را مستقلانه ، بدون شرکت و میانجی گری سازمان های اجتماعی موجود افغانها در خاک فدراسیون روسیه حل نمایند
شرکت کننده گان میز مدور در باره مسوولیت و اشتباهات رهبران افغان نیز صحبت نمودند. به عقیده جنرال عبدالقادر ، نفاق مقامات عالی افغان ، منجمله ح. د. خ . ا. تا اخر برای اتحاد شوروی " درد سر " باقی مانده بود .
شاید ، اشتباه دیگر اعضای ح. د. خ. ا. تابعیت کورکورانه از مشاورین سابق شوروی بوده باشد. این موضوع را به وجه احسن یکی از شرکت کننده گان افغان میز مدور نشان داد. زمانیکه جنرال متقاعد روسی ، که ریاست میز مدور را بر عهده داشت درین باره صحبت را اغاز نمود ، که در پارلمان روسیه مساله راجع به ارزیابی سیاسی فیصله در باره ورود نیروهای شوروی مورد بحث قرار دارد ، یکی از افسران اسبق جمهوری دموکراتیک افغانستان بصورت عجولانه حمایت خود را از لغو فیصله شورای عالی اتحاد شوروی ، که در ان ورود نیروها اشتباه سیاسی خوانده شده بود ، اعلام داشت. ولی بعداً معلوم شد ، که پارلمان روسیه حتی به بحث در باره این مساله حاضر نشده است. جالب اینکه ، این افسرسابق افغان چند ماه قبل موضعگیری کاملاً متضاد داشت و از طریق رسانه ها ورد نیره های شوروی به افغانستان را اشتباه سیاسی خوانده ، از مقامات روسی خواسته بود تا موضعگیری خود را در این مورد تغیر ندهند .
باید تذکر داد ، که برعلاوه شرکت کننده گان میز مدور در خانه مرکزی ژورنالیست ، حوادث 30 سال قبل ، مربوط به ورود نیروهای شوروی به افغانستان طی میز مدور مشابه ، که بتاریخ 21 دسمبر در آژانس " نووستی " برگذار شده بود ، نیز مورد بحث قرار گفته بودند .
به عقیده جنرال ایواشوف رئیس اکادمی مسایل جیوپولیتیکی ، یکی از شرکت کننده گان جروبحث ها در دفتر مطبوعاتی اژانس نامبرده ، افغانستان در سالهای 70 یکبار دیگر قربانی موقعیت جغرافیایی خود گردید. تحلیگر روسی طی تبصره بر ورود نیروهای شوروی در دسمبر سال 1979 گفت : " افغانستان ستون فقرات آسیا است". به قول جنرال ایواشوف ، با کنترول نمودن افغانستان ، همیشه میتوان بر کشورهای دیگر منطقه اثر گذاشت. کارشناس عقیده دارد ، که " انگاه اثرگذاری بر اتحاد شوروی ممکن بود ، و امروز بر اسیای میانه ، چین ، پاکستان و ایران میتوان اثر گذاشت ".
لیانید ایواشوف با نظر در باره اینکه ، فیصله در باره ورود نیروهای شوروی به افغانستان بدون کدام اساس ستراتیژیک اتخاذ ردیده بود ، موافقه نکرد. ، به قول جنرال " اهمیت افغانستان برای امنیت اتحاد شوروی " به دلیل عمده به نفع ورود نیروها مبدل گردید. لیانید ایواشوف گفت : " ما نمیتوانیستیم این واقعیت را مدنظر نگیریم ، که در صورت تحکیم قدرت امین در خاک افغانستان میتوانست قطعات امریکا و ناتو مستقر گردند ".
جنرال ایواشوف قسماً با نظر عده مولفین روسیه در باره اینکه ، عملیات " تهاجم- 333 " پاسخ بریژنیف به امین به خاطر قتل نورمحمد تره کی بود ، موافقه نمود. جنرال ایواشوف گفت : " برخی تعهدات اخلاقی رهبری اتحاد شوروی در برابر رژیم تره کی ، که ما از ان حمایت میکردیم ، و از طرف امین سرنگون گردید ، نیز نقش خود را بازی کردند ".
ویکتور کارگون امر بخش افغانستان انستیتوت شرق شناسی اکادمی علوم روسیه ضمن تبصره بر فیصله بیروی سیاسی حزب کمونیست اتحاد شوروی ، این اقدام اتحاد شوروی را اشتباه سیاسی خواند. افغان شناس مشهور در مصاحبه با رسانه های محلی اعلام داشت : " من حتی این فیصله را جنایت مستقیم علیه دو ملت – افغان و شوروی میخوانم ، به خاطریکه ، انچه که بعداً رخ داد ، نه با منافع ملت افغان و نه با منافع ملت شوروی مطابقت نداشت ".
ویکتور کارگون ، مانند سایر کارشناسان روسیه ، به این نتیجه میرسد ، که یکی از اهداف اساسی ورود نیروهای شوروی به افغانستان مبارزه با نیروهای موجود افراطی نبود ، بلکه مبارزه به خاطر موقعیت جذاب جغرافیایی افغانستان بود. به قول پروفیسور ، علت جذابیت این کشور " موقعیت خاص جیوپولیتیکی افغانستان میباشد ، که در طول تمام تاریخ خود محل تقاطع مواصلات بین المللی محسوب میشود
گفتنی است که در این روز ها جر و بحث ها روی این مساله که، آیا تصمیم شوروی سابق برای ورد نیروهای نظامی به افغانستان یک اشتباه بود یا خیر، جریان دارد. چندی قبل گروپ از نماینده گان دومای دولتی روسیه ضمن نامه از پارلمان تقاضا نمودند تا اعلامیه شورای عالی شوروی را که در سال 1989 حضور نظامی شوروی را در افغانستان اشتباه نامیده بود، لغو نماید. ولی پارلمان روسیه در اعلامیه دیروز خود به این موضوع توجه نکرد پا ی رحمت اله روان .